Badanie wiedzy i zachowań żywieniowych osób z uczuleniem na

Badanie wiedzy i zachowań żywieniowych osób z uczuleniem na

Jędrusek-Golińska
Probl
Hig Epidemiol
A i 2011,
wsp. Badanie
92(4): 977-979
wiedzy i zachowań żywieniowych osób z uczuleniem na soję z terenu Poznania
977
Badanie wiedzy i zachowań żywieniowych osób z uczuleniem
na soję z terenu Poznania
Nutritional knowledge and behaviour of soybean allergy suffering patients living in Poznań
Anna Jędrusek-Golińska, Marzanna Hęś, Krystyna Szymandera-Buszka, Dorota Piasecka-Kwiatkowska,
Magdalena Andrzejczak
Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Cel. Celem pracy było zbadanie wiedzy i zachowań żywieniowych osób
z uczuleniem na soję z terenu miasta Poznania.
Aim. The aim of the study was estimation of nutritional knowledge and
behaviour of soybean allergy suffering patients from the Poznań area.
Materiał. Przebadano grupę 30 osób uczulonych na alergeny soi, leczących
się w Poradni Alergologicznej „Alergologia Plus” w Poznaniu.
Material. The survey was conducted among 30 patients of the “Alergologia
Plus” Clinic in Poznań, who were diagnosed with soybean allergy.
Wyniki i wniosek. Respondenci wykazali się dobrą ogólną wiedzą
żywieniową, jednak zdecydowana większość z nich lekceważyła eliminację
produktów zawierających soję z diety.
Results & Conclusion. The research indicates that over 2/3 of the
respondents ignored the soybean elimination diet, however, the results on
the nutritional knowledge were satisfactory.
Słowa kluczowe: alergia pokarmowa, kwestionariusz ankiety, produkty
sojowe
Key words: food allergy, personal questionnaire, soybean products
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 977-979
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Nadesłano: 10.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 30.07.2011
dr Anna Jędrusek-Golińska
Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy
ul. Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznań
e-mail: [email protected]
Wprowadzenie i cel pracy
Cel pracy
Częstość występowania alergii na soję ocenia się na
poziomie od 3,1% do ok. 6% dzieci obciążonych chorobami atopowymi [1, 2, 3]; jest to więc pewien problem
społeczny. Jednym z pierwszych działań stosowanych
w terapii alergii pokarmowej jest wprowadzenie diety
eliminacyjnej. Alergia na soję wymaga jednak pewnych
specjalnych zachowań ze strony osób uczulonych. Jest
to związane z występowaniem soi nie tylko w tych produktach, w których jej obecność jest oczywista (sosy
sojowe, tofu, miso etc.) bądź przewidywalna (wędliny,
pieczywo), ale także w innych, w których zastosowanie
preparatów sojowych może być dla konsumenta dość
zaskakujące [4]. Osoby chore zatem z jednej strony
powinny być informowane o wysokim prawdopodobieństwie zetknięcia się z tym alergenem w żywności
przetworzonej, a z drugiej – wykazywać zachowania
chroniące je przed taką sytuacją. Jednym z nich jest
np. czytanie etykiet kupowanych produktów.
Celem pracy było zbadanie zarówno wiedzy, jak
i zachowań żywieniowych, osób ze zdiagnozowaną
alergią na soję z terenu Poznania.
www.phie.pl
Materiał i metody
Instrumentem badawczym był kwestionariusz
ankietowy, skonstruowany specjalnie na rzecz przeprowadzonych badań [5]. Sondaże ankietowe prowadzono w okresie od grudnia 2009 do marca 2010 r.
Grupę respondentów stanowiło 60 osób, w tym 30
osób ze zdiagnozowanym uczuleniem na soję, leczących się w Poradni Alergologicznej „Alergologia Plus”
w Poznaniu oraz 30 osób z grupy kontrolnej (nie cierpiących na choroby alergiczne). Najliczniejszą grupę
stanowili ankietowani w przedziale wiekowym 19-45
lat (73% w grupie chorych i 57% wśród zdrowych).
Ponad 53% w obu grupach stanowiły osoby z wyższym
wykształceniem, ponad 63% mieszkało w mieście.
Kobiety stanowiły 53% respondentów chorych i 73%
978
– zdrowych. Do analizy statystycznej otrzymanych
danych zastosowano test χ2 oraz analizę wariancji
ANOVA.
Wyniki i ich omówienie
Wszyscy chorzy ankietowani poddani zostali testom alergologicznym, które wykazały ich uczulenie
na soję. U tych respondentów stwierdzono równocześnie nadwrażliwość na inne alergeny pokarmowe,
głównie orzechy (53%), jaja i mleko (po 23%) oraz
ryby (17%). Najczęstszymi objawami, występującymi
u tych osób po świadomym spożyciu soi były bóle
brzucha (53%), wysypka (43%), katar sienny (27%)
i biegunka (20%). Respondenci często odczuwali
też podobny dyskomfort po spożyciu zup i sosów
w proszku (30%), pasztetów (27%), hamburgerów
(20%) i czekolady (20%). Wydaje się, że przyczyną
tego mógł być m.in. dodatek do tych produktów białek
sojowych. Preparaty sojowe bowiem wpływają na poprawę cech funkcjonalnych artykułów spożywczych,
wykazują np. dobrą zdolność emulgowania tłuszczu
czy wiązania wody w produkcie i dlatego są szeroko
wykorzystywane w przemyśle mięsnym, piekarniczym
i cukierniczym [6].
Ze względu na szeroką obecność białek sojowych
w produktach spożywczych, która często może zostać
przeoczona przez osoby uczulone (alergeny maskowane), ciekawe wydawało się, czy respondenci z założenia
przestrzegają diety bezsojowej. Jak wiadomo, podstawą
leczenia alergii pokarmowej jest stosowanie diety eliminacyjnej, które w dłuższym okresie czasu pozwala
wyciszyć reakcję immunologiczną i odbudować barierę
śluzówkową [7]. Chorzy ankietowani, leczący się
w prywatnej Poradni Alergologicznej, przestrzegali
diety bezsojowej zaledwie w 7%. 27% respondentów
twierdziło, że „raczej jej przestrzega”, natomiast
66% deklarowało spożywanie produktów sojowych
z codzienną dietą. 50% respondentów twierdziło, że
spożywa żywność zawierającą soję raz w tygodniu lub
nawet częściej (ryc. 1). Warto zaznaczyć, że 8 osób
spośród ankietowanych nie pamiętało o tym, że w testach wykazano im uczulenie na soję. Takie podejście
do swojej choroby, wynikające z lekceważenia jej objawów (być może dla niektórych niezbyt dokuczliwych)
lub trudności z dostępem do produktów bezsojowych,
może nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.
Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie alergii
pokarmowej ma duże znaczenie dla zatrzymania tzw.
„marszu alergicznego”, tj. przechodzenia jednej formy
alergii w drugą [8]. Dzięki stosowaniu się do zaleceń
dietetycznych, zwiększa się szansę na złagodzenie
objawów choroby oraz opóźnienie występowania dolegliwości ze strony innych narządów i układów, w tym
astmy [9]. Analiza statystyczna nie wykazała istotnego wpływu długości trwania choroby na przestrzeganie
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 977-979
diety bezsojowej (χ2=3,813; p=0,282). Podobnie
rodzaj objawów, występujących po spożyciu alergenu
nie miał wpływu na eliminowanie soi z jadłospisu.
Respondenci pytani o przyczyny nieeliminowania soi w diecie (ryc. 2) wskazywali chęć do jedzenia
„tego, co wszyscy” na imprezach okolicznościowych
(70%) oraz zmęczenie dietą i trudności z dostępem
do produktów bezsojowych (po 40%). Nie wykazano
istotnego statystycznie wpływu płci lub wykształcenia
ankietowanych na rodzaj udzielanych odpowiedzi.
Wszyscy respondenci twierdzili, że czytają etykiety
kupowanych produktów spożywczych. Do informacji,
na które najczęściej zwracali uwagę należały zawartość
konserwantów (87%), obecność związków oznaczonych kodem „E” (83%) oraz obecność soi (67%). Czas
choroby nie wpływał w sposób istotny statystycznie
na zainteresowanie poszczególnymi informacjami na
etykietach produktów spożywczych.
60
50
40
%
30
20
10
0
raz na
tydzień
raz na
miesiąc
raz na
kwartał
rzadziej
Ryc. 1. Częstość odstępstw od przestrzegania diety bezsojowej wśród
respondentów
Fig. 1. Frequency of non-compliance with requirements of non-soybean
diet among respondents
80
70
60
%
50
40
30
20
10
0
spotkanie
towarzyskie
zmęczenie dietą
trudności z
dostępem do
produktów
bezsojowych
złe
samopoczucie
Ryc. 2. Najczęstsze przyczyny nieprzestrzegania diety bezsojowej wśród
respondentów
Fig. 2. Most frequent reasons of non-compliance with requirements of
non-soybean diet among respondents
Istotną kwestią pozostawała odpowiedź na pytanie: czy lekceważące podejście do przestrzegania diety
eliminacyjnej wynika z niewiedzy czy niefrasobliwości
respondentów? Aby to spróbować zweryfikować do
ankiety dodano kilka pytań sprawdzających wiedzę
Jędrusek-Golińska A i wsp. Badanie wiedzy i zachowań żywieniowych osób z uczuleniem na soję z terenu Poznania
żywieniową osób uczulonych na soję oraz 30 nie
chorujących na alergię pokarmową (grupa kontrolna). 90% uczulonych respondentów nie znało pojęcia
„alergeny maskowane”, jednak osoby chore potrafiły
wskazać produkty, do których często dodawane są białka sojowe – wśród podanych odpowiedzi najczęściej
zaznaczały niektóre gatunki pieczywa (70%), wędliny
i zupy w proszku (po 53%), konserwy mięsne (47%)
i czekoladę (43%). 40% uczulonych respondentów
wiedziało, że za alergenne właściwości soi odpowiadają białka, a 37% było zdania, że obróbka cieplna
może te właściwości zmienić. Na powyższe pytania
odpowiadali także ankietowani z grupy kontrolnej.
Analiza wariancji ANOVA przeprowadzona dla obu
grup wykazała istotnie większą wiedzę na temat alergii
pośród osób uczulonych (średni kwadrat=64,0667;
F=12,6019; p=0,0008). Stwierdzono także, że osoby
dłużej chorujące na alergię na soję wykazują się mniejszą wiedzą na ten temat (średni kwadrat=18,9577,
F=3,5146; p=0,0209) oraz że osoby czerpiące wiedzę
od lekarza (średni kwadrat=45,0667; F=8,3280;
p=0,0055) i z Internetu (średni kwadrat=28,8047;
F=5,0607; p=0,0283) cechują się lepszą wiedzą na
temat alergii na soję.
979
Wnioski
1. Osoby uczulone posiadały istotnie większą wiedzę
na temat alergii na soję od osób zdrowych. Wszyscy uczuleni na soję respondenci czytali etykiety
produktów spożywczych i w większości wiedzieli,
że białka sojowe są obecne w bardzo dużej liczbie
produktów spożywczych.
2. Ta wiedza nie przekładała się jednak na ich zachowania – zaledwie 7% ankietowanych skrupulatnie
przestrzegało diety bezsojowej.
3. Wśród powodów nieprzestrzegania diety bezsojowej respondenci wskazywali najczęściej chęć do
jedzenia „tego, co wszyscy” oraz zmęczenie dietą
i trudności z dostępem do produktów bezsojowych.
4. Wydaje się, że konieczne są działania edukacyjne,
uświadamiające osobom uczulonym konsekwencje
nieeliminowania alergenów z ich diety, jak również zwiększenie asortymentu lub polepszenie
oznakowania żywności, do której w procesie
produkcji nie dodano białka sojowego.
Piśmiennictwo / References
1. Jarosz M, Dzieniszewski J (red). Alergie pokarmowe. PZWL,
Warszawa 2004.
2. Kaczmarski M. Alergie i nietolerancje pokarmowe. Sanmedia,
Warszawa 1993.
3. van Puttem MC, Frezer LJ, Gilissen LJWJ, et al. Novel foods
and food allergies; a review of issues. Trends Food Sci Technol
2006, 17: 289.
4. Kunachowicz A, Kłys W. Aspekty żywieniowe stosowania
preparatów białkowych w przemyśle mięsnym. Gospod
Mięsn 1995, 5: 17-19.
5. Kaczmarczyk S. Badania marketingowe. Metody i techniki.
PWE, Warszawa 2003.
6. Wróblewska B, Jędrychowski L. Żywność a alergia. Żywn
Nauk Technol Jakość 2001, 4: 62.
7. Sicherer SH, Sampson A. Food allergy. J Allergy Clin
Immunol 2006, 2: S470-S475.
8. Cudowska B, Kaczmarski M. Zatrzymać marsz alergiczny.
Puls Medycyny 2007, 7: 150-155.
9. Chmielewska-Szewczyk D. Alergia u dzieci. PZWL,
Warszawa 1999.