Teoria (pierwszego) przejścia demograficznego - E-SGH

WYKŁAD 5
1. Teoria pierwszego przejścia demograficznego FDT
2. Teoria drugiego przejścia demograficznego SDT
3. Wybrane teorie płodności
Teoria (pierwszego) przejścia
demograficznego (FDT)
• Pierwsze koncepcje przejścia demograficznego
publikowali A. Landry, (1909, 1934, 1945) i W.S.
Thompson, (1929, 1946)
• F.Notestein i jego współpracownicy z Instytutu
Badań Ludnościowych w Princeton, 1943r.
Część opisowa - proces trzy-fazowy przedstawiający
przejście od reprodukcji tradycyjne do nowoczesnej
Część interpretacyjna- postęp cywilizacyjny,
industrializacja i urbanizacji
Teoria przejścia demograficznego
Istota teorii - sformułowanie ogólnego mechanizmu
przejścia od reprodukcji typu tradycyjnego (wysoka
umieralność i wysoka płodność) do reprodukcji typu
nowoczesnego (niska umieralność i niska płodność).
Teoria przejścia demograficznego została uznana za
ogólną teorię ludnościową ze względu na jej
uniwersalny i historyczny opis zmian reprodukcji,
charakteryzował zmiany ludnościowe większości
społeczeństw.
Faza I : 1870 –1900
najwcześniej na
Pomorzu,
Wielkopolsce,
Śląsku, znacznie
później na
pozostałych
terenach
II
III
III
IV
Model pierwszego iprzejścia
drugiego przejścia
demograficznego (van de Kaa, 2003)
1965
D.J.van de Kaa i R.Lesthaeghe [1986].
• zmiany demograficzne wiążą się głównie z
modelem rodziny i zasadami jej tworzenia oraz
rozpadu.
• podłożem tych zmian są głębokie przeobrażenia w
sferze wartości, norm, postaw i zachowań
społeczeństw postindustrialnych krajów Europy
Zachodniej i Północnej
• wzrost średniego wieku wchodzenia w rodzicielstwo
Konsekwencje drugiego przejścia
demograficznego
•
•
•
•
Spadek przyrostu naturalnego
Rosnąca rola migracji jako składowej
dynamiki ludności
Spadek lub stabilizacja liczby ludności
Zmiany struktury wieku ludności –
przyśpieszenie starzenia ludności, spadek
liczby ludności w wieku produkcyjnym
Małżeńskość
FDT
• Wzrost współczynników
małżeństw, obniżenie wieku
zawierania małżeństwa,
• Niski udział lub ograniczenie
kohabitacji,
• Niskie współczynniki
rozwodów,
SDT
• Spadek współczynników
małżeństw, wzrost wieku
zawierania pierwszego
małżeństwa,
• Wzrost udziału kohabitacji
(przed i po rozwodzie),
• Wzrost współczynników
rozwodów i obniżanie wieku
osób rozwodzących się,
• Częste zawieranie powtórnych • Spadek natężenia zawierania
małżeństw.
powtórnych małżeństw jak i po
śmierci małżonka.
Źródło: R. Lesthaegh,The Unfolding Story of the Second Demographic Transition, Population
Studies Center Research, Report 10-696, January 2010
Płodność
FDT
SDT
• Spadek płodności małżeńskiej • Dalszy spadek płodności po
w starszym wieku, obniżanie
przez opóźnianie, wzrost
średniego wieku wchodzenia w
średniego wieku wchodzenia w
rodzicielstwo, TFR gwarantuje
rodzicielstwo, TFR poniżej
lub jest powyżej prostej
prostej zastępowalności
zastępowalności pokoleń
pokoleń,
• Niewystarczająco skuteczna
• Wysoka skuteczność
antykoncepcja,
antykoncepcji,
• Spadek pozamałżeńskiej
• Wzrost pozamałżeńskiej
płodności,
płodności,
• Rzadko występująca
• Częstsze występowanie
ostateczna bezdzietność wśród
bezdzietności w związkach.
par małżeńskich.
Źródło: R. Lesthaegh,The Unfolding Story of the Second Demographic Transition, Population
Studies Center Research, Report 10-696, January 2010
Literatura
• J.Z.Holzer, 2003, Demografia, PWE. (rozdz. 1)
• J. Kurkiewicz (red.), 2010, Procesy demograficzne i metody ich
analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (rozdz. 2)
• M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i
teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa (rozdz.4)
Literatura uzupełniająca