Pobierz - mikroekonomia.net
Transkrypt
Pobierz - mikroekonomia.net
Maria Fic ROZDZIAŁ 10 GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY 1. Od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa wiedzy Od pewnego czasu, zarówno ekonomiści jak i politycy zadają sobie pytanie, w jakim punkcie znajduje się gospodarka na etapie przejścia od gospodarki przemysłowej do gospodarki opartej na wiedzy, które w swoich skutkach może być porównywane z przejściem od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki przemysłowej w XIX wieku. Jako punkt wyjścia przyjmuje się leżący u podstaw zmian strukturalnych rozwój technik informacyjnych i komunikacyjnych1. W przeszłość odchodzi zarówno gospodarka bazująca na uprawie roli i żyznych glebach jako zasadniczych czynnikach zasobności krajów, jak i epoka produkcji mechanicznej, nierzadko rabunkowo wykorzystującej surowce naturalne, oraz energochłonne procesy technologiczne, stanowiące klucz do sukcesu w ekonomicznym wyścigu narodów. Świat wkroczył w epokę, w której umiejętność pozyskiwania i przetwarzania informacji, oraz tworzenia wiedzy, stają się podstawą sukcesu ekonomicznego. Całość wiedzy, którą dysponuje ludzkość, podwaja się obecnie, średnio, co pięć lat. Czas podwajania ulega systematycznemu skracaniu. Na przełomie XIX i XX wieku okres ten wynosił około 50 lat. W 1995 roku codziennie ukazywało się na świecie 300 mln gazet i czasopism, drukowano 250 tys. książek, użytkowano 640 mln odbiorników radiowych i telewizyjnych. Ponadto w ostatnich latach obserwuje się ogromny przyrost wykorzystania Internetu. W amerykańskim opracowaniu, które ukazało się w czerwcu 2000 roku stwierdza się, że jedna trzecia społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, co najmniej raz w tygodniu, korzysta z informacji w Internecie. W porównaniu z 1996 rokiem liczba użytkowników Internetu uległa podwojeniu. Jedna trzecia z nich czuje się przesycona informacją. Podaż informacji będzie jednak systematycznie wzrastać. Rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT - information and communication technology) wpływa nie tylko na szybkość gromadzenia, przetwarzania i kolportowania informacji, ale również na pojawienie się nowych zjawisk i procesów, w tym szczególnie globalizacji. Globalna infrastruktura informacyjna jest przedmiotem zainteresowania kręgów gospodarczych, naukowych i politycznych w całym świecie, ma bowiem głęboki wpływ na podstawowe dziedziny funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa - handlu, bankowości, edukacji, przedsiębiorczości, a przede wszystkim na procesy i procedury administracji i zarządzania. Obecnie użytkownicy środków przekazu informacji mają do dyspozycji urządzenia stacjonarne i mobilne o wysokiej niezawodności i jakości kontaktu z sieciami oraz zasobami informacyjnymi. Daje im to możliwość wykorzystania wiedzy zawartej w zasobach informacyjnych. Rozszerzający się, radykalny i dynamiczny proces globalizacji wymaga: • przezwyciężenia narodowego horyzontu rozważań o drodze do społeczeństwa informacyjnego, 1 Pojęcie techniki informacyjne i komunikacyjne używane jest dla określenia szerokiej palety usług z zastosowaniem technik, wykorzystujących wprowadzenie urządzeń i programów, umożliwiających świadczenie usług za pomocą sieci telekomunikacyjnych (Komisja Europejska 2001 e). 96 Maria Fic • uwzględnienia nowych cech - zarówno wewnętrznych jak i międzynarodowych połączeń sieciowych, • ogromnej dynamiki innowacji, szczególnie w sektorze technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Przyjmuje się, że im większa globalizacja światowej gospodarki, tym mniejsze i ważniejsze stają się jej części, a więc rośnie rola regionalnych i lokalnych jednostek. Społeczeństwo informacyjne - (Information society) - nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji. Upowszechnianie się informatyki sieciowej ma istotny wpływ na struktury organizacji. Granice zewnętrzne organizacji stają się coraz bardziej płynne w wyniku coraz ściślejszych powiązań partnerskich. Pojawiają się niespotykane dotąd możliwości wpływania na innych, związane z tworzeniem i rozpowszechnianiem informacji, użytecznych dla dużej liczby członków sieci. Powstawanie społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa wiedzy przyspiesza oraz intensyfikuje ekonomiczne i społeczne przejście do społeczeństwa globalnego. 2. „Wiedza” jako kategoria społeczno-ekonomiczna Daniel Bell już w 1973 roku zaproponował koncepcję „społeczeństwa postindustrialnego”, pisząc że, główne struktury społeczeństwa przemysłowego zmienią się zasadniczo w wyniku zmian społecznych. W książce „The Coming of Post-Industrial Society (Bell, 1973) przedstawia pięć rozmaitych aspektów społeczeństwa postindustrialnego. Społeczeństwo postindustrialne na skalę masową wykorzystuje zarządzanie danymi i informacją jako niezbędnymi usługami w skomplikowanym społeczeństwie. W społeczeństwie tym fundamentalne znaczenie posiadają wiedza jako źródło innowacji i analizy społeczne. Różnice pomiędzy istniejącymi strukturami społecznymi przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Idealne typy struktur społecznych Wymiar Zasoby Sposób Technologia Cel Struktury społeczne preindustrialne Surowce Wydobycie Pracochłonna Gra przeciwko naturze przemysłowe Energia Produkcja Kapitałochłonna postindustrialne Informacja Przetwarzanie „Wiedzochłonna” Gra przeciwko naturze Gra między osobami sztucznej Źródło: D. Bell, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, PWN, Warszawa 1994, s. 233. W społeczeństwie przemysłowym pierwszeństwo miała produkcja masowa i podział dóbr, opanowanie natury poprzez znajomość praw rządzących w naturze oraz rozwój transportu i komunikacji, w powstającym społeczeństwie wiedzy sektor usług będzie wygrywać z sektorem produkcji i będzie go wyprzedzać (Bell, 1994, s. 353). Wyzwalaczem przejścia do społeczeństwa wiedzy stają się przede wszystkim innowacje techniczne jak również tworzenie wartości przez czynniki niematerialne, jak know-hows. Gospodarka oparta na wiedzy 97 Przy próbie dokładnego określenia pojęcia „społeczeństwo wiedzy” szybko napotyka się na problem definiowania pojęcia „wiedza”. W odróżnieniu od informacji zakłada się zdobywanie wiedzy poprzez indywidualne doświadczenia i zwrotne zawłaszczanie (przyswojenie). Informacje powstają jako rezultat integrowania i porządkowania danych. Wiedza to informacja wartościowa i zaakceptowana, integrująca dane, fakty, a często i hipotezy. Tworzenie wiedzy wymaga wcześniejszego przetworzenia, połączenia i zinterpretowania informacji (Brilmann, 2002, s. 397). Mówiąc w sposób uproszczony, wiedza jest przetworzoną informacją lub innymi słowy, wiedza jest uszlachetnieniem informacji. Takie zdefiniowanie wiedzy umożliwia sformułowanie następujących wniosków: 1. Jeżeli wiedzę umieścimy w centrum badań nad społecznymi skutkami nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych to możemy tradycyjne pojęcie społeczeństwa usług zastąpić pojęciem społeczeństwa informacyjnego. Jest to zgodne z rosnącym znaczeniem wiedzy w nowych technologiach informacyjnych i komunikacyjnych we wszystkich obszarach usług społecznych. 2. Powstanie i rozwój społeczeństwa wiedzy prowadzi do zasadniczych zmian strukturalnych w społeczeństwach przemysłowych. 3. Transformacja strukturalna wywołać może zmianę paradygmatu ekonomii i z tego powodu powinna być obserwowana wcześniej, zanim wystąpi zmiana warunków nowoczesnego sposobu życia i gospodarowania. Społeczeństwo informacyjne to takie, w którym informacja staje się towarem, – rozwijają się usługi związane z jej przechowywaniem, przesyłaniem i wytwarzaniem. Informacja staje się substytutem surowców, siły roboczej i innych zasobów. W społeczeństwie tym rośnie rola specjalistów i naukowców. Ze względu na wzrastającą w nowoczesnych społeczeństwach rolę dobrze wykształconych specjalistów pojęcie „społeczeństwo informacyjne” coraz częściej bywa używane zamiennie z pojęciem „społeczeństwo wiedzy”. Pojawia się jednak obawa, że pojęcie „informacja” może wchłonąć różnorodną ważną społecznie wiedzę, a przede wszystkim społeczne warunki nabywania, podziału i zastosowania wiedzy. Każde społeczeństwo zawsze było jakimś społeczeństwem informacyjnym. Pojęcie „społeczeństwo wiedzy” uwalnia się od technologicznego zawężenia pojęcia informacji i kieruje się do społecznego kontekstu wiedzy. Do wiedzy odnoszą się zasady organizacji i integracji, a do centralnych problemów należy problem źródeł wiedzy. Pozostali orędownicy dokonujących się zmian strukturalnych wychodzą z założenia, że główny kierunek zmian społecznych poprzez bezpośredni dostęp do sieci informacyjnych pomija grupowy przymus w kierunku indywidualnej odpowiedzialności i wynikającej z tego indywidualizacji prac. Decydującą cechą, niewątpliwie występujących, społecznych przeobrażeń stała się digitalizacja wiedzy, ponieważ zmieniły się warunki jej tworzenia, magazynowania, rozpowszechniania i wykorzystania. Wiedza tworzona jest metodami, umożliwiającymi jednoczesne manipulowanie nią i rozpowszechnianie (Hofmann, 2001). Również w procesie cyrkulacji wiedzy warunkiem uzyskania społecznego pożytku z poznania stała się digitalizacja daleko idących zmian, prowadzących np. do znaczącej obniżki kosztów transakcyjnych. Również, np. E. Altvater zaklasyfikował powstające społeczeństwo wiedzy, nie jako całkowicie nową formę społeczeństwa i wiąże ją z historyczną rolą wiedzy w ekonomii. Wiedza, nauka i kwalifikacje zawsze pełniły duże znaczenie w procesie rozwoju ekonomicznego, dobrobytu i wzrostu gospodarczego. W nowych teoriach ekonomii wiedza i kwalifikacje siły roboczej występują jako czynniki wzrostu gospodarczego. „Nowa ekonomia” nadała nowe znaczenie edukacji i nauce. Nie zostało jednak potwierdzone, że wiedza stała się czynnikiem wzrostu w przedsiębiorstwie. Ciągle wzrost zależny jest od decyzji inwestycyjnych przedsiębiorstw, poprzez wiedzę i potencjał kwalifikacji może być stymulowany. 98 Maria Fic Zróżnicowane podejście do przemian strukturalnych od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa wiedzy jest niezależne od tego, na ile zmiany społeczne kwalifikowane są jako zmiany paradygmatu na ile nie. Wytwarzanie i podział wiedzy będą odgrywać w przyszłości priorytetowe znaczenie w tworzeniu wartości dodanej i świadomości społecznej. Przyszłość należy do wysokokwalifikowanych czynności. Struktury nowoczesnego społeczeństwa określane są przez generowanie, wykorzystanie, zastosowanie wiedzy i rozległe zarządzanie wiedzą, odpowiednie dla form życia i pracy. W tym ujęciu społeczeństwo wiedzy to przyszłość nowoczesnego społeczeństwa. Globalizacja wpływa na to jak siła napędowa zmian ekonomicznych i politycznych. 3. Rola społeczeństwa wiedzy w rozwoju ekonomicznym W okresie przechodzenia do społeczeństwa wiedzy zmienia się waga poszczególnych czynników produkcji. Informacja i wiedza wygrywają w stosunku do pozostałych. Czynniki produkcji takie jak; kapitał surowce naturalne lub ziemia tracą na znaczeniu. Digitalizacja informacji i rosnące przenikanie wszystkich obszarów życia i pracy nowymi technikami informacyjnymi i komunikacyjnymi prowadzą do uelastycznienia struktur i miejsc pracy. Wiedza, oprócz swojej funkcji jako czynnika produkcji staje się coraz istotniejszym przedmiotem produkcji w społeczeństwie usług. Produkcja i pośredniczenie w przekazywaniu wiedzy poprzez wkład technik informacyjnych i komunikacyjnych w coraz większym stopniu podlegają światowej konkurencji (Kreklau, 2001a). Przemiany zachodzące we współczesnym społeczeństwie można scharakteryzować w następujący sposób (Sommer 2001): 1. Pierwszy trend -przyspieszony rozwój trzeciego sektora w ekonomii - wzrost udziału usług w kosztach klasycznej przemysłowej produkcji dóbr. W sektorze usług w Niemczech Zachodnich w 1998 roku było zatrudnionych o 4,2 mln osób więcej niż w 1985 roku. Dwie trzecie wszystkich zatrudnionych pracuje w sektorze usług (Sommer 2001). 2. Drugi trend - rosnące znaczenie wiedzy w procesach ekonomicznych. Zarówno w przemyśle jak i usługach ciężar sektora przesunął się na korzyść branż intensywnie wykorzystujących wiedzę - dominacja sektora usług w gospodarce i związany z tym rozwój sektora czwartego (finanse i ubezpieczenia) i piątego (ochrona zdrowia, oświata, nauka). W branżach tych wytwarzana wartość rośnie w stopniu większym niż przeciętnie. Jednocześnie znacząco rośnie udział wiedzy w gotowych produktach i usługach. Realna produkcja (Output) gospodarki USA – mierzona w tonach, obecnie jest prawie taka sama jak sto lat temu, jednak jej realna wartość ekonomiczna jest 20 razy większa (Progressive 1998). 3. Trzeci trend - digitalizacja i globalna sieć w gospodarce, przede wszystkim poprzez Internet. W toku tego rozwoju coraz więcej dóbr i usług „dematerializuje się” i jest produkowane i sprzedawane przez elektroniczne sieci. Decydujące znaczenie ma przyrost zysku z tytułu wzrostu wydajności i obniżki kosztów transakcyjnych, poprzez przeniesienie produkcji do Internetu. Digitalizacja i sieci, dając możliwość rozwoju ebusiness’u wpływają na całą gospodarkę jako czynnik obniżki kosztów i racjonalizacji działalności. Jednocześnie Internet ułatwia wymianę informacji, rynki stają się bardziej przejrzyste, bardziej wydolne i bardziej konkurencyjne. Te trzy trendy widoczne są w procesach produkcji towarów i usług, handlu, sektorze edukacji, sektorach mediów i branżach rozrywki oraz administracji publicznej. To ekonomika informacji pcha do przodu rozwój sieci w gospodarce i przyczynia się do ponadproporcjonalnego ogólnogospodarczego wzrostu. Nazwane wcześniej trendy doprowadziły w większości krajów przemysłowych do przemiany strukturalnej stymulującej Gospodarka oparta na wiedzy 99 wzrost w tych gałęziach przemysłu i sektora usług, które nasycone są wiedzą, poprzez dynamiczny rozwój produkcji towarów i usług zawierających wiedzę i kreatywność pracowników, dające w długim okresie czasu wysokie stopy wzrostu produkcji i zatrudnienia. Rosnący udział zatrudnienia i tworzenia nowej wartości, mimo wzrostu produkcji przemysłowej przypada na sektor usług. Również ten efekt strukturalny przyczynia się do intensyfikacji nasycania gospodarki wiedzą (Licht 2001). 4. Wpływ społeczeństwa wiedzy na rozwój zatrudnienia i rynek pracy Dalszą główną cechą opisanych przemian strukturalnych, jest, w długim okresie czasu zmiana struktury zatrudnienia na korzyść pracowników o wysokich kwalifikacjach we wszystkich gałęziach gospodarki. Jednocześnie zatrudnienie osób bez wykształcenia i kwalifikacji ulega zmniejszeniu. Szczególnie w przemyśle, gdzie w ciągu ostatnich 15 lat wyraźnie zmniejszyło się zatrudnienie, obserwuje się wzrost popytu na absolwentów uczelni wyższych. W latach 90-tych średnioroczny wzrost zatrudnienia „knowledge workers” w państwach UE i USA wynosił około 3,3 procent. Liczba „service workers” rosła około 2,2%, „management workers” -1,6% i „data workers” okolo 0,9%. Liczba osób pracujących przy produkcji towarów i usług została zredukowana w tym czasie średnio w ciągu roku o 0,2% (OECD 2001). W Niemczech w 2000 roku w przedsiębiorstwach sektora technik informacyjnych i telekomunikacyjnych zatrudnionych było łącznie 794 000 osób, o cztery procent więcej niż w roku 1999. W roku 2001 zatrudnienie wzrosło do 836 000 osób (Kreklau 2001b). Przedsiębiorstwa branż informacyjnej i telekomunikacyjnej stworzyły w 2000 roku w Niemczech 75 000 dodatkowych miejsc pracy. W okresie od 1995 roku do 2001 roku stworzono 195 000 dodatkowych miejsc pracy (Bundesregierung 2002). W pierwszej połowie 2000 roku około 93 000 miejsc pracy dla specjalistów w obszarze technologii informacyjnych i komunikacyjnych nie było zajętych, z czego większość dla absolwentów uczelni wyższych (Licht 2001). Pomimo koniunkturalnego wejścia „nowej ekonomii” (New Economy), nie tylko nie został wyczerpany potencjał tej branży, ale ekonomiczne znaczenie tego sektora wzrosło. Prognozy i analizy ekonomiczne stanowią realistyczną podstawę przypuszczeń, że do roku 2015 średnioroczny wzrost wielkości zatrudnienia w Niemczech w sektorze technologii informacyjnych i komunikacyjnych wyniesie od 1,5 do 2, procent (Schonig 2001). W wyniku zwiększenia nasycenia gospodarki wiedzą, dla długookresowego utrzymania jej wydajności, rosnące znaczenie ma poziom kwalifikacji osób w niej pracujących. Wiedza i kwalifikacje siły roboczej determinują możliwości rozwoju gospodarki i jej międzynarodową pozycję konkurencyjną i odgrywają główną rolę w procesie uzyskiwania i wzmacniania produktywności i wydajności. Przejście od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa wiedzy nie pozostaje bez wpływu na rynek pracy. Tradycyjny system zatrudnienia zmienia się całkowicie, ponieważ przekształceniu ulega dotychczasowy związek „przestrzeń - czas struktura” oraz formy pracy i stosunki pracy. Stare sprawdzone kategorie jak: stosunek pracy, homogeniczność sektorów, wewnętrzna stabilność zawodów, znaczenie poziomów kwalifikacji znikają i tworzą się na nowo. Wyraźna hierarchiczna struktura przedsiębiorstw i stanowisk pracy jest zastępowana przez elastyczne formy działalności zawodowej. Mnożą się przedsiębiorstwa sieciowe i wirtualne z ich tymczasowymi formami organizacyjnymi. Następujące trendy wpływają na rynek pracy: - forsowanie racjonalizacji pracy, - przyspieszona globalizacja pracy, - przestrzenne i społeczne rozdrobnienie pracy, - uelastycznienie pracy. Nowe formy organizacji pracy pozwalają na dalsze zatarcie granic pomiędzy 100 Maria Fic zatrudnieniem u pracodawcy (zależnym) a nowymi rodzajami samozatrudnienia i zwiększają niepewność zatrudnienia i kariery zawodowej. Wynikające z prawa pracy mechanizmy ochrony i społeczno-prawna stabilność społeczeństwa przemysłowego mogą w przyszłości dla dużej części zatrudnionych należeć już tylko do przeszłości. Przykładem zmian na rynku pracy jest masowy wzrost miejsc telepracy w Niemczech, których liczba przewyższyła w 2001 roku dwa miliony i wykazuje tendencję rosnącą. Liczba ta stawia Niemcy na pierwszym miejscu w Europie. Wychodząc z podstawowych założeń porządku społecznego, poszukuje się odpowiedzi na pytanie, jak zmienić system ekonomiczny gospodarki rynkowej, aby dostosować go do nowych wymagań rynku pracy. Odpowiedź na to pytanie można w sposób przejaskrawiony, sformułować w dwóch kierunkach: 1. Więcej edukacji, 2. Więcej udziału i elastyczności. Wzrost edukacji (wykształcenia) - przejście od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa opartego na wiedzy nadaje edukacji nową wartość. Zawsze dobre wykształcenie stanowiło wymierną korzyść, zapewniając wysokie dochody, wysoki poziom życia i uznanie społeczne. Jednocześnie społeczeństwo przemysłowe stworzyło szanse rozwoju również dla osób o niższych kwalifikacjach: specyfika technologii przemysłowych, przede wszystkim ścisły związek człowieka i maszyny w dużych halach produkcyjnych, wynikająca z tego wysoka wydajność pracy i wysokie wynagrodzenia, a jednocześnie skromne, nie wymagające wysiłku umysłowego czynności. Społeczeństwo wiedzy nie oferuje więcej takich szans. Nawet relatywnie proste prace w procesie podziału pracy związanej z wiedzą wymagają opanowania podstawowych technik i kreatywnego ich stosowania przy terminalach sieci komputerowych. Dla tych, którzy nie mogą sobie z tym poradzić, pozostają tylko prace w nisko produktywnym sektorze usług („low productivity service sektor”) otwartym w gospodarce dla wszystkich. Chodzi jednak w większości przypadków o prace, które dają niewielkie możliwości rozwoju i dobrych płac. Nowa wartość, jaką przyjmuje wykształcenie wymaga zmiany systemu edukacji. Musi on być tak ukształtowany, aby liczba osób na rynku pracy, posiadających niewystarczające wykształcenie, była utrzymywana na możliwie najniższym poziomie. Więcej udziału i elastyczności - dewaluacja czysto fizycznej siły roboczej i związane z tym wyzwania stojące przed edukacją mają pozytywną stronę: dla każdego człowieka, który osiągnie dobry poziom wykształcenia, który jednak w społeczeństwie przemysłowym z powodu niedostatecznej fizycznej mobilności i/lub niepełnosprawności nie mógł w pełni uczestniczyć w procesach pracy, zastosowanie nowych technik i technologii otwiera nowe szanse i możliwości. Może on rozwijać w pełni swoją wydajność i produktywność. Otwierają się nowe obszary dla polityki rynku pracy - dyskryminowana siła robocza (osoby pokrzywdzone przez naturę) mogą zostać zintegrowane w procesie pracy. Chodzi o stworzenie sieci i taką poprawę technicznego wyposażenia, również w gospodarstwach domowych, aby istniejące „wąskie gardła” integracji na rynku pracy zostały zdemontowane. Przejście od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa wiedzy i społeczeństwa informacyjnego wymaga nowych regulacji prawnych, bądź dostosowania istniejącego prawa do nowych warunków. 5. Współudział w społeczeństwie wiedzy Nowe techniki komunikacji dają nowe możliwości partycypacji krajów i społeczeństwa w realizacji nowych wyzwań, które stwarzają nowe techniki. Cyfrowym rozłamem, ”digital divide” określany jest rozłam pomiędzy tymi, którzy w społeczeństwie mają dostęp do informacji i nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych, a tymi, którzy tego dostępu Gospodarka oparta na wiedzy 101 nie mają (Holznagel 2002). Pojęcie „cyfrowy podział (rozłam) opisuje ekstremalnie nierówny rozdział technik informacyjnych i komunikacyjnych. Różnice dotyczą zarówno podziału pomiędzy kraje uprzemysłowione i rozwijające się, jak i podziału wewnątrz krajów uprzemysłowionych. Chodzi przede wszystkim o to, że z jednej strony, rozbieżność pomiędzy „Information - Haves” i „Information -Have- Nots” w ujęciu globalnym staje się coraz większa, z drugiej wzrosło ekonomiczne i społeczne znaczenie dostępu do informacji w okresie przechodzenia do zorientowanej na wiedzę ekonomii. Cyfrowy (elektroniczny) podział dzisiaj oznacza podział socjalny jutro. Aby ograniczać podział na korzystających i nie korzystających z technologii informacyjnych należy powoli wprowadzać usługi publiczne oferowane w wersji elektronicznej (bogata oferta technik informacyjnych i komunikacyjnych). Z drugiej strony im częściej społecznie ważne informacje przekazywane są za pomocą sieci elektronicznych, tym bardziej widoczne są społeczne różnice w dostępie i wykorzystaniu możliwości, jakie niosą nowe technologie informacyjne i komunikacyjne. Udział w życiu szkolnym, akademickim i zawodowym oraz organizacja czasu wolnego wymagają samodzielnej i kompetentnej obsługi nowych mediów. Nowe technologie informacyjne i komunikacyjne można potraktować jako nowoczesne techniki zarządzania, dające się stosować we wszystkich organizacjach. Najcenniejszą umiejętnością człowieka jest zdolność dostosowywania się do warunków środowiska, w którym funkcjonuje. Partnerstwo przedsiębiorstw i jednostek samorządu we współczesnej globalnej gospodarce powinno uwzględniać: 1. Rozwój publicznych i prywatnych usług sieciowych w trybie on-line dostępnych dla ogółu ludności. 2. Organizowanie zakrojonych na szeroką skalę szkoleń z zakresu korzystania z Internetu oraz usług on-line dla ogółu ludności. Rozpoznawanie potrzeb informacyjnych oraz łącznościowych rozmaitych użytkowników końcowych. Ponadto tworzenie lokalnych przyłączeń dla poszczególnych grup społecznych, mniejszości, regionów, przedsiębiorstw, rolników i gmin. 3. Stymulowanie rozwoju ogólnokrajowych strategii rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych w ramach istniejącej struktury, uczynienie rozwoju sektora telekomunikacyjnego priorytetem narodowym. 4. Zreformowanie prawa telekomunikacyjnego oraz przepisów wykonawczych w celu ułatwienia rozbudowy sieci, obniżenia taryf, uzyskania dostępu do Internetu po przystępnych cenach, zwiększenia gęstości łączy, szybszego wdrażania nowych technologii (transmisji szerokopasmowej i bezprzewodowej). 5. Dokonanie przełomu w zakresie nowych przyłączeń oraz rozszerzenie sieci telekomunikacyjnych poza duże obszary miejskie przez tworzenie internetowych punktów dostępu. Z politycznego punktu widzenia celem różnych inicjatyw powinno stać się przezwyciężenie przepaści w dostępie wszystkich grup społecznych do nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych. Komisja Europejska w dokumencie „Na drodze do europejskiego społeczeństwa wiedzy” wymienia 20 rodzajów usług społecznych, w których zastosowanie nowoczesnych technik komunikacyjnych i informacyjnych, może znacznie ułatwić życie: Usługi społeczne dla obywateli: 1. Rozliczenia podatku dochodowego: deklaracje i rozliczenia roczne, 2. Usługi w zakresie poszukiwania pracy w urzędach pracy, 3. Usługi w zakresie rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne, dodatków rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych, opłat za usługi medyczne, stypendiów, 4. Dokumenty osobiste: dowody osobiste, paszporty, prawo jazdy, 102 Maria Fic 5. Ubezpieczenia samochodów 6. Pozwolenia na budowę, 7. Składanie zeznań na policji, np. w przypadku kradzieży, 8. Zamawianie książek i przeszukiwanie katalogów w bibliotekach publicznych 9. Urodzenia, śluby 10. Rekrutacja do uczelni wyższych i uniwersytetów, 11. Przemeldowania w przypadku zmiany miejsca zamieszkania, 12. Usługi medyczne (w zakresie ochrony zdrowia) – interaktywna pomoc w razie potrzeby, ustalanie terminów wizyt u lekarzy i w szpitalach, Usługi publiczne dla przedsiębiorstw 1. Składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców, 2. Deklaracje i rozliczenie podatku dochodowego, 3. Deklaracje i rozliczenie podatku od towarów i usług 4. Założenie firmy 5. Przekazanie danych statystycznych do urzędów statystycznych, 6. Deklaracje celne, 7. Pozwolenia na odprowadzanie zanieczyszczeń, 8. Zamówienia i przetargi publiczne. W programie eEurope zakłada się, że każdy obywatel Unii Europejskiej, każdy uczeń, każde przedsiębiorstwo, każdy urząd uzyska dostęp do technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Za pomocą Internetu oferowane będą usługi z zakresu edukacji, zarządzania, zdrowia, kultury i komunikacji.