Komputerowe wspomaganie tworzenia ćwiczeń i prac pisemnych w

VI Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice 2011
Ewa KIEŁB-STARCZEWSKA, Instytut Filologii Obcych, Akademia im. J. Długosza,
Częstochowa
KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE
TWORZENIA ĆWICZEŃ I PRAC PISEMNYCH
W NAUCZANIU – UCZENIU SIĘ JĘZYKÓW OBCYCH
Streszczenie: W wystąpieniu poruszone jest zagadnienie roli jaką może
wywierać komputer w kształceniu języka pisanego, jego coraz większego wpływu
na kulturę języka. Zwraca się uwagę na działania edukacyjne rozwijające
myślenie twórcze poprzez różnego rodzaju ćwiczenia i prace pisemne w
nauczaniu-uczeniu się języka obcego. Mówiąc o komputerowym wspomaganiu
kształcenia umiejętności pisania zwrócona jest także uwaga na techniczną stronę
edycji prac i ćwiczeń pisemnych oraz tłumaczenie dokumentów. Podkreśla się
rolę technologii multimedialnej rewolucjonizującej sposób wykorzystania
komputera w permanentnej edukacji człowieka.
W obecnym czasie nadal przekonujemy się, że aktualne jest słynne stwierdzenie B.E.
Skinnera, że: „wykształcenie jest tym, co pozostaje, gdy zapomni się to, czego uczyliśmy
się”.
Umiejętności językowe w zakresie przekazywania myśli na papier, zwłaszcza w języku
obcym wyjątkowo świadczą o tym, co pozostało nam z naszego dotychczasowego
wykształcenia.
Komputer wprowadzony do edukacji ułatwia nam szybsze i bardziej efektywne
dostosowywanie się do szybko zmieniającej się rzeczywistości, do permanentnego uczenia
się.
1.
ROLA KOMPUTERA W KSZTAŁCENIU JĘZYKA PISANEGO
Komputer będąc nośnikiem kultury masowej wywiera coraz większy wpływ na kulturę
języka. Zmiany wprowadzane do edukacji jako zespół następujących po sobie procesów,
dzięki którym współczesne społeczeństwa osiągają coraz wyższe szczeble rozwojowe,
dokonują się dzięki warunkom, potrzebom i oczekiwaniom ludzi.
Światłe społeczeństwo oparte na wiedzy, nie może funkcjonować bez szybkiego dostępu
do informacji, bez dobrze wykształconych ludzi, bez dobrze przygotowanych pod względem
zawodowym pracowników. Edukacja i umiejętności zawodowe stały się niezbędnymi
czynnikami umożliwiającymi osiąganie ambitnych celów ekonomicznych i społecznych.
Uczenie się w ogóle i poznawanie języków obcych w szczególności nie są już procesami
charakterystycznymi jedynie dla szkoły. Uczenie się jest ważne dla efektywności działań
człowieka w każdej dziedzinie życia. Współczesne społeczeństwo narzuca konieczność
posiadania określonych zdolności (Juszczyk S. 2008) takich jak:
- zdolność rozumienia wielonarodowych kultur,
- zdolności psychospołeczne,
2
E. Kiełb-Starczewska
- zdolność do posługiwania się językami obcymi,
- zdolność opanowania skutecznych metod uczenia się,
- zdolność do wykorzystania mediów w edukacji i pracy zawodowej.
Wszystkie uprzednie i dotychczasowe formy kształcenia są nadal cenione i potrzebne lecz
niewystarczające.
W świecie sieci mediów interaktywnych nie można niedoceniać ich wagi i roli w
rozwijaniu nie tylko wymienionych zdolności lecz także podstawowej umiejętności
permanentnego samokształcenia (samodoskonalenia), a w jej obrębie podstawowych
kompetencji takich jak: (Siemieniecki B. 1999)
- planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się,
- skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
- efektywnego współdziałania w zespole,
- rozwiązywania problemów w sposób twórczy,
- sprawnego posługiwania się komputerem.
Podstawą każdej kulturowej wspólnoty jest język. Język w każdej kulturowej wspólnocie
jest podstawą jej tożsamości. Poprzez językową
komunikację przekazywane jest
doświadczenie zbiorowe będące dziedzictwem przemyśleń zarówno rodziców jak i przodków.
W rezultacie tegoż powstaje teza o decydującej roli komunikowania w kształtowaniu ludzkiej
świadomości. Komunikowanie się poprzez język pisany nabiera tu szczególnego znaczenia.
Na kształtowanie się ludzkiej osobowości, jak wynika z badań psychologów wywierają
wpływ nie tylko czynniki genetyczne ale jest ona wytworem splotu tychże czynników
wrodzonych i nabytych w procesie wychowania i rozwoju umysłowego.
Badacze anatomii twierdzą, że struktura ludzkiego mózgu nie zmieniła się dostrzegalnie w
minionych tysiącleciach (Goban-Klass T. 2009). Zmieniła się natomiast ilość docierających
do człowieka informacji.
Delgado twierdzi, że „główne różnice między człowiekiem jaskiniowym a współczesnym
nie są genetyczne lecz środowiskowe i kulturowe”.(Delgado J. 1972)
W komunikowaniu społecznym oprócz wyrażania myśli w mowie, piśmie czy druku
występuje gest, mimika, śpiew, muzyka rzeźba, rysunek i wiele innych pozajęzykowych
form. Decydujący wpływ na ludzką świadomość wywiera jednak język. Język jest
narzędziem przetwarzania informacji i jest wykorzystywany do gromadzenia doświadczenia,
konstruowania i przesyłania informacji. W badaniach przekazów masowych stosowane
bywają często różne wyniki badań nad językiem.
Dla przykładu można tu przytoczyć wykorzystywanie podziału funkcji naturalnych języka
takich jak: funkcja ekspresywna, funkcja faktyczna, funkcja komunikatywna, funkcja
metajęzykowa, poetycka czy referencyjna.
W funkcji ekspresywnej chodzi o wywołanie w adresacie pożądanych przez nadawcę
reakcji;
- w funkcji faktycznej zwraca się uwagę na podtrzymanie łączności między nadawcą a
odbiorcą;
- funkcja metajęzykowa ma za zadanie wyjaśnienie niezrozumiałych dla odbiorcy
stwierdzeń oraz interpretację tekstu.
(Nęcki Z. 2003, s.9-10) Na interpretację wypowiedzi wpływają takie konteksty jak:
- kontekst lingwistyczny związany z wcześniejszymi wypowiedziami,
- kontekst o charakterze instrumentalnym – którym chodzi o typ zadania, sytuacji, w
której odbywa się komunikacja dotycząca zarówno gestów jak i słów;
- kontekst interpersonalny dotyczący tego, „kto z kim rozmawia” oraz
- kontekst kulturowy odnoszący się w specyficzny sposób do danej kultury.
Umiejętności związane z porozumiewaniem się mają szczególne znaczenie w pracy
nauczyciela, gdyż realizacja zadań dydaktycznych w szkole odbywa się poprzez bezpośrednie
Komputerowe wspomaganie tworzenia ćwiczeń i prac pisemnych w nauczaniu- uczeniu się
języków obcych
komunikowanie się nauczyciela i ucznia. Nauczyciel bowiem odgrywa ważną rolę w
formowaniu się psychiki dziecka i nauce komunikowania się z innymi ludźmi.
Cały proces wychowania, nauczania, kształcenia, oparty jest przede wszystkim na
komunikacji językowej. Zatem poprzez komunikację językową wywierany jest wpływ na
postawy i zachowanie innych osób.
Aby sprostać tymże współczesnym wymogom szkoła musi kłaść nacisk na kształcenie
myślenia twórczego. Koniecznością staje się zaistnienie zwiększonej aktywności
intelektualnej jako podstawowego warunku wszelkiego uczenia się. Zatem, komputer jako
narzędzie w pracy intelektualnej może być wykorzystywany do wspomagania procesu
myślenia oraz ułatwiania konstruowania wiedzy i umiejętności w mózgu człowieka.
Zatem w nauczaniu szkoła usiłuje zwracać uwagę na projektowanie działań prowadzących
do osiągnięcia określonego celu. W osiąganiu swoich przedsięwzięć można bowiem spotykać
różne trudności, których przyczyny nie tylko trzeba umieć wyeliminować lecz radzić sobie z
dojściem do ich konstruktywnych rozwiązań.
W projektowaniu działań twórczych sensowne usługi może oddać komputer. Proces
edukacyjny wsparty komputerem ułatwia kształcenie logiki myślenia. Logika odgrywa ważną
rolę w rozwoju myślenia lecz wymaga uzupełnienia myśleniem twórczym. (Nęcki Z. 2003)
Osiągnięcie postępu w efektywności kształcenia myślenia twórczego wymaga
systematycznego stymulowania do działań twórczych, które wymagają stosowania różnego
typu technik, w kształceniu twórczego myślenia oraz wielu narzędzi poznawczych wśród
których komputer zajmuje ważne miejsce.
W procesie edukacji z zastosowaniem komputera duże znaczenie odgrywa grafika.
Programy graficzne mogą tworzyć warunki dla uczenia się przez przeżywanie, a przeżycia
emocjonalne mają niezaprzeczalny wpływ na wyniki kształcenia.
Rozwijanie myślenia, zwłaszcza myślenia twórczego winno być jednym z podstawowych
celów jakie stawiamy sobie w edukacji. Żadne społeczeństwo nie ma szans we
współzawodnictwie międzynarodowym bez uruchomienia mechanizmów kształtowania
myślenia w procesie edukacji. Łączy się to bowiem z dążeniem do ograniczenia ilości
przyswajanych wiadomości na rzecz rozwoju myślenia. (Siemieniecki B. 1999)
2. TWORZENIE PRAC PISEMNYCH Z WYKORZYSTANIEM
KOMPUTERA W NAUCZANIU-UCZENIU SIĘ JĘZYKA OBCEGO
(UDZIAŁEM)
W działaniach edukacyjnych na rzecz rozwoju myślenia twórczego w nauczaniu – uczeniu
się języka obcego niebagatelną rolę odgrywają różnego rodzaju ćwiczenia i prace pisemne.
Prace pisemne przyczyniają się do przyswajania obcego słownictwa i frazeologii. Uczą także
poprawności myślenia i zgodnego z wymogami gramatyki i ortografii wypowiadania się.
Oprócz stosowanych do tego celu ćwiczeń podręcznikowych nieocenione usługi mogą
oddać multimedialne programy edukacyjne oraz Internet.
Dla przykładu multimedialne programy do nauki języka angielskiego zawierają mnóstwo
oryginalnych ćwiczeń zadań i testów prowadzących do opanowania podstawowych wyrażeń i
zwrotów czy poznania zasad gramatycznych. Jest w nich wiele pisemnych ćwiczeń
rozrywkowych oraz obrazkowe słowniki języka angielskiego, dzięki którym uczestnictwo w
interaktywnej rozrywce sprawia, że z łatwością uczący się zapamiętuje słowa i zwroty. Nauka
języka obcego staje się przy pomocy multimediów przyjemnością.
Edukacyjne programy multimedialne często przyjmują postać encyklopedii, słowników
czy leksykonów co skutecznie pomaga w opanowaniu języka pisanego.
W kształceniu języka pisanego niebagatelną rolę może także spełniać Internet.
4
E. Kiełb-Starczewska
2.1. Możliwości wykorzystania Internetu w tworzeniu obcojęzycznych ćwiczeń
i prac pisemnych
Przegląd stron internetowych przydatnych w nauczaniu-uczeniu się języków obcych
uwidacznia szereg doświadczeń na które warto zwrócić uwagę. WWW.filo.pl - portal
językowy prezentujący dużą ilość materiałów edukacyjnych pomocnych przy nauczaniu
języka angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego i łaciny. Są tu interaktywne ćwiczenia
językowe, tekstowe, które mogą być wykorzystywane w zajęciach różnego typu. Spotykamy
tu także różnorakie testy, a wśród nich nawet testy interaktywne. Są również pisemne zabawy
językowe. Dla studentów publikowane są wykłady, skrypty, referaty itp. Nauczyciele mogą tu
także znaleźć przykładowe konspekty, wykazy literatury i podręczników. Są tu także próbki
tłumaczeń, słowniki tematyczne i informacje o kulturze krajów, których językiem jesteśmy
zainteresowani. Istnieje tu nawet możliwość zamówienia zestawu słówek i zwrotów, które
przekazywane bywają pocztą elektroniczną każdego dnia osobie zamawiającej. Znajdujemy
na tejże stronie dobrze opracowany słownik o różnych kategoriach tematycznych itp.
Internet można zatem wykorzystywać zarówno w trakcie prowadzenia szkolnych zajęć na
różnych szczeblach edukacyjnych nauki języka obcego, jak i w samodzielnej pracy uczących
się.
Na wszystkich szczeblach nauki języka obcego wspomaganej komputerowo uczeń /
student musi wykazać się umiejętnościami takimi jak: wyszukiwanie, analiza i selekcja
informacji, jak również gromadzenie, segregowanie i przetwarzanie informacji. Wszystkie te
działania mają związek z korzystaniem z Internetu. W sieci Internetu dostępne są różne strony
i usługi przydatne w nauczaniu języków obcych. Przykładowo można posłużyć się
różnorakimi doświadczeniami (Jabłoński W., Wacławiak J., Wszelak S. 2003) (Osiński Z.
2006).
W redagowaniu prac pisemnych nie sposób pominąć znaczenia poczty elektronicznej, za
pomocą której uczący się może ćwiczyć swoje pisemne wypowiedzi pod wieloma względami,
może także doskonalić kreatywne myślenie. Wszyscy wiemy, że komputer podłączony do
Internetu i wyposażony w program pocztowy daje możliwość prowadzenia elektronicznej
korespondencji. Elektroniczne listy obcojęzyczne mogą być wyposażone nie tylko w pliki
tekstowe ale także pliki graficzne, dźwiękowe i filmowe.
Użytkownik poczty elektronicznej może zapisywać się do klubów dyskusyjnych i wysyłać
listy dyskusyjne, w obrębie prowadzonej w nich tematyki. Takie listy bywają archiwizowane,
co umożliwia poznanie wcześniejszej korespondencyjnej dyskusji.
Dostęp do list dyskusyjnych dla każdego ucznia możliwy jest dzięki serwisom
tematycznym oraz wyszukiwarkom portali internetowych. Programy przeznaczone specjalnie
do obsługi poczty elektronicznej umożliwiają wyszukiwanie w Internecie dużej liczby grup
dyskusyjnych, które mogą posiadać zbiory wypowiedzi na określony temat. Trzeba tu
zaznaczyć, że ważna jest znajomość adresu serwera udostępniającego grupy dyskusyjne i ich
nazwy. Każda grupa zawiera własne zbiory wypowiedzi na dany temat.
W warunkach szkolnych zawartość Internetu może być wykorzystywana do różnorodnych
działań w trakcie zajęć oraz do samodzielnej pracy uczących się w domu.
W trakcie zajęć prowadzonych pod kierunkiem nauczyciela uczniowie mogliby
wyszukiwać konkretne materiały polecane przez nauczyciela, a następnie bazując na nich,
wykonywać różnorakie pisemne ćwiczenia językowe. Część pisemnych ćwiczeń uczniowie /
studenci mogą wykonywać poza zajęciami lekcyjnymi, w nauce domowej.
Dobrym pomysłem może okazać się wspomaganie zajęć szkolnych / uczelnianych za
pomocą projektów edukacyjnych realizowanych w domowej nauce własnej. Efektem takich
projektów może być:
Komputerowe wspomaganie tworzenia ćwiczeń i prac pisemnych w nauczaniu- uczeniu się
języków obcych
- wymiana elektronicznej korespondencji z uczniami / studentami z obcych państw,
-uczestniczenie w obcojęzycznych listach i grupach dyskusyjnych, a nawet utworzenie i
prowadzenie przez uczniów / studentów (w języku obcym) tematycznej grupy dyskusyjnej (w
zależności od stopnia zaawansowania w nauce języka obcego uczniowie mogą prowadzić
dyskusje i dobierać tematy tej dyskusji);
- opracowanie i umieszczenie na serwerze przedmiotowej (klasowej, szkolnej, grupowej)
strony internetowej w języku obcym.
W redagowaniu prac pisemnych z udziałem komputera i Internetu można także
wykorzystywać obcojęzyczne, internetowe czasopisma i gazety: (Osiński Z. 2006)
- dla przykładu, po przeczytaniu relacji z różnorodnych wydarzeń można dokonywać ich
pisemnych streszczeń własnymi słowami;
- poprzez porównywanie informacji i opinii na ten sam temat ale pochodzących z różnych
obcojęzycznych gazet, uczniowie / studenci mogą uczyć się pisemnego zajmowania własnego
stanowiska na określony temat;
- poprzez kompletowanie rozproszonych informacji na określony temat, uczniowie mogą
tworzyć z nich interesujące zbiory;
- po przeczytaniu obcojęzycznego artykułu prasowego uczniowie mogą udzielać pisemnych
odpowiedzi na pytania związane z jego treścią.
Do innych możliwości w internetowym wspomaganiu kształcenia języka pisanego można
zaliczyć:
- korzystanie ze specjalnie przygotowanych i umieszczonych w Internecie tekstów wraz z
dołączonymi do nich ćwiczeniami pisemnymi, sprawdzającymi ich rozumienie,
- pisanie i wysyłanie znajomym elektronicznych pocztówek za pomocą materiałów
oferowanych na stronach WWW;
- Istnieje także możliwość założenia gratisowego konta na zagranicznym portalu i
posługiwania się nim w kontaktach z obcojęzycznymi rówieśnikami. Tematykę takiej
korespondencji mógłby zasugerować nauczyciel języka obcego tak aby wiązała się ona z
kształceniem umiejętności językowych. W poszukiwaniu osób do obcojęzycznych rozmów i
prowadzeniu elektronicznej korespondencji pomagają specjalne serwisy.
W Internecie można również wyszukiwać różnorakie teksty literackie i przy ich pomocy
wykonywać takie ćwiczenia jak:
- układanie przemieszanych akapitów we właściwej kolejności, nadawanie tymże akapitom
tytułów,
- w miejscach z lukami wstawianie odpowiednich wyrazów itp.
Dobrym pomysłem mogłoby okazać się także stworzenie szkolnej strony WWW, na której
zamieszczane byłyby najlepsze teksty obcojęzyczne, opracowane przez ambitnych uczniów.
Upublicznienie takich uczniowskich prac pisemnych będzie motywować do staranności o ich
ortografię, gramatykę i słownictwo. Działania te będą doskonałą inspiracją do ćwiczenia
umiejętności posługiwania się językiem pisanym oraz zwiększania zasobu słownictwa.
W Internecie można znaleźć oryginalne nagrania audycji radiowych, których
wykorzystanie może nauczycielowi posłużyć do przeprowadzenia takich ćwiczeń pisemnych
jak:
- wypełnianie tabel informacjami poznawanymi z nagrań,
- udzielanie pisemnych odpowiedzi na pytania związane z wysłuchaną treścią,
- pisanie streszczeń, itp.
6
E. Kiełb-Starczewska
3. TECHNICZNA STRONA EDYCJI PRAC IĆWICZEŃ PISEMNYCH W NAUCE
JĘZYKA OBCEGO
Mówiąc o komputerowym wspomaganiu kształcenia umiejętności pisania w języku
obcym, nie sposób pominąć technicznej strony pisania. Zatem warto zwrócić uwagę na
komputerowe podstawy edycji tekstu oraz niektóre programy temu służące.
Mówiąc o podstawach edycji tekstu mam na myśli to, że uczący winien mieć opanowane
podstawowe pojęcia związane z redagowaniem dokumentów tekstowych. Winien znać
najważniejsze elementy składowe strony oraz sposoby formatowania tekstu. Winien umieć
tworzyć listy wypunktowane, numerowane, wstawiać tabele i rysunki do tekstu, numerować
strony, drukować dokumenty, itd. W związku z powyższym uczący się powinien znać
podstawowe elementy tekstów dostępne w każdym komputerze z systemem Windows takie
jak: „Notatnik” czy „Word Pad”. Chodzi tu o wykorzystanie możliwości edytorów do
wybierania różnego rodzaju i wielkości czcionek, estetyczne rozmieszczanie tekstu na stronie,
wstawianie tabel czy wybieranie potrzebnych do teksu obiektów z galerii edytora np. galerii
„ClipArt.” lub rysunków z edytora grafiki np. przygotowanych w programie „Paint”.
Warto zwrócić także uwagę na niektóre programy takie jak: „Word Art.” czy „Microsoft
Publisher”.
Program twórczy „WordArt”
„WordArt” to prosta i niezwykle użyteczna aplikacja należąca do pakietu Microsoft Office.
Jego zastosowanie umożliwia dodanie do tekstu wielu ciekawych efektów graficznych.
Można go użyć do rozciągania i zniekształcana słów lub zdań, nadawania im rozmaitych form
oraz dodawania kolorów. Nadaje się on także do tworzenia plakatów, ulotek, kart z
życzeniami, nagłówków do listów czy osobistej papeterii.
Nie wszyscy wiedzą o istnieniu aplikacji „WordArt.”, która jest ukryta w menu „Wstaw”.
Korzystanie z tejże aplikacji może być świetną zabawą pozwalającą uzyskać niezwykłe
efekty. W początkowej fazie użytkowania można korzystać z oferowanych szablonów lub od
razu przystąpić do pracy twórczej. Można także poznać metody tworzenia efektownych
napisów, umieszczania ich w dokumencie oraz formatowania wykraczającego poza zwykłą
zmianę kroju i rozmiaru czcionki.
Warto też wspomnieć o kreatorze pakietu Microsoft Works, interaktywnym programie,
który pomaga użytkownikowi tworzyć i modyfikować dokumenty. Służy on pomocą przy
listach, faksach, oficjalnych dokumentach a nawet stronach sieci „Web”. Oferuje wzory
różnych stylów przydatnych w różnych okolicznościach pracy.
Innym programem w tworzeniu i modyfikowaniu dokumentów, na który warto zwrócić
uwagę jest program edytorski „Microsoft Publisher”. Przy użyciu tegoż programu można
tworzyć dokumenty o profesjonalnej jakości. Zawiera on 2000 specjalnie zaprojektowanych
szablonów, ponad 200 czcionek oraz mnóstwo dodatkowych właściwości i narzędzi.
Umożliwia szybkie i łatwe osiągnięcie zamierzonych rezultatów. Program jest tak
zaprojektowany aby prowadził użytkownika krok po kroku, przez kolejne etapy
błyskawicznego tworzenia przyciągających wzrok dokumentów.
W programie „Microsoft Publisher” odnaleźć można wiele gotowych szablonów. Szablony
te ułatwiają pracę na różnych etapach tworzenia dokumentów. W wielu przypadkach można
wybrać wzór tła, odpowiedni układ i po prostu wstawić własne informacje. Można także
wybierać różne style czcionek aż do osiągnięcia zadawalającego rezultatu. Również po
stworzeniu całego dokumentu można wprowadzić w nim zmiany stylu i poprawić informacje,
korzystając z paska narzędzi.
Tłumaczenie dokumentów
Komputer będąc doskonałym pomocnikiem w nauce języków obcych może wykonywać wiele
istotnych czynności. Można wykorzystywać go:
Komputerowe wspomaganie tworzenia ćwiczeń i prac pisemnych w nauczaniu- uczeniu się
języków obcych
- do pisania listów i innych dokumentów z obcymi znakami i czcionkami,
- do przygotowywania listy słówek pomocnych przy tłumaczeniu tekstów, itp.
Są programy pomocne przy tłumaczeniu dokumentów na inny język i ułatwiające tworzenie
dokumentów w innych językach np. specjalne narzędzie tłumaczące Altavista dający
umożliwienie czytania stron WWW napisanych w obcych językach.
Technologia multimedialna zrewolucjonizowała sposób wykorzystania komputerów.
Nowoczesne gry językowe, dźwięk, animacje, fotograficzna jakość obrazu i interaktywne
wideoklipy, otworzyły przed użytkownikami komputerów nowe możliwości ułatwiające
opanowywanie języków obcych.
W powyższej sytuacji można więc stwierdzić, że nigdy nie zakończy się poszukiwanie
wizji przyszłej szkoły. Jej wizerunek będzie ulegał ciągłym zmianom w zależności od zadań
ustanowionych przed życiem społecznym.
Nigdy także nie zakończy się w nas proces uczenia się, lecz będzie trwać przez całe nasze
życie.
LITERATURA
1. Delgado J. (1972) Neurophysiology: An Approach to Human Communication, (w) R.
Bueld, B. Ruben.
2. Dudeney G. (2000) The Internet and the Language Classroom. Cambridge University
Press.
3. Goban-Klass T. (2009), Media i komunikowanie masowe. PWN Warszawa.
4. Jabłoński W., Wacławiak J., Wszelak S. (2003), Komputer i Internet w pracy nauczyciela.
Wyd. A. Marszałek. Toruń.
5. Juszczyk S. (2008), w: T. Huk. Komputer w procesie kształcenia umiejętności kluczowych.
Wyd. Difin. Warszawa.
6.Lewowicki T., Siemieniecki B. (2004) (red.) Współczesna technologia informacyjna i
edukacja medialna. Wyd. A. Marszałek. Toruń.
7. Nęcka E. (2002), Trening twórczości. Pracownia Wydawnicza Olsztyn. PTP.
8. Nęcki Z. (2008), Komunikacja międzyludzka. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły
Biznesu.
9. Osiński Z. (2006), Technologia informacyjna w edukacji humanistycznej. Wyd. MADO.
Toruń.
10.Siemieniecki B.(1999), Komputer w edukacji. Wyd. A. Marszałek. Toruń.
11. Teeler D., Gray P. (2000), Use the Internet in ELT. Pearson Education Limited
12. Windeatt S., Hardisty D., Eastment D. (2000), The Internet. Oxford University Press.
Summary: In the paper the author wants to discuss the role of computers in
teaching writing skills. The author wants to discuss the influence of computers on
cultures and languages. The author points out the variety of writing exercises
available and ready to use in the process of teaching foreign languages (especially
those for teaching creative thinking). The technical side of word edition and
translation is also mentioned. The author emphasizes the important role of
computers and multimedia in life-long education.