I. Wprowadzenie do prawa cywilnego

Prawo cywilne – notatki.
Adriana Palczewska
I. Wprowadzenie do prawa cywilnego
§1. PRAWO CYWILNE







Prawo cywilne – gałąź prawa prywatnego, obejmująca zespół przepisów, normujących
stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi
oraz jednostkami wymienionymi w art. 331 KC.
Prawo cywilne w ujęciu podmiotowym – zespół uprawnień, przysługujących
podmiotom na podstawie norm prawa cywilnego
Stosunki majątkowe – ich przedmiotem są różne interesy ekonomiczne
Stosunki niemajątkowe – ich przedmiotem są dobra, które nie mają wartości
ekonomicznej w prostym przeliczeniu
Prawo cywilne = prawo życia codziennego (prof. Stelmachowski)
Systematyka KC: księgi  tytuły  działy  rozdziały  oddziały
Prawy cywilne stanowi trzon prawa prywatnego. Prawo rodzinne, prawo handlowe,
prawo spółdzielcze czy prawo rolne należy w świetle obowiązujących przepisów uznać
za integralne części prawa cywilnego. Prawo pracy natomiast jest uważane za
szczególną gałąź prawa prywatnego.
ZASADY PRAWA CYWILNEGO:
1.
2.
3.
4.
5.
Równorzędność podmiotów
Autonomia woli stron
Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego
Poszanowanie powszechnego odczucia sprawiedliwości (klauzule generalne)
Ochrona bezpieczeństwa obrotu
o
o
o
o
o
o
o
Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu oświadczeń woli
Ochrona dobrej wiary
Pacta sunt servanda
Rebus sic stantibus
Wymóg zachowania formy szczególnej przy dokonywaniu niektórych czynności prawnych
Kauzalność czynności prawnych
Numerus clausus i zasada jawności praw rzeczowych
II. Źródła prawa cywilnego
§3. RODZAJE ŹRÓDEŁ





Prawo stanowione: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia
Zwyczaje – nie stanowią źródeł prawa, ale pośrednio uzyskują doniosłość prawną przez to, że
przepisy często do nich odsyłają
Prawo zwyczajowe – traktuje się je jako normy prawne. Faktem prawotwórczym jest praktyka
stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania. Kształtowanie
się prawa zwyczajowego jest w Polsce dopuszczalne, pod warunkiem, że powstaje ono obok, a
nie przeciwko prawu stanowionemu
Orzecznictwo: w polskim systemie prawnym sądy nie mają roli prawotwórczej. Niemniej
jednak, orzecznictwo jako interpretacja przepisów może wpływać na ustalanie treści
(konkretyzację) norm prawnych  pomocnicza rola sądów
Doktryna: poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa, ale bardzo często inspirują konkretne
działania legislacyjne  postulaty de lege ferenda
§4. WAŻNIEJSZE RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO


norma prawna: hipoteza, dyspozycja i sankcja / norma sankcjonowana i sankcjonująca

normy prawne nie są równoznaczne z przepisami prawa. Z jednego przepisu może wynikać
wiele norm lub jedna norma może wynikać z wielu przepisów.
sankcja w prawie cywilnym – ma doprowadzić do zaspokojenia interesu podmiotu stosunku
cywilnoprawnego. Funkcje represyjne i wychowawcze nie stanowią istotnego elementu.
Dominuje sankcja polegająca na przymusowym uzyskaniu z majątku dłużnika określonych
przedmiotów/ wartości pieniężnych
WAŻNIEJSZE TYPY NORM W PRAWIE CYWILNYM:

Normy bezwzględnie wiążące (imperatywne/ ius cogens) – ich zastosowanie nie może być
wyłączone ani ograniczone decyzją stron

Normy względnie wiążące (dyspozytywne / ius dispisitivum) – mają zastosowanie tylko
wtedy, gdy strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji
zawartej w takiej normie. Funkcją norm dyspozytywnych jest uzupełnianie treści stosunku
prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony

Normy semiiperatywne – wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony. Ich
zastosowanie może być uchylone tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla
strony objętej ochroną normatywną
Normy kompetencyjne – nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności
konwencjonalnej; przyznają kompetencję określonemu podmiotowi z tym skutkiem, że dla
drugiej strony powstają jakieś obowiązki
Metanormy – reguły interpretacyjne (dyrektywy wykładni), inferencyjne (reguły
wnioskowania) i kolizyjne


WAŻNIEJSZE RODZAJE PRZEPISÓW W PRAWIE CYWILNYM:
2



Definicje legalne – przepisy określające w sposób wiążący sens używanych w akcie prawnym
słów i zwrotów
Przepisy odsyłające (w tym również fikcje prawne, np. „w rozumieniu niniejszej ustawy rak jest rybą”)
Klauzule generalne – szczególny rodzaj zwrotów niedookreślonych, oznaczających pewne
wartości lub ogólnie przyjęte oceny, do których odsyła dany przepis prawny („zasady
współżycia społecznego”, „społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa”)
§5. OBOWIĄZYWANIE
PRZESTRZENNYM









NORM
PRAWA
CYWILNEGO
W
ZASIĘGU
CZASOWYM
I
Początek obowiązywania: na ogół po upływie vacatio legis (14 dni od dnia ogłoszenia aktu
prawnego)
Koniec obowiązywania:
 klauzule derogacyjne, zawarte w przepisach wprowadzających nowy akt prawny
 upływ z góry oznaczonego czasu
 lex posterior derogat legi priori, lex posterior generalis non derogat legi priori speciali
 orzeczenia TK o utracie mocy obowiązującej aktu prawnego
 desuetudo – spór w doktrynie
prawo intertemporalne (międzyczasowe) – rozstrzyga, która norma (dawna czy nowa) znajduje
zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej normy i
trwają nadal pod rządami nowej normy
art. 3 KC: lex retro non agit
co do zasady, w przypadku stosunków prawnych, które rozpoczęły się w czasie obowiązywania
dawnej ustawy i trwają nadal w czasie obowiązywania nowej, skutki zdarzeń prawnych
oceniamy wg dawnej ustaty
lex retro agit: jeżeli jest to moralnie uzasadnione (np. przepisy o rekompensatach dla
powodzian z mocą wsteczną)
zasada ochrony praw nabytychogranicza stosowanie nowej ustawy
zasada bezpośredniego stosowania ustawy nowej: uregulowania w oderwaniu od zdarzeń
prawnych, długotrwałe stosunki prawne (np. prawo własności); np. art. 612 KSH
zasada dalszego stosowania ustawy dawnej: uregulowania nierozdzielne od stanu faktycznego;
np. art. 619 KSH
3
IV. Prawo podmiotowe
§10. POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO
Prawo podmiotowe – przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku
prawnego sfera możności postępowania w określony sposób
Postacie uprawnienia (uprawnienie<prawo podmiotowe):
 Roszczenie – możliwość domagania się od określonej osoby określonego zachowania
 Uprawnienie kształtujące – możliwość wprowadzenia zmian w istniejącej sytuacji prawnej bez
udziału i zgody innego podmiotu
 Zarzut – możliwość uchylenia się od obowiązku ciążącego na osobie, której służy prawo
podniesienia zarzutu. Skorzystanie z tego prawa pociąga za sobą trwałą bezskuteczność
roszczenia (zarzut peremptoryjny) lub odsunięcie w czasie świadczenia (zarzut dylatoryjny)
Normatywne postacie prawa podmiotowego:
1. Prawo podmiotowe bezpośrednie
 Norma określa granice dozwolonego zachowania się podmiotu uprawnionego
 Możliwość realizowania prawa bez udziału innych osób
 Stosunek prawny: uprawnionybliżej nieokreślony krąg podmiotów, zobowiązanych
do nieingerowania w cudze prawo (prawo skuteczne erga omnes)
2. Roszczenie
 Domaganie się od oznaczonej osoby określonego zachowania (działania lub
zaniechania)
 Roszczenie może powstać jako skutek naruszenia innego prawa podmiotowego (tzw.
emanacja prawa podmiotowego)
 Roszczenia wynikające ze zobowiązania realnego: adresatem nie jest
zindywidualizowany krąg podmiotów, ale podmiot znajdujący się w określonej sytuacji
prawno rzeczowej (np. posiadacz rzeczy)
3. Prawa kształtujące
 Doprowadzenie do powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego w drodze
jednostronnego działania podmiotu uprawnionego
 Prawa podmiotowe kształtujące pokrywają się z uprawnieniami kształtującymi
 W ujęciu tradycyjnym (Skowrońska-Bocian) można doprowadzić do powstania nowego
stosunku prawnego, u Radwańskiego – tylko ustanie lub zmiana istniejącego stosunku
prawnego
KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH (nie jest to podział rozłączny!):
1) Bezwzględne i względne
 Bezwzględne – skuteczne erga omnes, normatywna postać praw bezpośrednich; np.
prawa rzeczowe, dobra osobiste, prawa niemajątkowe. Treść praw bezwzględnych
określa ustawa.
 Względne – skuteczne inter partes, normatywna postać roszczenia; np. wierzytelność.
Treść praw względnych określa umowa stron
 Rozszerzona skuteczność praw względnych – prawa względne skuteczne erga omnes,
np. art. 690 KC, możliwe również w przypadku art. 527 KC lub art. 59 KC
4
2) Majątkowe i niemajątkowe
 Prawa niemajątkowe: prawa osobiste, prawa rodzinne niemajątkowe, prawa autorskie
osobiste
 Przeważnie prawa o charakterze niemajątkowym są niezbywalne , a prawa o
charakterze majątkowym są zbywalne (wyjątek stanowi prawo użytkowania)
3) Zbywalne i niezbywalne
4) Związane i akcesoryjne
 Związane – występują w powiązaniu z innym prawem podmiotowym  podmiotem
takiego prawa może być tylko podmiot innego prawa. Przeciwieństwem praw
związanych są prawa wolne.
 Akcesoryjne – służą zabezpieczeniu innego prawa. Obok praw akcesoryjnych istnieją
prawa główne/samoistne.

*ekspektatywy – sytuacje prawne, przygotowujące do powstania prawa podmiotowego
Nabycie prawa podmiotowego:
PIERWOTNE – nie występuje związek prawny pomiędzy dotychczasowym uprawnionym a nabywcą
praw, brak relacji zbywca-nabywca, rzecz nabywa się bez jej obciążeń (ale występują wyjątki od tej
zasady, np. przy zasiedzeniu)
POCHODNE – występuje relacja zbywca-nabywca.
Rodzaje pochodnego nabycia prawa podmiotowego:
 Translatywne – dane prawo przechodzi w całości z jednego podmiotu na inny
 Konstytutywne – nabywca staje się podmiotem nowego prawa, wywodzącego się z innego
prawa, przysługującego zbywcy
!! Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet – nie można przenieść więcej praw, niż
się samemu posiada. Wyjątki od zasady nemo plus iuris: art. 83§2, art. 169 KC – nabywca działający w
dobrej wierze nabywa rzecz, nawet jeżeli zbywca nie był uprawniony do rozporządzania
rzecząochrona osób działających w dobrej wierze



Następstwo pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – przejście w wyniku jednego
zdarzenia prawnego określonej masy majątkowej (praw i obowiązków) z jednego podmiotu na
inny, np. dziedziczenie
Następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna) – nabycie w drodze jednego
zdarzenia prawnego określonego, sprecyzowanego prawa, np. umowa sprzedaży
*sukcesja uniwersalna częściowa – występuje przy podziale spółek, art. 531 KSH
KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH:
 Zasada pierwszeństwa – głównie w odniesieniu do praw rzeczowych; w ustawie określa się,
które z praw ma być realizowane w pierwszej kolejności (prior tempore, potior iure)
 Zasada redukcji praw – w przypadku praw o tym samym pierwszeństwie; każde z praw jest
wówczas zaspokajane w części, proporcjonalnie do pozostałych
 Zbieg roszczeń – występuje, gdy jeden stan faktyczny podpada pod hipotezy kilku norm, a z ich
dyspozycji wynikają różne roszczenia. Powstaje wówczas wiele roszczeń, a wybór między nimi
należy do uprawnionego
NADUŻYCIE PRAWA – formalnie mieści się w granicach prawa, ale ze względu na ocenę działań jest
negatywne, prowadzi do niesłusznych gospodarczo lub moralnie działań. Pewnym problemem jest
subiektywizm i ocenność nadużyć prawa.
Na art. 5 KC można się powołać tylko w konkretnym przypadku i może on służyć jedynie do obrony, a
nie do ataku. „Zasada czystych rąk” – z art. 5 nie może korzystać ktoś, kto sam nadużywa prawa.
5
Radwański/Skowrońska-Bocian – różnice:
 Prawa podmiotowe bezwzględne występują tylko w tradycyjnym („wolterowskim”) ujęciu, u
Radwańskiego ich nie ma
 Definicja zarzutu – u Radwańskiego to oddzielna postać prawa podmiotowego, u Skowrońskiej-Bocian
jest to podtyp praw kształtujących
V. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego
§15. RZECZY



Rzeczy – przedmioty materialne, wyodrębnione z przyrody (2 niezbędne przesłanki!)
NIE SĄ rzeczami w rozumieniu art. 45 KC:
ludzie, zwierzęta, zwłoki, tkanki i narządy odłączone od ludzkiego ciała, dobra
niematerialne, energia: elektryczna, cieplna, atomowa, części składowe rzeczy, złoża
minerałów, zbiory rzeczy, przedmioty materialne przeznaczone do powszechnego
użytku (np. morze, powietrze)
Dobra kultury są rzeczami, mimo wszelkich ograniczeń praw właścicielskich
KLASYFIKACJA RZECZY:
1. RUCHOMOŚCI I NIERUCHOMOŚCI
 Ruchomości – rzeczy niebędące nieruchomościami
 Nieruchomości (art. 46 KC): grunty (nieruchomości gruntowe) rolne i nierolne,
budynki (nieruchomości budynkowe), części budynków (nieruchomości
lokalowe)
 Grunty – części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot
własności (art.46§1 KC) + przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu, w
granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa (art.
143 KC)
 Art. 48, art. 191 KC – zasada superficies solo cedit (to, co jest na powierzchni,
przypada gruntowi). Wyjątki od zasady: odrębna własność lokali, odrębna
własność budynków i innych urządzeń.
 Prawa związane z nieruchomością uważa się za jej części składowe (art. 50 KC)
 Budynki: te, które nie są trwale związane z gruntem (np. kioski), są
ruchomościami. Budynki trwale związane z gruntem zaliczamy do
nieruchomości i stanowią one część składową gruntu. Jeżeli jednak wyjątkowo,
na mocy przepisów szczególnych budynek stanowi odrębny od gruntu
przedmiot własności (art. 46§1), to mamy do czynienia z nieruchomością
budynkową.
 Części budynków: wyjątkowo części budynków mogą mieć charakter
samodzielnych nieruchomości, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią
odrębny od gruntu/budynku przedmiot własności.
6

Nieruchomość lokalowa – część budynku trwale związana z gruntem, która na
mocy przepisów szczególnych stanowi przedmiot odrębnego prawa własności
art. 46 KC
2. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU (taka rzecz) I RZECZY OZNACZONE CO DO
TOŻSAMOŚCI (ta rzecz)
 Nieruchomości są zawsze oznaczone co do tożsamości
 Przedmiotem stosunków prawno rzeczowych mogą być tylko rzeczy oznaczone
co do tożsamości (poza nielicznymi wyjątkami)
3. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY I PRZYNALEŻNOŚCI
 Części składowe rzeczy – wszystko, co nie może być od rzeczy odłączone bez
uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego (art. 47§2
KC). Część składowa nie może być przedmiotem własności ani innych praw
rzeczowych.
 Przynależności – art. 51 KC. rzeczy ruchome, potrzebne do korzystania z innej
rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w
faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależność jest zawsze
rzeczą ruchomą i zawsze pozostaje odrębną rzeczą, ale pełni w stosunku do rzeczy
głównej rolę służebną. Rzecz ruchoma może stanowić przynależność tylko wtedy,
gdy jest własnością właściciela rzeczy głównej.
4. RZECZY POZOSTAJĄCE W OBROCIE I RZECZY WYŁĄCZONE Z OBROTU (res extra
commercium)
 Przedmioty wyłączone z obrotu: np. narkotyki, zwłoki, tkanki ludzkie
7
VIII. Czynności prawne i inne zdarzenia cywilnoprawne
§24. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE
Zdarzenia cywilnoprawne – tylko takie fakty/okoliczności, z którymi hipotezy norm wiążą określone w
dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne. Zakres zdarzeń cywilnoprawnych nie jest stały –
ulega ciągłym transformacjom stosownie do zmian systemu prawnego
Skutki zdarzeń cywilnoprawnych:




Powstanie stosunku cywilnoprawnego – KAŻDY stosunek cywilnoprawny powstaje w rezultacie
zdarzenia prawnego
Zmiana podmiotu/podmiotów stosunku cywilnoprawnego – nie we wszystkich stosunkach
prawnych taka zmiana jest dopuszczalna (np. prawa niezbywalne)
Zmiana treści stosunku cywilnoprawnego – jeżeli zmiana powoduje przekształcenie typu
danego stosunku cywilnoprawnego, to w miejsce dawnego stosunku powstaje nowy
Zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego – jedynie prawo własności może się utrzymywać
wieczyście
TYPY ZDARZEŃ CYWILNOPRAWNYCH:
1. Wolter:
o Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu
o Działania : czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych (czynności prawne,
orzeczenia sądowe, akty administracyjne) i inne czyny.
2. Radwański:
o Czynności konwencjonalne
(norma prawna dopiero konstruuje zdarzenie prawne, wyznaczając przesłanki jego
dokonania przez odpowiednie działania ludzkie. Np. zawarcie umowy, sporządzenie
testamentu, wydanie orzeczenia sądowego)
o Inne zdarzenia
(wyróżnione przez normę fakty, które istnieją i mają swój sens niezależnie od
obowiązującego systemu prawnego)
3. Typologia (podział niezupełny i nierozłączny):
o Czynności prawne
o Działania zbliżone do czynności prawnych i dlatego wymagające rozważenia wspólnie z
czynnościami prawnymi
o Orzeczenia sądowe i administracyjne
o Niewykonywanie uprawnień w określonym czasie
8
§25. POJĘCIE I POSTACIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH
1.
Radwański: konstruowanie definicji na podstawie teorii czynności konwencjonalnych
Czynność prawna – skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa
cywilnego, której treść określa co najmniej w podstawowym zakresie konsekwencje prawne tego
zdarzenia prawnego (art. 56 KC)
2. Skowrońska-Bocian: podstawowym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli (tzw.
teoria tradycyjna)
Czynność prawna – takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby
fizycznej lub organu osoby prawnej, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych
skutków cywilnoprawnych. Aby konkretna czynność prawna doszła do skutku, muszą wystąpić
wszystkie elementy stanu faktycznego, które zostały przewidziane w normie prawnej (np. do umowy
sprzedaży wymagane jest złożenie zgodnych oświadczeń woli przez kupującego i sprzedawcę,
wyrażających wolę przejścia własności przedmiotu w zamian za ekwiwalent finansowy).
KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PRAWNYCH
1) Jednostronne, dwustronne/wielostronne (umowy) oraz uchwały kolektywnych organów
korporacyjnych osób prawnych (zarząd, rada nadzorcza)
 Jednostronne – dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony
(np. sporządzenie testamentu)
 Umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.
Mają największą doniosłość spośród wszystkich postaci czynności prawnych
 Uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu, jednak w
odróżnieniu od umów, do ich prawnej skuteczności nie jest konieczne, aby
oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne. Wystarczy, by treść uchwały
uzyskała aprobatę odpowiedniej większości (quorum zgromadzenia). Nie każda
uchwała jest czynnością prawną – nie są nimi te, które nie wywołują zmian w relacjach
danej osoby prawnej z innymi podmiotami
2) Czynności prawne dokonywane za zgodą osoby trzeciej
 Osoba trzecia – podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności
prawnej. Zgoda osoby trzeciej ma charakter oświadczenia woli i może być wyrażona
nie tylko przed i podczas składania oświadczeń woli przez uczestników czynności
prawnej, ale także w okresie późniejszym (potwierdzenie – art.18 §1, art.103§1 KC)
 Zgoda pełni rolę wtórną, ale niezbędną do ważności czynności prawnej. Osobie trzeciej
przypada jedynie funkcja kontrolna (nie decyduje o dokonaniu czynności prawnej ani o
jej treści)
 art. 17, art. 63, art. 103§1, art. 104, art. 248§2, art. 507, art. 519§2, art. 525 KC
9
3) Indywidualnie adresowane: niewymagające zakomunikowania nikomu, uzyskujące
skuteczność
poprzez publiczne ogłoszenie,
uzyskujące skuteczność
poprzez
zakomunikowanie określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom
 Niewymagające zakomunikowania – np. testament własnoręczny (art. 949 KC)
 Wymagające publicznego ogłoszenia – ad incerta personas, np. przyrzeczenie
zamieszczone w ogłoszeniu publicznym (art.919 KC)
 Wymagające zakomunikowania określonym organom/ świadkom – nie ma potrzeby
kierowania ich do osób zainteresowanych wynikającymi z nich skutkami prawnymi
(art. 951-953 KC, art. 1018§3 KC)
 co do zasady, system prawny wymaga aby oświadczenia woli były składane
podmiotom, których dotyczą. Ta zasada działa również w przypadku jednostronnych
czynności prawnych (wypowiedzenie umowy itp.)
 złożenie oświadczenia woli innej osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w
taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią – składający oświadczenie woli musi
stworzyć taką sytuację, żeby tylko od adresata zależało, czy zechce się zapoznać z
treścią oświadczenia woli (czyli np. wysyłając oświadczenie woli pocztą, należy je
wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru) – art. 61§1 KC
4) Realne i konsensualne
 Realne – do ich dokonania jest konieczne (poza oświadczeniem woli) działanie
powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami
materialnymi
 Konsensualne – zwykle dochodzą do skutku tylko przez samo złożenie oświadczenia
woli (solo consensu), niekiedy ustawa wymaga ponadto spełnienia innych okoliczności
(np. wpis do ksiąg wieczystych)
5) Między żyjącymi i na wypadek śmierci
 Między żyjącymi – inter vivos, wywołują konsekwencje prawne już z chwilą ich
dokonania
 Na wypadek śmierci – mortis causa, wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci
osoby dokonującej czynności (np. testament)
6) Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku
 Zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się dłużnika do świadczenia (tzn.
określonego działania lub zaniechania) na rzecz wierzyciela (art. 353 KC). Rozróżniamy
czynności prawne jednostronnie albo dwustronnie zobowiązujące. W ramach
czynności dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się czynności prawne odpłatne oraz
nieodpłatne. Funkcjonuje ogólne założenie ustawodawcy polskiego, że czynności
prawne nieodpłatne, przyznające korzyść tylko jednej stronie, zasługują na słabszą
ochronę niż czynności odpłatne. Pasywa rosną, aktywa pozostają bez zmian
 Rozporządzające – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu
prawa podmiotowego. Wyłącznie rozporządzający charakter mają te czynności, które
zostały dokonane w wykonaniu zobowiązania powstałego z innego niż czynność
prawna zdarzenia (np. z czynu niedozwolonego, niesłusznego wzbogacenia, aktu
administracyjnego itp.). Aktywa maleją, pasywa pozostają bez zmian
10

O podwójnym skutku – takie czynności, których treść zobowiązuje do dokonania
rozporządzenia. Kategoria ta obejmuje różnorodne umowy, np. sprzedaż, dostawa,
pożyczka, najem. Zgodnie z rozwiązaniem przyjętym przez polski system prawny (a
zaczerpniętym z systemu francuskiego), traktujemy taką czynność jako jedną,
zobowiązującą do rozporządzenia – bez potrzeby dokonania odrębnej czynności
rozporządzającej, sama powoduje także skutki rozporządzające (np. art. 155§1 KC).
Odstępstwa od tej zasady są możliwe, jeśli przewidują je przepisy szczególne lub jeżeli
wskazuje na to postanowienie stron czynności prawnej. Aktywa maleją, pasywa rosną
W systemie prawa niemieckiego przyjęto inny model: uznaje się, że czynności prawne zobowiązujące do rozporządzenia
powodują wyłącznie powstanie zobowiązania, a dla wywołania skutków rozporządzających konieczne jest dokonanie
odrębnej czynności rozporządzającej.
7) Przysparzające i nieprowadzące do przysporzenia
 Przysparzające – realizacja korzystnej dla drugiej strony zmiany majątkowej,
polegającej na tym, że dana osoba nabywa prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona
z obowiązków lub ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe. Większość
czynności zobowiązujących, rozporządzających i zobowiązująco-rozporządzających
należy również do kategorii czynności prawnych przysparzających. Aktywa rosną,
pasywa maleją
8) Kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane)
 Ten podział obowiązuje wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających
 Kauzalne – ich ważność zależy od istnienia niewadliwej przyczyny prawnej. Brak kauzy
pociąga za sobą nieważność przysporzenia. Np. darowizna
 Abstrakcyjne – wywołują skutki przysparzające, nawet jeśli nie istnieje prawidłowa
kauza, stanowiąca podstawę prawną do ich dokonania. Np. przekaz, weksel, czek.
Osobie poszkodowanej przysługuje roszczenie o bezpodstawne wzbogacenie
(art. 405 KC)
 Typy kauz (sformalizowane przyczyny przysporzenia):
1. Causa obligandi vel aquirendi – dokonujący przysporzenia działa w celu uzyskania
wzajemnego zobowiązania od osoby otrzymującej przysporzenie
2. Causa solvendi – dokonujący przysporzenia działa w celu zwolnienia się od
ciążącego na nim obowiązku
3. Causa donandi – świadoma rezygnacja z przysługującego za przysporzenie
ekwiwalentu
9) Upoważniające i powiernicze (fiducjarne)
 Upoważniające – prototypem tych czynności jest pełnomocnictwo. Wyznaczają one
innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze
skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia
 Powiernicze – zawierają dwa związane ze sobą elementy: przeniesienie przez
powierzającego na powiernika jakiegoś prawa oraz zobowiązanie powiernika wobec
powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie,
wskazanym treścią umowy i że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem
na powiernika. (art. 57 KC)
11
§26. FORMA OŚWIADCZENIA WOLI
Oświadczenie woli – takie zachowanie podmiotu prawa cywilnego, które wyraża zamiar wywołania
skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego  art. 60 KC



Oświadczenie woli jest jedynym koniecznym elementem każdej czynności prawnej
Oświadczenie woli niekoniecznie jest równoznaczne z czynnością prawną – czasem na
czynność prawną składa się kilka oświadczeń woli lub są potrzebne jakieś dodatkowe elementy
Co do zasady, art. 60 KC oraz art. 3531 KC zakładają swobodę formy czynności prawnych, jeśli
ustawa nie stanowi inaczej.
Formy szczególne oświadczenia woli:
1. Zwykła forma pisemna
 Art. 78§1 KC
 Dokument obejmujący treść oświadczenia woli wraz z podpisem
 Treść w języku pisanym, z użyciem materiałów zdolnych do utrwalenia treści i
własnoręcznego podpisu pod tekstem
 Osoba nieumiejąca pisać może złożyć tuszowy odcisk palca, obok którego inna osoba
wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis. Osoba nieumiejąca czytać może
złożyć oświadczenie woli wyłącznie w postaci aktu notarialnego
2. Kwalifikowane formy pisemne: pismo z podpisem urzędowo poświadczonym lub pismo z datą
pewną
 Urzędowe poświadczenie podpisu – notariusz zamieszcza na dokumencie klauzulę
stwierdzającą własnoręczność podpisu osoby o ustalonej przez notariusza tożsamości
 Data pewna – pismo ma datę pewną następujących wypadkach:
 Stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym –
od daty dokumentu urzędowego
 W razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek
wzmianki przez organ państwowy/organ samorządu terytorialnego/ notariusza
– od daty wzmianki
 W razie śmierci jednej z osób podpisanych, datę złożenia przez nią podpisu
uważa się za pewną od chwili śmierci
 Umieszczenie na dokumencie urzędowego poświadczenia daty powoduje skuteczność
poświadczenia także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu czynności
 Art. 81 KC
3. Akt notarialny
 Notariusz spisuje treść podanych mu oświadczeń stron, następnie odczytuje stronom i
wraz z nimi podpisuje. Oryginał aktu zostaje u notariusza, strony dostają tylko wypisy
12
4. Forma elektroniczna kwalifikowana
 Art. 78§2 KC
 Oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli
złożonym na piśmie, jeżeli jest opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym
SKUTKI NIEDOCHOWANIA FORMY:
1) Forma zastrzeżona pod rygorem nieważności – ad solemnitatem
 Art. 73 i art. 76 KC
 w przypadku form kwalifikowanych jest to dorozumiany wymóg formy, w przypadku
zwykłej formy pisemnej – tylko jeżeli przepisy wskazują tę formę
2) Forma zastrzeżona dla celów dowodowych – ad probationem
 Art. 74 KC
 Konsekwencje jej niezachowania przejawiają się na płaszczyźnie procesowej – nie jest
dopuszczalny dowód ze świadków ani z przesłuchania stron na fakt dokonania
czynności. Dowód może zostać przeprowadzony, gdy obie strony wyrażą na to zgodę
lub jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą lub jeżeli fakt dokonania
czynności prawnej zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma
 dorozumiana forma przy zwykłej formie pisemnej, nie może się odnosić do form
kwalifikowanych, wszystkie formy kwalifikowane są zastrzeżone ad eventum albo ad
solemnitatem
3) Forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych – ad eventum
 Art. 73§2 zd.2 i art. 74§2 zd.2 KC
 Niezachowanie formy nie powoduje nieważności czynności, ale pociąga za sobą
niewystąpienie niektórych skutków prawnych, które by wystąpiły, gdyby forma została
zachowana
 musi być expressis verbis wskazana w przepisie
UMOWA STRON:
 przy postanowieniu o szczególnej formie – czynność dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu
formy (ad solemnitatem)
 przy zwykłej formie pisemnej bez skutków niedochowania – ad probationem (w stosunkach
prawnych między przedsiębiorcami – ad solemnitatem)
 formy następcze – zmiana, rozwiązanie, odstąpienie lub wypowiedzenie umowy. Odstąpienie:
jednostronne, ze skutkiem ex tunc (z mocą wsteczną). Wypowiedzenie: jednostronne, ze
skutkiem ex nunc. Rozwiązanie: dwustronne.
 Art. 77§1 KC – zasada tożsamości formy pierwotnej i następczej (przy modyfikacji umowy)
 Przy czynnościach niwelujących, forma zależy od tego, czy umowę zawarto w formie pisemnej,
czy w szczególnej (Art. 77§2-3 KC):
Forma pisemna – forma pisemna
Rozwiązanie: forma szczególna – forma szczególna
Odstąpienie/wypowiedzenie: forma szczególna – forma pisemna
13
§27. WYKŁADNIA OŚWIADCZEŃ WOLI
 Ogólne dyrektywy wykładni (art. 65 KC): ustalone zwyczaje, okoliczności, cel stron, zasady
współżycia społecznego
 Przedmiotem wykładni oświadczeń woli mogą być różnego rodzaju znaki, nawet niemające
postaci językowej (w przypadku wykładni prawa, przedmiotem wykładni mogą być tylko
wydane przepisy)
 Celem wykładni jest ustalenie rzeczywistej treści dokonanej czynności prawnej (a nie treści woli
wewnętrznej), należy uwzględnić intencje i zamiary podmiotów dokonujących czynności
 Nie ma jednego ogólnego wzorca wykładni. Interpretacja oświadczenia woli jest zależna od
adresata, a w dalszej kolejności od okoliczności, celu itd.
 Kombinowana metoda wykładni – nadrzędne znaczenie mają dwie wartości: respektowanie woli
składającego oświadczenie oraz zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób
 Oświadczenia woli składane indywidualnym adresatom: nadrzędną dyrektywą jest uznanie
takiego sensu oświadczenia, w jakim zgodnie obie strony go zrozumiały. Jeżeli strony nie
zrozumiały oświadczenia woli tak samo, to uznaje się za miarodajny dla sądu sens ustalony z
punktu widzenia odbiorcy oświadczenia woli. Na ochronę zasługuje jednak tylko takie
rozumienie oświadczenia woli przez adresata, które stanowi rezultat jego starannych zabiegów
interpretacyjnych (jeżeli każdy uczestnik obrotu znajdujący się w analogicznej do niego sytuacji
i dysponujący takim samym zakresem wiedzy o oświadczeniu i towarzyszących mu
okolicznościach, tak samo zrozumiałby jego znaczenie)
 Oświadczenia woli kierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców: obowiązuje zasada, że
należy uwzględnić możliwości poznawcze adresatów, ale rozstrzygnięcie następuje jedynie na
podstawie zobiektywizowanego kryterium typowego adresata (krąg potencjalnych odbiorców
jest anonimowy, więc nie można zastosować kryteriów indywidualnych). „Typowym
adresatem” może być jednak zarówno przeciętny obywatel, jak również np. osoba wykonująca
określony zawód (lekarz, prawnik, przedsiębiorca).
 Testamenty: interpretuje się je tak, by zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli
spadkodawcy (art. 948 KC). Wola testatora dla swojej skuteczności nie wymaga
zakomunikowania beneficjentom testamentu (w związku z tym, sposób, w jaki beneficjenci
rozumieją zapisy testatora, jest bez znaczenia przy dokonywaniu wykładni)
 Wykładnia oświadczeń woli składanych pisemnie: językowe reguły znaczeniowe, kontekst,
związki treściowe między postanowieniami, definicje (mają pierwszeństwo przed znaczeniem
wyrazów ustalonych w użyciu powszechnym), znaki graficzne. Dokumenty mają szczególny
walor dowodowy i pierwszeństwo przed dowodem ze świadków (art. 247 KPC)
14
§28. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Zdolność prawna – możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków w obszarze stosunków
normowanych prawem cywilnym. Co do zasady jest nieograniczona. Nasciturus ma warunkową
(kwalifikowaną) zdolność prawną.
Zdolność do czynności prawnych – możliwość nabywania praw i obowiązków przez samodzielne
składanie oświadczeń woli
Determinanty zdolności do czynności prawnych:
o Wiek
o Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe
o Zawarcie małżeństwa
o Ustanowienie doradcy tymczasowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie
PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
 Pełną zdolność co czynności prawnych ma osoba pełnoletnia, wobec której nie orzeczono
częściowego ani całkowitego ubezwłasnowolnienia ani wobec której nie ustanowiono doradcy
tymczasowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie
 Art. 10 KC
 Przesłanki pełnoletności: wiek powyżej 18 lat lub zawarcie małżeństwa (wyłącznie kobiety, w
uzasadnionych przypadkach, powyżej 16 lat)
 Tylko osoba pełnoletnia może sporządzić testament
OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
 Wiek 13-18 lat
 Osoby powyżej 18 lat ubezwłasnowolnione częściowo
 Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę
 Do dokonania czynności prawnej, pociągającej za sobą powstanie zobowiązania lub będącej
rozporządzeniem prawem, wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego przed
dokonaniem lub równocześnie z dokonaniem czynności
 Jeżeli czynność została zawarta bez zgody przedstawiciela ustawowego (negotium claudicans –
czynność kulejąca), możliwe jest potwierdzenie zawartej umowy przez przedstawiciela lub
przez samą stronę umowy po dojściu do pełnoletniości
 W przypadku dokonania jednostronnej czynności prawnej bez zgody przedstawiciela –
nieważność czynności bez możliwości potwierdzenia (nie można wydać zgody ex post)
 Jeżeli została zawarta umowa bez zgody przedstawiciela ustawowego, to druga strona umowy
może wyznaczyć przedstawicielowi termin do potwierdzenia umowy. Po jego bezskutecznym
upłynięciu stosunek prawny wygasa.
 Czynności prawne niewymagające zgody przedstawiciela: czynności, z których wynika tylko
przysporzenie; umowy zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (brak
zastrzeżenia o rażącym pokrzywdzeniu!); rozporządzanie swoim zarobkiem; czynności prawne
dotyczące przedmiotów majątkowych, oddanych przed przedstawiciela ustawowego do
swobodnego użytku – art. 19-22 KC
15
BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
 Wiek 0-13 lat
 Osoby powyżej 13 lat ubezwłasnowolnione całkowicie
(osoba, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, nie jest możliwe rozeznanie
przez nią znaczenia dokonywanych czynności, a jej stan umysłowy odpowiada poziomem
rozwoju intelektualnego osobie poniżej 13 lat)
 W imieniu takiej osoby działa jej przedstawiciel ustawowy (ustanawia się opiekę, chyba że
dana osoba pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską)
 Czynność prawna podjęta przez taką osobę jest nieważna (art.14§1 KC). Wyjątek stanowią
umowy zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, o ile nie pociągają za
sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych(art.14§2 KC).
W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie sądem I instancji jest sąd okręgowy. Sprawa jest
rozpoznawana przez trzech sędziów zawodowych, a wniosek może zostać złożony wyłącznie przez
podmioty wymienione w ustawie; w interesie osoby, której wniosek dotyczy. Postępowanie toczy się z
udziałem prokuratora.
§29. WADY OŚWIADCZENIA WOLI
Wada oświadczenia woli – określone w ustawie i ujęte w pewne typy nieprawidłowości występujące
przy powzięciu decyzji (wola wewnętrzna) lub przy uzewnętrznieniu woli
1.





2.






BRAK ŚWIADOMOŚCI ALBO SWOBODY PRZY PODEJMOWANIU DECYZJI (ART. 82 KC)
Dotyczy nie tylko trwałych, ale również przemijających zaburzeń psychicznych (np. nadużycie
alkoholu, decyzje pod wpływem głodu narkotycznego)
Dotyczy nie tylko stanów patologicznych, ale również fizjologicznych (np. sen, przymus fizyczny)
Brak świadomości/swobody powoduje bezwzględną nieważność
Art. 82 KC nie uwzględnia interesów żadnej innej osoby, odnosi się wyłącznie do osoby, która
zachowuje się w ten sposób, że można sądzić, iż składa oświadczenie woli
Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się na nieważność czynności prawnej (art. 6 KC –
onus probandi), zwykle na osobie składającej oświadczenie woli
POZORNOŚĆ (ART. 83 KC)
Złożenie oświadczenia woli drugiej stronie za jej zgodą bez zamiarów wywołania skutków
prawnych
Dotyczy TYLKO umów lub jednostronnych oświadczeń woli składanych drugiej osobie (musi
występować druga strona)
Musi występować brak zamiaru wywołania skutków prawnych, a druga strona musi mieć
świadomość i akceptować fakt pozorności oświadczenia woli
Pozorne oświadczenie woli może mieć na celu ukrycie innej czynności prawnej (pozorność
kwalifikowana)  dwie czynności prawne : pozorna (symulowana) i ukryta (dyssymulowana).
Ukryta czynność prawna może być ważna, jeżeli zostały spełnione wszystkie przesłanki
ważności takiej czynności
Np. ukryta czynność darowizny (przy pozornym kupnie-sprzedaży) jest nieważna ze względu na
braki formalne (nieodpowiedni akt notarialny)
Pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ale ma doniosłość dla osób trzecich,
które odpłatnie i w dobrej wierze nabyły prawo, nie wiedząc o pozorności oświadczenia –
16
wyjątek od zasady nemo plus iuris, ochrona osób działających w dobrej wierze, większa
ochrona czynności odpłatnych (art. 83§1 KC)
 Pozorność to niezgodność woli wewnętrznej z jej uzewnętrznieniem
 Oświadczenie woli nie na serio – np. aktor na scenie
 Zastrzeżenie potajemnie (reservatio mentalis) – niezakomunikowane nikomu zastrzeżenie, że
czynność prawna nie wywoła skutków prawnych. Jest pozbawione doniosłości prawnej
3.







4.





5.
BŁĄD (ART. 84-85 KC)
Mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw lub brak tego wyobrażenia. Błąd ma doniosłość
prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny
Błąd dotyczący treści: mylne wyobrażenie podmiotu składającego oświadczenie woli, dotyczące
elementu składającego się na treść czynności prawnej, a wynikającego także z ustawy, zasad
współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Błąd może dotyczyć przedmiotu czynności
prawnej, jej skutków prawnych, szczególnych właściwości kontrahenta.
Błąd istotny: uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod
wpływem błędu i oceniał sprawę rozważnie, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści –
zindywidualizowane i obiektywne kryteria
Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale stanowi podstawę do uchylenia się od
skutków prawnych złożonego oświadczenia woli
Wyjątek: błąd dotyczący testamentu powoduje nieważność testamentu – art. 945 KC
W przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie i będących odpłatnymi czynnościami
prawnymi, na błąd dotyczący czynności prawnej można się powołać tylko wtedy, gdy ponadto
adresat oświadczenia woli wywołał błąd (nawet bez swojej winy), wiedział o błędzie lub mógł z
łatwością zauważyć błąd. Jeżeli w w/w sytuacjach adresat nie wyprowadził składającego
oświadczenie woli z błędu, jego interes nie zasługuje na ochronę.
Oświadczenie woli składane innej osobie przez posłańca: w przypadku, gdy uległo
zniekształceniu, stosuje się przepisy o błędzie (art. 85 KC). Posłańcem jest osoba niebędąca
stroną czynności prawnej.
PODSTĘP (ART. 86 KC)
Świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jej błędnego mniemania w celu
skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści LUB świadome przemilczenie
pewnych informacji, gdy istniał obowiązek ich udzielenia
Spór w doktrynie: podstęp to kwalifikowana forma błędu czy odrębna wada oświadczenia woli?
Radwański wyszczególnia postęp jako odrębną wadę, Skowrońska-Bocian omawia go przy
okazji błędu
W przypadku podstępu, składający oświadczenie woli może się powołać na błąd nawet gdy nie
był on istotny lub nie dotyczył treści czynności prawnej
Podstęp uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli
Podstęp osoby trzeciej – składający oświadczenie woli może się na niego powołać:
1) gdy czynność prawna była nieodpłatna
2) Przy czynnościach odpłatnych: gdy adresat wiedział o podstępie osoby trzeciej i nie
zawiadomił o nim składającego oświadczenie woli
GROŹBA (ART. 87 KC)
 Wywołanie u innej osoby stanu obawy, pod wpływem której ta osoba składa oświadczenie woli
o treści pożądanej przez grożącego
17
 Chodzi tu o przymus psychiczny
 Nie każdy stan obawy jest prawnie istotny, wyłącznie groźba bezprawna (art.87 KC) jest
niedopuszczalną ingerencją w proces motywacji człowieka
 Bezprawność groźby nie tylko czyny bezwzględnie zabronione przez system prawny, ale
również działania legalne, ale niedozwolone w celu skłonienia kogoś do złożenia oświadczenia
woli określonej treści
 Groźba musi być bezprawna i poważna – powodująca poważne niebezpieczeństwo dla dóbr
osobistych lub majątkowych jakiejkolwiek osoby
 Groźba może pochodzić zarówno od adresata oświadczenia woli, jak i od osoby trzeciej,
chociażby nawet adresat nie wiedział o groźbie
 Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby jest ważne, ale istnieje podstawa prawna do
uchylenia się od jego skutków prawnych (wyjątek: testament – złożony pod wpływem groźby
jest bezwzględnie nieważny, art. 945 KC)
UCHYLENIE SIĘ OD SKUTKÓW PRAWNYCH









Prawo do uchylenia się od skutków prawnych przysługuje w przypadku oświadczeń woli
złożonych pod wpływem błędu, podstępu lub groźby i jest to prawo podmiotowe kształtujące
Składa się kolejne oświadczenie woli, które wyraża decyzję uchylenia się od skutków prawnych
pierwotnie dokonanej czynności prawnej
Wymagana forma pisemna ad probationem
Oświadczenie musi być złożone drugiej stronie pierwotnej czynności prawnej (art. 88§1 KC)
Aby oświadczenie woli mogło zostać uznane za złożone drugiej stronie, składający
oświadczenie woli musi stworzyć takie warunki, w których tylko i wyłącznie od decyzji adresata
będzie zależało, czy zapozna się z treścią oświadczenia woli, czy nie
Uchylenie się od skutków prawnych następuje bez udziału organu orzekającego. Sąd rozstrzyga
natomiast, czy zaszły przesłanki ważnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia
woli (orzeczenie sądu ma charakter deklaratoryjny, a nie kształtujący)
Prawo do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli jest ograniczone
rocznym terminem, który liczy się od dnia wykrycia błędu lub podstępu albo od dnia, kiedy
stan obawy przed groźbą ustał (tzn. również w sytuacji, gdy groźba została zrealizowana)
Uchylenie się od skutków prawnych powoduje zgaśnięcie wszelkich związanych z oświadczenie
woli konsekwencji prawnych ex tunc (z mocą wsteczną). Nie można jednak domagać się
jakiejkolwiek zmiany treści wadliwego oświadczenia.
Ugoda: art. 918 KC
18
IX. Treść czynności prawnej
§30. SWOBODA KSZTAŁTOWANIA TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH







Treść czynności prawnej: postanowienia stron, określające skutki prawne złożonych
oświadczeń woli
Treść stosunku cywilnoprawnego: treść oświadczeń woli + przepisy ustawy + zasady współżycia
społecznego + ustalone zwyczaje
Zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej – norma o ogólnej doniosłości, zakres
tej swobody jest ograniczony przepisami prawa
Wzorzec kompetencji generalnej - gdy zasada swobody kształtowania treści sięga tak daleko,
że pozwala podmiotom stosować nie stosować się do ustalonych w przepisach typów
czynności prawnych
Wzorzec kompetencji szczególnej – za ważne uznaje się tylko czynności prawne mieszczące się
w ramach określonych w ustawie typów
Art. 3531 KC – panuje wzorzec kompetencji generalnej, nie obejmuje on jednak czynności
prawnych, które są skuteczne wobec osób nieuczestniczących w dokonywaniu tych czynności.
Wówczas swoboda kształtowania treści umów jest ograniczona ustawą do określonych typów
(numerus clausus).
1. Umowy kreujące prawa podmiotowe bezwzględne
2. Umowy tworzące spółki
3. Umowy kreujące prawa podmiotowe ucieleśniane w papierach wartościowych
4. Umowy regulujące stosunki majątkowo – małżeńskie
5. Umowy dotyczące spadków
Jednostronne czynności prawne są dopuszczalne tylko w ramach ustawowo określonych
typów(numerus clausus)
Ograniczenia zasady swobody kształtowania treści czynności prawnych:
 Prawa przyrody (art. 387 KC)
 Normy bezwzględnie wiążące (art. 58§1 KC) ochrona interesów publicznych,
zagwarantowanie zasady autonomii podmiotów, wspieranie strony słabszej itp.
 Obejście ustawy (art. 58§1 KC)  czynności prawne, dokonywane in fraudem legis
 Zasady współżycia społecznego (art. 58§2 i art. 3531 KC)  treść i cel czynności prawnej muszą
być zgodne z zasadami współżycia społecznego
Skutki naruszenia ograniczeń swobody kształtowania treści czynności prawnych:
 Reguła ogólna: taka czynność prawna jest bezwzględnie nieważna (art. 58§2 i 387§1 KC)
 Jeżeli tylko niektóre postanowienia czynności prawnej są sprzeczne z przepisami ustawy lub z
zasadami współżycia społecznego, rozstrzygnięcie zależy od doniosłości nieważnego
postanowienia (art. 58§3 KC)
Jeżeli bez nieważnych postanowień czynność nie zostałaby dokonana, to jest w całości
nieważna.
Jeżeli bez nieważnych postanowień czynność i tak zostałaby dokonana, to jej pozostałe części
(poza nieważnymi postanowieniami) pozostają w mocy
19
§31. ELEMENTY TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ
1. ESSENTIALIA NEGOTII – elementy przedmiotowo istotne
Ustawowo wyróżnione cechy, wg których dokonuje się kwalifikacji czynności prawnej; takie
składniki, bez których dana czynność nie mogłaby dojść do skutku
2. NATURALIA NEGOTII – elementy nieistotne
Stanowią uzupełnienie treści czynności prawnej. Można je wskazać w treści, ale nie jest to
konieczne, bo są określone w przepisach prawnych
3. ACCIDENTALIA NEGOTII – elementy dodatkowe/podmiotowo istotne
Zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej jest konieczną przesłanką wystąpienia wskazanych
w nich skutków prawnych. Do accidentalia negotii należą np. warunek i termin.
WARUNEK
 Zastrzeżenie zawarte w treści czynności prawnej, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku
prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 KC)
 Co do zasady, strony mogą zastrzec warunek, ale ta możliwość może zostać wyłączona wyjątki mogą wynikać ze szczególnych przepisów prawnych lub z właściwości czynności
prawnej
 Podział warunków:
 Zawieszające i rozwiązujące
 Dodatnie i ujemne
 Zależne od woli strony (potestatywne), niezależne (losowe) i mieszane
 Zastrzeżenie niedopuszczalnego warunku zawieszającego skutkuje nieważnością czynności, a
rozwiązującego – uznaniem warunku za niezastrzeżony
 Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z
zasadami współżycia społ. jego ziszczeniu, następują takie skutki, jakby warunek się ziścił
(art.93§2 KC)
 Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi do tego w sposób sprzeczny
z zasadami współżycia społ., następują takie skutki, jakby warunek się nie ziścił (art.93§3 KC)
 Warunkowo uprawniony może wykonywać wszystkie czynności, które zmierzają do
zachowania jego prawa (art.91 KC)
 Condictio iuris – ustawowe przesłanki, od których zależy ważność czynności prawnej. NIE SĄ
warunkami w rozumieniu KC
 Stan condictione pendente – stan, istniejący pomiędzy stronami czynności prawnej,
występujący między dokonaniem czynności prawnej a ziszczeniem się warunku
TERMIN
 Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie lub ustanie czynności prawnej ze zdarzeniem przyszłym
i pewnym
 Termin: początkowy lub końcowy
 Określanie terminu (art.111- 115 KC):
 Termin oznaczony w dniach zaczyna się kolejnego dnia po zdarzeniu stanowiącym
początek terminu, a kończy się o północy ostatniego dnia
 Termin oznaczony w tygodniach/miesiącach/latach: kończy się z upływem dnia, który
datą lub nazwą odpowiada początkowemu dniu terminu
 Jeżeli ciągłość terminu nie jest wymagana, to rok =365 dni, a miesiąc =30 dni
 Co do zasady zastrzeżenie terminu jest możliwe, wyjątki mogą wynikać ze szczególnych
przepisów prawnych lub z właściwości czynności prawnej
20
X. Zawarcie umowy
§33. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW
1. Negocjacje
 Negocjacje to rozmowy między stronami umowy, mające na celu ustalenie treści
umowy
 Osoby uczestniczące w negocjacjach powinny zachować dobre obyczaje, w
szczególności: prowadzenie negocjacji z rzeczywistym zamiarem zawarcia umowy,
nieujawnianie i nieprzekazywanie innym osobom informacji uzyskanych od
kontrahenta z zastrzeżeniem poufności itp. Naruszenie dobrych obyczajów pociąga za
sobą powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 72 KC)
 Art. 72§1 KC: umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do
wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji (a nie tylko istotnych
elementów czynności prawnej)
2. Złożenie i przyjęcie oferty
 Oferta – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, jeżeli oświadczenie to
określa istotne postanowienia tej umowy (art. 66§1 KC)
 Oferent jest związany ofertą, tzn. nie może się wycofać i musi czekać na odpowiedź
oblata. Przyjęcie oferty przez oblata prowadzi do zawarcia umowy o treści określonej
w ofercie
 Z chwilą złożenia oferty po stronie oblata powstaje prawo podmiotowe kształtujące,
istniejące do czasu, aż upłynie termin na odpowiedź (ustalony przez oferenta lub
wynikający z ustawy)
 Ofertę można kierować ad incertas personas, w związku z czym łatwo ją niekiedy
pomylić z zaproszeniem do negocjacji. Art. 71 KC: w razie wątpliwości przyjmuje się, że
informacje kierowane do ogółu są zaproszeniem do negocjacji.
 Art. 661 KC – oferta w postaci elektronicznej (nie dotyczy ofert składanych za pomocą
poczty elektronicznej oraz innych komunikatorów, pozwalających na rozmowę w
czasie rzeczywistym)
 Terminy (art. 66 KC) :
1. W razie złożenia oferty bezpośrednio/za pomocą środka bezpośredniego
porozumiewania się na odległość – oferta przestaje wiązać, jeżeli nie została
przyjęta niezwłocznie
2. W razie złożenia oferty w inny sposób – oferta przestaje wiązać z upływem czasu,
w którym oferent mógł otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionej zwłoki
 Art., 67 KC – jeżeli odpowiedź na ofertę nadeszła z opóźnieniem, ale została wysłana w
czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że oferent niezwłocznie
zawiadomi oblata, że wskutek opóźnienia odpowiedzi umowę poczytuje za niezawartą
 Wyjątkowe sytuacje, w których oferent może odwołać ofertę:
 Art. 66§1 KC: odwołanie oferty jest skuteczne, jeżeli doszło do adresata
jednocześnie z ofertą lub wcześniej
 Art. 662 KC: w stosunkach między przedsiębiorcami odwołanie oferty jest
możliwe przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało
złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu
oferty.
 Jeżeli adresat przyjmuje ofertę „w zasadzie”, tzn. zastrzega pewne zmiany lub
uzupełnienie treści, to traktuje się to jako nową ofertę (oblat staje się oferentem)
 W stosunkach między przedsiębiorcami przyjęcie „w zasadzie” poczytuje się jako
przyjęcie oferty, z uwzględnieniem zmian lub uzupełnień.
 Milczenie adresata oferty: może być potraktowane jako przyjęcie oferty tylko w dwóch
przypadkach: art. 682 i art. 69 KC
21


Umowa dochodzi do skutku z chwilą dojścia do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu
lub, jeżeli odpowiedź nie jest wymagana – z chwilą przystąpienia do wykonywania
umowy przez oblata(art. 70§1 KC)
Miejsce zawarcia umowy: miejsce otrzymania odpowiedzi przez oferenta lub gdy
odpowiedź nie jest wymagana – miejsce zamieszkania/siedziba oferenta w chwili
zawarcia umowy
3. Aukcja i przetarg
 Postępowanie o charakterze wielostronnym i eliminacyjnym w celu wyłonienia
podmiotu, z którym ogłaszający przetarg zawrze umowę
 Aukcja – forma ustna, przetarg – forma pisemna
 Po ogłoszeniu przetargu/aukcji uczestnicy składają oferty, które są dla nich WIĄŻĄCE.
Oferenci mają też obowiązek stosować się do postanowień ogłoszenia oraz warunków
aukcji/przetargu
 Czas związania ofertą:
Aukcja – oferta przestaje wiązać, gdy inny uczestnik złoży korzystniejszą ofertę (art.
702§1 KC)
Przetarg – oferta przestaje wiązać, gdy przetarg został zamknięty bez wybrania oferty
lub gdy została wybrana inna oferta (art. 703§2 KC)
 Z chwilą ogłoszenia nie jest już możliwe dokonywanie zmian warunków przetargu,
chyba że organizator umieścił odpowiednie zastrzeżenie (art. 701§3 KC)
 Przybicie w aukcji jest jednoznaczne z zawarciem umowy z licytantem. Jeżeli ważność
umowy zależy od spełnienia dodatkowych wymagań  art. 702§3 KC
 Przetarg: oferty są składane w formie pisemnej. Po upływie terminu organizator
dokonuje wyboru najkorzystniejszej oferty. Organizator ma obowiązek niezwłocznego
powiadomienia uczestników o wyniku przetargu
 Zawarcie umowy w przypadku przetargu odesłanie do przepisów dotyczących oferty,
ale z warunków przetargu mogą też wynikać inne postanowienia
 Wadium – instytucja związana wyłącznie z aukcją/przetargiem (art. 704 KC). Stanowi
zabezpieczenie przed udziałem w licytacjach osób, które nie mają zamiaru zawarcia
umowy. Wpłacenie wadium może być warunkiem dopuszczenia do przetargu/aukcji.
 Wadium jest zabezpieczeniem obustronnym – gdy uczestnik uchyla się od zawarcia
umowy, organizator może zatrzymać wadium, natomiast gdy organizator uchyla się od
zawarcia umowy, uczestnik może żądać zapłaty podwójnego wadium lub naprawienia
szkody
 Zmowa przetargowa – sytuacja, w której uczestnik przetargu lub osoba działająca z nim
w porozumieniu wpływa na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub z
dobrymi obyczajami. Organizatorowi oraz pozostałym uczestnikom przysługuje w takiej
sytuacji prawo wystąpienia do sądu z żądaniem unieważnienia umowy. Prawo to
wygasa z upływem miesiąca od dnia, kiedy uprawniony dowiedział się o zmowie, ale
nie później niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy
22