Ocena wielkości wyrostka rylcowatego na podstawie badań CBCT

Transkrypt

EJMT 1(2) 2014 • Najnowsze technologie medyczne
Ocena wielkości wyrostka
rylcowatego na podstawie
badań CBCT
The assessment of the size of the styloid
process using CBCT
dr n. med. Andrzej Bożyk1,
lek. dent. Joanna Krawczyk1,
lek. dent. Anna Wiktor-Stoma1,
dr n. med. Paweł Mieszkowski1,
dr n. med. Janusz Borowicz1,
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło‑Kalinowska2
European Journal
of Medical Technologies
2014; 1(2): 29-37
Copyright © 2014 by ISASDMT
All rights reserved
www. medical-technologies.eu
Published online 24.01.2014
Zakład Protetyki Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny
w Lublinie, Lublin, Polska
1
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii
Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej, Uniwersytet
Medyczny w Lublinie, Lublin, Polska
2
Adres do
korespondencji:
Dr n. med. Andrzej
Bożyk, Zakład Protetyki
Stomatologicznej
Uniwersytetu Medycznego
Wyrostek rylcowaty jest tworem anatomicznym znajdującym się pomiędzy w Lublinie, 20-081 Lublin,
ważnymi naczyniami i nerwami głowy i szyi. Watt Eagle wykazał, że nadmier- ul. Karmelicka 7, Telefon
ne wydłużenie tego wyrostka może skutkować zespołem objawów nazwanych +48 81 528 79 30
Streszczenie
zespołem Eagle’a. Dotychczasowa diagnostyka radiologiczna opierała się głównie na obrazach pantomograficznych oraz trójwymiarowej tomografii komputerowej (3D-CT).
Za pomocą badania stożkową tomografią cyfrową (cone-beam computed tomography – CBCT) oceniono długości wyrostków rylcowatych u 100 pacjentów. Sklasyfikowano je według typów morfologicznych, płci i kategorii wiekowych. Wśród obrazowanych wyrostków rylcowatych 26% miało długość ponad
30 mm, natomiast 2,5% powyżej 40 mm. Najdłuższy zaobserwowany wyrostek
rylcowaty wynosił 72,2 mm u pacjenta, który nie zgłaszał żadnych dolegliwości.
29
Słowa
kluczowe:
elongacja wyrostka
rylcowatego,
tomografia stożkowa,
CBCT, zespół Eagle’a
Summary
Styloid process is anatomically located between major vessels and nerves of
the head and neck. Watt Eagle has shown that excessive prolongation of this
process may result in a symptom named Eagle’s syndrome. The current radiological diagnosis was based mainly on pantomograms and 3D-CT tomography.
Using a Cone-Beam Computed Tomography (CBCT) rated length of styloid
processes in 100 patients, classifying them according to morphological types,
gender and age categories. Among the images 26% of styloid processes had
a length of over 30 mm while 2.5% above 40 mm. The longest observed styloid
process was 72.2 mm in a patient who did not report any symptoms.
Ocena wielkości wyrostka
rylcowatego na podstawie
badań CBCT
Processus styloideus – wyrostek rylcowaty – to długi wyrostek kostny leżący bocznie i ku przodowi od
dołu szyjnego. Od przodu nasadę wyrostka rylcowatego obejmuje wyrostek części bębenkowej mający
kształt niepełnego rowka i zwany pochwą wyrostka
rylcowatego [1]. Do przodu i przyśrodkowo od wyrostka rylcowatego biegnie nerw twarzowy, także
przyśrodkowo biegnie nerw dodatkowy oraz błędny.
Niedaleko od wyrostka rylcowatego biegnie także
nerw językowo-gardłowy. Długość wyrostka rylcowatego u dorosłego człowieka wynosi 2 do 2,5 cm [2],
według innych autorów 3 cm [3,4]. Jego wierzchołek
znajduje się pomiędzy tętnicą szyjną wewnętrzną
i zewnętrzną.
Wyrostek rylcowaty stanowi pozostałość drugiego łuku skrzelowego (chrząstki Reicherta), który
w wyniku rozwoju tworzy czteroczęściowy łańcuch.
Nasada wyrostka tworzy się z części skroniowo-gnykowej, większa część wyrostka powstaje z części rylcowo-gnykowej, więzadło rylcowo-gnykowe z części
rogowo‑gnykowej, a róg mniejszy kości gnykowej
z części podgnykowej [5,6,7]. Wyrostek rylcowaty ulega zwapnieniu w wieku 5-8 lat, a różnice w procesie
ossyfikacji dają różny obraz radiologiczny [8]. Z nadmierne zwapnienie łańcucha przyjmuje się długość
wyrostka w obrazie radiologicznym powyżej 3 cm.
Key words:
Elongation of stylohyoid process ConeBeam Computed
Tomography, CBCT,
Eagle’s syndrome
Istnieje wiele teorii tłumaczących przyczyny nadmiernego wydłużenia wyrostka rylcowatego. Podaje
się teorię hiperplazji lub metaplazji jako reakcji na uraz
[9] albo nadmiernej ossyfikacji podczas rozwoju [10].
Za przyczynę uważa się także zaburzenia wewnątrzwydzielnicze u kobiet podczas menopauzy [11].
Zjawisko nadmiernie wydłużonego wyrostka
rylcowatego zaobserwował w 1652 Pietro Marchetti [6]. Korelację pomiędzy nadmiernie wydłużonym wyrostkiem rylcowatym a dolegliwościami
w okolicy szyi opisał 1937 i 1948 roku Watt Eagle,
który wymienił dwa różne typy dolegliwości [2].
W pierwszym przypadku u pacjentów po tonsylektomii na skutek przesunięcia się tkanki bliznowatej
w kierunku wydłużonego wyrostka rylcowatego
może nastąpić przewlekły ból gardła spowodowany drażnieniem nerwów czaszkowych: V, VII, IX
i X. W drugim przypadku, znanym jako zespół żyły
szyjnej, ucisk wydłużonego wyrostka rylcowatego
na żyłę szyjną wewnętrzną podczas ruchów głową
może powodować omdlenia, jednostronny ból głowy oraz ból oka.
Zaobserwowano także dolegliwości występujące
po złamaniu wyrostka rylcowatego [11]. Złamania te
mogą być rezultatem urazu, ale także wynikiem nagłego śmiechu, kaszlu oraz napadów padaczkowych
[12,13].
Występowanie wydłużonego wyrostka rylcowatego wg Eagle’a wynosiło 4% populacji, a u 4% z nich
zaobserwowano objawy bólowe [14,15,16].
30
Tabela 1.
Liczba osób badanych w poszczególnych grupach
wiekowych
Grupy
wiekowe
Kobiety
Mężczyźni
25-34
35-54
> 55
17
16
17
17
18
15
Ryc. 1.
Zaznaczony obszar obrazowania dla wyłonienia
pantomogramu
Materiał i metody
Do badań wybrano obrazy stożkowej tomografii
cyfrowej 100 pacjentów, 50 kobiet i 50 mężczyzn
w trzech grupach wiekowych (tabela 1):
• 1 grupa: 25-34 lat;
• 2 grupa: 35-55 lat;
• 3 grupa: >55 lat.
Na podstawie wywiadu określono obecność objawów związanych z zespołem Eagle’a.
Badania przeprowadzono aparatem NewTom 5G
CBCT. Całkowity czas badania – około 3 minuty,
czas ekspozycji 3,6 s.
Powstaje obraz 3D o wymiarach 16 cm wysokości
oraz 18 cm szerokości, z którego możemy otrzymać
dowolne przekroje w trzech płaszczyznach, pantomogram, zdjęcie cefalometryczne, zdjęcie stawów
skroniowo-żuchwowych oraz dowolne każde inne
zdjęcie obszaru, który jest objęty badaniem.
W celu zmierzenia wyrostka rylcowatego wybrano obszar do obrazowania podobnie jak w przypadku wyłaniania pantomogramu. Dla uwidocznienia
łuków zębowych prowadzi się linię wzdłuż łuku zębowego, a następnie przez gałąź żuchwy (ryc. 1, 2).
Otrzymujemy obraz uwidaczniający łuki zębowe,
kąty i gałąź żuchwy oraz głowy wyrostków kłykciowych w przekroju/rzucie strzałkowym.
Ryc. 2.
Pantomogram
31
Do łatwego zobrazowania wyrostków rylcowatych zmodyfikowano nieco obszar i przeprowadzono go nieco bardziej przyśrodkowo i w kierunku
wyrostków sutkowatych (ryc. 3 i 4). Uzyskany obraz
umożliwia obserwowanie wyrostków rylcowatych,
ich długość oraz typ. Software aparatu NewTom 5G
umożliwia szybkie uzyskanie obrazu oraz pomiar
w wymiarze rzeczywistym.
Do oceny wyrostka rylcowatego posłużono się
podziałem wg Langlais [17] (ryc. 5-7). Pomiary były
wykonywane w oprogramowaniu NewTom 5G przez
jedną osobę. Wyrostki rylcowate mierzone były
od podstawy do wierzchołka. W przypadku typu
2 i 3 mierzono całą długość wyrostka od podstawy
do wierzchołka oraz każdy z segmentów oddzielnie.
Wyniki
Średnia długość wyrostka rylcowatego wynosiła
28,5 mm, przy czym była ona nieco dłuższa u mężczyzn niż u kobiet (tabela 2). Najliczniejszą grupa
wyrostków rylcowatych w zależności od typu była
Tabela 2.
Średnie długości wyrostka rylcowatego
Płeć
Prawy
Średnia
Kobiety
Mężczyźni
Razem
28,17
28,32
28,25
Min.-maks.
Lewy
Średnia
Min.-maks.
Prawy i lewy
Średnia
Min.-maks.
14,4-39
17,6-68,8
14,4-68,8
26,96
30,51
28,75
10,2-39,5
17,1-72,2
10,2-72,2
27,57
29,44
28,50
10,2-39,5
17,1-72,2
10,2-72,2
Ryc. 3.
Zaznaczony obszar obrazowania dla uwidocznienia wyrostków rylcowatych
32
Ryc. 4.
Obrazowanie wyrostków
rylcowatych
Ryc. 5.
Typ 1 – Uninterrupted – wyrostek rylcowaty o długości powyżej 30 mm bez widocznych „przerw”
33
Ryc. 6.
Typ 2 – Pseudoarticulation – z uwidocznieniem „stawu rzekomego” (strona prawa)
Ryc. 7.
Typ 3 – Segmented – segmentowy – 2 lub więcej segmentów
reprezentowana przez wyrostki o długości poniżej
30 mm przyjęte za normalną długość, przy czym najkrótszy zaobserwowany wyrostek rylcowaty wynosił
10,2 mm i znajdował się on po stronie lewej. Typ 1
i 3 wydłużonego wyrostka częściej występował po
stronie lewej, natomiast typ 2 po stronie prawej (tabela 3). Z najmniejszą częstością występował typ 3
wyrostka rylcowatego u obu płci, typ 2 był częstszy
u kobiet niż u mężczyzn, natomiast wieloczłonowy
wyrostek rylcowaty występował częściej u mężczyzn
(tabela 4). Wyrostek rylcowaty powyżej 40 mm w danej grupie badanej był zaobserwowany u mężczyzn
i w grupie wiekowej 35-54 lata. Najdłuższy zaobserwowany wyrostek rylcowaty wynosił 72,2 mm
i był to lewy wyrostek, najdłuższy zaobserwowany
wyrostek rylcowaty po stronie prawej wynosił 68,8
(u tego samego pacjenta). U żadnego z pacjentów nie
występowały objawy wskazujące na zespół Eagle’a.
34
Tabela 3.
Średnie długości wyrostka rylcowatego zależnie od typu – strona prawa i lewa
Prawy
N
Średnia
Min.-maks.
Normalna długość
Typ 1
Typ 2
Typ 3
74
10
10
6
25,44
34,91
35,88
41,53
14,4-29,9
30,5-39,3
31,2-47
31,2-68,8
Lewy
N
Średnia
Min.-maks.
Normalna długość
Typ 1
Typ 2
Typ 3
72
14
6
9
24,93
34,04
35,28
45,24
10,2-30
30,1-44,5
31,8-39,5
30,8-72,2
N – liczba
Tabela 4.
Liczba i procent różnych typów wyrostka rylcowatego w zależności od płci
Kobiety
N
Typ
%
Normalna
długość
73
73
Typ 1
12
12
Typ 2
9
9
Typ 3
6
6
Wydłużone ogółem (typ 1, 2, 3)
Mężczyźni
N
%
75
11
6
8
75
11
6
8
Razem
N
%
148
23
15
14
52
74
11,5
7,5
7
26
N – liczba
Tabela 5.
Występowanie wyrostka rylcowatego o długości powyżej 40 mm w zależności od płci
Płeć
≤40 mm
N
K
M
Razem
100
94
194
%
>40 mm
N
%
100
94
97,5
0
5
5
0
5
2,5
N – liczba
Tabela 6.
Występowanie wyrostka rylcowatego o długości powyżej 40 mm w zależności od grupy wiekowej
Grupa
wiekowa
Prawy
≤40 mm
N
25-34
35-54
>55
34
33
32
%
>40 mm
N
%
Lewy
≤40 mm
N
100
97,04
100
0
1
0
0
2,94
0
34
29
32
%
>40 mm
N
%
100
85,29
100
0
4
0
0
11,76
0
N – liczba
35
Dyskusja
Wyrostek rylcowaty może być wyczuwalny palpacyjnie, jednak źródła podają, że jest wyczuwalny dopiero, jeśli przekroczy długość 7,5 cm [18]. Nie do przecenienia jest tu obrazowanie radiologiczne. Wyrostek
rylcowaty niekiedy jest widoczny na zdjęciu pantomograficznym [13,19,20]. W celach diagnostycznych
wykonywano trójwymiarową tomografię komputerową, gdzie jest widoczny na obrazie w maksymalnym wysyceniu [13], zależnie od możliwości tomografii komputerowej (CT). Obecnie większość doniesień o obrazowaniu wyrostka rylcowatego opiera
się na badaniach 3D-CT [21,22,23,34]. Ostatnio
coraz popularniejsze w stomatologii jest radiografia
CBCT, która daje trójwymiarowy obraz podobnie jak
CT, natomiast charakteryzuje się znacznie mniejszą
dawką promieniowania, przy większej precyzji obrazowania struktur twardych części twarzowej czaszki
[25]. Diagnostyka wyrostka rylcowatego za pomocą
CBCT jest dokładna i polecana [26].
W badaniach Kaufmana na 484 pacjentów 71%
miało wyrostek rylcowaty do 40 mm po lewej stronie,
natomiast 76,8% po prawej [3]. W badaniach Zakiego (1996) wydłużony wyrostek rylcowaty obecny był
w 2-3% populacji [27]. W badaniach Corrella (1979)
stwierdzono na 1771 pacjentów 18,2 % obecność wydłużonego wyrostka rylcowatego [28]. W badaniach
Gözil w 2001 roku w populacji 105 osób wydłużony wyrostek rylcowaty był zaobserwowany u 11,8%
mężczyzn i 3,4% kobiet [7]. W większości badań
stwierdzono, że u mężczyzn generalnie wyrostki
rylcowate są, co zgodne jest z badaniami własnymi.
W badaniach własnych nie stwierdzono korelacji pomiędzy długością wyrostka rylcowatego a wiekiem,
podobnie stwierdza Gözil [7] w swoich badaniach.
3. Najdłuższy zaobserwowany wyrostek rylcowaty wynosił 72,2 mm bez współistniejących dolegliwości mogących wskazywać
na zespół Eagle’a.
Piśmiennictwo
Wnioski
1. Tomografia stożkowa CBCT może być narzędziem diagnostycznym w rozpoznaniu
wydłużonego wyrostka rylcowatego.
2. Nie stwierdzono korelacji pomiędzy wiekiem pacjentów a długością wyrostka rylcowatego.
36
1. Feneis H. Ilustrowany słownik międzynarodowego
mianownictwa anatomicznego 1991; PZWL
Warszawa.
2. Eagle WW. Elongated styloid process: further observations and a new syndrome. Arch Otolaryngol
1948; 47: 630-640.
3. Kaufman SM, Elzay RP, Irish EF. Styloid process
variation. Radiologic and clinical study. Arch Otolaryngol 1970; 91: 460-463.
4. Palesy AP, Murray GM, DeBoever J, Klineberg I. The
involvement of the styloid process in head and
neck pain – a preliminary study. J Rehabilitation
2000; 27: 275-287.
5. Satyapal KS, Kalideen JM. Bilateral styloid chain
ossification: case report. Surg Radiol Anat 2000;
22: 211-212.
6. Fini G, Gasparini G, Filippini F, Becelli R, Marcotuillo D. The long styloid process syndrome or Eagle’s
syndrome. J Cranio-Maxillofacial Surgery 2000; 28:
123-127.
7. Gözil R, Yener N, Calguner E, Arac M, Tunc E, Bahcelioglu M. Morphological characteristics of styloid
process evaluated by computerized axial tomography. Ann Anat 2001; 183: 527-535.
8. Camarda AJ, Deschamps C, Forest D. I Styloid
chain ossification: A discussion of etiology. Oral
Surg Oral Med Oral Pathol 1989; 67: 508-514.
9. Steinman EP. Styloid syndrome in the absence
of elongated process. Acta Otolaryngol 1968; 66:
347-356.
10. Epifano G. Processi stiolidei lunghi e ossificazione
della catena stiloidea. Rad Prat 1989; 12: 127-132
(za Fini et al. 2000).
11. Atsu SS, Tekdemir I, Elhan A, The coexistence of
temporomandibular disorders and styloid process fracture: A clinical report J Prosthet Dent
2006; 95,6: 417-420.
12. Babbit J.A. Fracture of the styloid process and its
tonsillar fossa complications with report of a case.
Ann Otol Rhinol Laryngol 1993; 42: 789-98.
13. Blythe J.N.St.J, Matthews N.S., Connor S: Eagle’s
syndrome after fracture of the elongated styloid
process. British J of Oral and Maxillofacial Surgery
2009; 47: 233-235.
14. Eagle WW. Symptomatic elongated styloid process: report of 2 cases of styloid process-carotid
artery syndrome with operation. Arch Otolaryngol 1949; 49: 490-503.
15. Eagle WW. Elongated styloid process: symptoms and treatment. Arch Otolaryngol 1958; 67:
172‑176.
16. Eagle WW. The symptoms, diagnosis and treatment of the elongated styloid process. Am Surg
1962; 28: 1-5.
17. Langlais RP, VanDis ML, Miles DA. Elongated and
mineralized stylohyoid ligament complex: A proposed classification and report of a case of Eagle’s
syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986;
61: 527-532.
18. Hampf G, et al. A holistic approach to stylalgia. Int
J Oral Maxillofac Surg 1986; 15: 549-552.
19. More CB, Asrani MK. Evaluation of the styloid process on digital panoramic radiographs. Indian
J Radiol Imaging 2010; 20: 261-265.
20. Nemeth O, Csaki G, Csado K, Kivovics P. Case report of a 27-Year-Old Patient Suffering From Eagle’s Syndrome. OHDMBSC 2010; 9, 3: 140-143.
37
21. SavranlarA, Uzun L, Ugur MB, Ozer T. Three
‑dimensional CT of Eagle’s syndrome. Diagn Interv
Radiol 2005; 11: 206-209.
22. Shigematsu H, et al. A case of styloid process syndrome with complete bilateral ossification of the
stylohyoid ligament. J Oral Maxillofacial Surg Med
Pathol 2012; 32: 1-4.
23. Subramaniam S, Majid MD. Eagle’s syndrome. Med
J Malaysia. 2003; 58: 139-141.
24. Ohara N, et al. Internal carotid artery dissection
caused by an elongated styloid process: usefulness of tensoral ultrasonography. Journal of
stroke and Cerebrovascular Diseases 2012; 21,8:
918.e7-918.e8.
25. Różyło-Kalinowska I, Różyło TK. Współczesna radiologia stomatologiczna. Wyd. Czelej, Lublin, 2012.
26. Różyło-Kalinowska I, Bożyk A, Wiktor A, Krasicka E,
Borowicz J, Badanie CBCT w rozpoznaniu zespołu
Eagle’a – Opis przypadku. Mag Stom 2013; 5:
100-105.
27. Zaki HS, Greco CM, Rudy TE, Kubinski JA. Elongated styloid process in a temporomandibular disorder sample: Prevalence and treatment outcome.
J Prosthet Dent 1996; 75: 399-405.
28. Correll RW, Jensen JL, Taylor JB, Rhyne RR. Mineralization of the stylohyoid-stylomandibular
ligament complex. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1979; 48: 286-291.

Ocena wielkości wyrostka rylcowatego na podstawie badań CBCT

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zespół Eagle`a – przegląd piśmiennictwa

kompletny system biomateriałów do sterowanej

całym programem wyprawy

Curriculum Prof. Markusa Hürzelera