WSTĘP - Elipsa.pl

Wstęp
1. Znaczenie zamówień publicznych jako instrumentu budowania państwa
Efektywny, sprawny1, i przejrzysty system zamówień publicznych odgrywa znaczącą rolę w funkcjonowaniu państwa. Według Organizacji Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD) od 12 do 20% całkowitych wydatków realizowanych jest poprzez instytucje państwowe w drodze takich zamówień2. Około
4,5% produktu krajowego brutto (GDP) państw rozwijających się, w tym pokonfliktowych3, zostaje wytworzone właśnie dzięki zamówieniom publicznym4. To
sprawia, że ten sposób wydatkowania pieniędzy publicznych znacząco wpływa na
wymiar ekonomicznego i społecznego funkcjonowania państwa.
Zamówienia mogą dotyczyć wszystkich sektorów gospodarki narodowej, które
gospodarują środkami publicznymi, a w przypadku państw rozwijających się służą
one niesieniu pomocy międzynarodowej. W momencie przyjęcia przez państwo
danego rozwiązania prawnego względem systemu zamówień publicznych podmioty sektora finansów publicznych oraz jednostki pozostające pod kontrolą
tychże podmiotów zobowiązują się do przestrzegania przepisów prawnych, jeśli
nabywają dobra, roboty budowlane lub usługi, korzystając ze wspomnianych
środków. Zobowiązanie takie dotyczy zarówno państw rozwiniętych, jak i rozwijających się – niezależnie od stopnia ich rozwoju. W odniesieniu do tej drugiej
grupy, oprócz krajowego systemu zamówień publicznych, aktorzy międzynarodo1 Termin „efektywność” w niniejszej publikacji odnosi się do rezultatu działań i jest tożsamy
z pojęciem „skuteczności”. „Sprawność” zaś dotyczy przebiegu danego procesu i wskazuje na zdolność i potencjał do wykonywania określonych czynności lub na organizowanie pewnych czynności
prowadzących do wybranego celu. Sprawność może wpływać na efektywność, zob.: Z. Łempicka,
S. Skorupka, H. Auderska (red.) Mały słownik języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe 1968; A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn Słownik synonimów. Warszawa: Świat Książki
1993; a także A. Sikorska-Michalak, O. Wojnitko (red.), Słownik współczesnego języka polskiego
(t. 2). Warszawa: Przegląd Reader’s Digest 1998.
2 OECD, Why is procurement important?, „Factsheet”, Paris: OECD 2006, s. 2.
3 W Polsce nie funkcjonuje jednolite określenie dla regionu, na terenie którego jakiś czas temu
miał miejsce konflikt. Jak zauważył prof. Mirosław Bańka, słowo „pokonfliktowy”, jest „zbudowane
poprawnie – jak powojenny lub popaździernikowy – ale naturalniej byłoby je odnosić do wydarzeń
lub odcinków czasu niż miejsc”. W doktrynie stosowanym terminem jest „postkonfliktowy” czy
„pokonfliktowy”. W niniejszej publikacji sytuacja w jakiej znajduje się państwo została określona
mianem „pokonfliktowej”. Por. http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=75 [data dostępu 29.07.2014].
4 Ibidem.
28
Wstęp
wi (pojęcie szczegółowo omówiono w punkcie 10 wstępu) stosują własne regulacje w celu wdrażania zamówień finansowanych ze swoich środków.
Kompleksowość dzisiejszego świata, którego cechą charakterystyczną jest
przenikanie lub przeciwstawianie sobie międzynarodowych interesów politycznych, ekonomicznych, społecznych oraz w obszarze bezpieczeństwa,
powoduje, że analiza sytuacji danego państwa w tej sieci powiązań jest coraz
trudniejsza i wymaga opisu różnych elementów. Realizacja własnych interesów
przez poszczególnych aktorów międzynarodowych może prowadzić do sytuacji
konfliktowej nie tylko o charakterze międzypaństwowym, lecz także wewnątrzpaństwowym, która zagroziłaby destabilizacją istniejących w tych obszarach
struktur. Konflikt skutkowałby osłabieniem albo wręcz zanikiem funkcjonujących
instytucji państwa.
Koncepcja związku pomiędzy rozwojem a bezpieczeństwem (ang. security5 –
development nexus) ma grono zwolenników i przeciwników. Ta pierwsza grupa,
której przewodzi Bank Światowy, podkreśla, że zagrożenie bezpieczeństwa instytucjonalnego i osobistego to wyzwanie dla rozwoju ekonomicznego państwa,
głównym zaś „winowajcą” takiego stanu rzeczy jest konflikt wewnątrzpaństwowy6.
W celu uniknięcia powtarzających się cykli niestabilności i przemocy należałoby
wzmocnić instytucje i zarządzanie, dzięki czemu społeczeństwo zyska gwarancję bezpieczeństwa, sprawiedliwości i zatrudnienia7. Wedle Banku Światowego
konieczna jest nowa umowa społeczna oparta na instytucjach i dobrym zarządzaniu (ang. good governance) przy udziale obywateli8. Zwolennicy tego podejścia
podkreślają, że żadne z państw ogarniętych konfliktem lub wychodzących z niego
nie osiągnęło Milenijnych Celów Rozwoju opracowanych przez Narody Zjednoczone9. Przeciwnicy tego podejścia natomiast podkreślają, że skupienie się na
owej koncepcji oddala prace nad adekwatnymi politykami rozwojowymi, które
odpowiadały potrzebom beneficjenta, oraz koncentruje się na realizacji politycz-
5 Przy czym samo pojęcie „bezpieczeństwa” może być rozumiane tak, jak ujął je B. Buzan
tj. jako nie tylko treść pewnego sektora (wojskowego), lecz jako szczególny typ polityki definiowanej poprzez odniesienie do zagrożeń egzystencjonalnych. Szerzej: Buzan B., Rethinking security
after the Cold War, w: Cooperation and Conflict 1997, t. 32, s. 5, http://home.sogang.ac.kr/sites/
jaechun/courses/Lists/b7/Attachments/10/buzan-_rethinking_security_after_the_cold_war.pdf [data
dostępu: 13.05.2015]
6 World Bank, World Development Report 2011. Conflict, Security and Development, Washington
DC: World Bank, http://siteresources.worldbank.org/INTWDRS/Resources/WDR2011_Full_Text.pdf
[data dostępu: 2.02.2014].
7 R.B. Zoellick, The Middle East and North Africa: A new social contract for development,
przemówienie wygłoszone w Peterson Institute, USA, 6 kwietnia 2011 r., http://www.worldbank.
org/en/news/speech/2011/04/06/middle-east-north-africa-new-social-contract-development [data
dostępu: 12.10.2013].
8 Ibidem.
9 Ibidem.
Wstęp
29
nych interesów podmiotów przekazujących wsparcie10. Mieszanie obu obszarów
może sprawić więcej szkody niż pożytku11. Zdaniem owych przeciwników, dalsze
promowanie takiego podejścia przyczynia się do gwałtownego rozwoju „przemysłu pomocowego”, będąc próbą przemodelowania mandatu aktorów międzynarodowych w imię nowych innowacyjnych polityk12. Ponadto koncepcja istnienia
związku między rozwojem i sytuacją bezpieczeństwa nie jest oparta na żadnych
doświadczeniach (ang. lessons learnt) w obszarze interwencji międzynarodowych
ani nie wynika z nowego naukowego konsensusu czy dowodu na to, że stanowi
skuteczne narzędzie zaangażowania międzynarodowego w budowanie bezpieczeństwa i pokoju na świecie13.
Uwzględniając argumenty obu stron, należy zauważyć, że dotychczas nie opracowano mierników efektywności działań podejmowanych przez aktorów międzynarodowych, które dotyczyłyby budowania państwa. Z jednej strony, ów brak
utrudnia lub wręcz uniemożliwia stopniową poprawę stosowanych w tym zakresie
metod, z drugiej – pozwala na dostosowanie danej aktywności do indywidualnych interesów aktorów międzynarodowych, a wskazanie w ocenie efektywności
jedynie pewnych aspektów tego procesu umożliwia osiągnięcie rezultatów oczekiwanych przez donatorów, bez uzyskania rzetelnej oceny efektywności międzynarodowego wsparcia.
2. Afganistan
2.1. Sytuacja polityczna i społeczno-gospodarcza
Handel jako proces gospodarczy polegający na dwustronnej wymianie towarów i usług jest jednym z najstarszych elementów funkcjonowania społeczeństw.
Wymiana może zachodzić pomiędzy członkami tej samej społeczności, różnych
grup bądź poszczególnych narodowości na arenie międzynarodowej14. Na górzystym terytorium państwa afgańskiego od wieków dominowała różnorodność kulturowa i odbywały się transakcje handlowe, w których uczestniczyli obcokrajowcy
10 D. Chandler, The security-development nexus and the rise of ‘anti-foreign policy’, „Journal of
International Relations and Development” nr 10, 2007, s. 364, http://www.palgrave-journals.com/
jird/journal/v10/n4/abs/1800135a.html [data dostępu: 17.10.2013].
11 Ibidem.
12 M. Duffield, The liberal way of development and the development-security impasse: Exploring
the global life-chance divide, „Security Dialogue”, t. 41, nr 1, 2010, s. 53–76, http://sdi.sagepub.com/
content/41/1/53.abstract [data dostępu: 17.10.2013].
13 D. Chandler, The security-development…, op. cit.
14 E. Suwara, Prawo handlowe jako narzędzie międzynarodowej współpracy rozwojowej na przykładzie Malawi, w: K. Czaplicka (red.), Wyzwania międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju.
Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra-JR 2008.