Geldner. - Muzeum Okręgowe w Lesznie

ZBIORY RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO
Muzeum Okręgowego w Lesznie
W Muzeum Okręgowym w Lesznie nie utworzono dotychczas odrębnego działu gromadzącego zabytki
rzemiosła artystycznego. Eksponaty tego typu przechowywane są wśród zbiorów historycznych.
Zgromadzone przedmioty nie stanowią jednolitego zespołu, pochodzą z różnych miejsc, pełniły
rozmaite funkcje, a ich wartość historyczna oraz artystyczna jest bardzo zróżnicowana.
Zasadniczo możemy wyróżnić trzy sposoby pozyskiwania eksponatów: zakupy, darowizny oraz
przekazy od instytucji. W ten sposób w muzeum znalazły się przedmioty ilustrujące pracę zawodową
oraz życie codzienne mieszkańców Leszna i najbliższych okolic.
Liczne i różnorodne eksponaty ilustrują poziom leszczyńskiego rzemiosła na przestrzeni trzech stuleci.
Klucze, kłódki, zamki do bram zdobione były rytym, dekoracyjnym ornamentem. Zachowały się
również niektóre narzędzia używane w warsztatach rzemieślniczych i składach kupieckich, jak na przykład drewniany łokieć z 24-calową podziałką, należący w połowie XIX w. do krawca Johanna Seidla.
Życie zawodowe mieszczan koncentrowało się wokół cechów; stąd też w zbiorach muzeum liczne
eksponaty związane z tymi organizacjami. Do najciekawszych należą obesłania cechowe, czyli plakiety
wykonane z cyny, mosiądzu czy drewna, które najmłodszy mistrz nosił ze sobą zwołując cokwartalne
zebranie. Na drewnianym obesłaniu rzeźników z Leszna widnieje figuralna scena uboju bydła.
Na zebraniach cechowych ważną rolę pełniły różnego rodzaju kubki, dzbany, puchary. Bardzo często
wykonywano je z cyny i dekorowano emblematami cechu. Na kubku należącym do rzeźników ze
Wschowy widnieje głowa byka, dwa skrzyżowane topory, data 1797 oraz nazwisko Johann Tobiasz
Geldner.
Bardzo różnorodną grupę stanowią eksponaty związane z codziennym życiem mieszkańców Leszna
oraz najbliższych okolic. Należą do nich meble, lampy, zegary, naczynia cynowe, szklane i
porcelanowe. Cyna jako materiał była bardzo popularna w XVII i XVIII w. W naszych zbiorach posiadamy powstałe w tym czasie talerze, dzbany a także dzbanuszek do parzenia kawy, czyli tzw.
kawiarkę. Na niektórych obiektach zachowały się znaki warsztatowe świadczące, iż powstały w
warsztatach leszczyńskich konwisarzy. Wilkom, ufundowany przez Mattiasa Golębcka (Macieja Gołąbka) dla cechu rzeźników z Ponieca, wykonano w pracowni Johanna Christiana Kallerta. Puchar
wsparty jest na okrągłej stopie. Cylindryczną czaszę zdobią dwa wypukłe pierścienie z umieszczonymi
rzędami lwich główek. Przykrywę pierwotnie dekorowała postać młodego mężczyzny w renesansowym
stroju.
W końcu XVIII w. wyroby z cyny zaczęła wypierać zastawa porcelanowa. W licznych fabrykach na
terenie całej Europy produkowano zastawy stołowe, serwisy do kawy i herbaty oraz dekoracyjne
figurki. W leszczyńskim muzeum znajdują się zarówno malowane w kwiaty talerze powstałe w latach
30-tych XIX w. w Cesarskiej Fabryce Porcelany w Petersburgu, jak i XIX-wieczne wyroby Królewskiej
Manufaktury w Miśni. Porcelanowe figurki, nieodzowne w dekoracji każdego dawnego mieszkania,
pochodzą z fabryk takich jak: Rosenthal, Miśnia, węgierski Herend czy polski Pacyków.
Wśród zabytków szklanych najcenniejszym obiektem jest XVIII-wieczna flasza puzdrowa z rytym
herbem Ogończyk. Prawdopodobnie jest to jedna z kilku istniejących wcześniej, a tworzących komplet,
flasz podróżnych do przewozu trunków.
Niewielki, ale bardzo różnorodny zbiór stanowi kolekcja zegarów. Składają się na nią zarówno stojące
zegary kominkowe, jak i czasomierze wiszące oraz eleganckie zegarki kieszonkowe. Do rzadkości
należy klepsydra ambonowa, służąca w kościołach do odmierzania czasu kazań.
Wśród grupy eksponatów, przekazywanych do zbiorów muzeum przez instytucje, najcenniejszą jest
kolekcja pamiątek po braciach czeskich. To jedyny taki zespół w polskich zbiorach muzealnych dotyczący wyznawców jednoty. Tworzą go przede wszystkim naczynia liturgiczne oraz tkaniny ołtarzowe.
Pierwotnie wszystkie te przedmioty stanowiły wyposażenie kościoła pw. św. Jana w Lesznie. Po II
wojnie światowej znalazły się w Herrnhut, skąd w 1962 r. zostały przekazane do naszego muzeum.
Spośród naczyń liturgicznych najstarszy jest powstały w 1564 r. w Czechach kielich mszalny zdobiony
emalią. W zespole znajdują się również wyroby złotników leszczyńskich jak np. konew wykonana przez
Joachima Scholtza w 1694 r. Wśród antependiów na szczególną uwagę zasługuje XVII-wieczne
nakrycie ołtarzowe z płótna i koronki, zdobione w centrum wizerunkiem baranka i napisem w języku
czeskim. Kolekcję rzemiosła uzupełniają obrazy znajdujące się w dziale sztuki.
Eksponaty nabyte od osób prywatnych w większości nie stanowią zwartych, jednolitych zespołów.
Interesującym wyjątkiem jest grupa przedmiotów metalowych, stanowiąca pierwotnie wyposażenie
kościoła ewangelickiego w Przyczynie Górnej. Świątynia ta została rozebrana w 1949 r. W skład zespołu wchodzą: kielich i patena wykonane ze srebra, złocone, ufundowane w 1705 r., dwa mosiężne
świeczniki wiszące (XVII- i XVIII-wieczny) oraz talerz cynowy z puncą pobliskiej Wschowy. Zespół ten
daje przynajmniej częściowy obraz wyposażenia kościołów ewangelickich w XVII i XVIII w.