Rozdział 3 – Leworęczność

Podstawowe zasady
dla dzieci leworęcznych
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dzieci leworęczne są tak samo normalne jak dzieci praworęczne.
Leworęczni mogą pisać, rysować i robić różne rzeczy równie ładnie jak praworęczni.
Leworęczność nie jest złym nawykiem lecz przejawem dominacji motorycznej prawej półkuli mózgu – preferencje
w odniesieniu do ręki są preferencjami półkuli mózgowej.
Dzieci leworęczne należy też zachęcać do ich leworęczności. Nie należy podejmować żadnych prób „oduczenia” ich.
Przestawianie dziecka z leworęczności na praworęczność jest poważną ingerencją w funkcjonowanie mózgu człowieka.
W przypadku dzieci, które przed rozpoczęciem szkoły nie pokazują wyraźnie, którą rękę wolą, należy skonsultować
się z rodzicami. W razie potrzeby można też włączyć do konsultacji pediatrę i specjalistę zajmującego się kwestią
lateralizacji, czyli dominacji jednej strony ciała nad drugą.
Próby oduczenia leworęcznych, którzy zostali już „przestawieni” z używania ich faktycznie dominującej ręki są
eksperymentami z mózgiem i niosą ze sobą zarówno szanse jak i ryzyko dla osoby, której to dotyczy (Sattler, 1995).
Dziecko leworęczne od samego początku musi mieć przedmioty codziennego użytku przeznaczone dla
leworęcznych.
Mysz komputerowa powinna od początku znajdować się po lewej stronie i mieć długi przewód. Zalecana jest mysz
bezprzewodowa. Nie jest zalecany ergonomiczny model tylko dla lewo- lub prawo-ręcznych.
Szczególnie ważne jest to, by pomóc dzieciom leworęcznym nauczyć się rozluźnionej pozycji podczas pisania.
Wymaga to dobrego trzymania kredki i pióra, czego powinny zostać nauczone w wieku przedszkolnym.
Ogromnie ważne jest to, by udzielić im pomocy przy uczeniu się specjalnych technik, które różnią się od tych
używanych przez dzieci praworęczne. Dotyczy to cięcia, wiązania kokardy, temperowania, a później – instrukcji
przy pracach artystycznych, szyciu, haftowaniu, robieniu na drutach czy szydełkowaniu.
Dzieci leworęczne powinny wybrać miejsce w szkole, przy stole na zajęciach z prac artystycznych i w stołówce,
które pozwoli im usiąść albo po lewej stronie dziecka praworęcznego, albo na końcu stołu, albo obok innego
dziecka leworęcznego tak, żeby nie przeszkadzać sobie nawzajem.
Światło przy stole do prac artystycznych powinno padać z prawej strony lub od przodu, jeśli to możliwe.
1
Sprawdzanie dominacji ręki
Wiarygodne sprawdzanie dominacji ręki powinno być prowadzone wyłącznie przez specjalistę, np. specjalnie
szkolonego zawodowego terapeutę, nauczyciela do zadań specjalnych lub psychologa szkolnego. Dominacja jednej
ręki nie jest tylko kwestią wykonywania określonych zadań wybraną dłonią, ale jest to powiązane z dominującymi
obszarami mózgu. Mówiąc precyzyjniej, jest spowodowana dominacją motoryczną przeciwnej strony mózgu. Dlatego
mamy tu do czynienia z bardzo skomplikowanymi procesami neurofizjologicznymi, które w wyniku określonych
zaburzeń i negatywnych wpływów mogą prowadzić do pomieszania „ręczności” (często w takich przypadkach
można dostrzec u dziecka także inne zaburzenia rozwojowe, wywierające wpływ na przykład na ogólne i precyzyjne
umiejętności motoryczne, lub językowe, chociaż rozwój dominacji jednej reki, który nie zawsze jest zewnętrznie
oczywisty, jest symptomem, a nie przyczyną).
Oprócz tego zamieszania neurofizjologicznego w rozwoju dominacji jednej reki, wiemy o dwóch innych silnie
oddziałujących czynnikach:
1.
2.
Próbach osób z otoczenia dziecka leworęcznego do „przyuczenia” go do używania prawej ręki
Staraniach dziecka leworęcznego do kopiowania lub dostosowania się do praworęcznego otoczenia.
Oznacza to, że leworęczność przejawia się w bardzo różny sposób zarówno u dzieci jak
i u dorosłych i przede wszystkim może być zniekształcona pod wpływem jednej lub więcej spośród
wymienionych trzech przyczyn. Często nie jest łatwo dojść do ostatecznych wniosków odnośnie
faktycznej wrodzonej dominacji jednej ręki, jako że wymaga to wiedzy medycznej, psychologicznej
i socjologicznej. Ponadto musi temu towarzyszyć duże doświadczenie w obserwacji i wiedza na
temat metod badania stosownych do określenia dominacji danej strony ciała.
Ćwiczenie sprawności nadgarstka i palców
Samoocena dominacji jednej ręki w czystej postaci prowadzona przez dziecko, ale także przez wielu dorosłych, jest
bardzo niebezpieczna, zwłaszcza w przypadkach mało wyraźnego manifestowania się „ręczności” i zdecydowanie
należy odradzać tego typu działania.
Oczywiście u niektórych osób leworęczność jest tak wyraźna, że nie budzi żadnych wątpliwości. Tak jest w przypadku
ludzi, którzy często pokazywali, że wolą wykonywać ważne zadania lewą ręką już w wieku roku lub dwóch lat. Jak
długo nie jest na nie wywierany żaden wpływ wewnętrzny, dzieci te nie zmienią używanej ręki i będą nadal preferować
lewą. Często stosuje się to także do nóg. Jednakże czasami nie jest jasne, która noga odgrywa ważną rolę
w określonych ruchach, na przykład noga, na której się stoi lub noga która kopie piłkę przy grze w piłkę nożną.
Są też grupy leworęcznych, którzy zostali „nauczeni” używania prawej ręki metodami łagodnymi bądź, w dawniejszych
czasach, surowymi lub wręcz brutalnymi (takimi jak perswazja, bicie, wiązanie lewej ręki lub jej gipsowanie). Wiąże się
to szczególnie z zachowaniami kulturowymi, takimi jak jedzenie widelcem, nożem i łyżką, podawanie rąk przy witaniu
się, rysowanie, pisanie i cięcie, obieranie ziemniaków i czynności artystyczne.
2
Ta grupa leworęcznych dzieci i/lub rodziców wykonuje wiele z wymienionych tu czynności prawą ręką. Inne czynności,
na które nie wywiera wpływu proces uczenia, nadal wykonywane są przez nich w znacznym stopniu ręką lewą.
Często dotyczy to mycia zębów, trzymania różnych przedmiotów, podlewania roślin, rzucania kostką do gry, kręcenia
przedmiotami. Wymienione tu czynności należą do tych, które wykonuje się jedną ręką , są łatwe do obserwacji
i są ważniejsze niż część czynności, do których potrzeba obu rąk. Gry sportowe, w których główną rolę odgrywa jedna
ręka, takie jak piłka ręczna, tenis, szermierka, hokej czy golf, w znacznym stopniu zależą od tego, w jaki sposób
instruktor pokazywał i uczył dzieci i dlatego nie są definitywnym wskazaniem na dominację jednej ręki. Często można
zobaczyć wyraźnie leworęczne dziecko rzucające piłkę lub grające w golfa prawą ręką.
Dzieci leworęczne, które wskutek lekkich zaburzeń
mózgowych (zazwyczaj nie mających wpływu na
inteligencję!) często potrzebują więcej czasu, aby ujawniła
się ich leworęczność i które co pewien czas zmieniają
używaną rękę, są szczególnie narażone na ćwiczenie
niewłaściwej ręki. Czasami zdarza się, że mają lekkie
zaburzenia precyzyjnych umiejętności motorycznych,
prowadzące do szybszego męczenia się dominującej ręki
i skłaniające je do zmiany używanej dłoni. W efekcie
niektóre dzieci leworęczne tak się przyzwyczajają do
ciągłego zamieniania rąk, że ręka nie dominująca w końcu
zupełnie przejmuje dominację i automatycznie wykonuje
określone zadania. Może też nastąpić sytuacja odwrotna
u dzieci praworęcznych. Jednakże obecnie (zazwyczaj
łagodniejsze) próby mają na celu skłonienie małych dzieci
do przejścia na praworęczność, co oznacza, że dzieci
leworęczne są początkowo bardziej narażone na
zmienianie używanej ręki. Takie dzieci należy pozostawić
w spokoju i jak najmniej mówić przy nich o leworęczności,
aby unikać wywierania na nie wpływu. W przeciwnym
wypadku istnieje ryzyko, że niektóre dzieci leworęczne
świadomie „przyuczą się", ponieważ będą uważać, że
lepiej będzie dla nich, jeśli będą praworęczne lub, na
przykład, uwierzą, że opinia jednego ich rodziców na temat
dominacji jednej strony ciała jest wiarygodna i będą się
starały odpowiednio ukierunkować.
Jeżeli dziecko w wieku około czterech czy pięciu lat nie ustaliło jeszcze wyraźnie swojej „ręczności”,
należy poszukać porady lub profesjonalnej pomocy specjalisty, ponieważ należy ustalić, którą ręką
dziecko będzie pisało zanim pójdzie do szkoły.
Leworęczni dorośli często w takim zakresie nie pamiętają jak opanowali nawyk zmieniania rąk oraz jak dostosowali się
do praworęcznego środowiska w ich wczesnym dzieciństwie, że niektórzy czują wielką sympatię do swojej lewej ręki,
nie pamiętając jednak, że byli „przestawiani”. W takiej sytuacji czasem mogą pomóc zdjęcia z dzieciństwa, jako że
często rodzice zapominają lub nie zwracają uwagi na początkową skłonność dziecka do leworęczności.
Są jednakże bardzo czujne i inteligentne dzieci leworęczne, które obserwują bardzo uważnie swoje środowisko,
a następnie dokładnie je kopiują. Jeśli jedno z takich dzieci ma skłonność do zmiany używanej ręki, albo ludzie
w otoczeniu dziecka przywiązują dużą wagę do używania prawej ręki, dzieci te często same się przyuczają do
używania prawej ręki, co prowadzi do późniejszych konsekwencji przestawiania.
3
Te działania/kryteria są przydatne przy określaniu dominacji jednej ręki
Czynności wykonywane tylko jedną ręką, na które środki edukacyjne nie wywierają bezpośredniego wpływu obejmują:
• Podlewanie roślin (małą konewką)
• Mycie zębów
• Kręcenie przedmiotami
• Rzucanie kostką do gry
• Wysypywanie koralików z puszki, a następnie wrzucanie ich tam z powrotem
• Nawlekanie koralików na cienki drut ustawiony pionowo
• Liczenie zapałek
• Wkładanie zapałek z powrotem do pudełka
Te działania/kryteria nie są przydatne przy określaniu dominacji jednej ręki
Działania angażujące obie ręce, chociaż różnego rozmiaru i stopnia
trudności przy operowaniu przedmiotami mają wpływ na używanie ręki.
• Nawlekanie koralików
• Używanie noża i widelca
• Kartkowanie książki
Określone czynności, na które zwraca się dużą uwagę w procesie
edukacji i dlatego często wywiera się przy nich silny wpływ:
• Jedzenie łyżką lub widelcem
• Rysowanie i pisanie
Używanie ręki, na które ma wpływ brak przedmiotów codziennego użytku przeznaczonych dla osób leworęcznych,
zwłaszcza że automatycznie utrwalona praktyka często jest zapominana. Leworęczny sześciolatek prawdopodobnie
przy użyciu po raz pierwszy nożyczek dla leworęcznych może mieć pewne problemy z ich używaniem, jako że
dotychczas, przez prawie trzy lata, posługiwał się lewą ręką niedostosowanymi do swoich potrzeb nożyczkami dla
praworęcznymi. Koordynacja ręka-oko już się u niego mocno zakorzeniła i dziecko nie potrafi ciąć nożyczkami, które są
faktycznie dużo bardziej odpowiednie, nie przystosowując się do tego od nowa. Tego typu sytuacja może pojawić się
przy następujących czynnościach:
• Cięcie
• Używanie obieraczki do ziemniaków i otwieracza do puszek
• Używanie żelazka
Pisanie jak w zwierciadle, czyli odwracanie poszczególnych liter i całych słów jest typowe dla dzieci leworęcznych.
Wiele dzieci leworęcznych próbuje zaczynać czytanie od prawego górnego rogu lub kartkuje książkę od końca.
Zaleca się jednak ostrożność w tym przypadku, ponieważ zdarza się też czasami, że i praworęczne dzieci piszą litery
zaczynając od tyłu.
4
Testy pozwalające określić dominację ręki, takie jak kopiowanie śladów, rysowanie kropek itp.
powinny być przeprowadzane i oceniane jedynie przez specjalistów. Wyciąganie dalekosiężnych
wniosków z jakości pisma dziecka również nie jest zalecane, zwłaszcza jeśli dzieciom, które
zaczynają szkołę pozwala się pisać ich imię raz prawą, raz lewą ręką. To początkowe pisanie jest
często bardziej skoncentrowanym rysowaniem i nie jest znaczącym wskaźnikiem dominacji jednej
z rąk dziecka.
Używanie stopy jest bardzo niebezpiecznym kryterium testu. Z jednej strony trudno jest ustalić, która stopa jest
ważniejsza, a z drugiej – w używaniu stopy mogą odgrywać rolę różne mylące wpływy o bardzo różnym pochodzeniu.
Często sprawdza się także używanie oka, na przykład przy patrzeniu przez tubę tekturową, kalejdoskop, lub dziurkę
od klucza. Podobnie jak w przypadku używania ucha, często można się pomylić wskutek zupełnie innych czynników,
które można wywodzić od funkcjonalnych zaburzeń tych organów (oka lub ucha), albo nawet mózgu. Ponadto
naukowcy w coraz większym stopniu podają w wątpliwość to, że używanie ręki, ucha lub oka to porównywalne,
przystające funkcje mózgu.
5
Postępowanie z dziećmi
leworęcznymi w szkole
Siedź tak, aby środek ciała znajdował się
dokładnie na wprost tego trójkąta.
Koniec ołówka skierowany jest
w stronę twojego lewego łokcia.
Umieść prawą rękę delikatnie na skraju
kartki lub po prawej stronie notatnika,
żeby przytrzymać go w miejscu.
Twoja kartka papieru lub notatnik powinny
być lekko ukośnie przesunięte w prawą
stronę. Rysunek pokazuje, jaka powinna
być pozycja notatnika
(można to dostosowywać do
indywidualnych potrzeb)
Oprzyj ołówek na palcu środkowym
i uchwyć go kciukiem i palcem
wskazującym.
Optymalna pozycja osoby leworęcznej przy pisaniu
Pozycja ucznia leworęcznego przy pisaniu
Szczególnie ważne jest to, aby dzieciom leworęcznym pomagać w nauczeniu się rozluźnionej postawy przy
pisaniu. Przy naszym systemie pisania od lewej do prawej strony ręka piszącej osoby praworęcznej odsuwa
się od napisanego tekstu. Nie ma zatem ryzyka, że rozmaże lub zasłoni to, co zostało przed momentem
napisane. A osobie leworęcznej jest bardzo łatwo rozmazać lub zasłonić ręką napisany tekst. Aby tego
uniknąć, od samego początku należy ćwiczyć pozycję, w której lewa ręka znajduje się poniżej linii. Koniec
pióra jest lekko nachylony w stronę lewego łokcia, a papier powinien być przesunięty nieco ukośnie w prawą
stronę. Prawa ręka przytrzymuje prawy kraniec kartki. Zdecydowanie nie powinna spoczywać na środku
strony, wtedy bowiem dziecko musi pisać „wokół ręki” i uczy się tzw. „haczykowatego” trzymania z góry.
Dlatego wiele osób leworęcznych przesuwa papier pod kątem w lewo, żeby uniknąć wyginania nadgarstka
i przeciwdziałać skurczowi dłoni, ręki i okolic ramienia.
6
Litery i pierwsze słowa powinny być pisane nie tylko po lewej stronie arkusza ćwiczeń, na początku
linijki, ale także po prawej stronie, pod koniec linijki. To jedyny sposób, aby dziecko leworęczne
widziało, co ma być zrobione. Jednakże bardzo ważne jest zaznaczenie początku linii po lewej
stronie kolorową kropką lub strzałką, inaczej dziecko może popełnić błąd i zacząć od prawej strony.
Została opracowana specjalna mata do pisania, pomagająca leworęcznym dzieciom ćwiczyć pisanie w rozluźnionej
pozycji i robienie tego automatycznie. Wzorzec pokazujący pozycję kartki, środek ciała i pozycję prawej ręki jest
drukowany na papierze lub nie ślizgającym się plastiku (papierowe i mocne, nie ślizgające się plastikowe maty na biurko
są dostępne w różnych kolorach). Ważne jest ćwiczenie tej pozycji zarówno w domu jak i szkole. Można to także zrobić
przy użyciu taśmy maskującej, którą zaznacza się właściwe miejsca na biurku, lub używając wspomnianej maty. Dzięki
swoim rozmiarom, kolorowe maty nadają się także do ławek szkolnych, od pierwszej klasy, i pomagają dzieciom łatwo
i bezpiecznie znaleźć prawidłową pozycję siedzenia przy pisaniu.
Kiedy sprawność motoryczna palców jest już dobrze rozwinięta, zaleca się rozpoczęcie ćwiczeń w kopiowania
i rysowania pętli już w wieku przedszkolnym. W tym ćwiczeniu nie chodzi o precyzję, ale o rozluźnioną pozycję. Pięć
minut dziennie w zalecanej pozycji i pod okiem dorosłego daje lepszy efekt niż intensywny program szkolenia i chroni
dziecko przed nabraniem zwyczaju siedzenia w typowej, często bardzo skurczonej pozycji ręki i ciała, którą czasem
przyjmują leworęczni, kiedy później piszą wiecznym piórem. Dzieci leworęczne powinny używać szczególnie miękkich
ołówków i kredek, żeby nie musiały trzymać ołówka zbyt stromo. W późniejszym okresie zaleca się pióra wieczne lub np.
pióra kulkowe STABILO 's move easy. Dzieci często naśladują gusta innych dzieci. Dlatego należy wybierać takie pióro,
które zarówno sprawia zadowolenie dziecku, jak i jest zalecane przez szkołę. Niektóre pióra kulkowe mają szybko
schnący atrament. Może to być pomocne w przypadkach niewygodnej, ale już automatycznej pozycji przy pisaniu,
ponieważ słowa nie rozmazują się tak bardzo.
7
Bez odpowiedniej pomocy i wsparcia dziecko przez pierwszy rok w szkole często na tyle przyzwyczaja się
do niekorzystnej pozycji, że na późniejszym etapie jest już mała szansa jej skorygowania. Wtedy może być
konieczne znalezienie indywidualnego rozwiązania dla dziecka, aby naprawić jego nawyki.
Kształtowanie liter przez dzieci leworęczne
Litery powinny być pisane w konkretny, zalecany sposób. Celem jest umożliwienie dziecku znalezienia
wygodnego sposobu poruszania ręką, tak aby rozwijać płynne pisanie dzięki kilku ruchom do tyłu. Osoby
leworęczne mają tendencję do pisania początkowo liter od tyłu – zmuszając je do częstszych przerw
w piśmie niż jest to konieczne – i do zmiany kierunku pisma. Dlatego zalecane jest trzymanie się tych
zalecanych ruchów przy nauce liter. Jednakże w przypadku dzieci, które już nauczyły się pisać litery
inaczej, a robią to już automatycznie, często nawyków tych nie da się zmienić.
Kształtowanie liter za pomocą strzałek wskazujących kierunek ruchu pióra. Dla liter T i F sugerowane są dwie opcje, ponieważ nie
ma ważnego powodu do naśladowania tego samego kierunku ruchu piórem, jaki jest zalecany dla dzieci praworęcznych.
Zalecany jest także optymalny sposób przesuwania pióra przy pisaniu cyfr. Odnosi się to
szczególnie do tych dzieci, które mają skłonność do odwracania liter i cyfr. Jeśli dziecko
przyzwyczai się do rysowania ukośnej kreski od dołu po lewej stronie do góry po prawej stronie
(lub odwrotnie) odkryje ten ruch w kształtach wielu cyfr i pomoże mu to stworzyć wsparcie przy
zapamiętywaniu.
8
Przydatne produkty codziennego użytku dla osób leworęcznych
W szkole
•
Nożyczki dla leworęcznych
•
Temperówki dla leworęcznych (dostępne także z pojemniczkiem),
np. firmy STABILO
•
Mata na biurko pomagająca zajmować rozluźnioną
pozycję przy pisaniu
•
Linijka dla leworęcznych, w której podziałka rozpoczyna się z prawej strony i rośnie w lewym kierunku.
W przypadku dzieci mających skłonność do mylenia liter i cyfr, należy tego unikać żeby nie powodować
dezorientacji.
Notatnik dla leworęcznych ze spiralą bindującą po prawej stronie I otworkami po lewej (dla starszych dzieci).
Dobrym rozwiązaniem jest też spirala bindująca umieszczona na górze.
•
•
Krzesło z blatem umieszczonym po lewej stronie (dla starszych uczniów)
W domu
•
Obieraczka do warzyw i owoców dla osób leworęcznych
•
Otwieracz do puszek dla leworęcznych
•
Nóż do chleba dla leworęcznych (dla starszych dzieci)
9
Jak tną leworęczni
Dzieci leworęczne zaczynają cięcie od lewej strony, a praworęczne od prawej. Szczególnie przy wycinaniu
spiral ważne jest, aby dzieci leworęczne dostawały zwierciadlane kopie.
Spiralny wąż dla leworęcznych
Nożyczki dla leworęcznych różnią się od nożyczek dla osób praworęcznych układem ostrzy: kiedy tnie się
nożyczkami dla leworęcznych, górne ostrze jest po lewej, zewnętrznej stronie, a w nożyczkach dla
praworęcznych – po prawej zewnętrznej stronie.
Ręka dziecka z nożyczkami dla leworęcznych
Jeżeli nie są używane właściwe nożyczki, ostrza mogą być lekko rozchylane,
powodując, że papier jest bardziej gnieciony niż cięty.
10
Nazwisko i imię __________________________ klasa ____ data ______________
Arkusz ćwiczeń – leworęczni
Zagadka obrazkowa: W pokoju Sary i Jamesa
1.
2.
3.
Znajdź pięć błędów dotyczących leworęcznych dzieci na obrazku.
Której ręki używa James?
Znajdź inny błąd w ustawienu i aranżacji biurka, który ma taki sam wpływ na dzieci lewo- jak i praworęczne.
11
Zagadka obrazkowa: W pokoju Sary i Jamesa
1. Pierwszy błąd: Światło pada na biurko z niewłaściwej strony, lampa powinna być umieszczona z drugiej strony,
ponieważ w innym przypadku Sara pisząc/ rysując rzuca cień na to, co pisze.
Drugi i trzeci błąd: ponieważ kartka leży prosto (drugi błąd) a koniec pióra nie wskazuje do tyłu, w stronę jej łokcia
(trzeci błąd), jako osoba leworęczna rozmazuje to, co napisała. A także – zasłania to. Istnieją dwa główne powody,
dla których dzieci leworęczne często dążą w szkole do powodującego silne napięcie chwytu „haczykowego”,
polegającego na trzymaniu od góry, zwłaszcza w skutek używania pióra wiecznego.
Czwarty błąd: Szuflady są po jej prawej stronie, co oznacza, że nie może wygodnie sięgnąć do nich lewą ręką.
Piąty błąd: Bawiąc się koparką, James musi niemal wykręcać rękę aby sięgnąć do rączki korby. Rączka ta jest
odpowiednia tylko dla dzieci praworęcznych; dziecko leworęczne musi albo używać swojej słabszej, prawej ręki,
albo poruszać korbę od przodu, blokując łyżkę koparki i wiszący ładunek.
2. Sarah i James są oboje leworęczni.
3. Błąd występujący u dzieci zarówno lewo- jak i praworęcznych: Sarah umieściła papier zanadto na prawo
w stosunku do środka jej ciała, co jest niewygodne przy rysowaniu i pisaniu, a lewa ręka nie ma wystarczająco
dużo miejsca, żeby się swobodnie poruszać.
12