Ocena wybranych aspektów jakości życia kobiet w wieku 45

Szpakow
Probl
HigA,
Epidemiol
Klimackaya
2009,
L. Ocena
90(4): wybranych
565-568 aspektów jakości życia kobiet w wieku 45-60 lat – wykładowców uczelni ...
565
Ocena wybranych aspektów jakości życia kobiet w wieku
45-60 lat – wykładowców uczelni wyższych z Grodna
i Krasnojarska
Evaluation of selected aspects of the quality of life of women aged 45-60 years
– university lecturers from Grodno and Krasnoyarsk
Andrzej Szpakow 1/, Ludmila Klimackaya 2/
1/
2/
Yanka Kupala State University of Grodno, Belarus
Krasnoyarsk State Medical University named after Prof. V. F. Voino-Yasenetsky, Russia
Wprowadzenie. Jakość życia związaną ze zdrowiem kobiet 45-60 lat
można rozpatrywać jako koncepcję wielopoziomową, reprezentującą rezultat
wspólnego działania wszystkich czynników fizjologicznych, psychologicznych
i społecznych, wpływających na zdrowie.
Cel pracy. Ocena i porównanie wybranych aspektów jakości życia zdrowia
fizycznego i psychicznego u kobiet-wykładowców z wyższym wykształceniem
w wieku 45-60 lat z uniwersytetów w Grodnie i Krasnojarsku.
Materiał i metody. Przeprowadzono badanie ankietowe (Kwestionariusz SF‑36)
wśród 321 kobiet (159 – z Uniwersytetu w Grodnie i 162 – w Krasnojarsku)
w trzech kategoriach wiekowych: 45-50, 51-54 oraz 55-60 lat.
Wyniki. Stan zdrowia kobiet-wykładowców z Uniwersytetów z Grodna
i Krasnojarska w 100-punktowej skali oceniany był na około 60%, prawie
jednakowo oceniane są aspekty zdrowia fizycznego i cechy wiążące się ze
stanem psychoemocjonalnym. Dla zdrowia fizycznego najniższą punktację
otrzymała subiektywna ocena swojego stanu zdrowia w porównaniu
z innymi ludźmi, dla zdrowia psychicznego – przygnębienie, uczucie
wyczerpania i zmęczenia. Subiektywna ocena stanu zdrowia fizycznego
i psychicznego w grupie kobiet z Grodna była niższa niż w grupie kobiet
z Krasnojarska. Kobiety w przedziale 50-55 lat zarówno w Grodnie, jak
i w Krasnojarsku osiągnęły niższy poziom zdrowia fizycznego i psychicznego,
niż te w pozostałych grupach wiekowych.
Wnioski. Niższa jakość życia związana ze zdrowiem fizycznym i psychicznym
50-55-letnich kobiet z Grodna w porównaniu z kobietami z Krasnojarska
może być związana z większą ilością godzin codziennej pracy zawodowej,
częstszą i dłuższą opieką nad rodzicami lub starszymi krewnymi,
stresogennym wpływem otaczającego środowiska oraz z niepokojem
połączonym z niebezpieczeństwem utraty pracy.
Introduction. Quality of life of 45-60-year-old women can be considered
as a multilevel concept, representing the result of influence of physiological,
psychological and social factors on health.
Aim. Estimation and comparison of selected physical and mental health
aspects of women teachers with higher education at the age of 45-60
years working at the Grodno and Krasnoyarsk universities.
Materials and methods. A survey was carried out (with the SF-36
questionnaire) among 321 women (159 – at the University of Grodno, and
162 – at the Krasnoyarsk university) in groups consisting of 50 women in
three age categories: 45-50, 51-54 and 55-60 years.
Results. The health status of women from the universities of Grodno and
Krasnoyarsk was evaluated as 60% in a 100-point scale. The aspects of
physical health and the main characteristics of the psychological and
emotional status were almost equal. The subjective self-evaluation of
physical health and comparing it with others was the lowest. Mental health
status was characterized by depression, feelings of exhaustion and fatigue.
Estimation of physical and mental health among the women from Grodno
was lower than in the group of women from Krasnoyarsk. Women between
50-55 years of age, both in Grodno and in Krasnoyarsk, manifested lower
levels of physical and mental health than those in other age groups.
Conclusions. Women of 50-55 years of age from Grodno revealed lower
indices of physical and mental health, which can be associated with more
hours of daily work, more frequent and longer care for their parents or
elderly relatives, stressful influence of the surrounding environment and
anxiety related to the risk of losing their jobs.
Key words: quality of life, women aged 45-60 years, physical health,
mental health
Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety 45-60-letnie, zdrowie fizyczne,
zdrowie psychiczne
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 565-568
www.phie.pl
Nadesłano: 24.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr Andrzej Szpakow
Department of Sport Medicine and Rehabilitation Yanka Kupala Grodno
State University, 230023, Grodno, Ozheshko Street, 22, Belarus.
Tel. +375-152-754908, e-mail: [email protected]
Prof. Ludmila Klimackaya
Krasnoyarsk State Medical University named after Prof. V. F. VoinoYasenetsky, Department of Hygiene, 660022, Krasnoyarsk, Partizan
Zheleznyak Street 1. e-mail: [email protected]
566
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 565-568
Wprowadzenie
Jakość życia to kategoria filozoficzna określająca
stopień, w jakim życie dostarcza człowiekowi zadowolenia w pewnym okresie czasu. Jakość życia związaną
ze zdrowiem kobiety można rozpatrywać jako koncepcję wielopoziomową, reprezentującą rezultat wspólnego działania wszystkich czynników fizjologicznych,
psychologicznych i społecznych wpływających na
zdrowie [1,2]. Ze względu na fakt, że ponad 60%
wykładowców uczelni wyższych to osoby powyżej 45
roku życia, wśród których większość stanowią kobiety,
najbardziej odpowiednim do badań był wybór płci
żeńskiej z tej grupie wiekowej.
Ważnym problemem cywilizacyjnym w XXI wieku stał się fakt, że około 1/3 kobiet zamieszkujących
kraje wysoko rozwinięte jest w wieku meno- i pomenopauzalnym ze wszystkimi ich konsekwencjami.
Menopauza jest fizjologicznym okresem w życiu
kobiety, jednakże często towarzyszy jej wiele objawów
wpływających na samopoczucie psychiczne i jakość
życia [3,4]. Warto uwzględniać ten czynnik przy
rozpatrywaniu ogólnego stanu zdrowia kobiet w wieku
45-60 lat.
Cel pracy
Ocena i porównanie wybranych aspektów jakości życia zdrowia fizycznego i psychicznego u kobiet
z wyższym wykształceniem w wieku 45-60 lat z uniwersytetów w Grodnie i Krasnojarsku.
Praca stanowi fragment ogólnopolskiego projektu,
koordynowanego przez Zakład Higieny i Ekologii UJ
CM oraz Polskie Towarzystwo Higieniczne.
Materiał i metodyka badań
Badaniami, przeprowadzonymi w 2009 r., objęto
321 kobiet (159 kobiet z Uniwersytetu w Grodnie
i 162 – w Krasnojarsku). Kryterium kwalifikacyjnym do badanej grupy był wiek kobiet – od 45 do 60
lat (średnio 53,0 lata). Badane kobiety mieszkały
w mieście, miały wykształcenie wyższe, pracowały
zawodowo. Ponieważ liczba badanych z każdej Uczelni
była wyższa niż 80% ogólnej liczby wszystkich kobietwykładowców w tym wieku, można uważać że grupa
była reprezentatywna.
Dokładny opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy prof. Emilia Kolarzyk pt. „Problemy
kobiet w wieku 45-60 lat determinujące jakość życia
ocenianą Kwestionariuszem SF-36”.
Wyniki badań
Stan zdrowia kobiet – wykładowców z uczelni
wyższych z Grodna i Krasnojarska w 100-punktowej
skali oceniany jest na około 60%, prawie jednakowo
oceniane są aspekty zdrowia fizycznego i cechy wiążące się ze stanem psychoemocjonalnym.
Na pytanie dotyczące samooceny stanu zdrowia,
zdecydowana większość badanych wybierała odpowiedź „dobry” i „średni”, twierdząc jednocześnie, że
w porównaniu z rokiem poprzednim stan zdrowia jest
taki sam bądź nieco się pogorszył. Według odpowiedzi
ankietowanych, stan zdrowia nieco ograniczał im wykonywanie czynności wymagających użycia siły i ogólną
wydolność fizyczną. Powyższe ograniczenia w wykonywaniu czynności dnia codziennego powodowały, że
badane kobiety zrobiły mniej, niż zamierzały. Same
ankietowane jednak częściej wiązały to z gorszym stanem emocjonalnym niż z ogólnym stanem zdrowia.
W zależności od wieku, zatrudnienie zawodowe
i opieka nad krewnymi nie różnią się znacząco, natomiast stwierdzano różnice w zależności od miejsca
pracy i zamieszkania (tab. I).
Z czterech aspektów zdrowia fizycznego subiektywna ocena stanu zdrowia miała najmniejszą punktację. Na podstawie analizy porównawczej okazało się,
że w skali punktowej subiektywna ocena stanu zdrowia fizycznego w grupie kobiet z Grodna była niższa
i wynosiła 48,0±13,4 pkt, natomiast w grupie kobiet
z Krasnojarska – 52,2±15,9 pkt. Miało to wpływ na
niższy ogólny poziom stanu zdrowia fizycznego kobiet-wykładowców z Grodna (64,2±12,6 pkt), niż
z Krasnojarska (67,77±13,1 pkt).
W zakresie pozostałych trzech skal najwyższy rezultat otrzymały kobiety w przedziale wieku 55-60 lat. Ogólna ocena stanu zdrowia w wymiarze zdrowia fizycznego
wypadła najniżej w przypadku kobiet 50‑55 lat.
Analiza jakości życia związanej ze zdrowiem
psychicznym wykazała, że największym problemem
dla ankietowanych z obu grup był wysoki poziom
Tabela I. Główne i dodatkowe działania respondentów z Grodna (G) i Krasnojarska (K) w ciągu dnia
Table I. Main and additional activities of the respondents of Grodno (G) and Krasnojarsk (K)
Grupa wiekowa
(lata)
/ Age group
(years)
45-49
50-54
55-60
Praca zawodowa, liczba
godzin dziennie
/Job, number of hours daily
G
7,9±2,7
7,6±1,7
7,4±2,3
G - Grodno, K - Krasnojarsk
K
5,4±1,6*
5,6±1,6*
5,6±1,5*
* p<0,01
dziećmi
/children
G
K
36,0
30,5
30,0
26,0
11,3
26,0
Odsetek kobiet, które oprócz pracy zawodowej opiekują się
wnukami
rodzicami lub starszymi krewnymi
nie opiekują się wcale
/ grandchildren
/ parents or elderly relatives
/ no one
G
K
G
K
G
K
8,9
5,5
40,6
16,7*
28,0
52,4*
16,7
17,9
36,7
11,5*
40,7
50,0*
45,2
14,1*
30,7
18,3*
36,0
57,8*
Szpakow A, Klimackaya L. Ocena wybranych aspektów jakości życia kobiet w wieku 45-60 lat – wykładowców uczelni ...
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
80
Grodno
70
Krasnoyrsk
567
Grodno
Krasnoyarsk
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
Zdrowie fizyczne
Ryc. 1. Podział respondentek-wykładowców w Grodnie i Krasnojarsku
w poszczególnych skalach oraz ogólna ocena stanu zdrowia w wymiarze
zdrowia fizycznego
Fig. 1. Division of women teachers in Grodno and Krasnojarsk in individual scales and general assessment of physical health status
Tabela II. Odsetki wskazań czynników ryzyka gorszego stanu zdrowia powiązanego z niższą jakością życia wśród kobiet obydwóch Uczelni
Table II. Percentages of risk factors indicating poorer health status correlated
with lower quality of life among women of the two universities
Czynnik /factor
Satysfakcja z wykonywanej pracy /job
satisfaction
Stresogenność środowiska pracy /occupational stress level
Stresogenność otaczającego środowiska
/stress level of immediate environment
Dom jako miejsce odpoczynku /home as
a place of rest
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej
/hormone replacement therapy
Ból głowy /headache
Kołatanie serca /heart palpitations
Zmienne nastroje /mood swings
Napięcie mięśni ramion lub karku /tense
muscles of shoulders and neck
Gniew bez specjalnego powodu /unreasonable anger
Przyjmowanie leków psychotropowych,
w tym o działaniu przeciwlękowym
/taking psychotropic drugs, including
anxiety-relieving medications
Grodno Krasnojarsk Ogółem
%
%
/total %
93,7
82,1
87,9
25,2
55,6
40,5
27,0
9,3*
13,4
86,8
91,4
89,1
10,7
12,3
11,5
64,8
57,2
40,3
44,0
69,1
42,6
43,8
52,5
67,0
49,8
42,1
48,3
9,4
34,6*
22,1
28,3
19,1*
23,7
* p<0,01
przygnębienia oraz uczucie wyczerpania i zmęczenia
(skala A: 53,1% i 55,4%) (ryc. 2).
We wszystkich kategoriach wiekowych ogólna
ocena zdrowia psychicznego wypadła nieznacznie
lepiej niż zdrowia w aspekcie fizycznym.
Szczegółowa analiza wszystkich czynników wykazała, że niższy poziom jakości życia związanej ze
zdrowiem fizycznym kobiet z Grodna niż kobiet z Krasnojarska, wynikał z większej ilości godzin codziennej
pracy zawodowej, częstszej i dłuższej opieki nad rodzicami lub starszymi krewnymi, a także związany był
ze stresogennym wpływem otaczającego środowiska.
W efekcie częściej prowadziło to do przyjmowania
leków lub innych preparatów o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie bądź o działaniu
przeciwlękowym (tab. II).
A
B
C
D
Zdrowie
psychiczne
Ryc. 2. Podział respondentek-wykładowców uczelni wyższych w Grodnie
i Krasnojarsku w poszczególnych skalach zdrowia psychicznego
Fig. 2. Division of women teachers in Grodno and Krasnojarsk in
individual scales of mental health status
Średni rezultat obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w skalach określających
zdrowie psychiczne był najniższy w przypadku kobiet
50-55 lat i dotyczył takich uczuć jak przygnębienie,
wyczerpanie, zmęczenie. Może to być związane z wiekiem przedemerytalnym, kiedy człowiek stara się
wypracować maksymalny staż, lub gdy jest obciążony
niepokojem związanym z utratą lub niebezpieczeństwem utraty pracy.
Jednakże kobiety w przedziale 50-55 lat – zarówno
w Grodnie jak i w Krasnojarsku – osiągnęły nieznacznie niższy poziom zdrowia fizycznego i psychicznego,
niż te w pozostałych grupach wiekowych (tab. III).
Najwyższy średni odsetek otrzymanych punktów
dla zdrowia w sferze psychicznej uzyskały kobiety z najstarszego przedziału wieku, czyli kobiety 55‑60‑letnie
– zarówno w Grodnie jak i w Krasnojarsku.
Podsumowanie wyników badań
1. Jakość życia związana ze zdrowiem psychicznym
kobiet-wykładowców z Uniwersytetu z Grodna
w wieku 50-55 lat kształtowała się na niższym
poziomie niż kobiet w wieku 45-50 oraz 55-60 lat.
W dużym stopniu wiązano to z okresem przedemerytalnym, obarczonym niepokojem o utratę pracy.
2. Niższa ocena zdrowia fizycznego przez kobiety
55‑60-letnie z Grodna niż z Krasnojarska może być
związana z większą ilością godzin codziennej pracy
zawodowej, częstszą i dłuższą opieką nad rodzicami
lub starszymi krewnymi, stresogennym wpływem
otaczającego środowiska i częstszym przyjmowaniem preparatów o działaniu uspokajającym.
Wniosek
Dbałość o zdrowie fizyczne, dobre relacje z rodziną i przyjaciółmi, rozwijanie zainteresowań oraz
satysfakcjonująca praca – to zachowania, które można
świadomie kształtować w celu uzyskania satysfakcjonującego poziomu jakości życia.
568
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 565-568
Tabela III. Charakterystyka poszczególnych skal w grupach kobiet-wykładowców w Grodnie i Krasnojarsku różniących się wiekiem
Table III. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women-teachers in Grodno and Krasnojarsk according to age
1
2
3
Średnia
SD
Mediana
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
26,78
3,36
28
16
30
83,7
6,9
1,30
8
4
8
73,5
8,7
2,15
9
2
11
74,7
Średnia
26,0
6,9
8,4
SD
Mediana
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
3,94
27
10
30
80,1
1,29
7
4
8
71,6
1,90
8
4
11
71,4
Średnia
SD
Mediana
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
26,0
2,78
26
18
30
79,8
6,9
1,40
8
4
8
71,5
8,7
1,52
9
6
11
74,9
Średnia
SD
Mediana
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
27,4
3,23
28
17
30
86,9
7,1
1,21
8
4
8
77,6
9,0
1,62
9
5
11
77,3
Średnia
SD
Mediana
26,3
3,52
28
7,0
1,26
8
8,6
1,82
9
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
15
30
81,7
4
8
75,4
4
11
73,8
Średnia
SD
Mediana
Min
Max
Średnia standaryzowana (%)*
27,0
3,20
28
18
30
84,8
7,1
1,27
8
4
8
77,7
4
Zdrowie fizyczne
/physical health
Grodno
45-50 lat /years of age (N = 50)
18,0
60,4
3,48
8,12
19
63
10
38
24
73
49,9
66,2
51-54 lat /years of age (N = 59)
16,9
58,2
3,33
7,23
17
58
11
42
25
73
45,4
62,4
55-60 lat /years of age (N = 50)
17,8
59,4
2,72
6,46
17
61
12
43
24
72
49,3
64,4
Krasnojarsk
45-50 lat /years of age (N = 49)
18,7
62,1
4,13
7,02
18
62
12
47
27
75
52,9
69,2
51-54 lat /years of age (N = 58)
18,2
60,2
3,77
8,01
18
62
11
35
26
75
50,6
65,8
55-60 lat /years of age (N = 50)
8,8
18,7
61,6
1,82
3,59
7,59
9
19
63
3
12
45
11
27
76
75,8
53,1
68,3
A
B
C
D
Zdrowie psychiczne
/mental health
15,0
3,71
16
7
22
54,8
7,6
2,09
8
3
10
70,5
5,1
1,11
6
3
6
70
21, 6
4,56
22
11
30
66,6
49,3
9,86
51
27
68
63,1
13,9
7,5
5,3
21,4
48,1
3,66
14
6
23
49,7
2,00
3
3
6
68,9
1,01
6
3
6
75,7
4,48
22
7
30
65,6
9,19
48
19
69
60,9
15,1
3,36
16
8
22
55,5
8,2
1,82
9
4
10
77,8
5,3
1,04
6
3
6
76,7
22,8
4,23
23
10
30
71
51,4
8,76
53
31
66
66,1
15,1
3,29
15
9
22
55,7
7,4
1,73
8
3
10
67,3
5,0
1,14
5
3
6
68
21, 3
4,07
22
13
28
65,1
48,9
8,40
50
29
66
62,2
14,8
3,90
15
7,5
1,88
8
5,2
0,99
6
21,3
4,36
22
48,9
9,49
51
6
23
54,2
2
10
69,2
3
6
72,4
10
30
65,4
28
69
62,3
15,3
3,48
15
5
22
56,3
7,8
1,80
8
2
10
72,5
5,3
1,02
6
3
6
75,2
22,0
2,96
22
16
27
68,1
50,3
6,80
50
28
62
64,9
* Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w danej skali
Piśmiennictwo / References
1. Jaeschke R, Guatt G i wsp. Określenie i mierzenie jakości
życia związane ze zdrowiem. Medycyna Praktyczna 1999,
04, 155-162.
2. Jachimowicz V, Kostka T. Satysfakcja z życia starszych kobiet.
Gin Prakt 2009, 3: 27-32.
3. Tomczak AA, Juchnowicz D, Chrzanowski W. Zaburzenia
lękowe i depresyjne kobiet w okresie około menopauzalnym.
Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska, Lublin,
2005, 60 supl. 16, 6: 26-31.
4. Skrzypulec V, Naworska B, Drosdzol A. Analiza wpływu
objawów klimakterycznych na funkcjonowanie i jakość
życia kobiet w okresie około menopauzalnym. Przegląd
Menopauzalny 2007, 2: 96-101.