Mówić o milczeniu, opisać wyrażanie niewyrażalnego, dotknąć

Mówić o milczeniu, opisać wyrażanie niewyrażalnego, dotknąć tkanki języka
w miejscu newralgicznym, czyli w takim, w którym język zanika, łamie się, kapituluje – tego
właśnie
próbowali
studenci
i
doktoranci
podczas
drugiej
konferencji
naukowej
zorganizowanej przez Koło Językoznawcze Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW
w Warszawie. 11 i 12 kwietnia br. w murach UKSW spotkało się 24 referentów z 5 polskich
uniwersytetów, by zmagać się z problemem milczenia w języku i kulturze. Opiekę nad debatą
sprawowali profesorowie UKSW, swoją obecnością zaszczycili ją również: Pani Rektor prof.
UKSW dr hab. Dorota Kielak oraz Dziekan Wydziału Nauk Humanistycznych prof. UKSW
dr hab. Tomasz Chachulski, którzy uroczyście otworzyli obrady.
Reprezentację Uniwersytetu Jagiellońskiego zdominowali badacze wielkich tradycji
kultury. Trzy wystąpienia poświęcone były tajnikom tłumaczeń od starożytności do dziś.
O przemilczeniu w tłumaczeniach tragedii greckich na łacinę opowiadał Szymon Huptyś. Nad
tabu w słownikach łacińsko-polskich pochylił się Marcin Loch, który zainicjował burzliwą
dyskusję o tym problemie. Mgr Katarzyna Dyl zwróciła uwagę słuchaczy na tradycję islamu
i problem nieprzetłumaczalności w relacjach polsko-arabskich. O jednej z wielkich religii
Europy mówiła mgr Kinga Nędza-Sikoniowska, która zbadała milczenie jako postawę
i przybliżyła audytorium prawosławny ideał skromności w ujęciu Pawła Floreńskiego.
Interesujące wyniki badań nad funkcjami milczenia na przykładzie esejów Joanny
Pollakówny przedstawiła mgr Monika Myszka-Wieczerzak.
Z poznańskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przyjechały: Beata
Jerzakowska, która analizowała pod kątem milczenia biblijną Księgę Przysłów, oraz mgr
Patrycja Pelc, autorka referatu pt. Milczenie – na (u)wagę klienta. O eufemizmach w tekstach
reklamowych.
Ku współczesności zwrócił się w swoich badaniach Daniel Brzeszcz z Uniwersytetu
Warszawskiego. Referent przybliżył słuchaczom m.in. twórczość francuskiego noblisty André
Gide’a, zastanawiając się nad filozofią pisarza, a także nad możliwościami autorskiej gry
z czytelnikiem za pomocą niezapisanych, „milczących” stron. Natomiast mgr Ewa
Bartochowska z UW wprowadziła słuchaczy w problem relacji języka i sztuki. Jej
wystąpienie poświęcone było procesom kształtowania się znaczenia w fotografii.
Pierwszego dnia obrad pojawiły się także trzy prezentacje gospodarzy konferencji.
Mgr Ewa Wasilewska dokonała językoznawczej analizy sposobów mówienia o milczeniu,
która nie tylko ujawniła pewne tendencje językowe i kulturowe – przedstawiane później
również przez pozostałych referentów – ale także pozwoliła zgromadzonym uświadomić
sobie rangę problemu i zasadność podjęcia tematu. Głosy Marty Chachulskiej i Ilony Jasiak
korespondowały natomiast z wypowiedziami badaczy z Krakowa. Obie studentki zajęły się
milczeniem w tragedii greckiej na przykładach tekstów Ajschylosa i Eurypidesa.
W drugim dniu sesji konferencyjnej uwagę poświęcono m.in. plastycznym wyrazom
milczenia. Elwira Rzepka z Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie dowiodła, że w tekstach
kreatywnych milczenie wiąże się z błękitem i bielą, a mgr Kinga Kowza z UKSW skupiła się
na malarstwie i utworach muzycznych, w których doszukiwała się przejawów ciszy
i milczenia. W utworach słowno-muzycznych materiału do analiz szukała Iwona Bielska
(UKSW). Referentkę zainteresowały teksty wykonywane przez zespół Kult i wyjątkowy
w nich obraz kobiety, rysowany m.in. za pomocą przemilczeń i niedopowiedzeń.
Największą część wtorkowych wystąpień stanowiły jednak analizy utworów
lirycznych i prozy, które podjęli studenci i doktoranci UKSW. Twórczość Cypriana Norwida,
w najwyższym stopniu realizująca „poetykę milczenia”, zainteresowała Beatę Paszkowską
i Milenę Płoszaj. Milczenie stanowiące wyraz dojrzałości filozoficznej i narzędzie kunsztu
poetyckiego przedstawiła też Aleksandra Piszko, opisując świat Sonetów krymskich Adama
Mickiewicza. Dwóch prelegentów omawiało milczenie w poezji współczesnej: mgr Daniel
Ciesielski wystąpił z referatem o tekstach Marcina Świetlickiego, a Piotr Szcześniak zajął się
twórczością Tadeusza Dąbrowskiego, ukazując ją w kontekście filozofii XX wieku, m.in.
Heideggera.
Wstrząsająca relacja mgr Aleksandry Karkowskiej z badań nad listami z getta była
świadectwem wyjątkowego ciężaru znaczeniowego milczenia w czasach okupacji. Badaczka
korespondencji warszawskiej rodziny Halperson z lat 1939-1942 rozważała, jakie
mechanizmy językowe, kulturowe i psychologiczne działały w czasach wojny, skoro
milczenie było niejednokrotnie warunkiem z przeżycia.
O tym, że milczenie może zawierać więcej treści niż słowo, mówiła Ewelina Stachura.
Milczący bohater XIX-wiecznej noweli Melville’a, Bartleby, posłużył referentce do
postawienia pytania o obecność sensu w ludzkim życiu i o rolę literatury w jego
poszukiwaniu. Inny rodzaj milczenia odnalazła w prozie Laurence’a Sterne’a Katarzyna
Bałdyga, stawiając zagadnienie gry pisarza z czytelnikiem.
Ciekawym wystąpieniem był referat Anny Czerwińskiej, która poruszyła problem
tabu. Tym razem słuchacze zapoznali się z kodem językowym pieśni ludowych, służącym do
mówienia o akcie seksualnym.
Czym zatem jest milczenie? Czy można opisać je w sposób jednoznaczny? Czemu
i komu służy przekazanie „pustego” komunikatu? II Ogólnopolska Studencko-Doktorancka
Konferencja Naukowa „Milczenie w języku i kulturze” pozostaje otwarta, ponieważ
postawione podczas sesji problemy dopiero teraz, po zderzeniu z innymi zagadnieniami,
nabierają kształtów, a młodzi badacze decydują o dalszych kierunkach swoich dróg ku
zrozumienia milczenia – tak bardzo obecnego i TAK ważnego w naszej kulturze. Koło
Językoznawcze WNH UKSW dziękuje w tym miejscu Władzom Uczelni i Wydziału,
wszystkim Gościom przybyłym na konferencję, Referentom i swojemu Opiekunowi, Pani dr
Annie Kozłowskiej. Mamy nadzieję na dalsze zmagania z milczeniem i jeszcze więcej
owocnych spotkań naukowych.
Magdalena Frankiewicz-Piórek