Dojrzalsza teoria umysłu w okresie adolescencji. Czy możemy

Dojrzalsza teoria umysłu w okresie adolescencji.
Czy możemy odróżnić jej poznawczy i
emocjonalny komponent?
Marta Białecka-Pikul i Anna Kołodziejczyk
Sympozjum VIII podczas XXV OKPR, 16-18 czerwca 2016 Kraków
Dorastanie i wczesna dorosłość czasem poznawania siebie i innych ludzi jako podmiotów mentalnych
Plan
1.
2.
3.
4.
5.
Rozwój teorii umysłu w okresie adolescencji
Cel badań
Metoda
Wyniki
Wnioski
1. Rozwój teorii w okresie adolescencji
1) Teoria umysłu to rozwijająca się także po okresie dzieciństwa
zdolność do wnioskowania o stanach mentalnych innych osób, aby
przewidywać i wyjaśniać ich zachowanie w kontekście społecznych
interakcji (Astington i Hughes, 2013; Hughes i Devine, 2015)
2) Złożoność społecznych sytuacji wymuszająca rozumowania
rekursywne oraz niejednoznaczność interpretacji zachowań i
sytuacji podczas wnioskowania o cudzym umyśle pozwala nazwać
teorię umysłu w adolescencji dojrzalszą (advanced) (Carpendale i
Chandler, 1996; Bosacki i Astington, 1999; Miller, 2012)
3) The model of the relationship between cognitive ToM, affective
ToM and empathy proposed by Shamay-Tsoory et al. 2010
Catherine L. Sebastian et al. Soc Cogn Affect Neurosci
2011;scan.nsr023
© The Author (2011). Published by Oxford University Press. For Permissions, please email:
[email protected]
2. Cel badań
1) W jakim stopniu poznawcza i emocjonalna dojrzalsza teoria umysłu
to odrębne komponenty jednej ogólnej zdolności?
2) Czy poznawcza teoria umysłu „poprzedza” w rozwoju teorię
emocjonalną?
3) Jakie są związane z wiekiem i płcią różnice indywidualne w zakresie
poznawczej i emocjonalnej dojrzalszej teoria umysłu?
3. Metoda. Badana grupa
• N= 325
• 13 latkowie (M =13,1; 11,11-13,9; SD=….) N=151, w tym 73 dziewczęta
• 16 latkowie (M =16,2; 15,0-17,9; SD=….) N=174 , w tym 132 dziewczęta
3. Metoda. Narzędzia
• Poznawcza Teoria Umysłu (PToM): Test Aluzji (Corcoran, Mercer &
Frith, 1995 ,
tłum. Maciurzyńska, Białecka-Pikul i Kuś, 2011) np.
Beata i Michał przeprowadzili się do nowego domu. Tydzień temu kupili nowy regał.
Beata właśnie rozpakowuje książki. Beata mówi do Michała: „Mój brat umiałby skręcić
ten regał w 10 minut.” Co Beata tak naprawdę ma na myśli, gdy tak mówi?
• Emocjonalna Teoria Umysłu (EToM): Test Niespodziewanej Reakcji (Dyck,
Fergusson i Shochet, 2001, tłum: Maciurzyńska, Białecka-Pikul i Kuś, 2011) np.
Dorota była bardzo zmęczona. Bolały ją wszystkie mięśnie. Wzięła więc prysznic i
poczuła cudowny strumień ciepłej wody, który pozwolił jej się zrelaksować. I co
wtedy zrobiła Dorota? Dorota uderzyła pięścią w ścianę. Z jakiego powodu Dorota
mogła uderzyć pięścią w ścianę?
4. Wyniki: pytanie 1: związki EToM i PToM
• r (325) = .283, p < .001
• przy kontroli sprawności językowych: r (297) = .218, p < .001
• Dla 13 latków : r (130) = .058, p = .508
• Dla 16 latków: r (164) = .319 p < .001
4. Wyniki: pytanie 2: EToM<PToM
Poznawcza ToM
Test Aluzji
Emocjonalna ToM
Test Niespodziewanej Reakcji
Błędna Realistyczna Złożona
Błędna
Częściowo
Adekwatna
W pełni
Adekwatna
13 latki
12
66
22
33
36
31
16 latki
7
60
33
23
36
41
N=325
10
62
28
27
38
35
4. Wyniki: pytanie 3: EToM i PToM a wiek i
płeć
1. Anova 2 x 2 x2
2. Istotny efekt : rodzaju ToM, wieku, płci oraz interakcji
Rodzaj ToM x płeć
70
70
Wiek x płeć
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
dziewczęta
EToM
chłopcy
PToM
dziewczęta
13 latki
chłopcy
16 latki
5. Wnioski
1. Emocjonalna i poznawcza dojrzalsza teoria umysłu to słabo
powiązane dwa odmienne komponenty, których związek jest
widoczny tylko u starszych adolescentów
2. Model Shamay-Tsoory’ego i współ. (2010) zyskuje potwierdzenie,
czyli prawdopodobnie odmienna jest relacja komponentu
poznawczego i emocjonalnego w dzieciństwie (Tager-Flusberg i
Sullivan, 2000) w porównaniu z adolescencją
5. Wnioski
• Różnice płci - na korzyść dziewcząt- są wyraźne w obu komponentach
ToM, ale silniejsze dla starszych adolescentów i dla afektywnego ToM
• Dlaczego?
• Ze względu na siłę wpływu społecznego, zwłaszcza mediów (Bandura,
2001; ter Bogt, Engels, Bogers, & Kloosterman, 2010): Dziewczęta są
zachęcane do wyrażania emocji i mówienia o nich, co umożliwia
uczenie się rozumienia również ich złożonych czy zaskakujących
przejawów
• Dlaczego jeszcze?
Podziękowania
• Dziękujemy młodzieży, która wzięła udział w badaniach oraz
dyrektorom szkół, wychowawcom klas i pedagogom, który wspierali
nasze badania i wyrazili zgodę na ich prowadzenie w szkołach
• Badania prowadzono w ramach grantu NCN (UMO2013/10/M/HS6/00544) pt. Psychologiczne Ja w świecie społecznym:
Przywiązanie, teoria umysłu i pojęcie Ja w okresie adolescencji
• www.socialself.psychologia.uj.edu.pl