PERYSKOP

PERYSKOP
Jak usprawnić działanie polskiego systemu opieki zdrowotnej?
Stwierdzenie nieefektywności działania polskiego systemu zdrowia jest punktem wyjścia w raporcie
„Improving the Health-Care System in Poland”, który opublikowała Organizacja Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Niewydolność służby zdrowia spowodowana jest niedoborem
personelu medycznego, przestarzałą infrastrukturą, brakiem specjalistycznego sprzętu medycznego oraz
niedofinansowaniem placówek zdrowotnych. Spowolnienie gospodarcze i niekorzystne zmiany
demograficzne, szczególnie starzenie się społeczeństwa, mogą w najbliższych latach przyczynić się do
dalszego pogłębienia kryzysu polskiej służby zdrowia.
Konrad Podkul
Głównym czynnikiem, który destabilizuje system
przenoszona jest z najtańszego poziomu POZ do
opieki zdrowotnej, jest sposób, w jaki reguluje się w
droższych segmentów, w których oferuje się
Polsce działanie podstawowej opieki zdrowotnej
specjalistyczne
(POZ). Zgodnie z obowiązującymi zasadami
zjawisko potęgowane jest niedoborem lekarzy
lekarze pierwszego kontaktu wynagradzani są przez
pierwszego kontaktu. Zgodnie z rekomendacjami
Narodowy Fundusz Zdrowia na podstawie tzw.
OECD Polska powinna podjąć większy wysiłek na
stawki kapitacyjnej. Ostateczna wysokość płatności,
rzecz szkolenia personelu medycznego. Zmiana
jakiej dokonuje NFZ, jest równa iloczynowi stawki
zasad
kapitacyjnej i liczby pacjentów zapisanych do
świadczeniodawcami POZ a NFZ oraz zwiększanie
danego lekarza. Istotą wspomnianego rozwiązania
ogólnej liczby praktykujących lekarzy i pielęgniarek
jest rozliczanie samej gotowości do świadczenia
mogą poprawić efektywność działania podstawowej
usług w ramach POZ. Przyjęty w Polsce model
opieki zdrowotnej jako filtra dostępu do usług
charakteryzuje się zatem brakiem powiązania
specjalistycznych.
usługi
zawierania
medyczne.
Wspomniane
umów
między
wysokości opłaty za usługi świadczone w ramach
podstawowej opieki zdrowotnej z ich faktyczną
Niedobór personelu medycznego wykonującego
ilością i jakością. Dodatkowo ustalenie stawki
usługi w ramach podstawowej opieki zdrowotnej
kapitacyjnej na niskim poziomie prowadzi do
jest
zjawiska masowego odsyłania pacjentów do lekarzy
problemu systemowego. Polska, w porównaniu z
specjalistów.
innymi
Tym
samym
opieka
zdrowotna
w
rzeczywistości
krajami
wycinkiem
należącymi
szerszego
do
1
OECD,
PERYSKOP
charakteryzuje się niskim wskaźnikiem ogólnej
zdrowotnej. Z informacji przedstawionych przez
liczby lekarzy i pielęgniarek w przeliczeniu na 1000
OECD wynika, że w Polsce najdłużej czeka się na
mieszkańców.
1000
wizytę u kardiologa, okulisty, onkologa i ortopedy.
mieszkańców Polski przypada 2 lekarzy i 6
W przypadku niektórych schorzeń długi czas
pielęgniarek, podczas gdy w najlepiej rozwiniętych
oczekiwania na wizytę u specjalisty przyczynia się
krajach wskaźniki te są dwukrotnie wyższe (Dania,
do trwałego pogorszenia stanu zdrowia chorego. Z
Belgia, Holandia). Wpływ na obecną sytuację miała
kolei
akcesja Polski do Unii Europejskiej. Otwarcie
diagnostycznego jest szczególnie widoczny w
rynków pracy w krajach UE, które stopniowo
leczeniu
następowało
skutkowało
służących do obrazowania metodą rezonansu
częściowym odpływem personelu zatrudnionego w
magnetycznego jest trzykrotnie mniejsza od średniej
polskiej służbie zdrowia do pracy poza granicami
w krajach OECD. Długie kolejki do lekarzy są
kraju. Zgodnie z danymi przedstawionymi przez
jednym z czynników, które sprawiają, że blisko 15
OECD tylko w 2011 roku 8,2 tys. lekarzy, 13,5 tys.
procent mieszkańców Polski będących w wieku
pielęgniarek
powyżej 16 lat nie zaspokaja swych potrzeb
zaświadczenia
Dla
po
i
porównania:
2004
850
roku,
na
dentystów
potwierdzające
otrzymało
kwalifikacje
do
problem
niedostatecznej
nowotworów.
związanych
z
opieką
ilości
Dostępność
medyczną.
urządzeń
Szansy
na
podjęcia pracy w krajach Unii Europejskiej.
częściowe
Powstrzymanie
personelu
publicznego sektora opieki zdrowotnej w Polsce
dalszym
autorzy omawianej publikacji upatrują w programie
podwyżkom płac w służbie zdrowia. Jak podano w
„e-Zdrowie”. Istotą wspomnianego projektu jest
opracowaniu OECD, średnie wynagrodzenie w
wdrożenie rozwiązań informatycznych do jednostek
sektorze zdrowotnym w Polsce wzrosło z poziomu
służby zdrowia. Rozwiązania te mają obejmować
78 procent średniej płacy krajowej w 2004 roku do
m.in.
93 procent w 2008 roku. Ponadto dalszy wzrost
będącej źródłem informacji o historii leczenia
wynagrodzeń w służbie zdrowia mógłby stać się
pacjentów,
zachętą do podejmowania studiów na kierunkach
telemedycznych oraz e-recept. Powyższe działanie
medycznych.
można uznać za pożądane szczególnie ze względu
medycznego
emigracji
może
polskiego
nastąpić
dzięki
usprawnienie
sprzętu
utworzenie
a
zintegrowanej
także
funkcjonowania
bazy
wprowadzenie
danych
usług
na wzrastający popyt na usługi medyczne. Roczna
Bezpośrednią konsekwencją niedoboru lekarzy i
liczba konsultacji lekarskich w przeliczeniu na
sprzętu medycznego jest długi czas oczekiwania na
jednego mieszkańca wzrosła w Polsce z 5,3 w 1999
wykonanie specjalistycznych usług medycznych
roku do 6,8 w 2008 roku.
świadczonych
w
ramach
publicznej
opieki
2
PERYSKOP
Formalnie
trudności
z
dostępem
do
1998
roku.
Obecnie
wymagalne
publicznych
zadłużenie
specjalistycznych usług medycznych świadczonych
samodzielnych
przez lekarzy dotykają w równym stopniu wszystkie
zdrowotnej (tzw. SPZOZ-ów, którymi obecnie w
grupy dochodowe. W praktyce jednak wykształcone
większości są szpitale) wynosi 2,5 miliarda złotych.
przez lata mechanizmy omijania kolejek powodują
Przyczyną ich słabej kondycji finansowej jest
dyskryminację najuboższych osób. Podstawowa
sposób
praktyka, na którą zwrócono uwagę w opracowaniu
Funduszem Zdrowia. W zamyśle kontraktowanie
OECD, to odbywanie płatnych wizyt w prywatnych
świadczeń
gabinetach lekarzy zatrudnionych w publicznych
kontrolę ich podaży. Niemniej w ostatnich latach
placówkach służby zdrowia. Na ogół konsekwencją
NFZ
takiej wizyty jest wykonanie specjalistycznej usługi
wykonywanych ponad zakontraktowaną ilość. W
medycznej
w
publicznym
zakładzie
opieki
efekcie świadczeniodawcy zaczęli brać za pewnik
zdrowotnej
z
pominięciem
oficjalnej
kolejki.
zwrot kosztów usług świadczonych ponad ustalony
Powyższy mechanizm jest najczęstszym sposobem
limit. Działanie takie prowadziło do utrwalania
korumpowania lekarzy. Naglącą kwestią jest zatem
nieefektywnego sposobu zarządzania wykonaniem
zwiększenie kontroli nad listami osób oczekujących
zakontraktowanych usług medycznych.
zawierania
umów
zdrowotnych
skłaniał
zakładów
się
z
miało
ku
opieki
Narodowym
pozwalać
refundacji
na
usług
na wykonanie usług medycznych. Warto zauważyć,
że w powszechnej opinii zjawisko przekupstwa
Kolejnym czynnikiem generującym długi szpitali
dotyka
publicznych jest niejasny podział kompetencji
w
największym
stopniu
środowisko
polityków i lekarzy. Potwierdza to wynik ankiety
między
Narodowym
Funduszem
Zdrowia
a
przeprowadzonej w maju 2010 roku przez Centrum
organami założycielskimi SPZOZ-ów, którymi w
Badania Opinii Społecznej, w której 87 procent
większości przypadków są jednostki samorządu
respondentów oceniło zjawisko korupcji jako
terytorialnego. Obecnie NFZ nie jest zobligowany
główny problem polskiej służby zdrowia.
do finansowania inwestycji w szpitalach. Z kolei
samorządy nie dysponują środkami, które można by
Szczególne miejsce w omawianym opracowaniu
przeznaczyć na rozwój infrastruktury zdrowotnej.
OECD
W rezultacie szpitale, kupując sprzęt medyczny i
zajmuje
publicznych
analiza
placówek
sytuacji
służby
finansowej
zdrowia.
Jak
remontując oddziały, konsekwentnie akumulują
wskazano, kłopoty finansowe są najtrwalszym
zadłużenie.
Podstawowym
problemem polskiej opieki zdrowotnej. Skarb
podejmowanym
państwa przejmował zadłużenie jednostek służby
funkcjonowania szpitali jest ich komercjalizacja.
zdrowia na przełomie lat 1994/1995 oraz w 1997 i
Proces ten polega na przekształceniu placówek
w
celu
działaniem
usprawnienia
3
PERYSKOP
działających dotychczas w formie SPZOZ-ów w
w
spółki
Konieczność
prawa
handlowego.
przekształcenia
formy
Sama
możliwość
Meksyku,
Turcji,
Korei
zwiększenia
Płd.
i
Estonii.
finansowania
opieki
organizacyjno-prawnej
zdrowotnej w Polsce wynika bezpośrednio z
szpitala istniała w Polsce przed 2009 rokiem.
wydłużania się długości życia mieszkańców naszego
Niemniej wraz z uruchomieniem tzw. „Planu B”
państwa i postępującego procesu starzenia się
pojawiła się wyraźna zachęta do przeprowadzenia
społeczeństwa.
komercjalizacji. Tą zachętą było wsparcie środkami
z budżetu państwa skierowane do samorządów,
Komentarz
które zdecydowały się przekształcić podległe im
szpitale w spółki kapitałowe. Proces przekształcenia
W grudniu 2011 roku Najwyższa Izba Kontroli
miał przy tym charakter dobrowolny. Istotna
opublikowała raport zawierający ocenę działania
zmiana nastąpiła wraz z wejściem w życie w lipcu
szpitali posiadających status spółki kapitałowej.
2011 roku Ustawy o działalności leczniczej.
Wynika z niego, że przekształcone szpitale nadal
Zgodnie z nią począwszy od stycznia 2012 roku
generują straty. Dodatkowo w trakcie kontroli
placówki,
stwierdzono
które
dotychczas
nie
zostały
szereg
nieprawidłowości.
Cztery
przekształcone w spółkę prawa handlowego, będą
spośród kontrolowanych jednostek samorządowych
zobligowane
wyniku
(w Płocku, Rawiczu, Pleszewie i Wieruszowie)
finansowego we własnym zakresie. W przeciwnym
przekazały spółkom kapitałowym prawo własności
wypadku organy założycielskie takich SPZOZ-ów
do nieruchomości, których wartość szacuje się na
będą musiały je zlikwidować lub przekształcić w
97 milionów złotych. Upadłość tych spółek będzie
spółkę. Jak wskazują autorzy opracowania OECD,
równoznaczna z utratą bazy do wykonywania usług
naglącą
przeprowadzenie
medycznych. W niektórych przypadkach kontrola
działania
wykazała niegospodarność – zaniżanie opłat za
do
pokrycia
kwestią
staje
szczegółowej
ujemnego
się
ewaluacji
skomercjalizowanych szpitali.
nieruchomości
wydzierżawione
spółkom
prywatnym.
Przy ocenie działania polskiego systemu opieki
zdrowotnej szczególną uwagę należy zwrócić na
Ponadto NIK wyraźnie stwierdziła, że kondycja
ogólną
finansowa
wartość
środków
pieniężnych
leczenie.
Współcześnie
kapitałowej, w których odnotowano zyski, zależy
całkowite fundusze wydawane na opiekę zdrowotną
przede wszystkim od dostosowania struktury
w Polsce kształtują się na poziomie 7,4 procent
lecznictwa do potrzeb zdrowotnych, sposobu
PKB. Wśród krajów OECD mniej wydaje się tylko
organizacji pracy i racjonalnego dysponowania
przeznaczanych
na
szpitali
mających
formę
4
spółki
PERYSKOP
zasobami. Przeprowadzenie powyższych zmian nie
Reasumując, sama komercjalizacja szpitali nie
wymaga jednak przekształceń na płaszczyźnie
pozwoli
prawnej.
Działaniem
koniecznym
jest
zmiana
metod
zarządzania
jednostkami
świadczącymi
usługi
usprawnić
ich
funkcjonowania.
Po zmianie formy organizacyjno-prawnej szpitale
zdrowotne. W dłuższej perspektywie czasowej
nadal świadczą usługi na podstawie kontraktów
znaczne podniesienie jakości publicznej opieki
zawieranych z Narodowym Funduszem Zdrowia.
zdrowotnej
Równocześnie wykonują także usługi prywatne. W
większych środków finansowych (tym samym
związku
będzie
z
placówkach
powyższym
notuje
się
w
przekształconych
wydłużenie
czasu
to
wymagać
wymagało
będzie
zaangażowania
podniesienia
składki
zdrowotnej).
oczekiwania na usługi finansowane ze środków
publicznych.
Klub Jagielloński to jedna z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie od ponad 20 lat aktywne
działa w przestrzeni publicznej zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim. Ambicją Klubu jest m.in.
merytoryczny wkład do debaty publicznej i tym samym profesjonalizacja polityki poprzez dostarczanie idei i wiedzy.
Dlatego jednym z trzech filarów aktywności naszego stowarzyszenia jest działalność ekspercka, która koncentruje się na
badanich naukowych w ważnych obszarach życia publicznego. Mamy w swoim dorobku znaczące raporty, analizy oraz
projekty badawcze w obszarze stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej, samorządu terytorialnego, rozwoju
regionalnego, ekonomii oraz zagadnień ustrojowych.
Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego powstał w 2012 roku jako eksperckie zaplecze stowarzyszenia. Jest to instytucja
typu think-tank, która prowadzi działalność badawczą i naukową. W jej skład wchodzą przede wszystkim pracownicy
naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także pracownicy administracji
publicznej, mający doświadczenie w realizacji projektów badawczych. Eksperci są jednocześnie szefami katedr
tematycznych w Klubie Jagiellońskim, które mają charakter edukacyjno-formacyjny. Pełnią więc funkcję dydaktyczną
stanowiąc bezpośrednie wsparcie dla członków Klubu Jagiellońskiego – głównie studentów i doktorantów.
5