Aldona Danielewicz Malinowska

SCENARIUSZ LEKCJI RELIGII
Autor: Danuta Górecka
Etap edukacyjny: gimnazjum
Temat: Krzyżacy – zakonnicy i rycerze
Czas trwania: 1 godzina dydaktyczna
Cele ogólne: zapoznanie uczniów z ideałem religijnym i rycerskim Zakonu Szpitala
Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, uświadomienie roli wartości
w życiu człowieka
Cele szczegółowe:
Uczeń:
 przedstawia treść notatki na metaplanie i w wypowiedzi ustnej
 przestrzega zasad obowiązujących podczas dyskusji
 formułuje i uzasadnia własne opinie i poglądy dotyczące wartości, jakie są ważne dla
ludzi
Metody i formy pracy (wg H. Wichury):
 podawcze (wyjaśnienie, opis)
 problemowe (dyskusja, burza mózgów, metaplan)
 praca z całą klasą
 praca w grupach
 praca indywidualna
Środki dydaktyczne i materiały:
 ilustracje/rysunki przedstawiające różne krzyże
 plansza z napisem „Gdy słyszę »Krzyżacy«, myślę…”
 karty pracy z notatkami na temat Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu
Niemieckiego w Jerozolimie
 arkusze papieru do metaplanu
 dwa duże arkusze papieru z pytaniami (na jednym: Jakie wartości są dla nas ważne?,
na drugim: Co robić, żeby zgodnie z nimi postępować?)
 kartki samoprzylepne w dwóch kolorach
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie
a) Burza mózgów – uczniowie podają skojarzenia związane z ilustracją (praca zbiorowa).
Nauczyciel eksponuje ilustracje/rysunki (przedstawiające krzyże, np. na fladze Szwajcarii
lub Szwecji, gwiazdozbiór Krzyż Południa, krzyż na apteczce, znak drogowy – krzyż św.
Andrzeja przed przejazdem kolejowym) i pyta uczniów, z czym się im kojarzą, co je
łączy, jaką mają wspólną nazwę
b) Burza mózgów – uczniowie podają skojarzenia związane z hasłem „Krzyżacy” (praca
indywidualna i zbiorowa). Nauczyciel prosi o dokończenie rozpoczętego zdania: „Gdy
słyszę »Krzyżacy«, myślę…”. Uczniowie przedstawiają/zapisują swoje propozycje
i wypowiadają się na temat zaprezentowanych skojarzeń. Nauczyciel wyjaśnia, że
„Krzyżacy” to nazwa używana w Polsce dla określenia Zakonu Szpitala Najświętszej
Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, znanego jako zakon niemiecki lub jako
zakon krzyżacki.
2. Wypowiedzi swobodne i kierowane na temat: co wiemy o Krzyżakach? (praca zbiorowa).
W podsumowaniu nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji: Krzyżacy – zakonnicy
i rycerze.
1
3. Analiza treści notatek o zakonie (karty pracy 1, 2, 3) i prezentacja informacji na
metaplanie lub w innej, wybranej przez uczniów formie (praca grupowa). Uczniowie
mogą pracować w trzech lub sześciu grupach (zależnie od liczebności klasy).
W przypadku sześciu grup – każdą kartę pracy otrzymają dwie grupy.
4. Dyskusja (praca zbiorowa) na temat relacji między:
a) obowiązkami religijnymi a obowiązkami rycerskimi zakonników
b) życiem duchowym a materialnym w naszych czasach
5. Próba ustalenia odpowiedzi na pytania: Jakie wartości są dla nas ważne?, Co robić, żeby
zgodnie z nimi postępować? (praca indywidualna i zbiorowa). Każdy uczeń zapisuje
swoje odpowiedzi na kartkach samoprzylepnych (kartki w dwóch kolorach dla
odróżnienia, których pytań dotyczą) i przykleja je pod pytaniami. Nauczyciel (lub chętny
uczeń) czyta głośno odpowiedzi na pierwsze pytanie i wszyscy je komentują. Podobnie
w przypadku drugiego pytania. Wszyscy przedstawiają swoje uwagi, opinie i argumenty
„za” lub „przeciw”. Można również tę część zajęć przeprowadzić z wykorzystaniem
„rybiego szkieletu”. Wtedy na pierwsze pytanie uczniowie odpowiadają tak, jak
zaproponowano powyżej. Natomiast odpowiadając na pytanie drugie, mogą pracować
w dwóch lub czterech grupach (zależnie od liczebności klasy), zapisując pytanie
w „głowie ryby” a odpowiedzi przy „ościach”. Następnie mogą efekty swojej pracy
zaprezentować pozostałym uczniom lub w „dyskusji karuzelowej” zapoznać się
z propozycjami innej grupy (innych grup) i uzupełnić je swoimi pomysłami.
6. Podsumowanie (praca zbiorowa)
a) rundka – uczniowie podsumowują zajęcia, kończąc zdanie: Z dzisiejszych zajęć
zapamiętam…
Praca domowa: refleksja na temat tego, kto z osób z mojego otoczenia może być przykładem
osoby postępującej zgodnie z wartościami uznawanymi w społeczeństwie katolickim jako
ważne.
Wykaz załączników:
Załącznik 1 (karta pracy 1)
Załącznik 2 (karta pracy 2)
Załącznik 3 (karta pracy 3)
Bibliografia:
1. Brzezińska A. Z krzyżem i mieczem, w: Polityka. Pomocnik historyczny, Wydanie
specjalne 4/2010.
2. Czaja R. Krzyżacy nad Morzem Śródziemnym, w: Polityka. Pomocnik historyczny,
Wydanie specjalne 4/2010.
3. Kowalska Z. Krzyżacy w innym świetle, Janineum – Wien, Wydawnictwo Diecezji
Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 1996.
4. Nowakowski A. O wojskach Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu
Niemieckiego w Jerozolimie zwanego krzyżackim, Ośrodek Badań Naukowych, Olsztyn
1988.
5. Pizuński P. Krzyżacy od A do Z, Arenga, Skarszewy 1999.
6. Trupinda J. Czy warto odgrzebywać Krzyżaka?, w: Grunwald: walka 600-lecia,
red. A. Chylat, M. Horodniczy, Narodowe Centrum Kultury.
2
7. Sotowska T. Bracia krzyżacy, www.deutscher-orden.at
8. www.zakonkrzyzacki.x/wp.pl
Załącznik 1
Karta pracy 1
3
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej,
wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy
grupy na forum klasy.
Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał
w 1190 roku pod Akką jako bractwo szpitalne. Jego ideą było szerzenie wiary, służenie
bliźnim, opieka nad pielgrzymami, krzyżowcami, chorymi, rannymi i słabymi. W 1198 roku
został przekształcony w zakon rycerski, którego zadaniem była również walka z niewiernymi.
Zasady funkcjonowania zakonu określała reguła (statut). Opisywała ona podstawowe
założenia działalności, organizację szpitali i normy życia zakonnego.
Zgromadzenie szczególnie czciło dwoje świętych:
 św. Elżbietę z Turyngii, która poświęciła się służbie ubogim i chorym
 św. Jerzego – patrona rycerzy.
Zakon tworzyli: bracia rycerze, bracia kapłani, bracia służebni, siostry zakonne i sarianie
(mający śluby czasowe). Do społeczności zakonnej należeli również półbracia, wśród których
byli np. dobrodzieje zakonu. Zakonnicy nosili białe płaszcze z czarnym krzyżem dlatego
w Polsce nazwano ich Krzyżakami.
Każdy mnich, w ramach pełnienia misji zakonnych, miał obowiązki religijne i świeckie.
Zgromadzeniu byli potrzebni wojowie zdyscyplinowani i oddani, wyrzekający się dobrobytu
i radości życia rycerskiego. Dlatego bracia rycerze składali śluby wieczyste: czystości,
ubóstwa i posłuszeństwa. Walczyli z „nieprzyjaciółmi” Chrystusa przeświadczeni, że są
powołani do kontynuacji boskiego planu zbawienia świata. W ich życiu ważną rolę odgrywał
ceremoniał religijny – medytowali w kaplicy przed pasowaniem, msze były częścią
uroczystości i festynów, modlitwa dodawała im otuchy przed bitwami.
Rycerze byli zobowiązani do ascezy (ale nie bardzo rygorystycznej). Reguła zakonna
głosiła, że „bracia nie mogą bez specjalnego zezwolenia pić niczego poza wodą”
i dopuszczała dwa lub trzy posiłki dziennie. W południe i wieczorem można było jeść do syta,
a w okresie postu – jeden posiłek dziennie do syta. Nie były zalecane indywidualne
ograniczenia w jedzeniu.
Załącznik 2
Karta pracy 2
4
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej,
wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy
grupy na forum klasy.
Historia Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
odzwierciedla kryzys średniowiecznego systemu wartości. Skłania do rozważań o relacjach
między duchowością a materializmem oraz do refleksji dotyczących życia i wiary, walki
dobra ze złem.
W Królestwie Jerozolimskim zakon niemiecki rozwijał się gospodarczo. Posiadał majątki
ziemskie, nieruchomości w miastach, młyny i winnice, z których czerpał dochody. Na
zajmowanie się handlem uzyskał dyspensy papieskie.
W XIII i XIV wieku państwo zakonne należało do najnowocześniejszych. Stanowiło
sprawnie funkcjonującą wspólnotę religijną i społeczną. Miało silną pozycję gospodarczą.
Odnosiło liczne sukcesy militarne i polityczne. Dbało o rozwój oświaty. Były, i są znane do
dziś, wznoszone przez Krzyżaków wspaniałe obiekty architektury. Budowane obiekty
kościelne i świeckie wyróżniały się funkcjonalnością i wysokim poziomem artystycznym. Na
początku XV wieku na terenach państwa zakonnego było ponad 120 zamków – budowli
obronnych posiadających zaplecze administracyjne i gospodarcze. Najbardziej okazałym
i najładniejszym z nich był Malbork.
Osiągnięcia w różnych dziedzinach nie sprzyjały skupianiu się społeczności zakonnej na
sferze duchowej. Życie religijne było ubogie i koncentrowali się na nim prawie wyłącznie
bracia kapłani. Obowiązkowe było tylko kilkakrotne odmawianie w ciągu dnia modlitwy
„Ojcze nasz”. Bracia rycerze bardziej zajmowali się różnymi aspektami życia doczesnego,
korzystali z dóbr materialnych, uczestniczyli w bojach i czcili zwycięstwa.
W 1525 roku państwo krzyżackie przeszło spod władzy kościelnej pod władzę świecką –
nastąpiła jego sekularyzacja (zeświecczenie), która zapoczątkowała nowy etap w dziejach
zakonu niemieckiego.
Załącznik 3
Karta pracy 3
5
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej,
wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy
grupy na forum klasy.
Od 1947 roku Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego
w Jerozolimie działa w Austrii (wcześniej miał w tym państwie siedzibę od 1204 roku do
czasów Hitlera) oraz w Niemczech, Słowenii, Belgii, Włoszech, Czechach i Słowacji. Należy
do kościoła katolickiego. Podzielony jest na pięć prowincji: austriacką, niemiecką, słoweńską,
włoską i czeską.
Obecnie liczy ponad 1000 członków, wśród których są: bracia duchowni – klerycy
(składają śluby wieczyste i mają święcenia kapłańskie), bracia świeccy (składają śluby
wieczyste, ale nie są kapłanami), siostry (składają śluby wieczyste) i familianci –
opiekunowie (nie są zobowiązani do składania ślubów). Zakon ma także rycerzy honorowych.
Posiada zgromadzenia żeńskie i męskie. Strojem zakonników jest czarna sutanna z pasem
oraz biały, wełniany płaszcz z czarnym krzyżem na ramieniu.
Od 1929 roku na wielkiego mistrza zakonu, którego kadencja trwa 6 lat, wybierany jest
kapłan. Od 2000 roku wielkim mistrzem jest ksiądz biskup Bruno Platter OT, pochodzący
z włoskiej prowincji. Ostatnio gościł on w Polsce. Przyjechał na Warmię i Mazury z okazji
odsłonięcia tablicy pamiątkowej w 800. rocznicę urodzin pierwszego biskupa warmińskiego,
który pochodził z Czech. Uczestniczył także w sesji naukowej poświęconej historii, ideologii
i działalności zakonu zorganizowanej przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
Bruno Platter przypomina, że zadaniem zakonu jest „wskazanie na Jezusa i wypełnianie
życiem słów Ewangelii zgodnie z zasadą, że »dawanie świadectwa Chrystusa jest istotą
powołania każdego chrześcijanina, a zwłaszcza duchowieństwa zakonnego«”. Mówi, że
zakonnicy są rycerzami duchowymi, że muszą „dawać ludziom przykład słowem i dziełami”.
Współczesny zakon hołduje wartościom chrześcijańskim. Jego dewiza brzmi tak, jak od
początku istnienia zgromadzenia: „pomagać i uzdrawiać”. Zakonnicy koncentrują swoją
aktywność na działalności religijnej, charytatywnej, wychowawczej i kulturalnej. Zajmują się
duszpasterstwem, posiadają 95 różnych instytucji. Są wśród nich: szpitale, sanatoria, domy
opieki (np. dla seniorów), hospicja, szkoły, placówki wychowawcze dla dzieci i młodzieży.
prowadzą w Czechach konserwatorium muzyczne, a w Niemczech – kursy pedagogiki
specjalnej.
Obecnie w zakonie niemieckim, w Czechach (w Brutalu i Opawie) jest dwóch Polaków:
Waldemar Woźniak i Dariusz Cecerski.
6