pobierz artykuł

JoMS 1/16/2013, ss. 373-389
Jacek Bil
WSGE | 373
374 | WSGE
Comparative Analysis of Corruption Prevention
Systems Based on Selected Federal Countries
Analiza porównawcza systemów zapobiegania korupcji
na przykładzie wybranych państw federalnych
dr Jacek Bil
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
[email protected]
Abstracts
The article discusses the subject of prevention and overcoming corruption activities based on chosen federal countries. Methodology of reaction against this phenomena fixes two basic branches of implementation of undertaken activities i.e. prevention and represion acts. The first
are accomplished by both governmental services and agendas and also by
non-governmental organisations but the second one is attributed only to
agencis with investigative powers. The author describes, according to obtaining procedures, anticorruption systems existing in the USA, Germany
and Russia. He also tried to evaluate the properties of localisation of subjects concerning with corruption in governmental system.
Artykuł poświęcony został tematyce zapobiegania i zwalczania zjawisk korupcyjnych na przykładzie wybranych państw federalnych.
Wypracowana metodyka przeciwdziałania temu zjawisku wyznacza podstawowe dwa kierunki realizacji podejmowanych przedsięwzięć, tj. działania prewencyjne oraz represyjne. Pierwsze działania realizowane są zarówno przez agendy i służby państwowe, jak i przez organizacje pozarządowe,
natomiast zwalczanie korupcji przypisane zostało wyłącznie organom
państwowym posiadającym uprawnienia śledcze. Autor, odnosząc się do
obowiązujących procedur, podjął się przedstawienia systemów antykorupcyjnych usytuowanych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w Niemczech
oraz w Rosji. Dokonano również próby oceny właściwości umiejscowienia
podmiotów zajmujących się korupcją w systemie państwa.
WSGE | 375
Key words:
corruption, political system, special services, countering
korupcja, system polityczny, służby specjalne, przeciwdziałanie
Systemy przeciwdziałania korupcji konstruowane są w oparciu o strategie rządowe, w ramach których angażowane są instytucje państwowe
oraz organizacje pozarządowe. Problem korupcji stanowi również pole
zainteresowań m.in. przedstawicieli partii politycznych, grup interesów,
mediów oraz każdego zaciekawionego omawianą tematyką. Podejmowane
działania antykorupcyjne sprowadzają się jednak przede wszystkim do
funkcji prewencyjnej, w myśl której lepiej jest zapobiegać wspomnianemu
zjawisku niż gasić jego rozmiary. Podejmując się próby oceny przedsiębranych działań, pojawia się pytanie o ich skuteczność. Z pewnością są one
efektywne w państwach cechujących się wysokim zaangażowaniem społeczeństwa w kształtowaniu podstaw bezpieczeństwa. Inaczej należy ocenić
strategie przeciwdziałania korupcji, które są jedynie wypełnieniem (złożonych przez państwa) międzynarodowych deklaracji.
Walka z korupcją będzie nieskuteczna bez zaangażowania przedstawicieli świata polityki, którzy są dysponentami narzędzi wykorzystywanymi
we wspominanej działalności. Jak zauważa Witold Pokruszyński - strategia,
a więc i strategia przeciwdziałania korupcji to pewnego rodzaju narzędzie
,,tworzenia i stosowania skutecznych systemów reagowania na wszelkie
zagrożenia dla osiągnięcia długofalowych celów” (W. Pokruszyński, 2011).
W literaturze przedmiotu temat opracowania nie budzi szerokiego zainteresowania naukowego. Wspomniana tematyka była przedmiotem rozważań Grzegorza Makowskiego, który dokonał analizy działalności wybranych organów antykorupcyjnych. W podjętym badaniu [„Analiza funkcjonowania centralnych organów antykorupcyjnych. Międzynarodowa
perspektywa i polskie doświadczenia” 2010] autor wskazuje na trudność
określenia poziomu spadku zachowań korupcyjnych w świetle działalności centralnych organów zajmujących się walką z korupcją. Skuteczne
przeciwdziałanie korupcji z pewnością uzależnione jest od aktywności powołanych do tego celu podmiotów, ale także od jakości działań podejmowanych przez szeroko rozumianą administrację państwową (G. Makowski,
2011).
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie systemów przeciwdziałania korupcji na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki, Niemiec
376 | WSGE
oraz Rosji. Podjęta analiza ograniczona została jedynie do wskazania centralnych podmiotów zaangażowanych w przeciwdziałanie i zwalczanie
zachowań korupcyjnych. W ramach podjętych rozważań autor wysuwa
hipotezę, iż władze przedstawionych państw federacyjnych nie są zainteresowane prowadzeniem scentralizowanej (skutecznej) walki z korupcją.
Jak już wcześniej zaznaczono, zwalczanie zjawiska korupcji nie
jest możliwe bez zaangażowania podmiotów systemu politycznego.
Elementami systemu politycznego są:
• Organy władzy
• Partie polityczne
• Grupy interesu
• Regulacje prawne.
Wskazane podmioty wpisują się w sektor korupcji politycznej, którą należy postrzegać w trzech wymiarach: w procesie stanowienia prawa
(nielegalny lobbing), korupcji urzędników państwowych i władz lokalnych oraz zjawiska związanego z finansowaniem partii politycznych (J. Bil,
2011).
Organy władzy są elementem kształtującym system polityczny. Od
sprawności organów państwowych uzależniona jest polityka wewnętrzna i zagraniczna państwa. Działania władzy oparte są na regułach prawa,
które stanowią podstawę funkcjonowania systemu demokratycznego.
Wspomniane organy należy uszeregować w trzech obszarach: władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Kompetencje władzy ustawodawczej przydzielone są (w państwach demokratycznych) parlamentom, które
mogą być jednoizbowe - unikameralne, bądź dwuizbowe - bikameralne.
Kształt i forma sprawowania władzy ustawodawczej uwarunkowana jest
tradycją, wielkością państwa lub też aktualnymi potrzebami.
Władza wykonawcza sprawowana jest przez rząd oraz przez głowę państwa. W tym zakresie należy zaznaczyć, iż udział głowy państwa
w sprawowaniu władzy jest różny. O modelu sprawowania władzy przez
głowę państwa decyduje sposób elekcji (monarcha, prezydent). Do kompetencji głowy państwa należy także możliwość udziału w stanowieniu
prawa bądź możliwość rozwiązania parlamentu. Oczywiście uprawnienia te są zróżnicowane w zależności od przyjętego systemu politycznego.
Zdecydowanie szersze uprawnienia głowie państwa przysługują w republikach prezydenckich, natomiast rolę symboliczną odgrywa w republikach
parlamentarnych oraz nowoczesnych monarchiach (W. Żebrowski, 2007).
WSGE | 377
Kolejnym uczestnikiem egzekutywy jest rząd, któremu przypisana jest
funkcja kierowania administracją państwową. Do jego zadań należy m.in.
zapewnienie bezpieczeństwa państwa oraz kształtowanie polityki zagranicznej. Premier i członkowie rządu odpowiadają za uprawianie polityki
przed parlamentem, a w systemie prezydenckim przed parlamentem i prezydentem.
Niezmiernie istotne dla bezpieczeństwa państwa jest prawidłowe funkcjonowanie systemu sądowniczego i wymiaru sprawiedliwości. Władza sądownicza jest gwarantem realizacji przedsiębranych kierunków systemu
politycznego, ponieważ ma za zadanie podejmować kroki prawne w przypadkach naruszeń zasad demokratycznych. W omawianym systemie politycznym (demokratycznym) przyjęto, iż sądy muszą być niezależne a sędziowie niezawiśli (W. Żebrowski, 2007).
Kolejnym elementem systemu politycznego są partie polityczne, które istnieją od ponad 150 lat. Zajmują one czołową pozycję w systemach
demokratycznych, czym wpływają na kształt polityki państwa. Partie polityczne wyłoniono w systemie liberalnych demokracji, w celu utworzenia określonej reprezentacji osób pretendujących do zajęcia miejsc w parlamencie (A. Antoszewski, R. Herbut, 2006). Omawiane podmioty są
więc organizacjami wyrażającymi potrzeby grup społecznych. Realizacja
potrzeb odbywa się poprzez udział partii w sprawowaniu władzy lub też
wywieraniu wpływu na władzę. Partie polityczne różnią się programami,
ideologią oraz strukturą organizacyjną. Najważniejszą funkcją partii politycznych jest pośredniczenie pomiędzy społeczeństwem a władzą oraz
sprawowanie władzy(J. Filipkowski, 2005).
W systemie demokratycznym istotną rolę odgrywają grupy interesu,
które podobnie jak partie polityczne pełnią rolę łącznika pomiędzy społeczeństwem a władzą (W. Żebrowski, 2007). Działalność grup interesu
we współczesnych skonsolidowanych demokracjach na trwale wpisała się
w kanon polityki. Dzisiejsze postrzeganie grup interesu nie sprowadza się
jedynie do negatywnego rozumienia zjawiska, przeciwnie - zaznacza się,
iż ich obecność jest wyrazem dojrzałości demokracji (A. Antoszewski,
R. Herbut, 2006).
Ostatni element zaproponowanego schematu systemu politycznego
stanowią regulacje prawne. Stanowione przez upoważniony organ normy
prawne zapewniają zachowanie ładu i porządku w państwie, przez co stają
się kolejnym elementem systemu politycznego (W. Żebrowski, 2007).
378 | WSGE
Oceniając strategię działań antykorupcyjnych w parciu o normy prawne, należy przywołać wytyczne Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji oraz Prawnokarnej Konwencji o Korupcji sporządzonej
w Strasburgu 27 stycznia1999 roku. Na mocy wspomnianych regulacji
zobowiązano Państwa Strony do przyjęcia środków koniecznych do zapewnienia specjalizacji osób i jednostek organizacyjnych w zwalczaniu
korupcji, które dysponowały będą niezbędną niezależnością, zgodnie
z podstawowymi zasadami porządku prawnego, w celu zapewnienia skutecznego wykonywania nałożonych na nie zadań, w sposób wolny od nacisków (Artykuł 6 Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji
przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 31
października 2003 r., (Dz. U. z 2007r., Nr 84, poz. 563).
Pionierami scentralizowanej walki z korupcją były specjalne biura
prokuratorów i grupy dochodzeniowo śledcze, powstałe w Nowym Yorku
w latach siedemdziesiątych XIX stulecia. Do ich zadań należało zwalczanie korupcji w policji i administracji miejskiej. Kolejnymi podmiotami
antykorupcyjnymi powstałymi w USA były utworzone na początku XX
wieku specjalne komisje prowadzące działania śledcze oraz powstałe
w latach osiemdziesiątych (XX wieku) Biuro Etyki Rządzenia. Działania
antykorupcyjne odpowiednio wcześnie prowadzone były także w innych
państwach. W 1871 roku w Singapurze dokonano zmian w kodeksie karnym, które pozwoliły na ściganie sprawców przestępstw korupcyjnych,
a w 1937 roku na mocy wprowadzonego ustawodawstwa antykorupcyjnego (Prevention of CorruptionOrdinance) utworzono w strukturach policji jednostkę przeciwdziałającą policji, którą w latach pięćdziesiątych XX
wieku przekształcono na Biuro Śledcze do spraw Praktyk Korupcyjnych
(G. Makowski, 2011).
W zainteresowaniu niniejszego artykułu pozostają wymienione wcześniej państwa federalne, w których prowadzą działalność podmioty zajmujące się przeciwdziałaniem i zwalczaniem korupcji.
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
Stany Zjednoczone Ameryki są państwem federalnym, skład którego
stanowi 50 autonomicznych stanów oraz okręg stołeczny, którym jest dystrykt Kolumbia. Cechą charakterystyczną systemu politycznego Stanów
Zjednoczonych jest realizacja trójpodziału władz, z wyraźnym zaznaczeniem separacji, polegającej na wyodrębnieniu i oddzieleniu od siebie spra-
WSGE | 379
wowanych władz w państwie. Istotną dla dalszych rozważań opracowania
jest zasada federalizmu, według której każdy ze stanów posiada własna
władzę ustawodawcza, wykonawcza i sądowniczą (W. Żebrowski, 2007).
Głową państwa jest prezydent, który korzysta z szerokich uprawnień,
ponieważ m.in. powołuje (za zgodą Senatu) sekretarzy gabinetu, jest dowódcą sił zbrojnych, mianuje sędziów Sądu Najwyższego i ambasadorów
oraz zawiera umowy międzynarodowe. Prezydent wraz z gabinetem sprawuje władzę wykonawczą. Władza ustawodawcza przyznana jest dwu-izbowemu Kongresowi (Izba Reprezentantów oraz Senat), który posiada
prawo ustawodawcze, uchwala budżet, prowadzi aktywną kontrolę polityki prezydenta oraz może pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności politycznej. Władza sądownicza powierzona została sądom federalnym oraz
Sądowi Najwyższemu (encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575398/stany-zjednoczone-ustroj-polityczny.html, 2012).
Stany Zjednoczone Ameryki są państwem, które już dawno (w XIX
wieku) dostrzegło konieczność przeciwdziałania korupcji. Wymienione
poniżej podmioty antykorupcyjne w USA są organizacjami podejmującymi zarówno działania zapobiegawcze, jak i represyjne:
• US Office GovernmentEthics
• Federal Bureau of Investigation
• Inspector General.
US Office GovernmentEthics
Biuro Etyki Rządowej (OGE) jest podmiotem powstałym w 1978 roku
na mocy ustawy o etyce. Celem jego działalności jest zapobieganie konfliktom, które mogą zostać wywołane pomiędzy urzędnikami państwowymi.
Odrębną rolą Biura jest konstruowanie i wprowadzanie standardów etycznych, mających na celu budowanie zaufania obywateli do rządu. OGE kierowane jest przez dyrektora, który powołany jest na okres pięciu lat przez
Prezydenta. Strukturę Biura tworzą niżej wymienione jednostki organizacyjne:
• Biuro Dyrektora
• Biuro Programowe (Agencji)
• Biuro Doradztwa Prawnego i Etyki
• Biuro Międzynarodowej Pomocy i Inicjatyw Rządowych
• Biuro Administracji.
380 | WSGE
Biuro Dyrektora wyznacza główne kierunki działalności oraz nadzoruje wykonywanie przydzielonych temu podmiotowi zadań przez Prezydenta
i Kongres (Centralne Biuro Antykorupcyjne, 2011).
Biuro Programowe jest podmiotem odpowiedzialnym za monitorowanie i świadczenie usług dla jednostek federalnych z zakresu etyki branżowej i przestrzegania realizacji programów wykonawczych (http://www.
oge.gov/home.aspx,2012).
Biuro Doradztwa Prawnego i Etyki ma za zadanie stworzenie i utrzymanie jednolitych ram prawnych. Do pozostałych zadań Biura należy tworzenie programów, interpretowanie prawa oraz udzielanie pomocy innym
agencjom we wprowadzaniu programów naprawczych w przypadku zaistnienia konfliktów interesów. Dodatkowo Biuro kształtuje politykę kontaktów z mediami oraz z Kongresem.
Biuro Międzynarodowej Pomocy i Inicjatyw Rządowych odpowiedzialne jest za promowanie międzynarodowych programów antykorupcyjnych inicjowanych przez Stany Zjednoczone Ameryki.
Biuro Administracji świadczy podstawową pomoc w zakresie realizacji nałożonych na Biuro programów operacyjnych (Centralne Biuro
Antykorupcyjne, 2011).
OGE jest więc podmiotem, który oprócz aktywności prewencyjnej
prowadzi działalność analityczną, legislacyjną oraz doradczą. W 2008 roku
Biuro zatrudniało około 80 pracownikami i dysponowało budżetem około
9 mln EUR (G. Makowski, 2011).
Federal Bureau of Investigation
Federalne Biuro Śledcze jest agencją rządową powstałą na mocy ustawy
w 1935 roku, umiejscowioną w Departamencie Sprawiedliwości. Oprócz
dbania o bezpieczeństwo narodowe (m.in. walka z terroryzmem, wywiad,
kontrwywiad, przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej itd.), Biuro
zajmuje się także korupcją w sektorze publicznym, praniem pieniędzy,
korupcją graniczną, defraudacją środków publicznych oraz przeciwdziała
spekulacjom finansowym z wykorzystaniem finansowych pakietów kryzysowych. FBI nie posiada możliwości wnoszenia aktu oskarżenia (dokonują tego prokuratorzy zatrudnieni w Departamencie Sprawiedliwości lub
poszczególne Biura Prokuratora Stanów Zjednoczonych). Strukturę organizacyjną FBI tworzą wydziały i departamenty, którym można przypisać
zadania operacyjne oraz pomocnicze. Odrębne zadania przypisane zostały
WSGE | 381
biurom: Spraw Publicznych, Spraw Kongresu, Głównego Radcy Prawnego,
Odpowiedzialności Zawodowej, Rzecznika oraz Zgodności Proceduralnej
i Etyki.
Podmiotem powołanym w celu przeciwdziałania korupcji w FBI jest
specjalna jednostka do walki z korupcją- Krajowa Grupa Specjalna do
Zwalczania Korupcji Granicznej (National Border Corruption Task Force
-NBCTF). Funkcjonariuszami tego podmiotu są agenci FBI, Departamentu
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Biura Inspektora Generalnego oraz służb
imigracyjnych i celnych. Zadaniem NBCTF jest monitorowanie zachowań
korupcyjnych, mogących mieć miejsce wśród agentów federalnych, funkcjonariuszy policji, służby więziennej, wojska oraz urzędników odpowiedzialnych za wydawanie wiz i kart stałego pobytu. Działania Grupy skierowane są przede wszystkim na nieumożliwienie przedostania się do USA
terrorystów przez granice od strony Meksyku i Kanady.
Federalne Biuro śledcze ma do dyspozycji 56 placówek zamiejscowych, ulokowanych w największych miastach USA oraz 400 placówek
agencyjnych rozproszonych po całym kraju. Dodatkowo poza granicami
kraju aktywnych jest około 60 biur, które działają przy ambasadach USA.
Dzięki zasobom budżetowym (przykładowo w 2010 roku była to kwota
8 miliardów dolarów) FBI jest przygotowane do prowadzenia złożonych
spraw, włącznie z zastosowaniem operacji pod przykryciem i wykorzystywaniem najnowszych technik (Centralne Biuro Antykorupcyjne, 2011).
Inspector General
Urząd Inspektora Generalnego (IG) powstał na mocy ustawy z 1978
roku, w celu zwiększenia efektywności administracji oraz zapobiegania i wykorzystywania nadużyć w amerykańskich agencjach rządowych.
Zadaniem IG jest prowadzenie niezależnych i obiektywnych kontroli i dochodzeń, w celu zapobieżenia defraudacji i nadużyciom w sektorze publicznym, ocena projektów legislacyjnych oraz informowanie Kongresu
o zaobserwowanych nieprawidłowościach. Uprawnienia zatrudnionych
w Urzędzie inspektorów umożliwiają im bieżący dostęp do bazy danych
i informacji agencji. Posiadają oni również swobodny kontakt z szefem
omawianego podmiotu. W ramach prowadzonej kontroli inspektorzy
mogą prowadzić dochodzenie i sporządzać raporty dokumentujące wyniki
ich kontroli (Centralne Biuro Antykorupcyjne, 2011).
382 | WSGE
Niemcy
Ustrój administracyjno - polityczny Niemiec oparty jest na funkcjonowaniu państw związkowych – landów, które mają swój własny rząd i parlament oraz posiadają szerokie kompetencje legislacyjne. Z tego też względu nie odnotowano istnienia wspólnej strategii antykorupcyjnej. Należy
jednak zaznaczyć, iż w poszczególnych landach wypracowano założenia
dotyczące programów antykorupcyjnych.
Republika Federalna Niemiec to 16 państw członkowskich. Poniżej
przedstawiono landy Niemiec, które podjęły się realizacji strategii antykorupcyjnych (M. G. Lohe, 2009).
1. Berlin – strategia antykorupcyjna oparta jest na trzech filarach: działaniach prokuratury i przedstawicieli LKA [przy Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych funkcjonuje Państwowe Biuro Śledcze Landeskriminalamt,
które jest częścią policji państwowej, zajmujące się poważnymi przestępstwami, np. przestępczością zorganizowaną] , Centralnego Biura do walki z Korupcją oraz międzyresortowej grupy roboczej umiejscowionej
w Ministerstwie Sprawiedliwości. W ramach prowadzonych działań grupa
robocza zbiera się kilka razy w roku i dokonuje przeglądu wytycznych dotyczących oceny zagrożenia, proponuje dalsze szkolenia i przeprowadzanie audytów wewnętrznych;
2. Brandenburgia - posiada zintegrowaną strategię antykorupcyjną, która
obejmuje ściganie oraz profilaktykę w zapobieganiu zjawisk korupcyjnych.
Urzędnicy informowani są o zagrożeniach korupcją oraz o sposobie zachowania w przypadku wystąpienia propozycji korupcyjnej, dzięki czemu
możliwe jest podjęcie czynności, w celu eliminacji takiego zjawiska, co
wpływa na zniechęcenie działań potencjalnego przestępcy;
3. Brema – Senat Bremy już w latach dziewięćdziesiątych wdrożył środki
zapobiegawcze w postaci czynności kontrolnych i ścigania zachowań korupcyjnych. Elementy strategii antykorupcyjnej obejmują:
- regulację administracyjną z 2001 roku, podjętą w celu zapobiegania
i zwalczania korupcji w administracji publicznej na terenie Wolnego Hanzeatyckiego Miasta
Bremy, która zawiera zasady administracyjne dotyczące przyjmowania
prezentów,
- utworzenie audytu wewnętrznego w celu zapobiegania korupcji,
- wprowadzenie zasad mianowania urzędników służby cywilnej (ustawa o służbie cywilnej),
WSGE | 383
- podjęcie koordynacji nad zasadami dyrektywy ramowej w sprawie
sponsoringu, reklamy, darowizn oraz dotacji;
4. Hamburg – strategia zwalczania korupcji oparta jest na tzw. trzech filarach:
- filar pierwszy - audyt wewnętrzny prowadzi działania ukierunkowane na analizę ryzyka wystąpienia zachowań korupcyjnych oraz zwraca
uwagę na znaczenie prowadzenia nadzoru przez przełożonych,
- filar drugi - realizuje zadania edukacji i szkoleń dla kierowników
i pracowników administracji publicznej oraz odpowiada za rozpowszechnienie informacji antykorupcyjnej w społeczeństwie (za pośrednictwem
stron internetowych),
- filar trzeci - nazwany rygorystycznym ściganiem, prowadzony jest
przez Biuro Dochodzeń Wewnętrznych (DIE), w ramach którego prowadzone są czynności wykrywcze w sprawach o korupcję. Podejmowane
działania antykorupcyjne oparte są o wymianę informacji pomiędzy DIE ,
Policją, administracją podatkową oraz audytorami wewnętrznymi. W ramach podejmowania wspólnych przedsięwzięć ukierunkowanych na zapobieganie oraz zwalczanie korupcji organizowane są, pod przewodnictwem DIE [Deserant Interne Ermittlugen, jest to jednostka wydzielona
ze struktur policji i odpowiada bezpośrednio przed landowym kierownikiem resortu spraw wewnętrznych. Zadaniem Departamentu jest ściganie wszelkiej przestępczości, która ma związek z zajmowaniem funkcji
publicznej, w tym przestępczości korupcyjnej], spotkania przedstawicieli
prokuratury, Departamentu Przestępstw Gospodarczych w LKA, władzy
sądowej, władz administracyjnych, Agencji Ochrony Środowiska oraz
Urzędu Skarbowego, w celu podejmowania wiążących decyzji w sprawie
polityki antykorupcyjnej;
5. Mecklenburg – Vorpommern - ze względu na niewielką liczbę stwierdzonych przypadków korupcji nie przewidziano opracowania strategii antykorupcyjnej;
9. Dolna Saksonia - strategia zwalczania korupcji ukierunkowana została
na podjęcie działań zmierzających do:
- centralizacji wymiany informacji w zakresie egzekwowania prawa,
- zaangażowania wszystkich funkcjonariuszy do walki z korupcją,
- zapobiegania zagrożeniom korupcji w administracji,
- wypracowania kodeksu postępowania w administracji;
384 | WSGE
10. Turyngia – strategia antykorupcyjna realizowana jest przez policję
w ramach programu z 2007 roku pod nazwą „koncepcja całkowitej kontroli przestępstw gospodarczych i korupcji (G. Lohe,2009).
Tak więc wskazana działalność antykorupcyjna w Niemczech prowadzona jest przez:
• Bundeskriminalamt
• Landeskriminalamt Nordrhein-Westfalen
• Zentrale Antikorruptionsstelle
• Stabsstele Koruptions prävention imgesamten Geschäftsbereich des
ministerium des Innern.
Bundeskriminalamt
Bundeskriminalamt (BKA) - Federalny Urząd Śledczy jest instytucją policyjną działającą na szczeblu krajowym, podległym bezpośrednio
Federalnemu Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Jego głównym zadaniem
jest walka z przestępczością zorganizowaną lub o szczególnym znaczeniu
dla interesu państwa (terroryzm, narkotyki). W strukturze BKA wyodrębniona jest sekcja do walki z przestępczością korupcyjną –SO 31, która
działa w ramach departamentu przestępczości zorganizowanej, a podlega Wydziałowi Przestępczości Gospodarczo-Finansowej. Sekcja prowadzi
działania analityczno-badawcze dotyczące sfery korupcyjnej (Centralne
Biuro Antykorupcyjne 2011).
Landes kriminalamt Nordrhein-Westfalen
LandeskriminalamtNordrhein-Westfalen (policja niemieckiego landu
Nadrenia Północna- Westfala) posiada wyodrębnioną sekcję odpowiedzialną za zwalczanie korupcji i przestępczości przeciwko środowisku –
DEZERNAT 15 KorruptionundUmweltkriminalität. Sekcja odpowiedzialna jest za przeprowadzenie wstępnego dochodzenia oraz udziela pomocy
eksperckiej i wsparcia podmiotom administracji publicznej w kwestiach
opracowywania ich polityk i procedur antykorupcyjnych (Centralne Biuro
Antykorupcyjne 2011).
Stabsstele Koruptions prävention im gesamten
Geschäftsbereich des ministerium des Innern
Urząd ds. Zapobiegania Korupcji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
WSGE | 385
umiejscowiony jest w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
landu Branderburgia. Działania Urzędu ukierunkowane są na aktywność
prewencyjną, rozbudowę i rozwój współdziałania struktur antykorupcyjnych w ramach jednostek podległych ministrowi oraz ściganie działalności korupcyjnej poprzez analizowanie i monitorowanie zjawiska korupcji
(Centralne Biuro Antykorupcyjne, 2011).
Zentrale Antikorruptionsstelle
Centralny Zespół Antykorupcyjny umiejscowiony jest w strukturze urzędu Senatora ds. Wewnętrznych Wolnego Miasta Hanzeatyckiego
Brema. Jest samodzielnym referatem odpowiedzialnym za realizację kompetencji z zakresu zapobiegania i ścigania korupcji. Kompetencje Zespołu
rozciągają się nie tyko na działalność administracji landu, ale również na
działalność gospodarczą. Podmiot powstał w 2006 roku, w celu wypracowania nowego modelu przeciwdziałania korupcji, który by spajał zarówno działania prewencyjne, jak i policyjno-represyjne (Centralne Biuro
Antykorupcyjne, 2011).
Federacja Rosyjska
Rosja jest państwem federacyjnym, skład którego stanowią 21 republiki, 9 krajów, 4 okręgi autonomiczne, 46 obwodów i 2 wydzielone miasta.
Głową państwa jest prezydent, który podobnie jak prezydent USA posiada
szerokie uprawnienia (m.in. jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych oraz
arbitrem w sprawach między władzą centralną a regionalną). Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Zgromadzenie Federalne, składający się z izby wyższej — Rady Federacji i Dumy Państwowej). Władza
wykonawcza sprawowana jest przez rząd, którym kieruje premier, powoływany przez prezydenta. Członkowie rządu mianowani są przez prezydenta
na wniosek premiera. Podobnie jak stany w USA, tak i w Rosji republiki
posiadają własne konstytucje i organy władzy ustawodawczej oraz wykonawczej, a władza sądownicza przypisana jest niezawisłym sądom (http://
encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575233/rosja-ustroj-polityczny.html, 2012).
Czołowym podmiotem opwiadającym się za scentralizowaną walką
z korupcją w Rosji jest Национальный Антикоррупционный Совет
Российской Федерации (Narodowa Rada Antykorupcyjna Federacji
Rosyjskiej). Rada jest samodzielną, specjalistyczną i niekomercyjną organizacją, która powstała w 2004 roku. Celem powołania wskazanego
386 | WSGE
podmiotu był zamysł realizacji projektów antykorupcyjnych. Działalność
Rady wpisała się ponadto w strategię antykorupcyjną proponowaną przez
prezydenta Rosji. Skład Rady stanowią kierownicy i przedstawiciele instytucji antykorupcyjnych oraz osoby identyfikujące się z ruchami społeczno-ideologicznymi wspierającymi państwową ideologię przeciwdziałania
korupcji. Rada podejmuje działania wyznaczone przez krajowe strategie
zapobiegania korupcji (Centralne Biuro Antykorupcyjne, 2011).
Podsumowanie
Przedmiotem niniejszego opracowania była analiza systemów przeciwdziałania korupcji w wybranych państwach federalnych. Dokonując
oceny sprawności eliminacji tego zjawiska, odniesiono się do wskazania
obszarów działalności centralnych (antykorupcyjnych) organów państwowych, pozostawiając bez rozpoznania inne „lokalne” rozwiązania.
W ramach podjętej analizy stwierdzono, iż w przedstawionych państwach istnieją wprawdzie centralne organizacje antykorupcyjne, lecz według oceny autora podejmowane działania odnoszą się głównie do prewencji i działalności edukacyjnej, a nie do zwalczania korupcji. Organem
podejmującym się zwalczania korupcji jest wprawdzie posadowione
strukturach FBI National Border Corruption Task Force –NBCTF, należy jednak zaznaczyć, iż podmiot ten ukierunkowany jest jedynie na
przeciwdziałanie korupcji związanej z nielegalnym przekraczaniem granicy Stanów Zjednoczonych Ameryki. Instytucje aktywnie zwalczające korupcję umiejscowione są także w landach w Niemczech, lecz i one
nie są podmiotami centralnymi (posiadającymi kompetencje ścigania
sprawców korupcji na terenie całej federacji) utworzonymi do przeciwdziałania i zwalczania omawianej przestępczości. Organem federalnym
jest Bundeskriminalamt, który jest instytucją śledczą, w ramach której
wyodrębniono sekcję DEZERNAT 15 KorruptionundUmweltkriminalität
odpowiedzialną m.in. za walkę z korupcją. Wspomniany podmiot jest
organem o charakterze policyjnym, powołanym do zwalczania korupcji
i przestępczości przeciwko środowisku.
Podobna sytuacja towarzyszy polityce zwalczania korupcji w Rosji,
gdzie jedynym centralnym podmiotem odpowiedzialnym za przeciwdziałanie korupcji jest Национальный Антикоррупционный Совет
Российской Федерации. Zakres działalności Rady ogranicza się jednak
do podejmowania czynności wspierających państwowe kierunki ograni-
WSGE | 387
czenia zjawisk korupcji.
Przyjętą na wstępie hipotezę należy uznać za potwierdzoną, ponieważ
w omawianych państwach nie wyodrębniono centralnego podmiotu antykorupcyjnego, do jakiego rozwoju lub budowy nawiązują zapisy artykułu
6 Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji przyjętej przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 31 października
2003 r.
References
Antoszewski A., Herbut R., (2006), Systemy polityczne współczesnej Europy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Bil J., (2012), Uregulowania antykorupcyjne w świetle kodeksu wyborczego
oraz ustawy o partiach politycznych, [w:] Jakość w działaniach na rzecz
bezpieczeństwa wewnętrznego państw Grupy Wyszechradzkiej z perspektywy europejskiej, pod. Red. P. Majer, M. Sitek, Józefów: Wyższa
Szkoła Gospodarki Euroregionalnej.
http:/ Encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575398/stany-zjednoczone-ustroj-polityczny.html.
Filipkowski J., (2005) Ruchy polityczne, partie i stowarzyszenia, pod red.
S. Opary, D. Radziszewskiej-Szczepaniak, A. Żukowskiego, Olsztyn:
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji przyjęta przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 31 października
2003 r., (Dz. U. z 2007r., Nr 84, poz. 563).
Lohe M. G., Korupcja w Niemczech, Porównanie zasobów instytucjonalnych
w krajach związkowych, Berlin 2009.
Makowski G. (2011), Centralne Organy Antykorupcyjne w międzynarodowej perspektywie, [w:] Przegląd Antykorupcyjny, Warszawa: Centralne
Biuro Antykorupcyjne.
Pokruszyński W., (2011), Polityka a strategia bezpieczeństwa, Józefów:Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej.
Zinstytucjonalizowana Działalność Antykorupcyjna na Świecie, (2011),
Warszawa: Centralne Biuro Antynarkotykowe
Żebrowski W., (2007), Współczesne systemy polityczne. Zarys teorii
i praktyka w wybranych państwach świata, Olsztyn: Olsztyńska Szkoła
Wyższa.
388 | WSGE
Źródła internetowe
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575233/rosja-ustroj-polityczny.html
http://www.oge.gov/home.aspx
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575398/stany-zjednoczone-ustroj-polityczny.html
WSGE | 389
390 | WSGE