Pozytywne wibracje

tajniki warsztatu
Pozytywnewibracje,
czyli lekcje z poezjà Czes∏awa Mi∏osza
Z przeprowadzonej przeze mnie miniankiety, której celem by∏o zbadanie
stanu wiedzy uczniów drugiej klasy liceum o Czes∏awie Mi∏oszu, wy∏ania si´
obraz tyle pocieszajàcy, co ciekawy.
■ MONIKA WRÓBEL
P
rzede wszystkim Mi∏osz jest postrzegany
jako poeta, który si´ wcià˝ rozwija∏. M∏odzie˝ rozumie ten proces nast´pujàco:
Nie znam innego pisarza, który majàc osiemdziesiàt lub dziewi´çdziesiàt lat ciàgle mia∏ si∏´
na takie pozytywne wibracje jak „Haiku”.
Zainteresowanie Haiku mo˝e mieç
wprawdzie zwiàzek z lekcjami polskiego, na
których werbowa∏am zestresowanych wówczas pierwszoklasistów do tworzenia w∏asnego haiku. Okaza∏o si´ jednak, ˝e ten specyficzny rodzaj poezji m∏odzi ludzie uwa˝ajà za
nowoczesny, a nawet trendy. Bo ich zdaniem
Mi∏osz umia∏ zaskoczyç.
On jest jakiÊ szczególny – pisze inny uczeƒ.
Lubi´ poetów, których rozpoznam po kilku linijkach wiersza. Mi∏osz jest taki.
O kolejach ˝ycia Mi∏osza ankietowani licealiÊci wiedzieli niewiele: mieszka∏ w Ameryce,
by∏ profesorem w Ameryce, lubi∏ Kraków, podobno prze˝y∏ obie wojny Êwiatowe, podobno
mia∏ dwie ˝ony, zdaniem kilku napisa∏ s∏ynnà
powieÊç „Nad Niemnem” (!?) i oczywiÊcie
w niemal ka˝dej ankiecie wzmianki dosta∏ Nagrod´ Nobla, mia∏ jakiÊ zwiàzek z SolidarnoÊcià,
by∏ na rozmowie z Wa∏´sà, zmar∏ niedawno, na
jego pogrzebie by∏o wielu wybitnych ludzi.
Zastanawia∏am si´, w jaki sposób wprowadziç tych m∏odych ludzi w Êwiat motywów
60
60
i stylistyki utworów Mi∏osza, po czym wybra∏am metody w moim odczuciu najbardziej
„pojemne”. Zale˝a∏o mi, aby wykonujàc nienudne zadania sami mogli odkryç donios∏oÊç
tej poezji, klarownoÊç i si∏´ jej przes∏ania moralnego i g∏´bi´ egzystencjalnej zadumy.
Projekty opracowanych przeze mnie lekcji
sà cz´Êciowo oparte na pomys∏ach metodycznych podpatrzonych u kole˝anek uczàcych j´zyków obcych.
PROJEKT I –„Czas oddaç swój g∏os”
Analiza pomnikowego – w dwu znaczeniach –
wiersza Który skrzywdzi∏eÊ jest okazjà do przypomnienia, jak w literaturze przedstawieni
zostali w∏adcy. Aby jednak lekcja nie zamieni∏a si´ w bezbarwnà wyliczank´ kolejnych realizacji motywu, proponuj´ zastosowanie metody „oddaj swój g∏os”.
Przed rozpocz´ciem lekcji nale˝y rozwiesiç w ró˝nych miejscach sali ponumerowany
zestaw kart. Ka˝da z nich zawiera innà tez´,
pod którà kartka jest podzielona linià na dwie
kolumny, zatytu∏owane „TAK” i „NIE”.
TEZA 1
W¸ADZA WYPACZA LUDZKIE CHARAKTERY
TAK
NIE
polonistyka
Pantone
tajniki warsztatu
Na wst´pie lekcji uczniowie sà proszeni
o krótki spacer po sali i wpisanie swojego
imienia na ka˝dej z kart w wybranej kolumnie. W ten sposób zag∏osujà za lub przeciw
podanej tezie. Mo˝na zach´ciç uczniów do samodzielnych decyzji i niesugerowania si´ zdaniem wi´kszoÊci.
Oto przyk∏adowy zestaw tez, których kolejne rozwa˝anie b´dzie zbli˝a∏o uczniów do
tematu wiersza Który skrzywdzi∏eÊ:
1. ˚àdza w∏adzy jest czymÊ z gruntu z∏ym.
2. W∏adza wypacza ludzkie charaktery.
3. Literatura pokazuje w∏adców w z∏ym Êwietle.
4. Sprawowanie w∏adzy usprawiedliwia stosowanie przemocy.
5. W∏adca sam jeden odpowiada za swoje czyny.
6. Despota zawsze jest obalany i rozliczany ze
swoich czynów.
7. Literatura mo˝e pomóc w obaleniu dyktatury.
Pod ka˝dà z tych tez widniejà podpisy
uczniów, które sà pomocne w zainicjowaniu
dyskusji. Nauczyciel odczytuje g∏oÊno pierwszà z tez i prosi kilkoro podpisanych pod nià
uczniów o uzasadnienie swojego wyboru. Zwykle dyskusja nabiera ju˝ póêniej rozp´du sama, jednak podpisy na kartach sà znakomità
okazjà do zapytania o zdanie klasowych milczków. Z mojego doÊwiadczenia wynika, ˝e nawet nieÊmiali uczniowie ch´tnie wypowiadajà
kilka s∏ów – czujà si´ jakby zobowiàzani z∏o˝onym podpisem. Warto wi´c zadbaç o to, aby
ka˝dy uczeƒ móg∏ choç raz zabraç g∏os.
W dyskusji nad tezà nr 1 mo˝na si´ spodziewaç g∏osów obroƒców instynktów naturalnych. Druga z tez powinna byç okazjà do refleksji nad dziwnymi mechanizmami w∏adzy,
które niszczà prawe charaktery. Trzecia teza
to okazja do przywo∏ania postaci Kreona,
Makbeta czy Senatora, ale równie˝ przyk∏adów ze Êredniowiecznych legend i historiografii (przy wskazaniu konwencji tej epoki).
Kolejne tezy zbli˝ajà nas do tematu wiersza Mi∏osza. Problem przemocy wiedzie ku
systemom totalitarnym, kwestia odpowiedzialnoÊci za czyny przybli˝a temat zniewolenia umys∏ów. Dwie ostatnie tezy s∏u˝à sk∏onieniu do refleksji nad znamiennà rolà poezji
Mi∏osza, potwierdzonà nagrodà Nobla.
1/2005
Pantone
Zwieƒczeniem dyskusji jest g∏oÊne odczytanie tekstu wiersza. Uczniowie sà ju˝ przygotowani do jego samodzielnej interpretacji,
przy za∏o˝eniu, ˝e znajà zasady analizy struktury wiersza.
Lekcje prowadzone metodà „oddaj swój
g∏os” sà bardzo dynamiczne. Uczniowie ch´tnie ilustrujà swoje wypowiedzi odwo∏aniami
do literatury i codziennych obserwacji.
Mo˝liwoÊç wypowiedzenia
w∏asnego zdania i obrony w∏asnego
stanowiska mo˝na uznaç za lekcj´
demokracji i tolerancji.
Po∏àczenie tego waloru z przes∏aniem
twórczoÊci Mi∏osza jest szcz´Êliwym zbiegiem
okolicznoÊci – metod´ t´ stosowa∏am z powodzeniem przy analizie tekstów o zupe∏nie innym temacie.
PROJEKT II – „Niedokoƒczona strofa”
Metoda ta jest jedynie wprowadzeniem do
analizy wiersza, nie mo˝e zastàpiç samej interpretacji. Dobrze sprawdza si´ w przypadku
wierszy z charakterystycznym, silnie zaakcentowanym pierwszym wersem, przy czym
uczniowie nie powinni wczeÊniej znaç ca∏ego
utworu, a nawet jego autora.
Zasada jest prosta. Nauczyciel zapisuje na
tablicy poczàtek oryginalnego utworu i prosi
o dokoƒczenie go – w miar´ mo˝liwoÊci –
wierszem. Mo˝na wyznaczyç oczekiwanà iloÊç
wersów. Ciekawe efekty przynosi opracowywanie dokoƒczenia wiersza w grupach.
Wiersze Mi∏osza znakomicie spe∏niajà warunek wyrazistego wst´pu, np. wers Dzieƒ taki
szcz´Êliwy (Dar) jest gotowym zaproszeniem
do opowiedzenia, co sk∏ada si´ na szcz´ÊliwoÊç dnia. Zazwyczaj uczniowie podajà
„sk∏adniki” zaskakujàco podobne do wyliczenia Mi∏osza: ∏adna pogoda, urzekajàcy pejza˝,
wewn´trzny spokój.
Przy wariancie pracy w grupach zapiski
uczniów mo˝na umocowaç na tablicy w sàsiedztwie kserokopii wiersza Mi∏osza. Nast´puje moment skonfrontowania prac uczniów
61
61
tajniki warsztatu
z orygina∏em. Wtedy na zasadzie szukania podobieƒstw i ró˝nic uczniowie okreÊlajà charakter wiersza Dar: metafizyka codziennoÊci,
donios∏oÊç zwyk∏ych stanów i czynnoÊci, kontekst filozoficzny, prostota i elegancja stylu.
Metoda „niedokoƒczonej strofy” poza oczywistà pomocà w interpretowaniu poezji daje te˝
uczniom mo˝liwoÊç wejÊcia w rol´ poety oraz –
w przypadku utworu Mi∏osza – zach´ca do rewizji rozumienia poj´cia szcz´Êcia.
PROJEKT III – „Filmowanie poezji”
T´ doÊç czasoch∏onnà i ryzykownà metod´*
polecam do pracy z ambitnymi m∏odymi ludêmi, którym nieobce sà fascynacje filmem,
szczególnie poetyckim. Wybór odpowiedniego
wiersza to po∏owa sukcesu – nie wszystkie dajà si´ „filmowaç”. Sà jednak takie, które niemal automatycznie uruchamiajà w wyobraêni
ciàg obrazów, jak choçby Ballada Mi∏osza.
Przed przystàpieniem do pracy uczniowie
dostajà fragmenty dowolnego scenariusza filmowego (w wersji uproszczonej), aby mogli
wzorowaç na nim samà technik´ zapisu.
Poczàtek tekstu Mi∏osza jest niemal gotowym scenariuszem:
Na równinie stoi szare drzewo.
Pod nim siedzi matka w ma∏ym cieniu.
Ob∏uskuje jajko na twardo
I popija herbat´ z butelki.
matyczny: Miasto widzi którego nie by∏o. W jaki sposób pokazaç w filmie, ˝e miasto le˝a∏o
w gruzach? Mo˝liwoÊci jest wiele, najbardziej
spodoba∏ mi si´ pomys∏ wczeÊniejszego wprowadzenia do akcji m∏odych ludzi, którzy
w ostatnich wersach tekstu Mi∏osza wsiadajà
do tramwaju. Czerwonego, ˝eby nadaç scenie
wymiar polityczny.
Kiedy matka wraca z cmentarza, m∏odzi
bohaterowie oglàdajà tendencyjnà Kronik´
w czarno-bia∏ym telewizorze, a w niej le˝àce
w gruzach miasto i dzielnych junaków pracujàcych w takt skocznych melodii.
Kolejne strofy mno˝à trudnoÊci. Szukanie
rozwiàzaƒ zmusza uczniów do przypomnienia
sobie, jakie by∏o pokolenie Gajcego, jak zginà∏ sam Gajcy i wreszcie jak t´ Êmierç oceniano po wojnie. Przek∏ad wiersza na j´zyk filmu
wymaga sporej wiedzy o realiach tamtych czasów, ale przede wszystkim warto doceniç
wra˝liwoÊç m∏odych ludzi i ich umiej´tnoÊç
odczytywania symboli.
Ballada to wiersz, który nadaje si´ do „filmowania” teoretycznego. Uczniowskie adaptacje prostszych tekstów mo˝na sfilmowaç
naprawd´ – zwykle bowiem dopiero w takiej
realizacji sprawdza si´ scenariusz. Zdaj´ sobie jednak spraw´, ˝e jest to kosztowne i trudne do zorganizowania przedsi´wzi´cie. ■
Uczniowie natrafiajà jednak na wers probleMONIKA WRÓBEL
*
62
Istnieje ryzyko, ˝e uczniowie nie podo∏ajà zadaniu stworzenia scenariusza – wszak nawet profesjonalistom rzadko si´ to udaje...
63
nauczycielka j´zyka polskiego w Szkole Podstawowej im. Józefa
Marka w Tymbarku oraz w Liceum Ogólnokszta∏càcym
im. W∏adys∏awa Orkana w Limanowej.
polonistyka
Pantone
prenumerata
Aby dokonaç PRENUMERATY „POLONISTYKI”
na 2005 rok, nale˝y:
1. Wybraç jednego z kolporterów:
I – Rejonowy Urzàd Poczty w Bydgoszczy,
II – „RUCH” S.A.
2. Zapoznaç si´ dok∏adnie z warunkami prenumeraty odpowiadajàcymi wybranemu kolporterowi.
3. Wype∏niç dok∏adnie i czytelnie blankiet pocztowy
w taki sposób, aby zawiera∏:
– tytu∏ czasopisma,
– liczb´ zamawianych egzemplarzy,
– okres, na jaki dokonujemy prenumeraty
(od numeru do numeru),
– indeks: 369357.
4. Dokonaç wp∏aty w dowolnym urz´dzie pocztowym.
Uwaga! Wp∏aty do „RUCH” S.A. wy∏àcznie w jednostkach kolporta˝owych „RUCH”.
W ROKU 2005 UKA˝E SI´
10 NUMERÓW CZASOPISMA
W CENIE 7,50 Z∏ ZA EGZEMPLARZ :
W I pó∏roczu – 6 numerów,
W II pó∏roczu – 4 numery.
WARUNKI PRENUMERATY
I. REJONOWY URZÑD POCZTY
w Bydgoszczy
1. Prenumerat´ mo˝na zamówiç, czytelnie wype∏niajàc blankiet wydrukowany w czasopiÊmie i dokonujàc wp∏aty w dowolnym urz´dzie pocztowym
na konto: Rejonowy Urzàd Poczty w Bydgoszczy,
ul. Jagielloƒska 6, 85-950 Bydgoszcz, Bank Pocztowy
S.A. Centrum Rachunków Skonsolidowanych nr
98132000190099001120000022.
2. Wp∏aty na ca∏orocznà prenumerat´ przyjmowane sà do 6 grudnia.
3. Prenumerat´ mo˝na op∏aciç na okres dowolnie
krótszy, ale mieszczàcy si´ w roku kalendarzowym.
Wp∏aty nale˝y dokonaç na 6 tygodni przed datà ukazania si´ pierwszego zaprenumerowanego numeru.
4. Na jednym blankiecie mo˝na zamówiç zbiorowo
kilka czasopism, a ich wykaz wraz z kserokopià wp∏aty wys∏aç na adres: Rejonowy Urzàd Poczty w Bydgoszczy, Wydzia∏ Kolporta˝u Prasy i Wydawnictw,
ul. Jagielloƒska 6, 85–950 Bydgoszcz.
Je˝eli adres, na który ma byç wys∏ane czasopismo,
jest inny ni˝ adres wp∏acajàcego, nale˝y ten adres wpisaç w pole „adres dostawy”.
5. Przyjmowane sà równie˝ wp∏aty na prenumerat´
zagranicznà. Do ceny w prenumeracie krajowej nale˝y
doliczyç 7,10 z∏ za egzemplarz – jest to koszt przesy∏ki
pocztà zwyk∏à, a tak˝e podaç adres odbiorcy.
6. Wszelkich informacji udziela RUP Bydgoszcz,
Wydzia∏ Kolporta˝u – od poniedzia∏ku do piàtku,
w godz. 7–15, tel. (0–52) 322–90–86.
Szko∏y i instytucje, które chcà otrzymaç faktur´
przed zap∏atà, mogà sk∏adaç zamówienie pod numerem faksu (0-prefiks-52)-322-72-06, z podaniem
danych p∏atnika, nr. NIP oraz tytu∏u czasopisma,
iloÊci zamówionych egzemplarzy, numeru, od którego zamawiana jest prenumerata, i na jaki okres.
II. „RUCH” S.A
1. Prenumerata krajowa:
Przedp∏aty na prenumerat´ przyjmujà jednostki kolporta˝owe „RUCH” S.A. w∏aÊciwe dla miejsca zamieszkania. Termin przyjmowania wp∏at na prenumerat´ krajowà i zagranicznà: do 5 ka˝dego miesiàca
poprzedzajàcego okres rozpocz´cia prenumeraty. Dla
miesi´cznika sà to nast´pujàce terminy:
• do 6.12. – na I kwarta∏ roku nast´pnego i na ca∏y
nast´pny rok,
• do 5.03. – na II kwarta∏ roku bie˝àcego,
• do 5.06. – na III kwarta∏ roku bie˝àcego,
• do 5.09. – na IV roku bie˝àcego.
2. Prenumerata zagraniczna:
Wp∏aty przyjmuje jednostka „RUCH” S.A. Oddzia∏
Krajowej Dystrybucji Prasy,
na konto w PKO S.A. IV O/Warszawa,
nr 68124010531111000004430494,
lub kasa Oddzia∏u.
3. Informacji o warunkach prenumeraty udziela:
Oddzia∏ Krajowej Dystrybucji Prasy „RUCH” S.A.
01–248 Warszawa, ul. Jana Kazimierza 31/33,
telefony (0–22) 5328–731, 5328–816,
5328–819, 5328–820,
infolinia: 0–800–1200–29,
adres w Internecie: http://www.ruch.pol.pl
4. Adres do korespondencji:
„RUCH” S.A. OKDP, ul. Jana Kazimierza 31/33,
01–248 Warszawa.
WSiP S.A.
Informacje na temat prenumeraty mo˝na uzyskaç
w Wysy∏kowni WSiP S.A., Centrum Dystrybucyjne,
Kopytów 44a, 05–870 B∏onie
oraz telefonicznie pod bezp∏atnym numerem
0–800–220–555 (czynny w godz. 8–16),
a tak˝e na stronie internetowej www.wsip.com.pl
Zaprenumeruj Dziennik Urz´dowy MENiS na 2005 r.
WartoÊç prenumeraty rocznej 30 z∏.
1/2005
Pantone
63
63
prenumerata
64
64
polonistyka
Pantone