FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Barbara

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 263–276
Barbara PIEŃKOWSKA
ANALIZA RENTOWNOŚCI PRZETWÓRSTWA RYBNEGO W POLSCE
ANALYSIS OF PROFITABILITY FISH PROCESSING INDUSTRY IN POLAND
Zakład Ekonomiki Rybackiej, Morski Instytut Rybacki
ul. Kołłątaja 1,81-332 Gdynia
Abstract. The article presents the profitability of fish processing industry in Poland depending
on the main commodity groups and the plant largeness. The analysis was carried out according
to data collected through questionnaires RRW-20 about economic statement of fish processing
plant in 2004 in conjunction with the implementation of the Programme for Statistical Research
of the Public Statistics by Sea Fisheries Institute in Gdynia. According to the survey the most
profitable were micro and small plants and the profitability rate was decreased depending
on the plant largeness. Unprofitable was production of canned fish and plants without dominating product profile.
Słowa kluczowe: koszty, przetwórstwo rybne, przychody, rentowność, wynik finansowy.
Key words: fish processing industry, revenues, costs, financial result, profitability.
WSTĘP
Celem opracowania jest przeprowadzenie analizy rentowności przetwórstwa rybnego
w Polsce w oparciu o dane ze sprawozdań RRW-20 o wynikach ekonomicznych zakładu
przetwórstwa rybnego w 2004 r., gromadzonych w ramach Programu badań statystycznych
statystyki publicznej przez Morski Instytut Rybacki w Gdyni. Sprawozdanie to opisuje, między innymi, przychody ze sprzedaży produktów oraz towarów według asortymentu, pozostałe przychody, a także koszty w układzie rodzajowym oraz przeciętne zatrudnienie. Informacje te pozwalają na analizę wyników finansowych zakładów przetwórstwa rybnego
w zależności od głównego asortymentu produkcji oraz według liczby zatrudnionych. Dotychczas przeprowadzane analizy obejmowały łącznie zakłady przetwórstwa rybnego zatrudniające ponad 9 osób stałej załogi, które złożyły sprawozdania F-01 (Dróżdż 2005;
Analizy Rynkowe 2005).
MATERIAŁ I METODY
Badanie wyników ekonomicznych zakładów przetwórstwa rybnego prowadzone jest
w oparciu o sprawozdanie RRW-20 o wynikach ekonomicznych zakładu przetwórstwa rybnego. Obejmuje ono wszystkie osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz ich jednostki lokalne, osoby fizyczne prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa ryb (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. zmieniające
Rozporządzenie w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok
2004; Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. zmieniające
Rozporządzenie w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień
co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stoso-
264
B. Pieńkowska
wanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004). Sprawozdania dostępne są w Morskim Instytucie Rybackim
w Gdyni. W 2004 r. 99 (33%) przedsiębiorstw przysłało informacje za oba półrocza
(9 przedsiębiorstw przysłało informację, że znajduje się w stanie likwidacji bądź nie prowadzi działalności lub nie zajmuje się przetwórstwem rybnym). Niektóre formularze zawierały
niekompletne dane i po weryfikacji do przeprowadzenia analizy wykorzystano informacje
nadesłane przez 83 zakłady przetwórstwa rybnego.
Do przeprowadzenia analizy rentowności zostały wykorzystane dane o przychodach
i kosztach prowadzenia działalności przez zakłady przetwórcze. Uwzględnione zostały
przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi, które obejmują:
– przychody ze sprzedaży produktów i usług wyprodukowanych przez przedsiębiorstwa;
– przychody ze sprzedaży towarów w ramach prowadzonej działalności handlowej;
– zysk ze zbycia środków trwałych;
– uzyskane dotacje i subwencje;
– koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby;
– inne przychody operacyjne, np. odszkodowania, darowizny aktywów;
– zmianę stanu produktów.
Korekta przychodów ze sprzedaży o różnicę stanu produktów informuje, że w przypadku,
zmniejszenia stanu produktów sprzedano więcej produktów (z zapasów z okresu poprzedniego),
niż ich wytworzono, i że w przypadku zwiększenia sprzedaż była mniejsza niż produkcja.
Koszty uzyskania przychodów ujęte zostały w układzie rodzajowym i objęły:
– zużycie materiałów i energii (zużycie surowców do produkcji, opakowań, odzieży ochronnej, energii elektrycznej, cieplnej, pozostałych materiałów);
– usługi obce, np. remontowe, transportowe, budowlano-montażowe, najmu i dzierżawy,
bankowe (z wyłączeniem prowizji i kredytów);
– podatki i opłaty, np. podatek od nieruchomości, od środków transportu, opłaty o charakterze podatkowym (np. skarbowe);
– wynagrodzenia brutto za pracę, bez względu na charakter stosunku pracy;
– ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników, np.: składki z tytułu
ubezpieczeń społecznych obciążające koszty pracodawcy, odpisy na zakładowy fundusz
świadczeń socjalnych, wydatki związane z bhp, szkolenie pracowników;
– amortyzację – odpisy amortyzacyjne środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych;
– pozostałe koszty rodzajowe, np. składki z tytułu ubezpieczeń rzeczowych, koszty podróży
służbowych, reklamy.
Analizę przetwórstwa przeprowadzono dla zakładów pogrupowanych:
1) według wielkości zatrudnienia, gdzie wyodrębniono zakłady zatrudniające
– 9 pracowników i mniej,
– od 10 do 49 pracowników,
– od 50 do 249 pracowników,
– 250 pracowników i więcej;
2) według głównego asortymentu produkcji, z którego przychody stanowiły ponad połowę
wielkości przychodów osiągniętych przez firmę. Wyodrębniono zakłady prowadzące ob-
Analiza rentowności przetwórstwa rybnego...
265
róbkę wstępną, produkujące ryby mrożone, wędzone, solone, marynaty, konserwy, wyroby garmażeryjne oraz prowadzące zróżnicowaną produkcję.
Sytuacja ekonomiczna zakładów przetwórstwa rybnego została oceniona na podstawie rachunku wyników finansowych oraz wskaźników rentowności liczonych jako stosunek zysku
ze sprzedaży, zysku z działalności operacyjnej oraz zysku brutto do wielkości przychodów.
WYNIKI I DYSKUSJA
1. Charakterystyka sektora przetwórstwa rybnego
Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zakłady przetwórcze, które prowadzą
działalność produkcyjną w zakresie przetwórstwa rybnego, zostały podzielone na trzy grupy:
– zakłady, które spełniają wymagania sanitarno-higieniczne, uregulowane Dyrektywą
nr 91/493/EWG z dnia 22 lipca 1991 r. ustanawiającą warunki zdrowotne dotyczące produkcji i wprowadzania do obrotu produktów rybołówstwa, oraz posiadają wdrożony system kontroli własnej, w tym system HACCP;
– zakłady, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie do unijnych warunków sanitarno-higienicznych (maksymalnie do końca 2006 r.);
– zakłady uprawnione do sprzedaży bezpośredniej ryb, mięczaków i skorupiaków, które produkują na wyłącznie potrzeby lokalne.
Rejestr zakładów rybnych, które uznane zostały przez Komisję Europejską za uprawnione
do prowadzenia handlu wewnątrz Wspólnoty w momencie akcesji liczył 152 zakłady, a na koniec 2005 r. 198 zakładów przetwórstwa rybnego, przy czym trzy spółki posiadały po kilka zakładów przetwórczych (Wilbo S.A. – 2 zakłady produkcji wyrobów mrożonych oraz jeden zakład produkcji konserw; Stanpol Sp. z o.o. – 3 zakłady; Superfish S.A. – 2 zakłady).
Rozmieszczenie terytorialne przetwórni rybnych jest nierównomierne. Tradycyjnie ponad
60% zakładów zlokalizowanych jest w dwóch województwach nadmorskich – pomorskim
oraz zachodniopomorskim. W województwach obejmujących pas pojezierzy (warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim oraz wielkopolskim) znajdowało się 18% zakładów. Pozostałe zakłady rozmieszczone są na terenie całego kraju, z wyjątkiem województwa opolskiego,
gdzie nie działała ani jedna przetwórnia rybna.
Oprócz przetwórni rybnych na rynku działają również zakłady produkujące mięczaki
i skorupiaki, które posiadają uprawnienia do handlu wewnątrz Wspólnoty. Ich liczba wzrosła z 4 w momencie akcesji do 7 na koniec 2005 r.
Zakłady przetwórstwa rybnego, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie
do unijnych warunków sanitarno-higienicznych, zostały wymienione w Dodatku B do Załącznika XII do Traktatu Akcesyjnego. Dla każdego zakładu podano listę braków oraz określono dzień osiągnięcia pełnej zgodności z wymaganiami unijnymi (maksymalnie do 2006 r.).
Lista ta została rozszerzona Decyzją Komisji z 29 kwietnia 2004 r. uzupełniającą Dodatek B
do Załącznika XII. Łącznie na obu listach umieszczono 63 zakłady przetwórstwa rybnego.
Polska zobowiązała się do:
– zawieszenia działalności lub zamknięcia zakładów, które zadeklarowały dostosowanie
się do wymogów UE do dnia akcesji, lecz nie dokonały tego;
B. Pieńkowska
266
– odrębnego znakowania produktów pochodzących z zakładów będących w okresie przejściowym (kwadratowym znakiem zdrowotności) oraz produktów pochodzących z zakładów spełniających wymogi UE (owalny znak zdrowotności);
– zagwarantowania, że świeże ryby i przetworzone produkty rybne, pochodzące z zakładów, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie się, nie będą wprowadzane
do zakładów, które takiej derogacji nie uzyskały;
– zagwarantowania, że świeże nieopakowane ryby, pochodzące z zakładów, które uzyskały okres przejściowy na dostosowanie się, będą sprzedawane wyłącznie końcowemu
konsumentowi na obszarze danego powiatu, w którym znajduje się zakład.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi dopuścił ponadto możliwość sprzedaży bezpośredniej
dla trzech rodzajów działalności obejmujących połowy i przetwórstwo rybne (Rozporządzenie
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie sprzedaży bezpośredniej):
– patroszenie, odgławianie, porcjowanie, filetowanie i odskórzanie ryb oraz ich sprzedaż,
wykonywane przez uprawnionego do rybactwa w rozumieniu przepisów o rybactwie
śródlądowym lub przez wykonującego rybołówstwo morskie w rozumieniu przepisów
o rybołówstwie morskim;
– produkcję lub sprzedaż wędzonych, smażonych oraz grilowanych ryb, tuszek i filetów rybnych;
– sprzedaż ryb, mięczaków i skorupiaków, prowadzoną przez uprawnionego do rybactwa
w rozumieniu przepisów o rybactwie śródlądowym lub przez wykonującego rybołówstwo
morskie w rozumieniu przepisów o rybołówstwie morskim.
Prowadzenie sprzedaży bezpośredniej może nastąpić po uzyskaniu zgody powiatowego
lekarza weterynarii na prowadzenie tego rodzaju działalności. Lista, obejmująca zakłady
produkujące na potrzeby lokalne, na koniec 2005 r. obejmowała 46 firm (tab. 1).
Tabela 1. Zakłady przetwórstwa rybnego w Polsce w latach 2004–2005
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Razem
Zakłady produkujące mięczaki
i skorupiaki
2004
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
2
–
1
4
2005
–
1
–
1
–
–
–
–
1
–
–
–
–
1
2
1
7
Zakłady rybne
uprawnione
do handlu w UE
w okresie
przejściowym
2004
5
9
2
1
2
4
4
–
1
3
59
–
3
9
11
39
152
2004
3
–
3
–
2
1
5
–
1
1
17
8
1
6
2
13
63
2005
6
9
3
1
2
5
5
–
3
4
66
6
5
9
18
56
198
2005
–
–
2
–
2
–
3
–
–
1
10
3
–
5
1
7
34
uprawnione
do sprzedaży
bezpośredniej
2005
3
3
–
–
1
–
3
1
1
4
7
16
–
2
–
5
46
Źródło: opracowanie na podstawie materiałów Głównego Inspektoratu Weterynarii.
razem
2004
8
9
5
2
4
5
9
–
2
4
76
8
4
17
13
53
219
2005
9
13
5
2
5
5
11
1
5
9
83
25
5
17
21
69
285
Analiza rentowności przetwórstwa rybnego...
267
Zakłady przetwórcze zwykle wytwarzają kilka wyrobów jednocześnie, z dominującym
udziałem jednego z nich. Małe, często rodzinne, zakłady koncentrują się na produktach
wytwarzanych prostymi technologiami, takimi jak obróbka wstępna, wędzenie czy solenie
ryb. Średnie i duże zakłady produkują wyroby oparte na bardziej złożonych technologiach,
takich jak mrożenie czy produkcja marynat oraz konserw.
Przystąpienie Polski do UE spowodowało odwrócenie malejącej tendencji w produkcji
przetwórstwa rybnego w latach 2002–2003. W 2004 r. nastąpił wzrost produkcji o 53 tys. t
do poziomu ponad 300 tys. t, tj. o 21% w stosunku do roku poprzedniego. Przyrost produkcji odnotowano we wszystkich grupach wyrobów. Największy przyrost produkcji, o 14,5 tys. t,
nastąpił w grupie wyrobów mrożonych, co stanowiło wzrost o ponad 26%. Mimo znacznego wzrostu produkcja ryb, filetów, paluszków oraz mięsa mrożonego nadal była niższa
o prawie 13 tys. t w stosunku do poziomu z 2001 r. Produkcja marynat zwiększyła się
o 12,4 tys. t, tj. o 23%, ryb wędzonych o 9,9 tys. t, tj. o prawie 42% (głównie za sprawą rozwoju przetwórstwa łososia norweskiego), ryb solonych o 6,6 tys. t, tj. o ponad 43%. Produkcja konserw oraz pozostałych wyrobów wzrosła po 4,3 tys. t, tj. odpowiednio o prawie
9% i 20%. W niewielkim stopniu zwiększyła się produkcja prezerw oraz świeżych i chłodzonych filetów oraz mięsa rybiego – odpowiednio o 0,6 tys. t oraz 0,4 tys. t. W 2005 r. całkowita produkcja przekroczyła 340 tys. t (tab. 2).
Tabela 2. Produkcja przetwórstwa rybnego w latach 2000–20051
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Wyszczególnienie
tys. t
Produkcja wyrobów konsumpcyjnych, w tym:
250,8
268,3
257,1
247,8
300,8
342,0
filety i mięso świeże
17,1
23,6
23,1
22,3
22,7
27,7
ryby, filety i mięso rybie mrożone
69,8
83
75,8
55,6
68,3
78,9
ryby solone
14,8
16,5
15,8
15,1
21,7
23,0
ryby wędzone
23,4
20,5
17,2
23,6
33,5
52,1
marynaty
55,1
48,7
50,2
54,0
66,4
67,7
konserwy
47,7
52,3
50,3
49,8
54,1
50,6
8,6
8
7,6
5,6
6,2
6,5
14,3
15,8
17,1
21,8
27,9
35,5
prezerwy
pozostałe wyroby
1
2
2
W zakładach zatrudniających 10 i więcej osób. Wyroby kulinarne, garmażeryjne, sałatki, pasztety, paprykarze.
Źródło: opracowano na podstawie niepublikowanych danych GUS.
Produkcja skoncentrowana jest w województwach nadmorskich, gdzie wyprodukowano
ponad 63% wszystkich wyrobów rybnych. Udział tych województw w produkcji krajowej
wykazuje tendencję malejącą (w 2004 r. wynosił 63%, podczas gdy w 2001 r. – 77%). Spośród województw położonych w głębi kraju najwięcej przetworów rybnych produkuje się
w województwie wielkopolskim – w 2004 r. 16% wielkości produkcji krajowej. Znacznie
mniejszy był udział w produkcji pozostałych województw, który nie przekraczał 7% (rys 1).
B. Pieńkowska
268
120
100
2002 r.
[tys.ton]
80
2003 r.
2004 r.
60
40
20
Pozostałe
województwa
Małopolskie
Śląskie
KujawskoPomorskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Pomorskie
0
Rys. 1. Produkcja przetwórstwa rybnego według województw
Źródło: opracowano na podstawie niepublikowanych danych GUS.
2. Przychody w zakładach przetwórstwa rybnego
W 2004 r. w zakładach przetwórstwa rybnego, które odesłały sprawozdania RRW-20,
wielkość przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi przekroczyła 2,5 mld zł. Udział
eksportu bezpośredniego w przychodach stanowił 29,5% (tab. 3).
Tabela 3. Struktura przychodów ze sprzedaży w badanych zakładach w 2004 r.
Wyszczególnienie
Przychody ze sprzedaży, w tym:
sprzedaż produktów
Ogółem
2 515,4
741,3
2 187,7
714,9
zmiana stanu produktów
–9,0
koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby
12,5
sprzedaż materiałów i towarów
Eksport
bezpośredni
mln zł
324,2
26,4
Źródło: opracowano na podstawie sprawozdań RRW-20.
W strukturze przychodów przedsiębiorstwa przetwórstw rybnego dominowały przychody
ze sprzedaży produktów, które wyniosły prawie 2,2 mld zł (87,0%). W 2004 r. przychody
ze sprzedaży produktów zostały skorygowane, w wyniku zmiany stanu produktów, o 9 mln zł.
Udział eksportu bezpośredniego w wielkości przychodów ze sprzedaży produktów wynosił
32,7%, a towarów i materiałów – 8,1%.
Niemal połowa wielkości przychodów (1,2 mld zł) została wypracowana przez zakłady
zatrudniające ponad 250 pracowników, a ponad jedna trzecia (0,9 mld zł) – w firmach
Analiza rentowności przetwórstwa rybnego...
269
średnich o zatrudnieniu w przedziale 50–249 osób. Udział przetwórni małych i najmniejszych w przychodach wynosił 14,5% (ok. 0,4 mld zł) – rys. 2.
zartudnienie <9
0,4%
zartudnienie
10-49
14,1%
zatrudnienie >250
49,8%
zatrudnienie
50-249
35,7%
Rys. 2. Struktura przychodów według wielkości zatrudnienia w badanych zakładach w 2004 r.
Źródło: opracowano na postawie sprawozdań RRW-20.
Udział eksportu bezpośredniego w wielkości przychodów ze sprzedaży produktów wzrastał wraz z wielością zakładu. Zakłady najmniejsze nie eksportowały swoich produktów
prawie w ogóle. W zakładach małych (10–49 zatrudnionych) eksport bezpośredni stanowił
jedną piątą przychodów, w średnich (50–249 zatrudnionych) – 31,3%, a w dużych (ponad
250 zatrudnionych) – 37,2%. Udział eksportu bezpośredniego w przychodach z prowadzonej działalności handlowej (sprzedaż towarów i materiałów) był największy w firmach małych i wynosił 23,1%, w zakładach największych stanowił 12,5% wielkości przychodów,
a w średnich – 6,9% (tab. 4).
Tabela 4. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w badanych zakładach
wg wielkości zatrudnienia w 2004 r.
produktów
Kategoria zakładu
wg wielkości zatrudnienia
ogółem
eksport
bezpośredni
Przychody ze sprzedaży
towarów
i materiałów
ogółem
eksport
bezpośredni
razem
produktów,
towarów
i materiałów
eksport
bezpośredni
mln zł
<9
1,3
0,3
10,4
0,3
10–49
293,3
9,1
–
58,6
58,0
0,6
351,3
59,2
50–249
758,6
237,1
136,8
9,5
895,4
246,6
>250
1 126,8
419,2
128,1
16,0
1 254,9
435,2
Razem
2 187,8
714,9
324,2
26,4
2 512,0
741,3
Źródło: obliczenia własne na podstawie sprawozdań RRW-20.
Ponad 1/4 przychodów przetwórstwa rybnego (650 mln zł) zrealizowały zakłady przetwórcze, w których ponad połowę udziału w sprzedaży miały produkty mrożone. Przychody
B. Pieńkowska
270
zakładów, w których dominuje produkcja marynat, konserw oraz firmy o produkcji wieloasortymentowej, przekraczały 400 mln zł, a ich udział w ogólnych przychodach wynosił po
17–16%. Udział firm, prowadzących obróbkę wstępną, oraz wędzarni w przychodach przetwórstwa rybnego wynosił po 11%, a ich przychody osiągnęły po ok. 280 mln zł. Udział
firm, zajmujących się głównie produkcją wyrobów garmażeryjnych oraz ryb solonych,
w przychodach był najmniejszy i wynosił 1–2% (rys. 3).
w yroby
ryby w ędzone garmażeryjne
1%
ryby św ieże 11%
11%
ryby solone
2%
konserw y rybne
16%
marynaty
17%
różne produkty
16%
ryby mrożone
26%
Rys 3. Struktura przychodów przetwórstwa rybnego według głównego asortymentu produkcji w badanych zakładach w 2004 r.
Źródło: opracowano na podstawie sprawozdań RRW-20.
Zakłady, które wytwarzały wyroby garmażeryjne oraz ryby solone, nie eksportowały bezpośrednio swoich produktów ani nie prowadziły działalności handlowej. Natomiast w przetwórniach, w których głównym asortymentem były wyroby mrożone oraz ryby wędzone, udział eksportu bezpośredniego przekraczał połowę przychodów ze sprzedaży produktów.
Tabela 5. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w badanych zakładach
wg głównego asortymentu produkcji w 2004 r.
produktów
Kategoria zakładu
wg wielkości zatrudnienia
ogółem
eksport
bezpośredni
Przychody ze sprzedaży
towarów
i materiałów
ogółem
eksport
bezpośredni
razem
produktów,
towarów
i materiałów
eksport
bezpośredni
mln zł
Wyroby garmażeryjne
–
–
–
Konserwy rybne
379,1
86,0
30,3
0,7
409,4
86,7
Marynaty
393,0
80,1
33,9
0,8
426,9
80,9
Ryby mrożone
566,5
303,8
85,9
22,1
652,4
325,9
Wieloasortymetowe
303,1
15,2
99,8
1,6
402,9
16,8
–
16,3
–
96,0
31,5
1,2
Ryby solone
Obróbka wstępna
Ryby wędzone
Razem
25,4
22,0
242,7
25,4
38,3
274,2
–
–
97,2
255,9
133,8
26,6
0,1
282,5
133,9
2 187,7
714,9
324,3
26,5
2 512,0
741,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań RRW-20.
Analiza rentowności przetwórstwa rybnego...
271
W firmach prowadzących obróbkę wstępną ryb udział ten wynosił 39,6%, w zakładach
produkujących konserwy rybne – 22,7%, produkujących marynaty – 20,4%, a w wytwarzających różne asortymenty – 5,0%. Również w przychodach ze sprzedaży towarów i materiałów udział eksportu bezpośredniego był najwyższy w zakładach produkujących ryby mrożone (25,7%). W zakładach produkujących pozostałe asortymenty udział ten był znacznie
mniejszy i wynosił od 0,4% w firmach produkujących ryby wędzone do 3,5% w prowadzących obróbkę wstępną (tab. 5).
Oprócz przychodów z działalności podstawowej zakłady przetwórcze osiągały przychody ze sprzedaży środków trwałych i otrzymywały dotacje. W 2004 r. wyniosły one łącznie
38,5 mln zł. Firmy przetwórcze uzyskały ponadto przychody finansowe w wysokości 40,9 mln zł.
3. Koszty uzyskania przychodów w zakładach przetwórstwa rybnego
W 2004 r. koszty uzyskania przychodów w zakładach przetwórstwa rybnego przekroczyły 2,4 mld zł. W strukturze kosztów produkcji dominowały koszty zakupu materiałów i energii, które wyniosły ponad 1,5 mld zł, tj. 72,1% kosztów produkcji oraz 64,4% kosztów operacyjnych. Spośród nich największy udział miały koszty zakupu surowców, które przekroczyły 1,3 mld, tj. 61,0% kosztów produkcji oraz 54,5% kosztów operacyjnych (tab. 6).
Tabela 6. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach w 2004 r.
Ogółem
Struktura
tys. zł
%
Koszty działalności operacyjnej
2 414,9
100,0
Koszt wytworzenia sprzedanych produktów, w tym:
2 175,2
89,3
zużycie surowców
1 315,7
54,5
zużycie opakowań
209,8
8,7
Wyszczególnienie
usługi obce
221,8
9,2
wynagrodzenia
194,3
8,0
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
42,2
1,7
amortyzacja
50,2
2,1
zużycie energii
28,8
1,2
zużycie odzieży
5,1
0,2
podatki i opłaty
13,8
0,6
pozostałe koszty rodzajowe
Koszty zakupu sprzedanych towarów i materiałów
75,5
3,1
257,7
10,7
Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20.
Analiza kosztów produkcji, w zależności od wielości zatrudnienia w zakładach, wykazuje, że koszty zakupu surowców stanowiły dominującą pozycję we wszystkich kategoriach
zakładów. Ich udział w strukturze kosztów maleje wraz z wielkością zakładu – z 84,6%
w zakładach zatrudniających do 9 pracowników do 56,3% w zakładach o zatrudnieniu przekraczającym 250 osób. Wraz ze wzrostem zakładu zwiększa się udział opakowań w kosztach produkcji (z 2,9 do 12,8%) oraz usług obcych (z 1,5 do 11%). Udział wynagrodzeń
wraz z ubezpieczeniami społecznymi w zakładach mikro i małych wynosił 5,9%, a w zakładach średnich i dużych – 11,8%. Udział kosztów energii we wszystkich typach zakładów
stanowił ok. 1–1,4% kosztów produkcji (rys. 4).
B. Pieńkowska
272
[%]
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
<9
10-49
amortyzacja
zużycie energii
zużycie odzieży ochronnej
podatki i opłaty
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
wartość sprzedanych towarów i materiałów
50-249
>250
Ogółem
zużycie surowców
zużycie opakowań
usługi obce
wynagrodzenia
pozostałe koszty rodzajowe
Rys. 4. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach według wielkości zatrudnienia w 2004 r.
Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20.
Struktura kosztów w zakładach przetwórczych, produkujących różne asortymenty wyrobów, jest bardziej zróżnicowana. Główną pozycję we wszystkich kategoriach zakładów stanowiły koszty surowców, ale ich udział w kosztach produkcji był zróżnicowany i wynosił
od 41,7% w zakładach produkujących konserwy do 77,7% w zakładach produkujących wyroby mrożone. Firmy, w których dominuje produkcja ryb solonych oraz produkujących różne asortymenty produkcji, oprócz przetwórstwa prowadzą na większą skalę działalność
handlową; udział kosztów zakupu sprzedanych towarów i materiałów w kosztach operacyjnych wynosił odpowiednio 30,3 oraz 20,7%. W pozostałych zakładach udział ten wynosił
od 1,6% w firmach produkujących wyroby garmażeryjne do 11,1% w zakładach z dominującą produkcją ryb mrożonych. Widoczne było zróżnicowanie kosztów opakowań, w zależności od asortymentu produkcji – od 1,4% w firmach zajmujących się obróbką ryb świeżych
do 21,6% w produkujących konserwy rybne. Zróżnicowany był również udział kosztów
usług obcych, który wynosił od 5,7% w zakładach produkujących ryby wędzone do 31,0%
w zakładach produkujących wyroby garmażeryjne. Udział wynagrodzeń, łącznie z ubezpieczeniem społecznym, zmieniał się w niewielkim stopniu i wynosił od 8,0% w zakładach
z dominującą produkcją ryb mrożonych do 14,3% w produkujących konserwy rybne. Koszty
amortyzacji miały niewielki udział w kosztach produkcji (od 1,6 do 3,5%), podobnie jak zużyta energia (od 0,8 do 1,9%) – rys. 5.
Pozostałe koszty operacyjne oraz koszty finansowe w badanych zakładach przetwórczych były zbliżone i wynosiły odpowiednio 44,3 mln oraz 45,1 mln zł. Większość tych
kosztów (odpowiednio 86,1 oraz 91,3%) generowały zakłady średnie i duże, zatrudniające
ponad 49 osób. Pozostałe koszty operacyjne oraz koszty finansowe generowały głównie
zakłady produkujące konserwy, różnorodne asortymenty, marynaty i ryby wędzone. Udział
tych zakładów w całkowitych pozostałych kosztach operacyjnych przetwórstwa wynosił
od 23,2 do 16,9%, a w całkowitych kosztach finansowych – od 23,2 do 17,5%.
Analiza rentowności przetwórstwa rybnego...
273
[%]
100
90
80
70
60
50
40
30
20
amortyzacja
zużycie energii
zużycie odzieży ochronnej
podatki i opłaty
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
wartość sprzedanych towarów i materiałów
Razem
Ryby wędzone
Obróbka wstępna
Ryby solone
Wieloasortymentowe
Ryby mrożone
Marynaty
Wyroby
garmażeryjne
0
Konserwy rybne
10
zużycie surowców
zużycie opakowań
usługi obce
wynagrodzenia
pozostałe koszty rodzajowe
Rys. 5. Koszty działalności operacyjnej w badanych zakładach według głównego asortymentu produkcji w 2004 r.
Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20.
4. Rentowność zakładów przetwórstwa rybnego
W 2004 r., według danych uzyskanych ze sprawozdań RRW-20, zakłady przetwórstwa
rybnego osiągnęły zysk na sprzedaży w wysokości 100,8 mln zł, z działalności operacyjnej
– w wysokości 95,0 mln zł; ich zysk brutto z działalności gospodarczej wyniósł 90,6 mln zł.
Wartość dodana, wytworzona w przetwórstwie rybnym, wyniosła 422,5 mln zł. Rentowność
sprzedaży wyniosła 4,0%, a rentowność brutto – 3,6%. Prawie 45% zysku brutto wypracowały zakłady średnie zatrudniające od 50 do 249 osób. Ich rentowność przekraczała średnią i wynosiła dla sprzedaży 5,7%, a brutto – 4,5%. Najwyższą rentowność osiągnęły firmy
najmniejsze zatrudniające do 9 osób. W tej grupie zakładów rentowność sprzedaży wyniosła 16%, a rentowność brutto – 12,3%. Najmniej rentowne były zakłady największe –
ich zysk brutto stanowił 2,2% osiągniętych przychodów (tab. 7).
Rentowność produkcji poszczególnych grup asortymentów była bardzo zróżnicowana.
Najwyższą rentownością brutto, wynoszącą 6,6–6,7%, charakteryzowały się produkcja ryb
wędzonych, obróbka ryb świeżych oraz produkcja ryb solonych. Rentowność brutto produkcji marynat oraz wyrobów garmażeryjnych była znacznie niższa i wynosiła 2,7–2,8%,
a w zakładach, które wytwarzały różnorodne wyroby – tylko 1,1%. W tych ostatnich rentowność sprzedaży była ujemna i wynosiła –0,1%. Zyski z całokształtu działalności powstały dzięki osiąganym pozostałym przychodom. Nierentowna była produkcja konserw,
a wskaźnik rentowności brutto wyniósł –1,3% (tab. 8).
274
B. Pieńkowska
Tabela 7. Wyniki finansowe badanych zakładów przetwórstwa rybnego w 2004 r. według wielkości zatrudnienia
Wyszczególnienie
Kategoria zakładu wg zatrudnienia
<9
10–49 50–249 >250
Ogółem
Przychody ze sprzedaży [mln zł], w tym:
10,6
354,5
897,7 1 252,7
2 515,5
sprzedaż produktów
9,1
293,3
758,6 1 126,8
2 187,7
sprzedaż materiałów i towarów
1,3
58,0
Koszty działalności operacyjnej [mln zł], w tym:
8,9
koszty wytworzenia sprzedanych produktów
wartość sprzedanych towarów i materiałów
136,8
128,1
324,2
333,5
846,4 1 226,0
2 414,7
8,7
287,8
738,3 1 122,2
2 157,1
0,2
45,7
108,1
103,8
257,7
Zysk (strata) ze sprzedaży [mln zł]
1,7
21,0
51,3
26,7
100,8
Pozostałe przychody operacyjne [mln zł]
0,0
4,4
9,8
24,3
38,5
Pozostałe koszty operacyjne [mln zł]
0,4
5,7
14,7
23,5
44,3
Zysk (strata) z działalności operacyjnej [mln zł]
1,3
19,7
46,4
27,5
95,0
Przychody finansowe [mln zł]
0,0
5,2
11,3
24,4
40,9
Koszty finansowe [mln zł]
0,0
3,9
17,0
24,3
45,3
Zysk (strata) brutto [mln zł]
1,3
21,0
40,7
27,6
90,6
Wartość dodana [mln zł]
2,0
46,6
159,2
214,7
422,5
Rentowność sprzedaży [%]
16,0
5,9
5,7
2,1
4,0
Rentowność operacyjna [%]
12,3
5,6
5,2
2,2
3,8
Rentowność brutto [%]
12,3
5,9
4,5
2,2
3,6
Źródło: opracowanie na podstawie sprawozdań RRW-20.
Prezentowane wyniki uzyskane w oparciu o dane z 83 przetwórni rybnych, które w 2004 r.
złożyły sprawozdania RRW-20, o wynikach ekonomicznych zakładu przetwórstwa rybnego
były nieco niższe od uzyskanych na podstawie sprawozdań statystycznych F-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakładach na środki trwałe. Rentowność
brutto 86 zakładów przetwórstwa rybnego, które złożyły sprawozdania F-01 wyniosła
w 2004 r. 4,6%, a rentowność operacyjna osiągnęła 7,6%. Zakłady te zatrudniały ponad
9 osób stałej załogi, osiągnęły 2 771 mln zł przychodów, a wytworzona wartość dodana
wyniosła 468,8 mln zł (Dróżdż 2005; Analizy Rynkowe 2005).
Sytuacja ekonomiczna zakładów przetwórstwa rybnego była lepsza niż pozostałych sektorów przetwórstwa produktów zwierzęcych. W 2004 r. rentowność zakładów przetwórstwa
mięsa osiągnęła 1,29%, przetwórstwa mleka – 2,95% oraz łącznie przetwórstwa produktów
pochodzenia zwierzęcego – 2,05% (Dróżdż 2005).
PODSUMOWANIE
W 2004 r. rentowność sprzedaży brutto w zakładach przetwórstwa rybnego, które złożyły sprawozdanie RRW-20, wyniosła 3,6%. Poziom rentowności był zróżnicowany w zależności od wielkości zakładu oraz głównego produkowanego asortymentu. Najbardziej rentowne były zakłady najmniejsze oraz małe – odpowiednio 12,3 oraz 5,9%. Wraz ze wzrostem wielkości zakładu rentowność zmalała do 2,2% w przedsiębiorstwach największych
zatrudniających ponad 250 pracowników.
Tabela 8. Wyniki finansowe badanych zakładów przetwórstwa rybnego w 2004 r. według głównego asortymentu produkcji
Kategoria zakładu wg głównego asortymentu produkcji
Wyszczególnienie
wyroby
garmażeryjne
konserwy
rybne
marynaty
ryby
mrożone
różne
produkty
ryby
solone
ryby
świeże
ryby
wędzone
Ogółem
mln zł
Przychody ze sprzedaży [mln zł], w tym:
25,4
413,6
434,0
650,2
398,3
40,2
273,6
280,2
2 515,5
25,4
379,1
393,0
566,5
303,1
22,0
242,7
255,9
2 187,7
30,3
33,9
85,9
99,8
16,3
31,5
26,6
324,2
Koszty działalności operacyjnej [mln zł], w tym:
24,5
414,6
414,9
614,7
398,8
37,4
255,5
254,3
2 414,7
koszty wytworzenia sprzedanych produktów
24,1
389,1
384,8
545,6
316,5
26,0
236,3
234,7
2 157,1
sprzedaż produktów
sprzedaż materiałów i towarów
25,5
30,1
69,1
82,4
11,4
19,2
19,7
257,7
Zysk (strata) na sprzedaży [mln zł]
wartość sprzedanych towarów i materiałów
0,9
–1,0
19,1
35,5
–0,5
2,8
18,1
25,9
100,8
Pozostałe przychody operacyjne [mln zł]
0,5
7,8
6,2
5,5
10,2
0,2
6,6
1,5
38,5
Pozostałe koszty operacyjne [mln zł]
0,5
10,3
7,6
5,3
9,1
0,2
3,8
7,5
44,3
Zysk (strata) na działalności operacyjnej [mln zł]
0,9
–3,5
17,7
35,7
0,6
2,8
20,9
19,9
95,0
Przychody finansowe [mln zł]
0,0
6,2
4,7
13,0
7,9
0,2
2,1
6,8
40,9
Koszty finansowe [mln zł]
0,2
7,9
10,5
9,5
4,0
0,3
4,6
8,3
45,3
Zysk (strata) brutto [mln zł]
0,7
–5,2
11,9
39,2
4,5
2,7
18,4
18,4
90,6
Wartość dodana [mln zł]
4,6
68,0
76,6
103,6
50,6
5,5
53,6
60,4
422,5
Rentowność sprzedaży [%]
3,5
–0,2
4,4
5,5
–0,1
7,0
6,6
9,2
4,0
Rentowność operacyjna [%]
3,5
–0,8
4,1
5,5
0,2
7,0
7,6
7,1
3,8
Rentowność brutto [%]
2,8
–1,3
2,7
6,0
1,1
6,7
6,7
6,6
3,6
Źródło: obliczenia na podstawie sprawozdań RRW-20.
B. Pieńkowska
276
Najwyższą rentowność sprzedaży brutto (9,2%) miały zakłady, w których dominowała
produkcja ryb wędzonych, następnie ryb solonych (7,0%) oraz świeżych (6,6%). Nierentowna była produkcja konserw rybnych oraz produkcja zakładów niemających dominującego profilu produkcji. Te ostatnie zakłady, mimo strat na sprzedaży, w ogólnym rozrachunku
(po uwzględnieniu pozostałych przychodów) okazały się również rentowne.
Duży udział kosztów surowców (w większości pochodzących z importu) w kosztach produkcji, który przekraczał 60%, oraz znaczny udział przychodów z eksportu bezpośredniego
(ponad 30%) w przychodach ze sprzedaży produktów powoduje, że przetwórstwo rybne
jest wrażliwe na zmiany cen surowców na rynkach światowych oraz zmiany kursu walut.
Wzrost cen surowców oraz silny złoty mogą spowodować pogorszenie rentowności przetwórstwa rybnego w przyszłości.
PIŚMIENNICTWO
Analizy Rynkowe. 2005. Ser. Rynek Ryb. Stan i perspektywy 3, 15–17.
Analizy Rynkowe. 2005. Ser. Rynek Ryb. Stan i perspektywy 4, 17–19.
Decyzja Komisji z 29 kwietnia 2004 r. uzupełniająca Dodatek B do Załącznika XII Traktatu
Akcesyjnego z 2003 r. w celu włączenia pewnych zakładów w sektorach mięsnym,
mleczarskim i rybnym w Polsce na listę przedsiębiorstw w okresie przejściowym.
Dz. Urz. WE z 30 kwietnia 2004 r., nr L 156 .
Dodatek B do Załącznika XII Traktatu Akcesyjnego. DzU z 30 kwietnia 2004 r., nr 90, poz. 846.
Dróżdż J. 2005. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu spożywczego w latach 2001–2004,
Stud. Monogr. IERiGŻ-PIB 126, 11–13.
Dróżdż J. 2005. Analiza stanu ekonomiczno-finansowego przemysłu spożywczego w latach
2003–2005. IERiGŻ-PIB, Warszawa, 30–33.
Dyrektywa nr 91/493/EWG z dnia 22 lipca 1991 r. ustanawiająca warunki zdrowotne dotyczące produkcji i wprowadzania do obrotu produktów rybołówstwa. Dz.Urz. WE
z 24 września 1991 r., nr L 268.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie sprzedaży
bezpośredniej. DzU z 8 czerwca 2004 r., nr 130, poz. 1393.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co
do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych
stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004. Dz U z 30 kwietnia 2004 r., nr 95, poz. 957.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. zmieniające Rozporządzenie
w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004. Dz U z 7 kwietnia 2004 r., nr 56, poz. 543.