czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 5/2006 Nr 4(17)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Występowanie wad rozwojowych u dzieci z trwałą i przejściową
niedoczynnością tarczycy rozpoznawaną w wyniku badań przesiewowych
na terenie Pomorza Zachodniego
Incidence of congenital abnormalities in children with transient and persistent
hypothyroidism diagnosed of West-Pomeranian region
1
Elżbieta Petriczko, 2Janusz Fydryk, 3Elżbieta Bartkowiak, 4Anhelli Syrenicz, 1Mieczysław Walczak
Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
Klinika Pediatrii Hematologii i Onkologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
3
Zakład Medycyny Nuklearnej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
4
Klinika Endokrynologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Przemiany Materii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
1
2
Adres do korespondencji:
Elżbieta Petriczko, Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego
Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 71-252 Szczecin, ul. Unii Lubelskiej 1, tel/fax 914253167, [email protected]
Słowa kluczowe: wrodzona niedoczynność tarczycy, przejściowa niedoczynność tarczycy, badania przesiewowe
Key words: congenital hypothyroidism, persistent hypothyroidism, screening programme
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Celem pracy była analiza częstości występowania wad wrodzonych u dzieci z trwałą i przejściową niedoczynnością
tarczycy z regionu Pomorza Zachodniego. Metodyka. Praca dotyczyła 131 dzieci z regionu Pomorza Zachodniego,
ocenianych od 1 I 1992 do 31 XII 2001, u których w badaniu neonatalnym stwierdzono stężenie TSH ≥ 20 mIU/l.
W okresie tym badaniami przesiewowymi objęto 213 831 noworodków. Pacjentów zakwalifikowano do trzech
grup: dzieci z wrodzoną niedoczynnością tarczycy (WNT) (n=47), dzieci z przejściową niedoczynnością tarczycy
(PNT) (n=31), dzieci z hipertyreotropinemią (hiperTSH) (n=53).Przeprowadzono analizę częstości i rodzaju wad
wrodzonych występujących we wszystkich grupach dzieci. Wyniki. Najwięcej dodatkowych wad wrodzonych
stwierdzono wśród dzieci z wrodzoną niedoczynnością tarczycy. Wystąpiły one u 10 dzieci z tym rozpoznaniem. W
grupie dzieci z przejściową niedoczynnością tarczycy dodatkowe wady rozwojowe stwierdzano u pięciorga dzieci.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że nie stwierdzono w ogóle współistnienia wad wrodzonych w grupie dzieci
z hipertyreotropinemią. Wnioski. U dzieci z zaburzeniami czynności tarczycy, szczególnie z rozpoznaniem WNT,
stwierdzono wysoką częstość wad wrodzonych, w tym głównie wad serca. Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):35-40
The aim of the study was to assess the incidence of congenital abnormalities (CA) in children with perinatal
thyroid disorders from West Pomeranian Region. Methods. The study group consisted of 131 patients whose TSH
level was above 20 mIU/l and forms 0.061% of all children that were screened (213 831 screening tests). Based on
35
Endokrynologia_17.indd
35
2007-01-02, 09:56
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):35-40
neoTSH, FT3 and FT4 collected at 1. visit, patients were qualified into 3 groups: congenital hypothyroidism (CH n=47),
transient hypothyroidism (TH n=31), hyperthyreotropinaemia (hyperTSH n=53). Results. The higher incidence of CA in
a group of CH (10 children, 21.3%) was found. In a TH group CA were detected in 5 children (20%). The absence of CA
in children from hyperTSH group (is worth emphasizing). Conclusions. In children with perinatal thyroid disorders high
incidence of congenital anomalies, especially congenital heart defects, was detected. Pediatr. Endocrinol., 5/2006;4(17):35-40
Wstęp
Wrodzona niedoczynność tarczycy jest jedną z
najczęstszych przyczyn upośledzenia intelektualnego, która dzięki wprowadzeniu w wielu krajach
populacyjnych badań przesiewowych może zostać
w porę wykryta i skutecznie leczona [1–4]. Większość przypadków trwałej niedoczynności tarczycy (80–85%) jest spowodowana dysgenezją gruczołu tarczowego, będącą wynikiem zaburzeń rozwoju tarczycy we wczesnym okresie organogenezy. Wiele doniesień opublikowanych w ostatnich latach wskazuje na możliwość występowania mutacji genetycznych w obrębie czynników transkrypcyjnych ( TTF1, TTF2, PAX8) i receptora tyreotropowego (TSHR), które mogą zaburzać proces prawidłowego różnicowania tyreocytów [5, 6]. Zaburzenia genetyczne prowadzące do wadliwej produkcji niektórych czynników transkrypcyjnych mogą
dotyczyć nie tylko czynników odgrywających rolę
w prawidłowej organogenezie tarczycy, ale również
innych narządów, w tym serca. Stwarza to sytuację,
w której u dzieci z wrodzonymi zaburzeniami czynności tarczycy współwystępować mogą inne wady
rozwojowe.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy było określenie częstości występowania wad wrodzonych u dzieci z trwałą i przejściową niedoczynnością tarczycy z regionu
Pomorza Zachodniego
Materiał i metody
Badaniami objęto 131 dzieci, u których w badaniu neonatalnym stwierdzono stężenie TSH ≥
20 mIU/l. Byli to pacjenci diagnozowani i leczeni
w II Klinice Chorób Dzieci Katedry Chorób Dzieci PAM oraz w Przyklinicznej Przychodni Specjalistycznej w okresie od 1 I 1992 do 31 XII 2001.
W okresie tym w Pracowni Oznaczeń Hormonalnych i Przesiewowych Zakładu Medycyny Nuklearnej Pomorskiej Akademii Medycznej badaniami
przesiewowymi w kierunku wrodzonej niedoczyn-
ności tarczycy objęto 213 831 noworodków. Objęta badaniami własnymi grupa 131 dzieci stanowiła 0,061 % wszystkich dzieci poddanych badaniom przesiewowym w analizowanym okresie. Badaną grupę stanowiło 69 dziewczynek (52,67%) i
62 chłopców (47,33%). Wiek pacjentów w czasie
badania mieścił się w przedziale od 18 dni do 7,9 lat
(średnia 839 dni, mediana 426 dni).
W wyniku przeprowadzonych badań hormonalnych przed leczeniem (I weryfikacja), w trakcie i
po odstawieniu leczenia (II weryfikacja) oraz w następstwie wykonywania badań dodatkowych podzielono pacjentów na trzy grupy [7, 8]:
1. dzieci z wrodzoną niedoczynnością tarczycy
(WNT) • pierwsze lub powtórne oznaczenie stężenia TSH ≥ 35 mIU/l w pierwszej bibule lub
TSH ≥ 20 mIU/l w drugiej bibule oraz stężenie FT4 poniżej dolnej granicy normy dla wieku i metody, tj. 12 pmol/l • TSH > 10 mIU/l w
trakcie leczenia tyroksyną lub > 15 mIU/l po
30-dniowej przerwie w leczeniu (II weryfikacja) • nieprawidłowy wynik scyntygrafii gruczołu tarczowego,
2. dzieci z przejściową niedoczynnością tarczycy
(PNT) • TSH powyżej 20 mIU/l z pierwszej bibuły i stężenie FT4 poniżej normy dla wieku i
metody, tj. 12 pmol/l,
3. dzieci z hipertyreotropinemią (hiperTSH) • TSH
powyżej 20 mIU/l z pierwszej bibuły i prawidłowe stężenia FT4 (12–28 pmol/l).
Po ustaleniu rozpoznania u pacjentów z WNT i
PNT rozpoczynano leczenie tyroksyną.
Kolejną weryfikację w naszym ośrodku przeprowadzano po ukończeniu trzeciego roku życia dziecka. Po uprzednim zaprzestaniu leczenia tyroksyną
na 30 dni ponownie oznaczano stężenia TSH, FT4,
FT3 oraz wykonywano badania obrazowe gruczołu
tarczowego (USG i scyntygrafia). Stężenia TSH po
odstawieniu leczenia wyższe niż 15 mIU/l oraz nieprawidłowy wynik badania scyntygraficznego tarczycy potwierdzały rozpoznanie.
Metody analizy statystycznej
Rozkład zmiennych ciągłych testowano testem Shapiro-Wilka. Ponieważ rozkład większości
36
Endokrynologia_17.indd
36
2007-01-02, 09:56
Petriczko E. i inni – Występowanie wad rozwojowych u dzieci z trwałą i przejściową niedoczynnością tarczycy...
zmiennych odbiegał od rozkładu normalnego, przy
testowaniu różnic zastosowano metody nieparametryczne. Analizę różnic wartości średnich testowano testem U Manna-Whitneya. Jeżeli trzeba było
porównywać więcej niż dwie grupy/klasy przypadków, obliczenia poprzedzano testem Kruskala-Wallisa.
Zależności między zmiennymi ciągłymi badano
metodą analizy korelacji i regresji. Analizę zmiennych jakościowych prowadzono metodami stosowanymi dla tablic wielodzielczych, stosując testy
niezależności zmiennych Chi2 (przy niskich liczebnościach oczekiwanych stosowano dodatkowo poprawkę Yatesa), a przy liczebności ogólnej mniejszej od 40 stosowano test dokładny Fishera. Siłę
związku między zmiennymi dla zmiennych binominalnych oceniano współczynnikiem korelacji tetrachorycznej, a dla pozostałych zmiennych stosowano współczynnik Cramera.
W całej analizie statystycznej przyjęto graniczną
wartość poziomu istotności p = 0,05.
Wyniki
W badanej grupie znalazło się pięcioro dzieci z zespołem Downa (czworo z trisomią 21 i jeden z kariotypem mozaikowym). U dwojga pacjentów obarczonych tym zespołem rozpoznano wrodzoną niedoczynność tarczycy, również u dwojga
przejściową niedoczynność tarczycy, a u jednego
hipertyreotropinemię. Nie stwierdzono istotnej zależności pomiędzy rodzajem obserwowanych zaburzeń czynności tarczycy a częstością występowania
dzieci obciążonych zespołem Downa w danej grupie (p = 0,74).
Wszystkie grupy pacjentów przeanalizowano
pod kątem wad wrodzonych towarzyszących patologii gruczołu tarczowego. W tabeli 1 wymieniono
rodzaj wad stwierdzanych u dzieci.
Najczęściej w badanej grupie stwierdzano wrodzone wady serca, wystąpiły one u ośmiu pacjentów. Troje dzieci było obciążonych rozpoznaniem
ubytku w przegrodzie międzyprzedsionkowej, u
dwojga stwierdzono ubytek w przegrodzie międzykomorowej, w pojedynczych przypadkach rozpoznano wspólny kanał przedsionkowo-komorowy (wada wystąpiła u pacjenta z zespołem Downa), przetrwały otwór owalny oraz złożoną siniczą wadę serca. Spośród nieprawidłowości pozasercowych rozpoznano w pojedynczych przypadkach wady rozwojowe palców, zarośnięcie odbytu
(u dziecka z zespołem Downa), naczyniaki płaskie
Tabela I. Częstość i rodzaj dodatkowych wad wrodzonych
występujących u dzieci w badanej grupie
Table I. Type and incidence of congenital anomalies in study
grou
Rodzaj wady
Liczebność
Ubytek w przegrodzie międzykomorowej (VSD)
2
Przetrwały otwór owalny (FOA)
1
Ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej
(ASD II)
Wspólny kanał przedsionkowo-komorowy
(CAVC)
Złożona wada wrodzona serca (CAVC, PDA,
Hypoplasio arteriae pulmonalis)
3
1
1
Razem wady serca
8
Syndactylia, polydactylia
1
Zarośnięcie odbytu
1
Wnętrostwo
2
Spodziectwo
2
Naczyniaki płaskie twarzy
1
Wszystkie wady razem
15
twarzy. Dwoje dzieci było dodatkowo obciążonych
wnętrostwem i spodziectwem.
Najwięcej wad wrodzonych stwierdzono wśród
dzieci z wrodzoną niedoczynnością tarczycy. Wystąpiły one u 10 dzieci z tym rozpoznaniem. W grupie dzieci z przejściową niedoczynnością tarczycy
wady stwierdzono u pięciorga dzieci. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że nie stwierdzono w ogóle wad wrodzonych w grupie dzieci z hipertyreotropinemią. Stwierdzono istotną statystycznie zależność pomiędzy występowaniem wady wrodzonej u
dziecka a rodzajem obserwowanych u niego zaburzeń czynności tarczycy (p = 0,007).
Omówienie
W piśmiennictwie z ostatnich kilku lat ukazało się szereg prac wskazujących na współwystępowanie wrodzonej niedoczynności tarczycy z dodatkowymi wadami wrodzonymi. Al-Jurayyan i wsp.
[9] w grupie 81 pacjentów z wrodzoną niedoczynnością tarczycy opisali występowanie wad wrodzonych u 16 (19,8% ). Majeed-Saidan i wsp. [10] w
grupie 21 dzieci z WNT wady wrodzone stwierdzili u pięciorga (23,8%). Mniejszą częstość wad wrodzonych opisywali Goujard i wsp. [11], tj. u 22 spo37
Endokrynologia_17.indd
37
2007-01-02, 09:56
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):35-40
śród 317 pacjentów z WNT, co stanowiło 6,9%. W
badaniach Bamforth i wsp. [12] dotyczących powyższego zagadnienia dodatkowe wady wrodzone stwierdzano u 7 spośród 34 pacjentów z WNT
(20,6%). Fernhoff i wsp. [13] ocenili grupę 100
dzieci z WNT, u których wady wrodzone występowały u 23 dzieci (23%). Wspólne doniesienie New
England Collaborative Study [14], oparte na analizie 297 pacjentów z WNT, podaje występowanie wad dodatkowych w tej grupie u 22 pacjentów
(7,4%). Rosenthal i wsp. [15] stwierdzili wady dodatkowe u 9 spośród 100 pacjentów z WNT (9%).
Grant and Smith [16] obserwowali najliczniejszą
grupę dzieci z WNT (493), w której częstość dodatkowych wad ocenili na 7,3% (36 dzieci). Siebner i
wsp. [17] w populacji 243 pacjentów z WNT wady
wrodzone opisali u 38 (15,6%), a Oakley i wsp. [18]
w populacji 244 pacjentów z WNT u 12 (5,4%).
W badaniach własnych wady wrodzone wystąpiły
u 10 dzieci spośród 43 z wrodzoną niedoczynnością tarczycy, co stanowiło 23,3%. Uśrednione dane
z 18 krajów europejskich, dotyczące występowania wad wrodzonych w populacji dziecięcej, podają
częstość ich występowania na 3,2% [18]. W materiale własnym najliczniejszą grupę stanowiły wady
wrodzone serca. Pozostaje to w zgodzie z doniesieniami innych autorów. Al.-Jurayyan i wsp. w grupie 81 dzieci z WNT u 8,8% stwierdzili obecność
towarzyszących wad serca, w tym: ubytek w przegrodzie międzykomorowej (trzy przypadki), niedorozwój lewego serca (jedenprzypadek), ubytek w
przegrodzie międzyprzedsionkowej (1 przypadek) i
przetrwały przewód tętniczy (jeden przypadek) [9].
W materiale własnym częstość występowania wad
serca była większa (11,6%), ale ich rodzaj podobny.
W grupie dzieci z WNT stwierdzono wadę wrodzoną serca u pięciorga dzieci, każde z nich prezentowało inny rodzaj patologii. Były to: ubytek w przegrodzie międzykomorowej (VSD), ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej (ASD), wspólny
kanał przedsionkowo-komorowy (CAVC), (który
wystąpił u dziecka z zespołem Downa), przetrwały otwór owalny (PFO), złożona wada serca (przerwały przewód tętniczy – PDA, niedorozwój tętnicy
płucnej – hypoplasio arteriare pulmonalis).
Większość badaczy, którzy analizują współwystępowanie trwałej i przejściowej niedoczynności tarczycy i wad wrodzonych serca, nie znajduje w chwili obecnej wytłumaczenia dla genezy tego
zjawiska [9, 15, 18, 19]. Devos w swoich badaniach próbowała odpowiedzieć na pytanie, czy rodzaj wrodzonej wady serca u dzieci z WNT koja-
rzy się częściej z którymś z zaburzeń czynności gruczołu [19]. W badaniach swoich stwierdzała, że najczęściej wśród dzieci z trwałą i przejściową niedoczynnością tarczycy występują wady przeciekowe,
w tym ubytek w przegrodzie międzykomorowej i
międzyprzedsionkowej. Nie ma jednak izolowanej
wady serca, która częściej kojarzyłaby się z zaburzeniami czynności tarczycy niż pozostałe [9, 18].
Devos i wsp. zwracają również uwagę na fakt, że
wady przeciekowe występują częściej wśród dzieci z atyreozą i ektopią. Wysunięto zatem przypuszczenie, iż za współistnienie obu patologii może odpowiadać ten sam defekt genowy. Geny, których
ekspresja jest niezbędna do embriogenezy zarówno
serca jak i gruczołu tarczowego, to gen dla czynnika
transkrypcyjnego Nkx2.5 (NK2 transcription factor
related, locus 5) i gen dla czynnika transkrypcyjnego skojarzony z ttf-1(thyroid transcription factor-1)
[19, 20].
Wśród pozasercowych wad nie odnotowano większej częstości żadnej z nich w skojarzeniu z wrodzoną niedoczynnością tarczycy [18, 20].
Niektórzy autorzy zwracają uwagę na dość częste współwystępowanie wrodzonej dysplazji stawu biodrowego w tej grupie chorych [18]. W badanych materiale wrodzona dysplazja stawu biodrowego nie wystąpiła u żadnego dziecka. Najczęściej
z zaburzeniami czynności tarczycy współwystępują wady układu moczowego, drobne wady kośćca.
W pojedynczych przypadkach opisywano rzadkie
skojarzenia niedorozwoju móżdżku, wad twarzoczaszki, opóźnienia rozwoju intelektualnego i wrodzonej niedoczynności tarczycy lub przejściowego
zespołu mieloproliferacyjnego skojarzonego z zespołem Downa i wrodzoną niedoczynnością tarczycy [21]. W materiale własnym stwierdzono istnienie wad dodatkowych pod postacią drobnych wad
kośćca, wad układu moczowego oraz naczyniaków
płaskich twarzy i zarośnięcia odbytu, które wystąpiło u dziecka z zespołem Downa.
Związek pomiędzy zaburzeniami czynności tarczycy a zespołem Downa jest często podkreślany w piśmiennictwie. Selikowitz szacuje, że wrodzona niedoczynność tarczycy występuje u dzieci
z zespołem Downa 28 razy częściej niż w zdrowej
populacji [22, 23]. W badaniach własnych w grupie 127 dzieci z zaburzeniami czynności tarczycy
znalazło się pięcioro dzieci obarczonych zespołem
Downa. U dwojga spośród tych dzieci rozpoznano
wrodzoną niedoczynność tarczycy, również u dwojga przejściową niedoczynność tarczycy, a u jednego hipertyreotropinemię.
38
Endokrynologia_17.indd
38
2007-01-02, 09:56
Petriczko E. i inni – Występowanie wad rozwojowych u dzieci z trwałą i przejściową niedoczynnością tarczycy...
Wysoki odsetek wad wrodzonych, w tym wad
wrodzonych serca, stwierdzany w materiale własnym, wskazuje na konieczność dokładniejszej diagnostyki i większej czujności lekarza w każdym
przypadku noworodka z wrodzoną niedoczynnością tarczycy. Wprowadzenie neonatalnego przesiewu w kierunku wrodzonych zaburzeń czynności
tarczycy doprowadziło nie tylko do lepszej diagnostyki i wczesnego leczenia tych chorób, ale umożli-
wiło też poszerzenie naszej wiedzy na temat współwystępowania wrodzonej niedoczynności tarczycy
z innymi wadami wrodzonymi [22, 24].
Wnioski
U dzieci z zaburzeniami czynności tarczycy
stwierdzano wysoką częstość występowania wad
wrodzonych, szczególnie wad serca.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
Lazarus J.H.: Congenital hypothyroidism. Arch. Dis. Child, 2005:90, 112–113.
De Groot L.J., Larsen P.R.., Hennemann G.: The thyroid and its diseases, Churchill Livingstone, New York 1996.
Gruters A., Krude H., Biebermann H. et al.: Alterations of neonatal thyroid function. Acta Paediatr., 1999:428, 17–22.
Oerbeck B., Sundet K., Kase B.F. et al.: Congenital Hypothyroidism: Influence of Disease Severity and L-Thyroxine Treatment
on Intellectual, Motor, and School-Associated Outcomes in Young Adults. Pediatrics, 2003:112, 923–930.
Macchia P.E., De Felice M., Di Lauro R.: Molecular genetics of congenital hypothyroidism. Curr. Opin. Genet. Dev., 1999:
289–294.
Macchia P.E.: Recent advances in understanding the molecular basis of primary congenital hypothyroidism. Mol. Med. Today,
2000:6, 36–42.
Ray M., Muir T.M., Murray G.D. et al.: Audit of screening programme for congenital hypothyroidism in Scotland 1979–1993.
Arch. Dis. Child, 1997:76, 411–415.
Rybakowa M., Tylek D., Ratajczak R.: Masowe badania przesiewowe noworodków jako metoda wczesnej diagnostyki
wrodzonej niedomogi tarczycy oraz monitorowania profilaktyki jodowej w terenie endemii wola. Klinika, 1993:2, 46–48.
[9] Al-Jurayyan N.A.M., Al-Herbish A.S., El-Desouki M. et al.: Congenital Anomalies in infants with congenital Hypothyroidism:
Is it coincidental or an associated finding? Hum. Hered., 1997:47, 33–37.
Majeed-Saidan M.A., Joyce B., Khan M. et al.: Congenital hypothyroidism: The Riyadh Military Hospital experience. Clin.
Endocrinol., 1993:38, 191–195.
Goujard J., Safar A., Rolland, Job J.C.: Epidemiologie des hypothyroidies congenitales malformatives. Arch. Fr. Pediatr.,
1981:38, 875–879.
Bamforth J.S., Hughes I., Lazarus J. et al.: Congenital anomalies associated with hypothyroidism. Arch. Dis. Child, 1986:61,
608–609.
Fernhoff P.M., Brown A.L., Elsas L.J.: Congenital hypothyroidism: Increased risk of neonatal morbidity results in delayed
treatment. Lancet, 1987:1, 490–491.
New England congenital hypothyroidism collaborative: Congenital concomitants of infantile hypothyroidism. J. Pediatr., 1988:
12, 244–247.
Rosenthal M., Addison G.M., Price D.A.: Congenital hypothyroidism: Increased incidence in Asian families. Arch. Dis. Child,
1988:63, 790–793.
Grant D.B., Smith I.: Survey of neonatal screening for primary hypothyroidism in England, Wales, and Northern Ireland
1982–1984. Br. Med. J., 1988:296, 1355–1358.
Siebner R., Merlob P., Kaiserman I. et al.: Congenital anomalies concomitant with persistent primary congenital
hypothyroidism. Am. J. Med. Genet., 1992:44, 57–60.
Oakley G., Muir T., Ray M. et al.: Increased incidence of congenital malformations in with transient thyroid – stimulating
hormone elevation on neonatal screening. J. Pediatr., 1998:726–730.
Devos H., Rodd C., Gagne et al.: A search for the possible molecular mechanismus of thyroid dysgenesis: sex ratios and
associated malformations. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1999:84, 2502–2506.
Niu D.M., Lin C.Y., Hwang B. et al.: Contribution of genetic factors to neonatal transient hypothyroidism. Arch. Dis. Child Fetal
Neonatal., 2005:90, F69–F72.
Mehmet S., Atila T., Aytug A. et al.: Transient myeloproliferative disorder associated with Down syndrome and hypothyroidism.
Pediatr. Hematol. Oncol., l995:12, 95–96.
Selikowitz M.: A five-year longitudinal study of thyroid function in children with Down syndrome. Dev. Med. Child Neurol.,
1993:35, 396–401.
39
Endokrynologia_17.indd
39
2007-01-02, 09:56
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):35-40
Praca oryginalna
[23] Olivieri A., Stazi M.A., Mastroiacovo P. et al.: A Population-Based Study on the Frequency of Additional Congenital
Malformations in Infants with Congenital Hypothyroidism: Data from the Italian Registry for Congenital Hypothyroidism
(1991–1998). J. Clin. Endocrinol. Metab., 2002:87, 557–562.
[24] Oerbeck B., Sundet K., Kase BF. et al.: Congenital hypothyroidism: no adverse effects of high dose thyroxine treatment on
adult memory, attention, and behaviour. Arch. Dis. Child, 2005:90, 132–137
40
Endokrynologia_17.indd
40
2007-01-02, 09:56