Uczestnictwo Namibii w unii monetarnej randa RPA, doĂwiadczenia

Uczestnictwo Namibii w unii monetarnej randa RPA, doĂwiadczenia

Uczestnictwo Namibii w unii monetarnej randa
RPA, doĂwiadczenia okresu 2000––2005.
Wybór zagadnieñ.
Tomasz W. Kolasiñski
Unie monetarne, unie walutowe i systemy
currency board sÈ znanymi i powszechnymi
w miÚdzynarodowej ekonomii sposobami
organizowania miÚdzynarodowej wspóïpracy
gospodarczej. StajÈ siÚ pomocne w rozwiÈzywaniu problemów gospodarczych i spoïecznych pañstw, jednoczeĂnie pozostajÈc
najbardziej ryzykownÈ formÈ wspóïpracy (ze
wszystkich form wspóïpracy znanych integracji regionalnej). Jeĝeli pañstwa-partnerów dzielÈ zbyt duĝe róĝnice np. w poziomie
inflacji, wzroĂcie gospodarczym, potencjale
gospodarki narodowej, taka forma wspóïpracy, zainicjowana bez uprzedniego dostosowania (uzyskania wzajemnej konwergencji), mogïaby nie trwaÊ dïugo i „„biednemu””
pañstwu wiÚcej zaszkodziÊ niĝ pomóc.
Namibia jest maïÈ, otwartÈ, surowcowÈ
gospodarkÈ regionu sub-Sahary. Ta charakterystyka powoduje, ĝe nie jest atrakcyjnym
partnerem dla pañstw wysokorozwiniÚtych
(Strefy EURO, USA, Szwajcarii) jako partner
form wspóïpracy wczeĂniej wskazanych.
Namibia zawiÈzaïa uniÚ monetarnÈ
z potÚĝnym sÈsiadem regionu Afryki Poïudniowej, RepublikÈ Poïudniowej Afryki. Od roku
1992 pozostaje czïonkiem unii monetarnej
randa RPA, wraz z Lesotho i Swazilandem.
Celem opracowania jest ukazanie wybranych zagadnieñ gospodarczych Namibii
z okresu 2000-2005 i próba uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy unia monetarna pomagaïa, czy utrudniaïa realizacjÚ celów gospodarczych w realiach tego Pañstwa Trzeciego
¥wiata.
1. Rola Republiki Poïudniowej
Afryki w promowaniu idei
integracji regionalnej
Republika Poïudniowej Afryki (RPA)
jest dominujÈcÈ gospodarkÈ regionu Afryki
Poïudniowej. Wywiera istotny wpïyw na
inicjowanie i ksztaïtowanie wspóïpracy
handlowej w regionie, w kierunku liberalizacji obrotu (znoszenia barier w han1/2008
dlu, wprowadzania systemów preferencji
w handlu, upraszczania i stopniowego
niwelowania ceï handlowych, propagowania otwartoĂci w wielostronnej wspóïpracy
handlowej, tworzenia infrastruktury i harmonizacji standardów itd.1). Dziaïanie
w tych kierunkach odbywa siÚ w gronie
piÚciu pañstw czïonkowskich Unii Celnej Afryki Poïudniowej (Southern African Customs Union, SACU): Botswany,
Lesotho, Namibii, RPA, Swazilandu 2
(Igbal, Khan 1998: 432 i nast.; Khamfula,
Huizinga 2004: 699 i nast.).
Poza wpïywem na organizacjÚ handlu
miÚdzynarodowego w regionie, RPA wnosi
takĝe istotny wkïad w budowanie regionalnej integracji monetarnej. Waluty Lesotho,
Namibii oraz Swazilandu sÈ zwiÈzane parytetem z walutÈ RPA, randem w stosunku
1:13. Tak funkcjonuje unia monetarna
randa lub inaczej Wspólna Strefa Monetarna (Common Monetary Area, CMA)4
(IMF 2007b: 20 i nast.).
2. Unia monetarna randa RPA
–– najwaĝniejsze cechy
Historia unii monetarnej Randa siÚga
roku 1921, kiedy zaïoĝony zostaï bank centralny RPA, Bank Rezerwy Afryki Poïudniowej (South African Reserve Bank, SARB),
a funt Afryki Poïudniowej byï prawnym
Ărodkiem pïatniczym w obiegu na terytorium dzisiejszej Botswany, Lesotho,
Namibii, RPA i Swazilandu. W roku 1974
Lesotho, RPA i Swaziland zawarïy Porozumienie o unii monetarnej randa (Rand
Monetary Agreement)5. To Porozumienie
zostaïo zmienione w roku 1986, a Unia
przyjÚïa wówczas funkcjonujÈcÈ do dziĂ
nazwÚ: Wspólna Strefa Monetarna.
W roku 1992, do unii monetarnej przystÈpiïa Namibia.
Z treĂci Porozumienia o unii monetarnej randa wynikajÈ nastÚpujÈce cechy tego
zwiÈzku integracyjnego:
63
–– kaĝde pañstwo czïonkowskie Unii
posiada swój niezaleĝnie funkcjonujÈcy
bank centralny, emitujÈcy walutÚ narodowÈ6,
–– waluta RPA (rand) moĝe byÊ w obiegu
w kaĝdym z tych pañstw jako prawny Ărodek pïatniczy (rand RPA jest legalnym
Ărodkiem pïatniczym w obszarze caïej
Unii, np. w Namibii obok dolara Namibii
czy w Lesotho obok waluty loti),
–– obszar Unii charakteryzuje swoboda
przepïywu kapitaïu (moĝe byÊ ograniczona w wyjÈtkowych sytuacjach.
Dotyczy to np.: okreĂlania, jaka czÚĂÊ
kapitaïu inwestycyjnego pañstwa czïonkowskiego Unii musi zostaÊ zainwestowana na rynku narodowym lub rynku
Unii),
–– rzÈdy oraz instytucje finansowe pañstwa
czïonkowskiego Unii korzystajÈ z peïnego dostÚpu do rynku finansowego
RPA,
–– przepisy prawa dewizowego pañstw
czïonkowskich Unii sÈ zharmonizowane
z prawem dewizowym RPA,
–– RPA –– gïówne pañstwo Unii, zobowiÈzaïo siÚ do pokrywania strat pañstw
czïonkowskich Unii z tytuïu ich utraty
dochodów z senioraĝu w wyniku obiegu
randa poza granicami RPA,
–– pañstwa czïonkowskie Unii mogÈ zawieraÊ z RPA dwustronne porozumienia
w kwestiach polityki kursowej i pieniÚĝnej (IMF 2007d: 38).
MówiÈc o unii monetarnej randa i dominacji RPA w tym zwiÈzku integracyjnym,
trzeba wspomnieÊ, ĝe stan zamkniÚcia
dyplomatycznego RPA i ryzyko gospodarcze zwiÈzane z politykÈ apartheidu w tym
pañstwie nie przysporzyïy pañstwom zwiÈzanym z RPA korzyĂci gospodarczych,
przynajmniej do roku 1992. JednÈ z miar
takiej utraconej korzyĂci mogÈ byÊ dane
dotyczÈce wielkoĂci napïywu bezpoĂrednich
inwestycji zagranicznych (BIZ) do RPA
w okresie 1976-1996. Prezentuje to rys. 1.
Dla kontrastu pokazano wielkoĂÊ napïywu
BIZ do Afryki Sub-Sahary7.
NiewÈtpliwym jednak osiÈgniÚciem unii
monetarnej randa, jest bardzo korzystny
trend ksztaïtowania poziomu inflacji
pañstw czïonkowskich i RPA. Moĝna mówiÊ
o konwergencji tego zjawiska. Prezentuje
to rys. 2. Dla kontrastu pokazano krzywÈ
inflacji uĂrednionÈ dla dziewiÚciu pañstw
SADC, które nie tworzÈ unii monetarnej
z RPA. KorzyĂci z przynaleĝnoĂci do unii
64
BIZ (mln USD)
5000
4000
3000
2000
1000
0
1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988
Afryka sub-Sahary
RPA
1990 1992 1994 1996
Rys. 1. WielkoĂÊ napïywu bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych do RPA i Afryki regionu subSahary w okresie 1976-1996 (w mln USD).
½ródïo: Cohen D., Kristensen N., Verner D.,b November 1999, „„Will the Euro create a bonanza for
Africa?““, CEPR Discussion Paper No. 2304, s. 11.
%
15
12
9
6
3
0
2003
RPA
2004
2005
2006
SADC
Lesotho, Namibia, Swaziland
Rys. 2. Poziom inflacji w RPA, pañstwach unii
monetarnej randa i pañstwach SADC w okresie
styczeñ 2003-grudzieñ 2006 (mierzony indeksem
CPI, w%).
½ródïo: IMF Country Report No. 07/274 –– South
Africa, August 2007, s. 21.
monetarnej, przynajmniej za okres 2003––
2006, sÈ oczywiste.
3. Namibia –– pañstwo czïonkowskie
unii monetarnej randa.
Wybór zagadnieñ
¿yciu gospodarczemu Namibii, poczÈwszy od roku 1990, kiedy uzyskaïa niepodlegïoĂÊ, towarzyszÈ korzystne zjawiska,
zapewniajÈce wzrost gospodarczy. Moĝna
tu wymieniÊ choÊby gospodarkÚ rynkowÈ,
uczestnictwo w unii monetarnej z silniejszym i uznanym partnerem, uporzÈdkoStudia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW
wanÈ politykÚ fiskalnÈ, brak wojen i przewrotów politycznych. Niestety, jak w wielu
pañstwach Afryki, wymieniÊ naleĝy takĝe
„„ciemne”” strony. To m.in.: wysoka zachorowalnoĂÊ na HIV/AIDS, uzaleĝnienie od
czynników atmosferycznych, analfabetyzm,
bezrobocie (IMF 2007c: 7 i nast.).
Gospodarka Namibii, jako typowa afrykañska maïa, otwarta gospodarka surowcowa, charakteryzuje siÚ brakiem zróĝnicowania gaïÚziowego i strukturalnego,
a zatem jest bardzo podatna na zmiany cen
miÚdzynarodowych surowców mineralnych
i innych kopalin, stanowiÈcych przedmiot
sprzedaĝy miÚdzynarodowej8. Znajduje to
odzwierciedlenie w poziomie dochodów
publicznych, ksztaïtowaniu PKB czy terms
of trade. Pomimo tego, dane statystyczne
dotyczÈce ksztaïtowania poziomu PKB
w gospodarce i PKB ‘‘na gïowڒ’ mieszkañca
za okres 2000-2006 sÈ dla Namibii bardzo
korzystne –– szczególnie na tle danych dla
potÚĝnego sÈsiada i partnera w unii monetarnej –– RPA czy caïoĂci kontynentu Afryki.
Prezentuje to rysunek 3.
Namibia liczÈca wedïug danych za 2006
rok 2052 tys. mieszkañców zajmuje piÈte
miejsce na kontynencie afrykañskim, jeĝeli
chodzi o wysokoĂÊ PKB ‘‘na gïowڒ’ mieszkañca9. ChoÊ PKB ‘‘na gïowڒ’ mieszkañca
ksztaïtuje siÚ stopniowo na wyĝszym co
roku poziomie, co widaÊ na rys. 3, nie da siÚ
tego powiedzieÊ o poziomie PKB w gospowzrost realnego PKB (%)
PKB 'na głowę' (USD, PPP)
8
7
6
9000
5
7500
4
6000
3
4500
2
3000
1
1500
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Namibia PKB 'na głowę' (PPP, USD)
RPAPKB 'na głowę' (PPP, USD)
Afryka PKB 'na głowę' (PPP, USD)
wzrost realnego PKB - Namibia
Rys. 3. Wzrost poziomu realnego PKB i PKB
‘‘na gïowڒ’ mieszkañca za okres 2000-2006 dla
Namibii, RPA i Afryki.
½ródïo: African Economic Outlook Namibia AfDB/
OECD 2007, s. 407.
1/2008
darce. Tu wartoĂci sÈ skokowe. PrawidïowoĂci widocznÈ na rysunku potwierdzajÈ dane
dotyczÈce poziomu realnego PKB w Namibii w okresie 2002-2005. Przedstawia je
tabela 1. Dla porównania dane zostaïy
zestawione z danymi dla pañstwa walutykotwicy unii monetarnej randa –– RPA.
2002
2003
2004
2005
Namibia
6,7
3,5
6,6
4,2
RPA
3,7
3,0
4,5
4,9
Tab. 1. Poziom realnego PKB dla Namibii i RPA
w okresie 2002-2005 (w%).
½ródïo: IMF Country Report No. 07/12 –– Namibia,
January 2007, s. 5.
Poziom PKB w Namibii ksztaïtuje m.in.
popyt miÚdzynarodowy i ceny uranu, cynku,
miedzi, zïota i diamentów (za sprawÈ diamentów w roku 2005 Namibia zajmowaïa
siódme miejsce w Ăwiecie wĂród pañstw
producentów tego mineraïu, a jego wydobycie i sprzedaĝ w tworzeniu PKB Namibii
oszacowano na 8%).
Wzrost gospodarczy Namibii w latach
1995––2000 osiÈgnÈï Ărednio 3,5%. Odpowiedzialny za jego dynamikÚ byï sektor
eksportowy: kopalnie mineraïów, ryboïówstwo i produkty hodowli rolniczej. Wedïug
danych za rok 2000 sektor kopalin (wydobywczy) przyczyniaï siÚ w 50% do tworzenia
dochodów z tytuïu eksportu. W roku 2000
35,4% caïoĂci eksportu stanowiïy diamenty.
W roku 2000 otwarto nowe kopalnie cynku
i miedzi. Kopalnia miedzi powiÚkszyïa
o 10,3% wartoĂÊ dodanÈ sektora wydobywczego nie diamentowego, a kopalnia cynku
wniosïa od roku 2002 istotny wkïad do
wzrostu gospodarczego Namibii (OECD/
BAD 2000: 231). Dla okresu 1998-2001
Ăredni wzrost PKB wyniósï 3,1%. W latach
2000-2005 w Namibii Ărednia roczna stopa
wzrostu PKB wyniosïa 4,5%. Dla okresu
2002-2004 5,6%, a dla lat 2005––2006 znowu
spowolniï do poziomu 4,6%. Ogólny udziaï
kopalin w ksztaïtowaniu dochodów zagranicznych Namibii oszacowano w roku
2007 na 45% (AfDB/OECD 2007: 408).
Wedïug danych za II kwartaï roku 2006,
sprzedaĝ diamentów stanowiïa okoïo
36% caïoĂci dochodów z tytuïu eksportu.
Rok 2006 zapisaï siÚ teĝ innym rekordem w tej branĝy –– zanotowano produkcjÚ diamentu przewyĝszajÈcÈ dwa miliony
karatów.
65
Jak w wiÚkszoĂci pañstw Afryki regionu
sub-Sahary, tak i w Namibii, trudno o dominacjÚ klasycznego rolnictwa, czy to w gospodarce krajowej, czy z przeznaczeniem na
eksport, gïównie ze wzglÚdu na niesprzyjajÈce warunki klimatyczne. Udziaï sektora
rolnictwa w ksztaïtowaniu PKB Namibii
spada systematycznie od roku 1992. Wedïug
danych z 2007 roku jego udziaï nie przekraczaï 6,8%, a produkcja kierowaïa siÚ
raczej na zwierzÚta hodowlane (na woïowinÚ, baraninÚ i miÚso kozie) niĝ roĂliny.
Udziaï sektora rybnego w ksztaïtowaniu
PKB Namibii, wedïug danych za rok 2006,
to okoïo 5,6%. Istotny wkïad w tworzenie
PKB ma turystyka i odkrywanie przez Ăwiat
uroków i bogactw Namibii. Jej poĂredni
udziaï w tworzeniu PKB oszacowano na
16%, a bezpoĂredni na 3,7% w roku 2006
(AfDB/OECD 2007: 410).
Wzrost gospodarczy w Namibii, podobnie jak w przypadku wielu innych gospodarek surowcowych, ksztaïtowany byï przez
wpïywy z tytuïu eksportu10. W przypadku
Namibii wpïywy do gospodarki narodowej
z tytuïu eksportu, ksztaïtowane byïy przez
ceny miÚdzynarodowe na diamenty. Rok
2003 i 2005, kiedy poziom PKB wyraěnie obniĝaï siÚ (patrz rys. 3.), to czas, gdy
udziaï procentowy rynku diamentów w jego
ksztaïtowaniu byï ujemny. Zróĝnicowanie
miÚdzynarodowych cen diamentów, a wiÚc
wahania wartoĂci eksportu i importu, wpïywaïo teĝ na skokowe wartoĂci terms of trade
Namibii w badanym okresie 2000––2005.
WielkoĂci terms of trade z okresu 2003––2005
przedstawia tabela. Szersze ujÚcie za okres
2000––2005 prezentuje rysunek 4.
120
7 tys.
110
6 tys.
100
5 tys.
90
4 tys.
80
3 tys.
70
2000
2001
diamenty
2002
2003
dobra niemineralne
2004
2005
terms of trade
Rys. 4. Ksztaïtowanie terms of trade w Namibii
w okresie 2000––2005.
½ródïo: IMF Country Report No. 07/12 –– Namibia,
January 2007, s. 9.
66
2004
2005
––13,6
––1,0
8,7
Tab. 2. Terms of trade Namibii w latach 2003––
2005 (w %).
½ródïo: IMF Country Report No. 07/12 –– Namibia,
January 2007, s. 20.
Inne dane dotyczÈce terms of trade
Namibii ukazuje jednak inne ěródïo. Poniewaĝ nie wiadomo skÈd wynikajÈ róĝnice,
przedstawiam te dane z okresu 2000-2004
w poniĝszej tabeli.
2000 2001 2002 2003 2004
Terms of
trade
12,5
––7,8
28,8 ––22,6 ––7,7
Tab. 3. Terms of trade Namibii w latach 2000––
2004 (w %).
½ródïo: IMF Country Report No. 07/83, Namibia,
February 2007, s. 50.
Uzupeïnieniem informacji obrazujÈcych
ksztaïtowanie terms of trade Namibii, niech
bÚdÈ dane dotyczÈce handlu zagranicznego
tego pañstwa.
2000 2001 2002 2003 2004
Eksport
10,7 ––13,7 ––6,1 16,3 53,8
(w USD)
Import
––5,9
1,8 ––4,6 33,7 30,9
––0,9
––4,5 ––8,0 18,3 22,2
(w USD)
Eksport
(wielkoĂÊ w %)
Import
indeks terms of trade
eksport (mln N$)
8 tys.
Terms of trade
2003
––5,2
4,0 20,4
5,2
6,0
(wielkoĂÊ w %)
Tab. 4. Eksport oraz import Namibii w okresie
2000––2004.
½ródïo: IMF Country Report No. 07/83, Namibia,
February 2007, s. 50.
Wyniki w handlu zagranicznym i stan
rachunku bieĝÈcego Namibii za okres 2003
–– 2005 przedstawia tabela 5.
System finansowy Namibii charakteryzuje siÚ wysokim stopniem rozwoju i zróĝnicowaniem. Skïadaï siÚ on, wedïug danych
opublikowanych w roku 2007, z czterech
prywatnych banków komercyjnych, trzydziestu towarzystw ubezpieczeniowych,
piÚciuset funduszy emerytalnych i gieïdy.
Studia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW
2003
2004
2005
Eksport
28,0
31,9
27,0
Import
38,3
36,8
36,4
Saldo
––10,3
––5,0
––9,4
5,1
10,2
5,7
Rachunek bieĝÈcy
Tab. 5. Eksport, import oraz stan rachunku bieĝÈcego Namibii za okres 2003-2005 (% PKB).
½ródïo: African Economic Outlook Namibia AfDB/
OECD 2007, s. 413.
CaïoĂÊ aktywów systemu finansowego jest
szacowana na 170% PKB. Wiele podmiotów systemu zostaïo sprywatyzowanych,
gïównie za sprawÈ kapitaïu z sÈsiedniego
RPA. Sektor bankowy jest dojrzaïy, dochodowy i dobrze skapitalizowany. Poniĝszy
schemat prezentuje poziom dochodowoĂci
(jako wskaěniki ROA i ROE) systemu banków komercyjnych, którego aktywa wynoszÈ 38% caïoĂci aktywów systemu finansowego.
Symulacje pokazaïy odpornoĂÊ tego sektora na nagïe zmiany stóp procentowych,
szoki popytowe na kredyt czy wreszcie
zmiany kursu walutowego w kierunku aprecjacji i deprecjacji randa RPA. Szczególnie
niebezpieczne pozostajÈ wïaĂnie zmiany
kursu walutowego randa RPA –– przy wzajemnym parytecie 1:1 –– stworzone zostaïy
bowiem „„znakomite”” warunki dla procesu
tzw. „„zuboĝania sÈsiada””, czyli przenoszeROE
ROA
40
4
35
3,5
30
3
25
2,5
20
2
15
1,5
10
1
2001
2002
2003
2004
2005
ROE skala lewostronna
ROA skala prawostronna
Rys. 5. DochodowoĂÊ systemu banków komercyjnych w Namibii w latach 2001-2005 (wb%).
½ródïo: ½ródïo: IMF Country Report No. 07/83,
Namibia, February 2007, s. 17.
1/2008
nia za pomocÈ kursu walutowego niekorzystnych zjawisk gospodarczych z pañstwa
waluty-kotwicy do pañstwa zwiÈzanego
parytetem. Do problemu tego powrócÚ
w dalszej czÚĂci tego opracowania.
Polityka pieniÚĝna banku centralnego
Namibii jest zdeterminowana przepisami
Porozumienia o unii monetarnej randa.
Cele polityki pieniÚĝnej banku centralnego
Namibii sÈ toĝsame z celami banku centralnego RPA. Podstawowym celem polityki pieniÚĝnej banku centralnego Namibii
jest utrzymanie parytetu dolara Namibii do
randa RPA w stosunku 1:1, a celem ogólnym, pomocnym i nieodzownym w realizacji celu podstawowego jest kontrola inflacji
w przedziale 3––6%11. Bank centralny Namibii powiela decyzje banku centralnego RPA
w zakresie polityki pieniÚĝnej, m.in. w kwestii ustalania poziomu stopy procentowej12.
Polityka pieniÚĝna, choÊ prowadzona
w dwóch „„oĂrodkach””, w przewaĝajÈcej
czÚĂci pozostaje ujednolicona.
Pomimo efektu przenoszenia inflacji
z gospodarki RPA do gospodarki Namibii, za sprawÈ parytetu randa RPA i dolara
Namibii (szczególnie w roku 2006, kiedy
przekroczony zostaï górny puïap celu inflacyjnego –– 6%) w latach 2002––2005 poziom
inflacji w Namibii pozostawaï umiarkowany i pod kontrolÈ. Mierzony indeksem
CPI na koniec tego okresu wynosiï w roku
2003 2,6%, w 2004 4,3%, a w 2005 roku
3,5%. Te niewielkie wahania, jak na maïÈ
otwartÈ surowcowÈ gospodarkÚ afrykañskÈ,
to wynik bardzo dobry. Jak wspominaïem,
moĝna go uznaÊ za pozytywny efekt unii
monetarnej (patrz takĝe rys. 2.). PoszukujÈc konwergencji stóp inflacji w Namibii
i RPA, dokonam porównania. Rysunek 6.
prezentuje poziom inflacji w Namibii i RPA
dla okresu 2002––2005.
Na rysunku prezentujÈcym poziom stóp
inflacji dla Namibii i RPA widaÊ stopieñ
konwergencji stóp inflacji. Wykresy przebiegajÈ w równolegïym poïoĝeniu a poziom
inflacji w Namibii w okresie od 2002 r. do
koñca roku 2004 „„podÈĝa”” za tendencjÈ
wïaĂciwÈ RPA, choÊ na wyĝszym poziomie.
Podobieñstwo skïonnoĂci gospodarek
surowcowych Namibii i RPA do powstawania inflacji i zbliĝone stopy inflacji, spowodowaïyby, ĝe banki centralne Namibii
i RPA, prowadziïyby politykÚ pieniÚĝnÈ
w obu krajach, bez troski o tzw. trade-off
–– zjawisko wymiennoĂci na bazie krzywej
Phillipsa, powstajÈce, kiedy trzeba dosto67
sowaÊ politykÚ pieniÚĝnÈ (jednÈ, wspólnÈ)
do odmiennych realiów inflacyjnych dwu
gospodarek. Stan osiÈgany w Namibii
i RPA w pewnych okresach czasu stwarza przesïanki optymalnoĂci tego obszaru,
jeĝeli mówimy o kryterium inflacji (Presley,
Dennis 1976: 33 i nast.).
PodsumowujÈc rozwaĝania dotyczÈce
ksztaïtowania poziomu realnego PKB
w Namibii, poziomu inflacji, charakterystyki posuniÚÊ z zakresu polityki pieniÚĝnej banku centralnego Namibii (zakïadam,
ĝe stopa procentowa operacji repo i stopa
lombardowa ksztaïtuje siÚ na tym samym
poziomie w RPA i Namibii) i oczywistego
zwiÈzku z odnoĂnymi danymi charakteryzujÈcymi pañstwo waluty-kotwicy, RPA,
sporzÈdzony zostaï schemat, za pomocÈ
którego moĝna te zwiÈzki ukazaÊ.
Pierwszym spostrzeĝeniem jest to, ĝe
stopy procentowe –– stopÚ operacji repo
i stopÚ lombardowÈ (prime rate) banku
centralnego RPA –– kreowano jako reakcjÚ
%
12
8
4
0
2002
2003
RPA
2004
2005
Namibia
Rys. 6. Poziom inflacji w Namibii i RPA w okresie
2002-2005 (w %).
½ródïo: IMF Country Report No. 07/12 –– Namibia,
January 2007, s. 6.
17,5
15
14,5
12,5
11,75
10
10,5
7,5
7
5
2,5
0
–2,5
2000
2001
2002
stopy procentowe banku centralnego RPA:
2003
2004
stopa operacji repo
2005
stopa lombardowa
poziom realnego PKB w Namibii 2002-2005
poziom realnego PKB w RPA 2002-2005
poziom inflacji w RPA 2000-2005 (CPIX)
poziom inflacji w RPA 2003-2005 (CPI średnia roczna)
poziom inflacji w Namibii 2000-2005 (CPI średnia roczna)
Rys. 7. Wzajemne zaleĝnoĂci poziomu realnego PKB Namibii i RPA, poziomu inflacji oraz stopy procentowe banku centralnego RPA dla wybranych okresów (w %).
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: IMF Staff Report Namibia for the 2006 Article IV Consultation,
December 2006, s.. 20; IMF Staff Report South Africa for the 2007 Article IV Consultation, July 2007,
s. 31; IMF Country Report No. 07/83, Namibia, February 2007, s. 50; Aron J., Muellbauer J., September
2006, Review of monetary policy in South Africa 1994-2004, CEPR Discussion Paper No. 5831, s. 40
i nast.
68
Studia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW
na wzrastajÈcy poziom inflacji w RPA. Rok
2002 przyniósï jej bardzo wysoki poziom:
w paědzierniku –– 12,7% wedïug indeksu
CPIX i 14,3% wedïug indeksu CPI. W odpowiedzi na restrykcyjnÈ politykÚ banku centralnego RPA, poziom inflacji obniĝaï siÚ,
a na przeïomie 2003/2004 i w roku 2004,
pomimo obniĝenia jej poziomu –– w RPA
nawet do 1,4% w roku 2004 to poziom
stóp procentowych pozostaï niezmienny
do roku 2005. Na skutek impulsu restrykcyjnego, poziom realnego PKB w okresie
2002––2005, zarówno w RPA jak i Namibii,
obniĝyï siÚ, z tym, ĝe jego wahania w Namibii w dóï i w górÚ byïy wiÚksze niĝ dla RPA.
’agodny przebieg krzywej dla RPA, choÊ
z widocznym spadkiem w roku 2003, wynika
m.in. z wyĝszej wydajnoĂci pracy w RPA niĝ
w Namibii. Róĝnice w wydajnoĂci w obu
pañstwach sÈ znaczne. Np. wydajnoĂÊ pracy
w Namibii w sektorze handlu jest niĝsza
o 40% od wydajnoĂci w RPA, a w sektorze
usïug publicznych o 30%.
Unia monetarna i system currency board
majÈ tÚ cechÚ, ĝe wiÈĝÈc waluty pañstwuczestników kursem parytetowym, uïatwiajÈ konwergencjÚ stóp inflacji z krajem
waluty powiÈzania, ale takĝe „„wystawiajȔ”
na dziaïanie szokowe waluty uczestników
powiÈzane z walutÈ „„gïównȔ”. Tak wiÚc
nagïe deprecjacje i aprecjacje randa RPA
bÚdÈ skutkowaïy podobnym zjawiskiem
dla dolara Namibii. Nawet dla tak krótkiej
perspektywy jak okres 2000––2005 moĝna te
%
10
5
0
-5
-10
-15
2000
2001
2002
1 IX-31 XII – rand RPA traci
42% wartości w stosunku do
USD
2003
2004
2005
przełom 2002 i 2003 r. – 28% aprecjacja
kursu walutowego randa do USD
koniec XII 2001r - koniec I 2004 r. –
kurs walutowy randa RPA uległ
aprecjacji, w tym okresie o 105%
nominalnie w stosunku do dolara USA
i o 50% względem EURO
Rys. 8. Odchylenia realnego kursu walutowego
dolara Namibii na wahania randa RPA w okresie
2000-2005 (w%).
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie IMF
Country Report No. 07/12 –– Namibia, January
2007, s. 7; African Economic Outlook South Africa
AfDB/OECD 2004, s. 277 i nast.
1/2008
wzajemne zaleĝnoĂci pokazaÊ. Odchylenia
realnego kursu walutowego dolara Namibii
„„przeniesione”” z wahañ randa RPA prezentuje rysunek 8.
Moĝliwe, ĝe deprecjacja kursu walutowego randa do dolara USD, a zatem
i deprecjacja dolara Namibii, przyczyniïa
siÚ do korzystnego uksztaïtowania terms
of trade Namibii w roku 2002. Sprzedana
w eksporcie znaczna iloĂÊ diamentów mogïa
wynikaÊ z faktu otrzymywania wiÚkszej iloĂci dolara Namibii z tytuïu tej sprzedaĝy
denominowanej w dolarach USA. Kiedy
trend odwróciï siÚ w kierunku aprecjacji,
terms of trade bardzo wyraěnie siÚ zaïamaï
i nastÈpiï bardzo znaczny spadek udziaïu
diamentów w eksporcie (rys. 4). Niestety
brak bliĝszych informacji nie pozwala na
precyzyjne i pewne wnioski.
4. Perspektywy rozwoju integracji
monetarnej Namibii
4.1. OptymalnoĂÊ obszaru walutowego
Namibia –– RPA
PrzynaleĝnoĂÊ Namibii do unii monetarnej randa –– „„podzielenie”” losów gospodarczych z RPA, poprzez peïne uczestnictwo
w zyskach i stratach wywoïanych przez
przenoszone z RPA poziom inflacji, tendencje zmian kursu waluty, decyzje polityki pieniÚĝnej banku centralnego RPA
–– prowokuje do postawienia pytania, czy
mogïaby powstaÊ pomiÚdzy NamibiÈ i RPA
unia walutowa, Strefa Randa RPA, obszar
jednowalutowy13. Obszar jednowalutowy
powinien speïniÊ stawiane w teorii ekonomii postulaty optymalnoĂci.
Genezy pojÚcia „„optymalnoĂÊ obszaru
walutowego”” naleĝy szukaÊ w praktyce integracji europejskiej jako efektu „„koncepcji
bezpieczeñstwa”” tworzenia strefy walutowej w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG) niezaleĝnej od dolara amerykañskiego i niepodatnej na przenoszone za
jego sprawÈ zakïócenia utrudniajÈce proces
ekonomicznej integracji EWG14. Uzyskane
w ramach do optymalnoĂci podobieñstwo
gospodarek, przejawia siÚ w konwergencji
stóp, „„dÈĝeñ”” gospodarki do inflacji, podobieñstwie struktur gospodarek i konwergencji cykli koniunkturalnych.
W sferze klasycznych teorii optymalnoĂci,
rozpoczniemy od badanie stopnia otwartoĂci gospodarki Namibii i RPA, w kontekĂcie
kryterium optymalnoĂci R. I. McKinnona.
69
Te badania opierajÈ siÚ na opisanym szeroko
w literaturze przedmiotu rozumieniu pojÚcia
otwartoĂci gospodarki mierzonej udziaïem
dóbr sprzedawalnych w ogólnym spoĝyciu
i produkcji krajowej i wzajemnÈ wymianÈ
handlowÈ, z którÈ ïÈczy siÚ pojÚcie wspóïczynnika otwartoĂci w handlu –– udziaïu handlu zagranicznego w tworzeniu PKB.
KalkulacjÚ stopnia otwartoĂci oparto na
podstawie wyliczeñ formuïy:
[
(
)
(
logb total trade + logb total trade
GDP i
GDP
OPENi,j =
2
)
j
]
Z wyliczeñ wynika wysoki stopieñ otwartoĂci gospodarki Namibii wzglÚdem gospodarki RPA (OECD 2003: 14 i nast.). Graficzne przedstawienie wyników prezentuje
rys. 9.
eksport i import do PKB
1,3
1,0
0,8
0,5
0,3
0
1992
1993
RPA
1994
1995
Namibia
1996
1997
1998
1999
Rys. 9. OtwartoĂÊ gospodarki (jako wielkoĂÊ
przepïywów handlowych do PKB) Namibii i RPA
w okresie 1992 –– 1999.
½ródïo: Macroeconomic convergence in Southern
Africa: the rand zone experience, December 2003,
Working Paper No. 231, OECD Development
Centre, s. 15.
OdnoszÈc do badañ nad optymalnoĂciÈ
gospodarki Namibii do gospodarki RPA
teoriÚ P. B. Kenena, która odwoïuje siÚ
do pojÚcia zróĝnicowania gospodarki oraz
stopnia róĝnorodnoĂci produkcji w poszczególnych jej regionach. Zróĝnicowanie
gospodarki, szczególnie w odniesieniu do
branĝ dóbr eksportowych, powoduje zachowanie przez gospodarkÚ niepodatnoĂci na
zakïócenia zewnÚtrzne z uwagi na fakt,
ĝe spadkowi popytu miÚdzynarodowego
na jedno dobro eksportowe moĝe towarzyszyÊ wzrost popytu miÚdzynarodowego
na inne dobro wytwarzane w innej gaïÚzi
gospodarki/produkcji. Pañstwo moĝe wiÚc
z takiego nieprzewidzianego przesuniÚcia popytu miÚdzynarodowego wyjĂÊ nie70
jako „„obronnÈ rÚkȔ”, kiedy oferuje Ăwiatu
w eksporcie zróĝnicowany koszyk dóbr.
Spostrzeĝenia pïynÈce z koncepcji P.B.bKenena sÈ szczególnie uzasadnione, kiedy
mowa o pañstwach Afryki, nie tylko Poïudniowej, ale teĝ caïego regionu sub-Sahary.
Ich gospodarki sÈ bowiem gospodarkami
surowcowymi, a w wiÚkszoĂci przypadków
znaczÈca czÚĂÊ dochodów publicznych
pochodzi ze sprzedaĝy miÚdzynarodowej
jednego, dwóch unikalnych dóbr mineralnych. W takiej gospodarce, w przypadku
zaïamania popytu miÚdzynarodowego na
to dobro, skutki sÈ dramatyczne.
PrzesuniÚcie popytu znane z koncepcji
R. A. Mundella, w obszarze charakteryzujÈcym siÚ jednorodnoĂciÈ produkcji (na
dotkliwe skutki przesuniÚcia popytu powodujÈcego szok asymetryczny naraĝone sÈ
wïaĂnie gïównie gospodarki surowcowe)
bÚdzie zagraĝaïo wiÚc eskalacjÈ niekorzystnych zjawisk, które zagroziïyby bytowi
parytetu i mogïyby spowodowaÊ decyzjÚ
o opuszczeniu unii walutowej (Grauwe
de 2003: 16 i nast.). Namibia jest typowÈ
gospodarkÈ surowcowÈ15.
Tak wiÚc mamy zróĝnicowanie produkcji dóbr i usïug eksportowanych (tradeables) w Namibii, oznaczone jako „„i”” w stosunku do RPA, oznaczone jako „„j”” przy
uwzglÚdnieniu sektorów wytwórczoĂci „„k””
oraz podniesione do kwadratu zróĝnicowanie udziaïu sektora „„k”” w pañstwie „„i””
(sik) oraz „„j””(sjk) (OECD 2003: 16), co jest
opisane formuïÈ:
Hi, j, k t = Y (sik –– sjk)2
WartoĂci wyliczone na podstawie formuïy, pokazane graficznie tworzÈ nastÚpujÈcy wynik. Prezentuje to rysunek 10.
stopień zróżnicowania *
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,02
0,00
1992
1993
1994
* tzw. indeks Herfindhala
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Rys. 10. Zróĝnicowanie produkcji/eksportu dóbr
i usïug Namibii w stosunku do RPA w okresie
1992––2000.
½ródïo: Macroeconomic convergence in Southern
Africa: the rand zone experience, December 2003,
Working Paper No. 231, OECD Development
Centre, s. 16.
Studia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW
Wykres oscylujÈcy ku wartoĂci zero oznacza bardzo wysoki stopieñ zróĝnicowania
produkcji i eksportu gospodarki Namibii
wzglÚdem RPA w badanym okresie. OddalajÈcy siÚ od zera trend oznacza cechÚ
przeciwnÈ. Pomimo surowcowego charakteru gospodarki Namibii, rysunek 10. prezentuje czytelnie fakt osiÈgania zróĝnicowania na przestrzeni krótkiego odcinka czasu
1992––1993 (ostra tendencja spadkowa krzywej), co sugeruje istotne zmiany zachodzÈce
w gospodarce Namibii i organizacji eksportu
wraz z przystÈpieniem do unii monetarnej
randa. Od koñca okresu tych gwaïtownych
zmian, Namibii nie groziïy negatywne skutki
wynikajÈce z przesuniÚcia popytu.
Dla ewentualnego potwierdzenia wniosków wynikajÈcych z powyĝszego badania, kolejnym etapem badania gospodarki
Namibii bÚdzie okreĂlenie jej podatnoĂci na
szok niesymetryczny. Zjawisko to, badane
w kontekĂcie teorii optymalnego obszaru
walutowego przez R. A. Mundella, polega
na przesuniÚciu popytu z towarów produkowanych przez pañstwo B na produkty wytwarzane w pañstwie A. PrzesuniÚciu popytu
zobrazowanemu jako przesuniÚcie krzywej
zagregowanego popytu w modelu AS-AD,
towarzyszy wzrost cen oraz zwiÚkszenie produkcji i zatrudnienia w pañstwie A. W pañstwie B na odwrót –– przesuniÚcie krzywej
popytu AD w dóï oznacza ceteris paribus
wzrost niesprzedanych zapasów, spadek produkcji, wzrost bezrobocia i deficyt w bilansie
handlowym. Tak wiÚc róĝne, niesymetryczne
reakcje dwóch gospodarek na szok stawiajÈ
w niebezpieczeñstwie trwanie parytetu i unii
walutowej bez daleko idÈcych reform.
Badanie podatnoĂci na szok niesymetryczny opiera siÚ na wartoĂci logarytmicznej
stosunku realnego PKB Namibii i PKB RPA
(OECD 2003: 17). GraficznÈ interpretacjÚ
uzyskanych wyników prezentuje rysunek 11.
0,04
0,02
0,00
–0,02
1992
1993
RPA
1994
1995
Namibia
1996
1997
1998
1999
2000
Rys. 11. Realny PKB Namibii i RPA w okresie
1992––2000 (wartoĂci logarytmiczne).
Macroeconomic convergence in Southern Africa:
the rand zone experience, December 2003, Working Paper No. 231, OECD Development Centre,
s. 18.
1/2008
Przebieg krzywej dla Namibii ukazuje
od roku 1994 podÈĝanie za prawidïowoĂciÈ
krzywej dla RPA. W roku 1994 nastÈpiï proces skorelowania cykli gospodarczych Namibii z cyklem w RPA. Jest on na tyle silny,
ĝe krzywa dla Namibii nigdy nie wychodzi
poza próg negatywnej korelacji -0.02. Kiedy
wariancja wartoĂci logarytmicznej produkcji
powstaïa ze stosunku realnego PKB Namibii i PKB RPA osiÈgnÚïaby zero, moĝna by
mówiÊ o peïnej synchronizacji cykli gospodarczych tych dwóch pañstw. InterpretujÈc
przebieg krzywych jako efekt zbliĝonych
struktur produkcji w RPA i Namibii, oraz
korzystny stopieñ osiÈgniÚtej konwergencji
realnej, moĝna zaryzykowaÊ twierdzenie,
ĝe gdyby w okresie 1994-2000 nastÈpiï szok
to obie gospodarki odczuïyby jego skutki
podobnie –– kraje zostaïyby dotkniÚte szokiem w sposób symetryczny (Khamfula,
Huizinga 2004: 700).
5. Wnioski, podsumowanie
PrzynaleĝnoĂÊ Namibii –– maïej, otwartej, surowcowej gospodarki sub-saharyjskiej –– do unii monetarnej z randem RPA
usprawniïa niewÈtpliwie i poprawiïa jakoĂÊ
funkcjonowania rynku finansowego w sektorze ubezpieczeñ i finansów w Namibii.
Swoboda przepïywu kapitaïu i liberalizacja
Ăwiadczenia usïug finansowych pomogïy
uzyskaÊ lepszÈ dostÚpnoĂÊ kapitaïu i moĝliwoĂci dywersyfikacji ryzyka na obszarze
Namibii i RPA, jak i umoĝliwiïy korzystnÈ
alokacjÚ portfela inwestycyjnego. Czerpanie w Namibii doĂwiadczenia z instytucji
finansowych RPA pozwala takĝe „„wspólnymi siïami”” przewidywaÊ i okreĂlaÊ ewentualne niekorzystne wahania kursowe obu
walut czy przewidywaÊ tendencje inflacyjne.
W tych kwestiach dane statystyczne zaprezentowane w tym opracowaniu jak i wyniki
badañ ukazaïy wysoki poziom konwergencji.
„„SÈsiedztwo”” z RPA i swoboda przepïywu
kapitaïu w unii monetarnej randa ma takĝe
i niekorzystne dla Namibii strony. Kapitaï
inwestycyjny Namibii, nie znajdujÈc zawsze
korzystnego i konkurencyjnego miejsca alokacji w Namibii, po prostu odpïywa do RPA.
Skala tego odpïywu w okresie 1990––1994 to
Ărednio 1,8 bln dolarów Namibii rocznie. Po
roku 1995 szacuje siÚ, ĝe rocznie z Namibii
odpïywa do sÈsiada okoïo 2,4 bln dolarów
Namibii. Rynek walutowy obszaru caïej unii
monetarnej randa RPA przyczynia siÚ poza
71
tym do spadku transakcji zawieranych na
rynku walutowym Namibii. Taniej i szybciej
instytucje finansowe i poĂrednicy dokonujÈ
transakcji na rynku regionalnym Unii niĝ
krajowym, Namibii. Powoduje to, ĝe instytucje finansowe w Namibii nie mogÈ siÚ tak
szybko rozwijaÊ jak te w RPA.
Trudno takĝe wïadzom narodowym
Namibii w realiach unii monetarnej i swobody przepïywu kapitaïu wpïynÈÊ na zmniejszajÈcy siÚ popyt na zawierane w Namibii
transakcje walutowe i zmniejszanie podaĝy
waluty narodowej Namibii. Jakie sÈ przyczyny tego nie korzystnego dla Namibii zjawiska? Naleĝy wskazaÊ, ĝe:
–– zmniejszanie popytu na zawieranie
w Namibii transakcji walutowych jest
spowodowane peïnÈ wymienialnoĂciÈ
dolara Namibii i randa RPA w stosunku
1:1 bez opïat czy prowizji,
–– przyznanie randowi RPA statusu waluty
równorzÚdnej walutom narodowym
pañstw Unii sprawia, ĝe ponad 80%
transakcji importowych Namibii jest
denominowane i dokumentowane w randzie RPA,
–– obrót diamentami pochodzÈcymi
z Namibii odbywa siÚ poprzez terytorium
i wyspecjalizowane podmioty z RPA
–– transakcje opïacane sÈ w walucie RPA
i czÚsto kwoty te juĝ „„nie wracajȔ” do
Namibii, ale sÈ inwestowane w RPA,
–– Ăcisïa kooperacja instytucji finansowych
i banków komercyjnych sprawia, ĝe uzyskane Ărodki dewizowe z eksportu przez
przedsiÚbiorców z Namibii, przedstawiane w banku Namibii sÈ rozliczane
przez korespondentów tego banku
w RPA, oczywiĂcie w randzie, a nie
w dolarze Namibii.
Niekorzystnym aspektem czïonkostwa
Namibii w unii monetarnej randa jest teĝ
kontrola przez RPA, w ramach prawa
dewizowego, odpïywu kapitaïu z Namibii
w kierunku pañstw spoza Unii. Poniewaĝ
wspominany parytet w Unii opiewa na stosunek 1:1, kaĝdy dolar Namibii zainwestowany poza UniÈ to uszczuplenie podaĝy
pieniÈdza w caïej Unii o jednego randa
RPA. Zachowanie banku centralnego RPA
jest wiÚc zrozumiaïe, aczkolwiek z punktu
widzenia Namibii jest to zapewne najdotkliwsza niedogodnoĂÊ dla zarzÈdzania jej
miÚdzynarodowymi inwestycjami. MajÈc
w ĂwiadomoĂci fakt, ĝe wspóïczesny Ăwiat
oferuje wiele atrakcyjnych miejsc lokowania kapitaïu maïe, otwarte rozwijajÈce siÚ
72
gospodarki regionu Afryki Poïudniowej
–– Botswany, Lesotho, RPA i Swazilandu
–– niekoniecznie za takie muszÈ byÊ przez
podmioty gospodarcze z Namibii uznane.
OsiÈgniÚte w gospodarce Namibii przesïanki stabilnoĂci gospodarczej dziÚki czïonkostwu w unii monetarnej randa, w mojej
opinii, pozostajÈ zwodnicze. ZwiÈzków
integracyjnych o charakterze unii monetarnych czy unii walutowych nie tworzy
siÚ tylko po to, aby w tym samym czasie
co inny partner z unii odczuwaÊ skutki
szoku czy deprecjacji wspólnej waluty lub
waluty-kotwicy, a w okresach jej aprecjacji
nie radziÊ sobie z deficytem handlowym.
Chodzi czasem o to, aby waluta partnera
silnego gospodarczo stawaïa siÚ podporÈ
w okresach, kiedy gospodarka pañstwaczïonka na skutek czynników zewnÚtrznych potrzebuje oparcia. Powstaje tu do
rozwaĝenia pewien dylemat. Czy zawiÈzaÊ
wspóïpracÚ z partnerem z regionu, którego
gospodarka powiela cechy pañstwa-czïonka
(np. region Afryki Poïudniowej), czy zawiÈzaÊ wspóïpracÚ z partnerem zewnÚtrznym
spoza kontynentu afrykañskiego. Taka
wspóïpraca zdefiniowana byïaby przez
ogromne dysproporcje partnerów i nie wróĝyïaby w unii monetarnej, currency board
czy unii walutowej szans na powodzenie,
choÊ w krótkim okresie mogïaby przynieĂÊ
niewyobraĝalne korzyĂci16.
Unia monetarna Namibii i RPA, pañstw
sÈsiadujÈcych o duĝym podobieñstwie
gospodarek, wydaje siÚ rozwiÈzaniem nie
zawsze pomyĂlnym gospodarczo dla Namibii, ale bardziej racjonalnym niĝ poszukiwanie przez NamibiÚ inicjacji wspóïpracy
walutowej ze StrefÈ EURO (na wzór
pañstw czïonkowskich strefy franka CFA
w Afryce ¥rodkowej i Afryce Zachodniej)
czy na przykïad ze Stanami Zjednoczonymi.
Gdyby do skutku doszïo powstanie unii
walutowej, Strefy Randa, dokonaïoby siÚ to
zapewne nie tylko z NamibiÈ, ale Lesotho
i Swazilandem, a moĝe i BotswanÈ. Jeĝeli
chodzi o potencjaï gospodarczy takiej unii,
niewiele róĝniïoby jÈ w kwestiach wpïywu
na dynamikÚ PKB czïonków, tendencje do
inflacji w ich gospodarkach, na ksztaïtowanie terms of trade od unii monetarnej randa
w ksztaïcie obecnym. Waĝne jest bowiem
to, z walutÈ, jakiej gospodarki ïÈczy siÚ losy
swojej gospodarki, a nie fakt powstania lub
nie wspólnej instytucji bankowej.
NadchodzÈce lata pokaĝÈ, na ile RPA,
jednak najpotÚĝniejsze pañstwo regionu
Studia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW
Afryki Poïudniowej, bÚdzie w stanie
przekonaÊ pañstwa czïonkowskie unii
monetarnej randa i pañstwa czïonkowskie SADC do zmian, które mogÈ staÊ
siÚ nieuchronne i wymuszone. Integracja
regionalna na kontynencie afrykañskim
wchodzi bowiem po dziesiÈtkach lat rozwoju powoli w fazÚ dojrzaïÈ, czemu sprzyja
rosnÈce zainteresowanie Ăwiata tym kontynentem.
3
4
5
Informacje o autorze
Dr Tomasz W. Kolasiñski –– Katedra Gospodarki
Narodowej, Wydziaï ZarzÈdzania UW.
E-mail: [email protected]
Przypisy
1
2
M.in. Program przyjmowania standardów technicznych ¥wiatowej Organizacji Handlu (WTO)
i Unii Europejskiej (UE). Takĝe Program
wdraĝania programów rozwoju infrastruktury
gospodarczej i legislacji w Namibii –– szerzej na
ten temat Development of a National Quality
Infrastructure in Namibia, SIDA Evaluation
02/18, June 2002
Unia Celna Afryki Poïudniowej, Southern
African Customs Union, SACU, powstaïa
w roku 1910. Pañstwami czïonkowskimi SACU
sÈ obecnie Botswana, Lesotho, Namibia, RPA,
Swaziland. Podstawowymi cechami tego zwiÈzku
integracyjnego jest wolny handel w obrÚbie
Unii oraz wspólna zewnÚtrzna taryfa celna.
Pañstwa czïonkowskie SACU, na wzór integracji europejskiej, pracujÈ nad wprowadzeniem
w ĝycie Wspólnej Polityki Rolnej, Przemysïowej,
Konkurencji oraz Przeciwdziaïania Praktykom
Monopolistycznym. Podobieñstwem do unii
celnej w ramach Unii Europejskiej jest takĝe
udziaï SACU w dochodach publicznych kaĝdego
pañstwa czïonkowskiego z tytuïu podatku VAT
oraz akcyzy.
Pañstwa SACU rozwijajÈc miÚdzynarodowÈ
wspóïpracÚ handlowÈ miÚdzy sobÈ, zgïaszajÈ teĝ
potrzebÚ zacieĂniania stosunków i poszerzenia
obszaru unii celnej SACU o pozostaïe dziewiÚÊ
pañstw regionu Afryki Poïudniowej. Pañstwa
SACU tworzÈ z tymi pañstwami WspólnotÚ
Afryki Poïudniowej na rzecz Rozwoju (Southern
African Development Community, SADC). SADC
powstaïa w roku 1992. Pañstwami czïonkowskimi
SADC sÈ pañstwa SACU oraz Angola, Republika
Kongo, Malawi, Mauritius, Mozambik, Seszele,
Tanzania, Zambia i Zimbabwe –– razem 14 pañstw.
Z inicjatywy pañstw SACU, wymiana handlowa
z pañstwami SADC odbywa siÚ w imporcie
z SADC bezcïowo. Na rok 2008 planowane jest
utworzenie w obrÚbie czternastu pañstw SADC
strefy wolnego handlu.
1/2008
6
7
8
9
10
11
Botswana utrzymuje kurs walutowy waluty narodowej w odniesieniu do koszyka walut, w którym udziaï randa RPA waha siÚ od 60 do 70%.
Tym samym jako czïonek SACU nie uczestniczy
w unii monetarnej randa RPA.
W RPA obowiÈzuje pïynny system kursu walutowego randa. I tak np. 15 czerwca 2007 roku kurs
walutowy randa do dolara USA wynosiï 1R =
0,1391USD.
Najwaĝniejsze wydarzenia z historii Strefy randa
patrz m.in.: Macroeconomic convergence in
Southern Africa: the rand zone experience,
Working Paper No. 231, OECD Development
Centre, December 2003, str. 8.
Unia monetarna randa, cechuje siÚ w odróĝnieniu od Strefy EURO, brakiem postanowienia
o nieodwoïalnoĂci wzajemnego parytetu 1:1
pomiÚdzy walutami Unii (irrevocability).
Afryka regionu sub-Sahary to obszar tworzony
przez pañstwa Afryki oprócz Algierii, Egiptu,
Maroko i Tunezji. Szerzej na ten temat: Artadi
E.V., Sala-i-Martin X. The economic tragedy
of the XXth century: growth in Africa, NBER
Working Paper 9865, July 2003, s. 1.
Problemy gospodarcze pañstw Afryki o gospodarkach surowcowych, wynikajÈce z niekorzystnych zmian cen miÚdzynarodowych dóbr mineralnych, nieprzetworzonych (raw materials), staïy
siÚ przyczynÈ powaĝnego zaïamania finansów
w tych pañstwach Afryki juĝ na poczÈtku lat
1980. Ich efektem byï wzrost: deficytu budĝetowego, poziomu zadïuĝenia zagranicznego; spadek
poziomu wzrostu gospodarczego i powiÚkszenie
sfery ubóstwa (Dessart, Ubogu 2001: 22 i nast.).
Pomimo tego, stopa ubóstwa na obszarach
niezurbanizowanych wynosiïa 42%, a kraj charakteryzowaïa znaczna rozpiÚtoĂÊ dochodów
–– poziom nierównowagi szacowany wspóïczynnikiem Gini oszacowano na 0,6 –– istotnie wysoki
(AfDB/OECD 2007: 407).
Handel zagraniczny Namibii jest zdominowany
przez RPA. Wedïug danych z 2007 roku, okoïo
80% caïoĂci importu pochodzi z RPA. Eksport
Namibii do RPA to okoïo 30% (AfDB/OECD
2007: 413).
Cel inflacyjny polityki pieniÚĝnej banku centralnego RPA, SARB-u, zostaï przyjÚty w roku
2000. Cel inflacyjny mierzony indeksem CPIX
zostaï okreĂlony w przedziale 3-6% z moĝliwoĂciÈ modyfikacji przedziaïu do wartoĂci 3––5%
(Aron, Muellbauer 2006: 5).
W odniesieniu do polityki pieniÚĝnej prowadzonej przez bank centralny Namibii, trzeba
wskazaÊ, ĝe celu inflacyjnego nie udaïo siÚ jednak zrealizowaÊ w roku 2006. Poziom rocznej
inflacji 2006 roku wyniósï 6,1%. Byï to najwyĝszy jej poziom od sierpnia 2003 roku, kiedy
wyniósï 6,7%. Na te wyniki roku 2006 wpïyw
miaïy nie tylko takie czynniki zewnÚtrzne jak
wzrost cen ropy naftowej, transportu i krajowe,
jak popyt konsumpcyjny, wzrost cen ĝywnoĂci
73
12
13
14
15
16
74
i deprecjonujÈcy kurs dolara Namibii. Istotny
dla wyniku inflacyjnego byï teĝ wpïyw walutykotwicy RPA poprzez parytet 1:1. Tamĝe mianowicie poziom inflacji mierzony indeksem
CPIX wzrastaï. W roku 2005 wynosiï 2,2%, aby
w roku 2006 osiÈgnÈÊ poziom 5,1% i przyczyniÊ siÚ do równie niekorzystnych prognoz na
rok 2007.
RPA, podobnie jak i Namibia, jest maïÈ, otwartÈ
gospodarkÈ sub-saharyjskÈ, wystawionÈ na dziaïanie szoków zewnÚtrznych. Nagïa zmiana cen
ropy naftowej, wzrost cen ĝywnoĂci na skutek
suszy czy powodzi to tylko nieliczne przykïady
tych czynników, których nagïe wystÈpienie zmienia drastycznie wyniki gospodarki w zakresie
ksztaïtowania na przykïad poziomu inflacji czy
dochodu narodowego. Nie trzeba teĝ przekonywaÊ, ĝe w tej sytuacji, klasyczne instrumenty
polityki pieniÚĝnej banku centralnego nie sÈ
w stanie w krótkim okresie czasu przywróciÊ
gospodarce utraconej równowagi. Stawia to
przed bankiem centralnym RPA i Namibii,
szczególnie w realiach unii monetarnej bardzo
trudne zadanie. Dlatego teĝ banki, zamiast
gwaïtownych posuniÚÊ w reakcji na szok, kierujÈ
siÚ raczej horyzontem dwu-trzy letnim w kreowaniu np. polityki stóp procentowych. Jest
to nastawienie umiarkowane, znane z modelu
Svenssona. Polityka banku centralnego pomija
wiÚc czÚsto niepokojÈco skokowe wartoĂci,
jakie przybiera poziom inflacji czy wartoĂci
terms of trade w okresie krótszym niĝ dwuletni.
Pytanie postawione przez autora ma charakter
jedynie inspirujÈcy do dyskusji. Z ekonomicznego punktu widzenia, na podstawie studiowanej cytowanej literatury, nie ma uzasadnienia
dla takiej decyzji.
PojÚcie „„optymalny”” w odniesieniu do obszaru
walutowego definiowane byïo tak niejednolicie,
jak wielu autorów (m.in.: Mundell, McKinnon,
Kenen, Heller, Tavlas i inni) rozumiaïo zespóï
cech gospodarek narodowych pañstw naleĝÈcych do obszaru walutowego –– takich cech,
które stanowiÈc o stopniu zacieĂnienia integracji
ekonomicznej, stworzyïyby dla pañstw „„parasol
ochronny””, umoĝliwiajÈcy absorbowanie szoków gospodarczych pochodzÈcych ze Ăwiata,
a tym samym w dïugim okresie czasu umoĝliwiïby osiÈgniÚcie trwaïego wzrostu gospodarczego i dobrobytu zamieszkujÈcych go ludzi
(Kolasiñski 2003: 20 i nast.)
¥wiadczy o tym m.in.: wpïyw obrotu diamentami
na terms of trade, takĝe dane za rok 2000, które
informujÈ o 48% udziale diamentów i 30%
udziale ryb w caïoĂci eksportu.
Moĝna tu przywoïaÊ przykïad Argentyny i USA
w kontekĂcie krótko- i dïugookresowych efek-
tów currency board Dolara USA i peso argentyñskiego.
Bibliografia
AfDB/OECD. 2004. African Economic Outlook
South Africa, Washington: AfDB/OECD.
AfDB/OECD. 2007. African Economic Outlook
Namibia, Washington: AfDB/OECD.
Aron, J. i J. Muellbauer. 2006. Review of monetary
policy in South Africa 1994––2004. CEPR Discussion
Paper, nr 5831.
Artadi, E.V. i X. Sala-i-Martin. 2003. The economic
tragedy of the XXth century: growth in Africa.
NBER Working Paper, nr 9865.
Cohen, D., Kristensen, N. i D. Verner. 1999. Will
the Euro create a bonanza for Africa?. CEPR
Discussion Paper, nr 2304.
de Grauwe, P. 2003. Unia walutowa, Warszawa:
PWE.
Dessart, M.A. i R.E. Ubogu. 2001. Capacity building, governance and economic reform in Africa,
Washington: IMF.
Igbal, Z. i M.S. Khan. 1998. Trade reform and
regional integration in Africa, Washington: IMF.
IMF. 2006. Namibia: 2006 Article IV Consultation
–– Staff Report, Washington: IMF.
IMF. 2007a. Country Report No. 07/12 –– Namibia,
Washington: IMF.
IMF. 2007b. Country Report No. 07/274 –– South
Africa, Washington: IMF.
IMF. 2007c. Country Report No. 07/83 –– Namibia,
Washington: IMF.
IMF. 2007d. South Africa: 2007 Article IV Consultation –– Staff Report, Washington: IMF.
Khamfula, Y. i H. Huizinga. 2004. The Southern
African Development Community: suitable for
a monetary union?. Journal of Development Economics, nr 73.
Kolasiñski, T.W. 2003. Unia Gospodarcza i Walutowa,
Kutno-Skierniewice: Wyĝsza Szkoïa EkonomicznoHumanistyczna w Skierniewicach, Wyĝsza Szkoïa
Gospodarki Krajowej w Kutnie.
OECD/BAD. 2000. African Economic Outlook
Namibia, Washington: OECD/BAD.
OECD Development Centre. 2003. Macroeconomic
convergence in Southern Africa: the rand zone
experience. Working Paper, nr 231.
Presley, J.R. i G.E.J. Dennis. 1976. Currency areas
theory and practice, London: Macmillan Press Ltd.
Sjöberg, B. 2002. Development of a National
Quality Infrastructure in Namibia. SIDA Evaluation,
nr 02/18.
Studia i Materiaïy –– Wydziaï ZarzÈdzania UW