maestria

Transkrypt

maestria

NARODOWY PROGRAM KULTURY
WSPIERANIA DEBIUTÓW I ROZWOJU
SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH
„MAESTRIA”
NA LATA 2004–2013
Warszawa 2004
1
Spis treści
SPIS TABLIC........................................................................................................................................................ 3
SPIS RYSUNKÓW ............................................................................................................................................... 3
WSTĘP .................................................................................................................................................................. 4
1.
PODSTAWOWE AKTY PRAWNE REGULUJĄCE SEKTOR SZKOLNICTWA
ARTYSTYCZNEGO ............................................................................................................................................ 6
2.
DIAGNOZA SYTUACJI EKONOMICZNEJ I PRZESTRZENNEJ SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH
ORAZ WYŻSZYCH SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH ......................................................................................... 8
2.1.
2.2.
2.3.
3.
CHARAKTERYSTYKA SZKOLNICTWA ARTYSTYCZNEGO W UKŁADZIE WOJEWÓDZKIM ......................... 12
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA SEKTORA ..................................................................................................... 18
WNIOSKI Z PRZESTRZENNEJ I EKONOMICZNEJ DIAGNOZY SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH ............................ 20
DIAGNOZA SFERY PROMOCJI TWÓRCZOŚCI W POLSCE I EUROPIE .................................. 21
3.1.
3.2.
3.3.
DIAGNOZA BEZPOŚREDNIEJ PROMOCJI TWÓRCZOŚCI W POLSCE .......................................................... 21
PRZYKŁADY BEZPOŚREDNIEJ PROMOCJI TWÓRCZOŚCI W EUROPIE ...................................................... 22
WNIOSKI I REKOMENDACJE ................................................................................................................. 25
4.
ROZWIĄZANIA FUNKCJONALNE W SFERZE ARTYSTYCZNEGO SZKOLNICTWA
WYŻSZEGO W KRAJACH UE ....................................................................................................................... 27
4.1.
4.2.
4.3.
TENDENCJE OGÓLNE ........................................................................................................................... 27
ROZWIĄZANIA SZCZEGÓŁOWE W KRAJACH UE................................................................................... 28
WNIOSKI ............................................................................................................................................. 31
5.
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W SFERZE
ROZWOJU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO I PROMOCJI TWÓRCZOŚCI W POLSCE W LATACH
2004–2006............................................................................................................................................................. 32
5.1.
FINANSOWANIE PROJEKTÓW KULTURALNYCH W RAMACH EUROPEJSKIEGO OBSZARU
GOSPODARCZEGO ............................................................................................................................................. 43
6.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA I CELE GŁÓWNE NARODOWEGO PROGRAMU
KULTURY WSPIERANIA DEBIUTÓW I ROZWOJU SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH „MAESTRIA” NA
LATA 2004–2013 ................................................................................................................................................ 46
6.1.
PRIORYTETY, DZIAŁANIA, FINANSOWANIE NARODOWEGO PROGRAMU KULTURY WSPIERANIA
DEBIUTÓW I ROZWOJU SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH „MAESTRIA” ........................................................................ 48
6.2.
UWAGI KOŃCOWE ............................................................................................................................... 54
7.
ANEKS ....................................................................................................................................................... 57
2
Spis tablic
TABLICA 1. SZKOŁY ARTYSTYCZNE W LATACH 1998-2002 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ............................................... 8
TABLICA 2. STRUKTURA SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH I I II STOPNIA WEDŁUG ORGANU PROWADZĄCEGO SZKOŁY W
2004 R............................................................................................................................................................ 9
TABLICA 3. UCZNIOWIE I ABSOLWENCI SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH I I II STOPNIA PROWADZONYCH PRZEZ MINISTRA
KULTURY ..................................................................................................................................................... 10
TABLICA 4. STUDENCI I ABSOLWENCI WYŻSZYCH SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH NADZOROWANYCH PRZEZ MINISTRA
KULTURY ..................................................................................................................................................... 11
TABLICA 5. LICZBA SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH I I II STOPNIA W WOJEWÓDZTWACH ................................................ 12
TABLICA 6. WSKAŹNIKI SYNTETYCZNE ROZWOJU SZKOLNICTWA ARTYSTYCZNEGO W LATACH 1999-2001......... 13
TABLICA 7. DOSTĘPNOŚĆ DO SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH W LATACH 1999-2001 (W PRZELICZENIU NA LICZBĘ
LUDNOŚCI OGÓŁEM W WOJEWÓDZTWIE)....................................................................................................... 14
TABLICA 8. WSKAŹNIKI NAKŁADÓW FINANSOWYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO NA KULTURĘ (W
ZŁ)................................................................................................................................................................ 16
TABLICA 9. WSKAŹNIKI SYNTETYCZNE* NAKŁADÓW FINANSOWYCH NA KULTURĘ W LATACH 1999-2001........... 16
TABLICA 10. ROCZNY KOSZT KSZTAŁCENIA JEDNEGO STUDENTA W UCZELNIACH ARTYSTYCZNYCH W LATACH
1998-2002 (W ZŁ) ........................................................................................................................................ 17
TABLICA 11. LICZBA STUDENTÓW STUDIÓW DZIENNYCH POBIERAJĄCYCH STYPENDIA W UCZELNIACH
ARTYSTYCZNYCH ......................................................................................................................................... 18
TABLICA 12. DANE STATYSTYCZNE SEKTORA WYŻSZEGO SZKOLNICTWA ARTYSTYCZNEGO W LATACH 1998-2003
..................................................................................................................................................................... 19
TABLICA 13. STYPENDIA MINISTRA KULTURY ...................................................................................................... 22
TABLICA 14. INSTRUMENTY POMOCY DLA TWÓRCÓW W WYBRANYCH PAŃSTWACH EUROPEJSKICH ..................... 25
TABLICA 15. NARODOWY PROGRAM KULTURY WSPIERANIA DEBIUTÓW I ROZWOJU SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH
„MAESTRIA” ................................................................................................................................................ 55
Spis rysunków
RYSUNEK 1. WYŻSZE SZKOŁY ARTYSTYCZNE W ROKU 2002 WEDŁUG WOJEWÓDZTW ........................................... 10
3
Wstęp
Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych
„Maestria” jest dokumentem służącym określeniu podstaw wdrożenia Narodowej Strategii
Rozwoju Kultury w sferze działalności szkół artystycznych.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 wyznacza nową misję
i zadania ministerstwa w zakresie współpracy z samorządami terytorialnymi, a także cele
i metody wykorzystania środków funduszy strukturalnych w kulturze. Przy czym kultura
traktowana jest tu jako system funkcjonalny, a nie jak dotychczas – jako publiczny dział
gospodarki.
Przyjęte w strategii strategiczne obszary funkcjonalne, wyznaczone w polityce
kulturalnej państwa, po kompleksowym zdiagnozowaniu ich zaplecza materialnego,
niematerialnego oraz analizie otoczenia, stanowiły podstawę do sformułowania pięciu
Narodowych Programów Kultury (NPK). Obejmują one: „Ochronę zabytków i dziedzictwa
kulturowego”, „Promocję czytelnictwa i rozwój sektora książki”, „Rozwój instytucji
artystycznych”, sztuki współczesnej i muzeów nowoczesności „Znaki czasu” oraz
„Wspieranie debiutów i rozwój szkół artystycznych - Maestria”. Traktowane powinny być
one jako funkcjonalne plany działań i służyć sformułowaniu wytycznych do wdrażania,
a także przygotowaniu dokładnych harmonogramów działań. Pozwoli to na monitoring
i kontrolę prawidłowości wdrażania, dokonywanie oceny na każdym z etapów wdrażania
efektów podjętych działań.
Podstawą do sformułowania Programu „Maestria” jest uznanie sfery szkolnictwa
artystycznego jako głównego zasobu dla rozwoju kultury i jej upowszechniania, a także
określenie roli tych instytucji jako podstawowej „tkanki” kultury w regionach.
Ze względu na długi okres programowania, a także na brak danych, co do przyszłego
NPR dla Polski na lata 2007–2013, jak i alokacji pomocy strukturalnej dla Polski z budżetu
UE w tym okresie Program „Maestria” ma charakter ramowy i służy głównie opisaniu celów
i możliwości ich osiągnięcia. Mniej uwagi poświęca się określeniu pożądanego
harmonogramu działań na lata 2007–2013 czy określeniu całościowego niezbędnego budżetu
do realizacji konkretnych zadań w tym zakresie. Te zagadnienia będą ujęte w uzupełnieniu do
niniejszego programu, które Ministerstwo Kultury przygotuje do końca 2005 r. Cele
i strategie zmierzające do ich osiągnięcia zostały sformułowane w oparciu o analizę cech
społeczno-gospodarczych województw w Polsce, w kontekście polityki spójności społeczno-ekonomicznej całej wspólnoty. Proponowane w ramach programu kierunki interwencji
i działania wynikają z kierunków i wstępnej oceny ex ante efektywności interwencji
o charakterze regionalnym, podejmowanej w ramach PPW oraz NPR na lata 2004–2006,
a także kontraktów wojewódzkich realizowanych od 2001 r. na podstawie ustawy z dnia 12
maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (Dz. U. Nr 48, poz. 550, z późn.
zm.).
Program został przygotowany na zlecenie Ministerstwa Kultury przez zespół
naukowców Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Zarządu Głównego TNOiK, Akademii
Ekonomicznej w Katowicach oraz Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej
w Krakowie, przy udziale ekspertów – pracowników naukowych Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Program nie został dotychczas w całości skonsultowany ze środowiskami
4
zajmującymi się szkolnictwem artystycznym, jednak główne jego założenia przedyskutowano
podczas II Ogólnopolskiego Kongresu „Społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju
kultury” w Krakowie, w dniach 9-10.10.2003 r. posiłkując się wynikającymi z debaty
wnioskami.
Proponowane cele, priorytety i działania obejmują terytorium całego kraju, jednakże
wielkość środków finansowych przeznaczona na ich realizację jest zróżnicowana
przestrzennie i zależy od sytuacji i struktury społeczno-gospodarczej województw oraz
środków centralnych przeznaczonych na realizację „Narodowej Strategii Rozwoju Kultury”.
Na etapie wdrażania Program „Maestria” powinien być zarządzany na poziomie
krajowym przez Departament Szkolnictwa Artystycznego Ministerstwa Kultury, co zapewni
koordynację i jednolite stosowanie ustalonych reguł, a realizowany przez odpowiednie
komórki wyodrębnione w strukturze szkół artystycznych.
5
1. Podstawowe akty prawne regulujące sektor szkolnictwa artystycznego
Podstawowym zbiorem zasad, według których funkcjonuje społeczeństwo i państwo
jest konstytucja. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej1.uchwalona przez Zgromadzenie
Narodowe i przyjęta w referendum przez Naród, określa nie tylko ustrój państwa, ale także
miejsce i rolę społeczeństwa oraz jednostki. Preambuła Konstytucji RP uznaje piękno za
wartość uniwersalną obok prawdy, sprawiedliwości i dobra. Określa kulturę i dziedzictwo
narodu za dobra, które należy przekazać przyszłym pokoleniom.
Konstytucja RP reguluje nie tylko zagadnienie dóbr kultury, ale również zasady
działalności gospodarczej w odniesieniu do kultury, rolę organów władzy publicznej,
niezależność Kościołów (także będących nośnikami kultury) czy wolność środków masowego
przekazu (nośników treści kulturalnych).
Oświata2 w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa.
Kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji RP, a także wskazaniami zawartymi w
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakiecie Praw Obywatelskich i
Politycznych oraz Konwencji o prawach dziecka.
Nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę
przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu w młodzieży
poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa
kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata.
Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju,
przygotować go do wypełnienia obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady
solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.
Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w
porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania określa typy szkół
artystycznych publicznych i niepublicznych oraz ustala zasady ich działania.
Aktualnie występują następujące typy szkół artystycznych:
1) szkoły muzyczne obejmujące:
- ogólnokształcące szkoły muzyczne I stopnia
- szkoły muzyczne I stopnia
- ogólnokształcące szkoły muzyczne II stopnia
- szkoły muzyczne II stopnia
- szkoły policealne
2) szkoły plastyczne obejmujące:
- ogólnokształcące szkoły sztuk pięknych
- licea plastyczne
- szkoły policealne
3) szkoły baletowe obejmujące:
- ogólnokształcące szkoły baletowe
- szkoły sztuki tańca
4) inne szkoły artystyczne:
- szkoły sztuki cyrkowej
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483; sprost. Dz. U. z 2001
r. Nr 28, poz. 319)
2
Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329, z późn. zm.)
6
- szkoły pomaturalne bibliotekarskie i animatorów kultury.
Ponadto kształcenie artystyczne odbywa się również w placówkach artystycznych (ogniska
artystyczne).
Wyższe szkoły artystyczne są organizowane i działają na zasadzie wolności badań
naukowych, wolności twórczości artystycznej i wolności nauczania. Uczelnie te są częścią
systemu nauki polskiej i systemu edukacji narodowej 3, a ich podstawowymi zadaniami są:
− kształcenie studentów w zakresie danej gałęzi wiedzy oraz ich przygotowanie do
wykonywania określonych zawodów, prowadzenie badań naukowych lub twórczej
pracy artystycznej,
− przygotowanie kandydatów do samodzielnej pracy naukowej, dydaktycznej lub
działalności artystycznej,
− kształcenie w celu uzupełnienia wiedzy ogólnej i specjalistycznej osób, które
posiadają tytuły zawodowe i wykonują zawody praktyczne,
− rozwijanie i upowszechnianie kultury narodowej oraz postępu technicznego, a także
współdziałanie w szerzeniu wiedzy w społeczeństwie oraz dbanie o zdrowie i rozwój
fizyczny studentów.
W Polsce występują 4 rodzaje wyższych szkół artystycznych: plastyczne, muzyczne,
teatralne i filmowe.
3
Ustawa z dnia 12 września 1990r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385, z późn. zm.)
7
2. Diagnoza sytuacji ekonomicznej i przestrzennej szkół artystycznych oraz
wyższych szkół artystycznych
W latach 1998–2001 nie zaobserwowano w Polsce istotnych zmian w liczbie szkół
artystycznych stopnia pierwszego i drugiego4. Niewielki wzrost (o 4,4%) liczby tych szkół
w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w 2000 roku. W roku 2001 w stosunku do
roku 2000 liczba szkół artystycznych stopnia pierwszego i drugiego w Polsce nie uległa
zmianie. Największą liczbę tego typu szkół posiadają województwa: mazowieckie, śląskie
i podkarpackie. W województwach tych udział szkół w ogólnej liczbie szkół artystycznych
wahał się w okolicach 10% – tablica 1. i rysunek 1.
Tablica 1.
Szkoły artystyczne w latach 1998-2002 według województw
Szkoły artystyczne
Wyszczególnienie
I i II stopnia
1999/2000 2000/2001
Polska
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
453
36
15
39
19
30
37
46
16
42
20
26
44
8
17
36
22
wyższe
2001/2002 2002/2003 2000/2001
473
36
19
40
19
31
37
53
18
41
20
26
45
10
18
38
22
473
36
20
37
19
31
38
49
19
43
22
27
42
10
18
39
23
473
36
20
37
19
31
38
49
19
43
22
27
42
10
18
39
23
17
2
1
3
3
3
2
1
2
-
2001/2002
2002/2003
18
2
1
3
3
3
2
2
2
-
18
2
1
3
3
3
2
2
2
-
Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS (T.158) oraz danych z Ministerstwa Edukacji Narodowej
i Sportu
W latach 2000–2001 liczba szkół I i II stopnia w Polsce nie zmieniła się, zmieniła się
natomiast w poszczególnych województwach. Województwa, w których liczba szkół uległa
zmianie stanowią aż 68% (zmiana ta dotyczy wyłącznie szkół niepublicznych). W
4
Ilekroć w niniejszym tekście mowa jest o szkołach artystycznych I i II stopnia należy przez to rozumieć
odpowiednio szkoły artystyczne realizujące podstawę programową pierwszego etapu edukacyjnego oraz szkoły
artystyczne realizujące podstawę programową drugiego etapu edukacyjnego (w tym szkoły policealne i
pomaturalne)
8
województwach wielkopolskim, opolskim, kujawsko-pomorskim notuje się systematyczny
wzrost liczby szkół artystycznych.
Tablica 2.
Struktura szkół artystycznych I i II stopnia według organu
prowadzącego szkoły w 2004 r.
Województwo
Minister
Kultury
Dolnośląskie
Kujawsko Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Małopolskie
Mazowieckie
Łódzkie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
20
7
18
13
21
29
19
15
18
7
17
18
6
16
27
14
Organ prowadzący
Niepubliczne
Jednostka
z uprawnieniami szkół
Samorządu
publicznych
Terytorialnego
5
11
5
2
1
10
3
5
7
8
11
1
6
4
4
16
5
6
7
13
1
2
1
5
3
4
8
Ogółem
265
Źródło: dane Departamentu Szkolnictwa Artystycznego MK
65
86
Minister Kultury prowadzi 265 szkół artystycznych, w których zatrudnionych jest
8.150 nauczycieli i kształci się w nich 57.000 uczniów, a ponadto nadzoruje:
1) 65 szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (jst), w których pracuje
2.080 nauczycieli i kształci się 15.050 uczniów,
2) 271 niepublicznych szkół artystycznych, w tym 86 szkół posiada uprawnienia szkół
publicznych. W szkolnictwie niepublicznym pracuje 1.910 nauczycieli i kształci się 11.200
uczniów.
Sieć szkolnictwa artystycznego obejmuje 601 szkół, w których kształci się 83.250
uczniów i pracuje 12.140 nauczycieli.
9
Tablica 3.
Uczniowie i absolwenci szkół artystycznych I i II stopnia
prowadzonych przez Ministra Kultury
1998/1999
1999/2000
2000/2001
Uczniowie
58.000
57.500
57.000
Absolwenci
11.600
11.500
11.617
w szkołach muzycznych - kształci się
w szkołach baletowych
- kształci się
w szkołach plastycznych - kształci się
w pozostałych szkołach
- kształci się
48.450 uczniów
680 uczniów
6.160 uczniów
1.710 uczniów
Rysunek 1.
Wyższe szkoły artystyczne w roku 2002 według województw
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ministerstwa Kultury.
10
2001/2002
57.000
11.617
W roku 2000 w stosunku do roku poprzedniego liczba studentów wyższych szkół
artystycznych wzrosła o 6,1%. W tym samym roku liczba absolwentów tych szkół uległa
zmniejszeniu o 1,7%. W roku 2001 w stosunku do roku 2000 zaobserwowano spadek liczby
studentów o 3,3% i jednocześnie nieznaczny wzrost liczby absolwentów (z 815 do 819,
tj. o 0,5%).
W roku 2002 istniało w Polsce 18 wyższych szkół artystycznych. Najwięcej wyższych
szkół artystycznych zlokalizowanych jest w województwach: mazowieckim, małopolskim
i łódzkim (w każdym po 3) – rysunek 2.
Obecnie w Polsce jest 18 wyższych państwowych szkół artystycznych w tym:
8 – akademii muzycznych
7 – akademii sztuk pięknych
2 – uczelnie teatralne
1 – teatralno-filmowa
Rozmieszczenie uczelni artystycznych jest następujące:
-
Warszawa, Kraków, Łódź
Gdańsk, Katowice, Poznań, Wrocław
Bydgoszcz
– po 3 uczelnie
– po 2 uczelnie
–
1 uczelnia
Uzupełnieniem tej sieci są 4 jednostki zamiejscowe /filie/ zlokalizowane w :
Białymstoku /uczelnia macierzysta Akademia Muzyczna w Warszawie i Akademia
Teatralna w Warszawie/
- Szczecinie /uczelnia macierzysta Akademia Muzyczna w Poznaniu/
- Wrocławiu /uczelnia macierzysta Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie/.
Przeciętna liczba zatrudnionych w uczelniach artystycznych wynosi:
- ogółem
– 4 677, z tego:
- nauczycieli akademickich
– 3 052
- pracowników nie będących nauczycielami akademickimi – 1 625.
Nauczyciele akademiccy stanowią 65% zatrudnionych.
Przeciętna liczba zatrudnionych nauczycieli akademickich wg grup stanowisk:
profesorów
– 873
docentów, adiunktów, starszych wykładowców – 1 391
asystentów, wykładowców, lektorów
– 788.
Tablica 4.
Studenci i absolwenci wyższych szkół artystycznych
nadzorowanych przez Ministra Kultury
Studenci
Absolwenci
1998/1999
11.189
1.805
1999/2000
11.871
1.699
11
2000/2001
11.484
1.715
2001/2002
13.105
1.703
2.1.
Charakterystyka szkolnictwa artystycznego w układzie
wojewódzkim
Wskaźniki syntetycznej oceny województw w zakresie rozwoju badanego szkolnictwa
artystycznego przedstawia tablica 6 i 7..
Ważniejsze spostrzeżenia wynikające z zamieszczonych informacji są następujące:
1. Przestrzenny rozkład badanego szkolnictwa artystycznego jest znacząco odmienny od
rozkładu instytucji artystycznych i bibliotek. Zaskakujące jest, że czołowe pozycje
zajmują niektóre województwa nie legitymujące się najwyższym, ogólnym rozwojem
(podkarpackie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie) – tablica 5.
2. Prawie we wszystkich województwach brak jest trwałej tendencji zmian rozważanego
szkolnictwa. Jedynie w trzech jednostkach o najniższej pozycji następowała poprawa
we wszystkich trzech latach (świętokrzyskie, opolskie, podlaskie). W województwie
śląskim natomiast miał miejsce systematyczny spadek wartości wskaźnika.
Zjawiska te obrazują tablice 6 i 7.
Tablica 5.
Liczba szkół artystycznych I i II stopnia w województwach
Szkoły artystyczne st. I i II
Polska
1999
453
36
15
39
19
30
37
46
16
42
20
26
44
8
17
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
36
Zachodniopomorskie
22
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
12
2000
473
36
19
40
19
31
37
53
18
41
20
26
45
10
18
2001
473
36
20
37
19
31
38
49
19
43
22
27
42
10
18
38
22
39
23
Tablica 6.
Wskaźniki syntetyczne5 rozwoju szkolnictwa artystycznego
w latach 1999-2001
Województwo
Podkarpackie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Kujawsko-pomorskie
Małopolskie
Dolnośląskie
Łódzkie
Lubelskie
Mazowieckie
Pomorskie
Śląskie
Lubuskie
Podlaskie
Opolskie
Świętokrzyskie
Źródło: Obliczenia własne.
Wsk-99
0,774
0,715
0,689
0,591
0,656
0,509
0,540
0,528
0,547
0,438
0,494
0,483
0,330
0,243
0,204
0,000
Wsk-00
0,746
0,632
0,697
0,646
0,579
0,498
0,500
0,596
0,542
0,433
0,268
0,424
0,320
0,243
0,247
0,036
Wsk-01
0,828
0,712
0,686
0,638
0,624
0,550
0,536
0,534
0,500
0,438
0,436
0,354
0,295
0,282
0,270
0,036
5
Wskaźniki wyliczono według metody taksonomicznej WARDA, wyliczone na podstawie następujących cech:
liczba szkół artystycznych, liczba uczniów i absolwentów szkół artystycznych realizujących obowiązek szkolny
w przeliczeniu na liczbę ludności województw ogółem. Dla koniecznego uogólnienia oceny wykorzystano
metodę wskaźnika syntetycznego, którego istotą jest odpowiednia agregacja wartości miar szczegółowych.
Wspominane zróżnicowanie wartości informacyjnej wskaźników zadecydowało o przyjęciu następujących ich
wag (wi): dla wskaźnika nr 1 waga wynosi 1, zaś dla wskaźników 1 i 3 waga wynosi 0,55. Wyliczenia dokonane
były na tzw. obiektookresach, co umożliwiło porównywalność ocen dotyczących lat. Należy dodać, że
wyliczany wskaźnik syntetyczny jest miarą unormowaną przyjmującą wartości z przedziału [0; 1]. Zastosowano
prostą metodę ważonego uśredniania odpowiednio standaryzowanych cech (xij). Standaryzację cech (tij) oparto
na następującej regule:
t ij =
xij − x min
x max − x min
dla stymulant oraz
t ij =
x max − xij
x max − x min
dla destymulant
Wariantowo wyliczenia wykonywane były przy zastosowaniu również innych zestawów wag. Przyjęty sposób
weryfikacji wyników sugerował wykorzystanie zaproponowanego układu wag cech.
13
Tablica 7.
Dostępność do szkół artystycznych w latach 1999-2001 (w przeliczeniu na liczbę ludności ogółem w województwie)
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Wsp. zmienności
Szkoły artystyczne st. I i II
1999
2000
2001
0,121
0,121
0,121
0,071
0,090
0,095
0,175
0,179
0,166
0,186
0,186
0,186
0,113
0,117
0,117
0,115
0,115
0,118
0,091
0,105
0,097
0,147
0,165
0,175
0,198
0,193
0,202
0,164
0,164
0,180
0,119
0,119
0,123
0,090
0,092
0,087
0,060
0,076
0,076
0,116
0,123
0,123
0,107
0,113
0,116
0,127
0,127
0,133
0,317
0,276
0,289
14
NARODOWA STRATEGIA RZOWOJU KULTURY
NARODOWY PROGRAM KULTURY WSPIERANIA DEBIUTÓW I ROZWOJU ARTYSTYCZNYCH SZKÓŁ WYŻSZYCH „MAESTRIA”
Aby ocenić funkcjonowanie i jakość szkół podstawowych i średnich,
finansowanych z budżetów JST, ważne jest także określenie zróżnicowania
przestrzennego nakładów na kulturę w poszczególnych województwach.
Analizę nakładów finansowych na kulturę ograniczono do dokumentowanych
wydatków jednostek samorządu terytorialnego, bowiem brak jest dostępnych informacji
dotyczących przekrojów wojewódzkich finansowania kultury bezpośrednio ze środków
budżetu państwa. Wyjściowym wskaźnikiem wyliczeń była wielkość nakładów
finansowych na liczbę ludności. Z uwagi na niemożność porównań w czasie tego
wskaźnika (z uwagi na proces inflacji), przeprowadzono jego przeliczenie w ramach
każdego roku do wartości średniej województw. Otrzymane w ten sposób wartości dla
poszczególnych jednostek wojewódzkich są już porównywalne w czasie, aczkolwiek
nieco zmieniają interpretację obserwowanych zmian. Mianowicie z uwagi na tendencję
wzrostową w skali całego kraju, następuje pewne niedoszacowanie wzrostu
i przeszacowanie spadku w skali poszczególnych województw. Dane te prezentuje
tablica 8.
Konieczność zachowania jednolitej metodyki wyliczeń, a zatem zachowania
porównywalności ocen dla poszczególnych, kolejno analizowanych komponentów
dostępności usług kultury w województwach, zmusiła do odpowiedniego przeliczenia
wartości wskaźników z tablicy 9 według zasad stosowanych w odniesieniu do zjawisk
wcześniej badanych. Wyniki wyliczeń prezentuje tablica 9.
Otrzymano następujący obraz nakładów na kulturę finansowanych z budżetów
jednostek samorządu terytorialnego.
Najwyższy, maksymalny wskaźnik uzyskało województwo dolnośląskie
we wszystkich latach przeprowadzanej analizy, wykazując jednocześnie coraz lepszy
wskaźnik nakładów w kolejnych latach. Jest to pozycja wyraźnie dominująca.
Dalszą grupę, ale o zróżnicowanej dynamice, stanowią województwa:
wielkopolskie, mazowieckie, pomorskie.
Województwa tradycyjnie uważane za obszary depresji społeczno-gospodarczej, legitymują się najniższymi wskaźnikami nakładów na kulturę
(świętokrzyskie, lubelskie, podkarpackie, warmińsko-mazurskie). W dodatku
w każdym z nich miał miejsce systematyczny spadek nakładów.
Największą i godną odnotowania pozytywną zmianę w całym okresie lat
1999-2001 uzyskały trzy następujące województwa: podlaskie, pomorskie,
wielkopolskie.
Największy spadek nastąpił w województwach: opolskim, zachodniopomorskim,
lubelskim, a także w małopolskim.
15
Tablica 8.
Wskaźniki nakładów finansowych
jednostek samorządu terytorialnego na kulturę (w zł)
Województwo
W przeliczeniu na liczbę ludności ogółem
w województwie
1999
2000
2001
2002
Dolnośląskie
72,8
87,6
96,9
90,5
Kujawsko-pomorskie
50,1
54,7
63,1
62,2
Lubelskie
47,9
52,3
52,9
51,9
Lubuskie
51,8
59,2
66,0
65,2
Łódzkie
56,0
59,2
64,9
71,8
Małopolskie
59,2
68,4
64,8
65,5
Mazowieckie
57,0
71,6
73,5
74,6
Opolskie
55,5
55,0
57,7
58,8
Podkarpackie
45,7
49,4
53,2
55,6
Podlaskie
42,4
48,5
55,9
55,5
Pomorskie
50,6
62,3
69,6
75,5
Śląskie
54,0
63,2
65,9
73,3
Świętokrzyskie
40,1
42,9
45,6
49,0
48,1
53,0
55,7
58,5
Wielkopolskie
53,7
61,7
75,0
71,2
Zachodniopomorskie
64,8
58,7
62,9
65,3
Średnia arytm.
53,1
59,2
64,0
65,2
Wsp. zmienności
0,154
0,179
0,184
Wskaźnik nakładów w relacji
do średniej województw
1999
2000
2001
2002
1,37
1,48
1,51
1,38
0,94
0,92
0,99
0,95
0,90
0,88
0,83
0,79
0,97
1,00
1,03
1,00
1,06
1,00
1,01
1,10
1,12
1,15
1,01
1,004
1,07
1,21
1,15
1,14
1,04
0,93
0,90
0,90
0,86
0,83
0,83
0,85
0,80
0,82
0,87
0,85
0,95
1,05
1,09
1,15
1,02
1,07
1,03
1,12
0,76
0,72
0,71
0,75
0,90
0,89
0,87
0,89
1,01
1,04
1,17
1,09
1,22
0,99
0,98
1,001
1,0
1,0
1,0
1,0
0,154
0,179
0,184
Tablica 9.
Wskaźniki syntetyczne* nakładów finansowych na kulturę w latach 1999-2001
6
Województwo
Dolnośląskie
Wielkopolskie
Mazowieckie
Pomorskie
Lubuskie
Śląskie
Łódzkie
Małopolskie
Kujawsko-pomorskie
Zachodniopomorskie
Opolskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Świętokrzyskie
6
Wsk-99
0,822
0,374
0,450
0,300
0,328
0,380
0,428
0,502
0,288
0,634
0,414
0,109
0,240
0,185
0,236
0,054
Identycznie, jak w przypisie nr 5
16
Wsk-00
0,957
0,411
0,619
0,424
0,359
0,443
0,359
0,552
0,264
0,347
0,269
0,133
0,227
0,153
0,214
0,014
Wsk-01
1,000
0,574
0,545
0,469
0,398
0,397
0,376
0,375
0,343
0,338
0,237
0,201
0,198
0,150
0,143
0,000
W latach 1998-2002 (z wyjątkiem roku 2000) zaobserwowano wzrost rocznych
kosztów kształcenia jednego studenta w uczelniach artystycznych. W roku 2002 koszt
ten wyniósł 17.292 zł i był wyższy niż w roku 1998 o 25%. Jednocześnie średni
roczny koszt kształcenie jednego studenta w tych uczelniach jest ponad
czterokrotnie niższy niż średni koszt w krajach UE.
Najwyższy koszt kształcenia w 2002 r. jednego studenta był w uczelniach
teatralnych i filmowych, a najniższy w uczelniach plastycznych (tablica 10). Szacuje
się, że w związku z regulacją płac w szkolnictwie wyższym w 2003 r., koszt kształcenia
jednego studenta w tych szkołach znacznie się zwiększy.
Tablica 10.
Roczny koszt kształcenia jednego studenta w uczelniach artystycznych
w latach 1998-2002 (w zł)
Wyszczególnienie
Ogółem
1998
1999
Lata
2000
w zł
2001
2002
Wskaźniki dynamiki
Rok poprzedni = 100
1999
2000
2001
2002
13 814
18 624
17 222
17 800
17 292 134,82
92,47 103,36
muzyczne
14 365
19 670
18 913
19 007
19 559 136,93
96,15 100,50 102,90
W tym
plastyczne
uczelnie
11 688
15 712
14 705
15 226
13 917 134,43
93,59 103,54
19 929
25 839
19 843
22 356
22 510 129,66
76,79 116,18 100,69
teatralne i filmowa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ministerstwa Kultury.
17
97,15
91,40
2.2.
Źródła finansowania sektora
Sektor szkolnictwa artystycznego jest finansowany w większości bezpośrednio
z budżetu państwa (z budżetu Ministra Kultury). Tylko nieliczne szkoły I i II stopnia
zostały przekazane do zarządzania przez Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST).
Dane statystyczne dla szkolnictwa artystycznego obrazują tablice nr 8 i 9.
Tablica 11.
Liczba studentów studiów dziennych pobierających stypendia w uczelniach
artystycznych
2000
639
2001
637
2002
628
189 zł
211 zł
217 zł
1209500 zł
1345800 zł
1360600 zł
Stypendia za wyniki
w nauce
2 914
2 850
2 947
Przeciętna wysokość
stypendium
Ogólna kwota
stypendiów
Źródło: DSA Ministerstwa Kultury.
266 zł
266 zł
260 zł
7756000 zł
7582000 zł
7671600 zł
Stypendia socjalne
Przeciętna wysokość
stypendium
Ogólna kwota
stypendiów
18
Tablica 12.
Dane statystyczne sektora wyższego szkolnictwa artystycznego w latach 1998-2003
Lp.
Lata
Wyszczególnienie
1998/1999
1999/2000
2000/2001
2001/2002
2002/2003
17
17
17
18
18
8
8
8
8
8
6
6
6
7
7
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
17
17
17
18
18
143 473
189 124
203 389
211 196
222 041
3 185
3 703
1 661
1 968
1 099
3. Wysokość całkowitych nakładów
na funkcjonowanie szkół (w tys. zł)
Ogółem
muzyczne
plastyczne
w tym
teatralne
filmowa
inne
państwowe
niepaństwowe
budżet państwa
środki budżetowe samorządu terytorialnego
4. Wysokość nakładów na inwestycje
(w tys. zł)
inne
budżet państwa
środki budżetowe samorządu terytorialnego
8 942
3 313
2 924
8 743
3 646
1 334
10 758
4 166
732
10 735
7 772
109
11 645
3 500
-
inne
Ogółem
w tym nauczyciele
wyższe
średnie
podstawowe/ zawodowe
33 211
4 521
2 968
2 968
-
15 469
4 630
3 025
3 025
-
12 479
4 648
3 016
3 016
-
6 996
4 623
3 000
3 000
-
1 500
4 547
2 938
2 938
-
1 486
2 285
2 502
2 799
3 093
17
17
17
18
18
773
203
1 805
779
105
1 699
777
119
1 715
772
115
1 703
776
200
1 788
1. Liczba szkół
2. Liczba szkół ogółem:
5. Liczba osób zatrudnionych
wg
wykształcenia
6. Średnie miesięczne wynagrodzenie
nauczycieli akademickich (w zł)
7. Liczba placówek z dostępem do
Internetu
Liczba absolwentów
uczelnie plastyczne
uczelnie teatralne i filmowa
Ogółem
Źródło: Departament Szkolnictwa Artystycznego Ministerstwa Kultury.
19
2.3.
Wnioski z przestrzennej i ekonomicznej diagnozy szkół
artystycznych
1. System szkolnictwa artystycznego w Polsce jest scentralizowany. Niemal wszystkie
szkoły podlegają Ministrowi Kultury i są finansowane z budżetu państwa..
2. W latach 1998–2001 nie zaobserwowano w Polsce istotnych zmian w ilości szkół
artystycznych stopnia pierwszego i drugiego. Największą liczbę tego typu szkół posiadają
województwa: mazowieckie, śląskie i podkarpackie, w których udział szkół stopnia
pierwszego i drugiego w ogólnej liczbie szkół artystycznych wahał się w okolicach 10%.
3. Obserwuje się koncentrację wyższych szkół artystycznych – aż w 6 województwach na 16
nie ma ani jednej wyższej szkoły artystycznej.
4. Liczba studentów szkół plastycznych utrzymuje się na podobnym poziomie w badanym
okresie. Zaobserwowano natomiast znaczący wzrost liczby studentów w szkołach
teatralnych i filmowej.
5. W latach 1998-2002 (z wyjątkiem roku 2000) zaobserwowano wzrost rocznych kosztów
kształcenia jednego studenta w uczelniach artystycznych. W roku 2002 koszt ten wyniósł
18 858 zł i był wyższy niż w roku 1998 o 36,5%. Najwyższy jest koszt kształcenia
jednego studenta w uczelniach muzycznych, a najniższy w uczelniach plastycznych.
6. Przeciętna wysokość stypendium socjalnego w szkołach artystycznych systematycznie
wzrasta, a przeciętne stypendium za wyniki w nauce spadło w 2001 r. w porównaniu do
roku 2000 o 6 zł.
7. Największą nierównomiernością przestrzenną cechuje się wskaźnik absolwentów
rozważanych szkół. Relatywnie niewielka natomiast koncentracja dotyczy liczby szkół I i
II stopnia w województwach.
8. Zdecydowana większość szkół ma trudności lokalowe wynikające z niewystarczającej
powierzchni użytkowej i ze znacznego jej technicznego zużycia.
9. Szkoły
wyższe
w
niedostatecznym
stopniu
przygotowują
absolwentów
do funkcjonowania na rynku pracy. Wskaźnik bezrobocia wśród absolwentów wyższych
szkół artystycznych jest relatywnie niski (5,3%), ale spowodowane jest to głównie
przedłużaniem się edukacji (w tym wyjazdy za granicę) oraz stosunkowo małą liczbą
absolwentów.
10. Szkoły artystyczne kształcą w wąskich specjalizacjach i są postrzegane jako szkoły
elitarne.
20
3. Diagnoza sfery promocji twórczości w Polsce i Europie
3.1.
Diagnoza bezpośredniej promocji twórczości w Polsce
W Polsce istnieją wielorakie formy promocji twórczości i wspierania debiutów
artystycznych. Dzieje się to na wielu poziomach (Ministerstwo Kultury, JST, instytucje
prywatne, instytucje pozarządowe, szkoły wyższe). Niestety, ich zakres, a także formy są
mało rozbudowane w porównaniu do rozwiniętych krajów europejskich.
Promocja twórczości to dziś największe wyzwanie w sferze kultury. Bez wybitnych
twórców nie zyskamy ani wybitnych dzieł, ani atutów do wzmacniania konkurencyjności
polskiej sztuki na rynkach międzynarodowych. Dotyczy to zarówno sztuk plastycznych, jak i
muzyki, teatru, tańca i filmu.
Skuteczna promocja twórczości to także znaczny impuls dla rozwoju działalności
kulturalnej. Z prywatnych inwestycji w rozwój młodych utalentowanych artystów korzysta
nie tylko mecenas, ale także kraj pochodzenia artysty. Pozostaje określić, czy państwo
powinno być zaangażowane w bezpośrednie wspieranie artystów, a jeśli tak, to, w jaki
sposób. Jeśli tak, to czy zadanie to powinno być przekazane w ręce fundacji (tak jak w
Portugalii), czy prywatnych darczyńców i sponsorów (tak jak w niektórych krajach Europy
Środkowo-Wschodniej). Jeśli wzorować się na polityce kulturalnej krajów europejskich, to
należałoby dla twórców działających w warunkach wolnego rynku stopniowo wprowadzać
rozwiązania bezpośredniego wsparcia.
Niezależnie od tego, jak bardzo różnorodne formy przyjęłoby bezpośrednie wsparcie i
na jak dużą skalę byłoby stosowane, koszty z nim związane nie muszą być wysokie
(5% wydatków budżetu państwa na kulturę w Finlandii). Można, więc stwierdzić, że
bezpośrednie wspieranie twórczości ma duże społeczne znaczenie (między innymi daje
poczucie bezpieczeństwa artystom) i zarazem nie jest kosztowną metodą finansowania
kultury.
Istniejące w Polsce formy bezpośredniego wsparcia skierowanego do twórców
prezentują się niezwykle skromnie w porównaniu ze standardami europejskimi. W 2000 roku
w trzech dziedzinach: muzycznej, plastycznej i literackiej, wypłacono stypendia twórcze na
ogólną kwotę 840 tys. zł (odpowiednik 0,13% wydatków budżetu państwa na kulturę w 2000
r.).
21
Bezpośrednia promocja twórczości jest realizowana przez Ministra Kultury poprzez
udzielanie stypendiów i związana jest z Funduszem Promocji Twórczości. Kwoty te są
relatywnie niskie i nawet w połączeniu ze stypendiami w wyższych szkołach artystycznych
dają, niestety, niewielkie możliwości wsparcia artystów.
Ponadto za wyróżnione rozprawy doktorskie i habilitacyjne oraz za działalność
artystyczną mogą być przyznawane nagrody Prezesa Rady Ministrów ( ustawa z dnia 14
marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie
sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595).
Tablica 13.
Stypendia Ministra Kultury
Roczne stypendia
Półroczne stypendia
Ogółem stypendia
Średnia wysokość
stypendium/miesiąc
Ogólna kwota
stypendiów
2000 r.
9
81
90
2001 r.
35
51
106
2002 r.
29
77
108
1 000 zł
1 200 zł
1 300 zł
620 400 zł
1 015 200 zł
1 068 600 zł
Prywatny system bezpośredniego wspierania twórczości jest rozproszony i obejmuje
bardzo ograniczoną liczbę artystów (przeważnie młodych). Stypendia twórcze są także
przyznawane w niektórych miastach w Polsce przez prezydentów tych miast. Nie są wysokie
(średnio 1000 zł na miesiąc, średnia długość stypendium to 1 rok), chociaż oprócz tego,
niestety, coraz rzadziej miasta oferują artystom wynajem na ulgowych zasadach lokali
przeznaczonych na pracownie.
3.2.
Przykłady bezpośredniej promocji twórczości w Europie
Jednym z powszechnie stosowanych sposobów udzielania doraźnej pomocy artystom
jest przyznawanie artystom różnego rodzaju nagród. Są to zarówno nagrody pieniężne, jak
i stypendia, a także takie, które mają znaczenie jedynie prestiżowe. System konkursów jest
szczególnie silnie rozwinięty w krajach bardziej zdecentralizowanych, na przykład w
Niemczech, gdzie rocznie przyznaje się w drodze konkursu aż 2500 nagród. Mimo iż
organizowanie konkursów jest zarówno formą dofinansowania artystów, jak i ma znaczenie
pozamaterialne, nie stanowi dotąd istotnego elementu systemów wspierania twórczości.
Inną formą wsparcia dla artystów, bardziej związaną z konkretną polityką państwa, jest
przyznawanie grantów na podróże. Obecnie najczęściej przyznawane są granty na podróże
związane z wymianą artystyczną oraz z objazdowymi wystawami lub z wygłaszaniem
odczytów. Ta forma wsparcia ma szczególne znaczenie dla integracji europejskiej.
W wielu krajach, obok środków na podróże, artyści mogą liczyć na uzyskanie statusu
artysty rezydenta (residency). Artysta ma wtedy możliwość wyjazdu za granicę, zazwyczaj
do ośrodka publicznego związanego z kulturą danego regionu, aby przez kilka miesięcy móc
tworzyć w innym środowisku, jednocześnie wnosząc coś do niego.
22
Najpowszechniejszym sposobem wspierania pracy twórczej są dotacje na projekty
artystyczne. Składają się na nie: stypendia, dodatki do wynagrodzeń, środki mające na celu
ułatwienie debiutu artystycznego lub umożliwiające pracę twórczą. Środki te mają zapewnić
artyście możliwość pracy w dogodnych finansowo warunkach (w krajach UE jest to minimum
15 000 euro na 6 miesięcy). Jednakże w większości państw jest to jedynie założenie
teoretyczne, gdyż przyznawane środki zazwyczaj nie są dostatecznie wysokie.
Na podobnych zasadach przyznawane są tzw. work–grants. W tym przypadku, zachęca
się artystów, aby podczas pracy twórczej angażowali się także we współpracę z instytucjami
czy szkołami artystycznymi, aby stworzyć z jednej strony dogodniejsze warunki samemu
artyście, a z drugiej szerzyć edukację kulturalną.
Zabiegiem sprzyjającym pracy twórczej jest umożliwienie jak najszerszej
i najdogodniejszej komunikacji między artystami poprzez tworzenie sieci kulturalnych.
Kolejne rozwiązania to pomoc finansowa udzielana przez państwa w poszczególnych,
newralgicznych dla artystów etapach ich pracy. Są to programy pomagające młodym (lub
też nowo pojawiającym się) artystom w rozpoczęciu kariery. Odbywa się to poprzez
dofinansowywanie, ale także poprzez umożliwienie im uczestnictwa w specjalnych kursach
uczących, jak stać się przedsiębiorcami w sektorze kultury.
Wybranym artystom, głównie w krajach skandynawskich i Holandii, państwo przyznaje
miesięczne honoraria w celu zapewnienia im minimalnego dochodu. Najczęściej
możliwość korzystania z takiej formy pomocy otrzymują właśnie artyści debiutujący, dla
których zapewnienie godnego poziomu życia poprzez swoją pracę twórczą jest szczególnie
trudne. Przykładowo w Holandii świadczenia te przyznawane są przez okres czterech lat do
momentu, kiedy artysta zacznie czerpać zyski ze swojej pracy.
W niektórych krajach istnieją także honorowe emerytury. Przyznawane są one
artystom w zależności od ich osiągnięć (przykładowo na Węgrzech kryterium jest otrzymanie
określonych nagród).
Aby umożliwić artystom konkurowanie z biznesem, wprowadzono w Wielkiej Brytanii
i Francji korzystne pożyczki dla artystów, a także specjalne fundusze na zakup potrzebnych
materiałów. Ponadto zaczęto tworzyć programy mające wyjaśnić artystom mechanizmy
rynkowe. W ich ramach odbywają się debaty, seminaria organizowane przez organizacje
pozarządowe i międzynarodowe sieci kulturalne.
Sektor prywatny coraz częściej angażuje się w sferę kultury, nie tylko poprzez jej
finansowanie, ale przez prowadzenie własnej działalności kulturalnej (prywatne wydawnictwa
czy galerie). Aby zmniejszyć ryzyko prywatnych przedsiębiorców państwo wprowadza
pewne mechanizmy regulujące ten specyficzny rynek: ograniczenia importu, gwarancje
cen oraz zakup dzieł przez państwo.
W Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii istnieją programy inicjujące współpracę
władz samorządowych z twórcami. W ich ramach twórcy włączają się w życie społeczności
lokalnej, odwiedzają szkoły, domy opieki. Ponadto władze lokalne zatrudniają artystów jako
animatorów i inicjatorów zakładania sieci kulturalnych.
23
Także świat biznesu zaczyna dostrzegać znaczenie artystów dla swojej działalności.
W firmach pojawiają się działy, zajmujące się organizacją życia kulturalnego pracowników.
Rozwiązania legislacyjne
W ostatnich latach ustawodawstwo dotyczące ochrony praw autorskich i praw pokrewnych przeszło wiele przeobrażeń. Upowszechniono, obok tradycyjnie już stosowanych,
rozwiązania nowego typu takie, jak tantiemy/rekompensaty dla twórców za
wykorzystywanie ich dzieł publicznie, czyli public lending rights, oraz opłaty od czystych
nośników oraz urządzeń utrwalających i reptograficznych. Wprowadzono też różnego rodzaju
udogodnienia w podatku VAT od poszczególnych produktów związanych z kulturą,
w podatku dochodowym płaconym przez artystów oraz w sposobach rozliczania się z
urzędami podatkowymi.
Ponadto w krajach europejskich pojawiły się przynajmniej trzy rodzaje rozwiązań
mających poprawić sytuację socjalną artystów wykonujących wolny zawód, a mianowicie:
− działające wewnątrz powszechnych systemów ubezpieczeń społecznych, bez ograniczenia dostępu do świadczeń z racji wykonywania wolnego zawodu,
− uzupełniające, przysługujące zazwyczaj jedynie szczególnie zasłużonym
twórcom, a mające być dodatkiem do podstawowych świadczeń,
− polegające na wypłacie świadczeń przez stowarzyszenia lub związki zawodowe
artystów (bardzo rzadko stosowane).
24
Świadczenia socjalne dla obywateli
Rozwiązania specjalne dla artystów wykonujących wolne zawody, związane z systemem
ogólnym
Inne rozwiązania dla artystów wykonujących
wolne zawody, nie mieszczące się w systemie
ogólnym
Świadczenia zapewniane przez związki zawodowe, stowarzyszenia i inne instytucje pozarządowe (np. dodatki do pensji)
Public lending rights7
Pośrednie wspieranie kultury
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Włochy
Węgry
Wielka
Brytania
Słowenia
Polska
Niemcy
Holandia
Francja
Finlandia
Państwa
Estonia
Tablica 14.
Instrumenty pomocy dla twórców w wybranych państwach europejskich
*
*
*
*
*
Źródło: Creative Artists, Market Developments and State Policies, EricArts, European Research
Institute, 2001 r.
3.3.
Wnioski i rekomendacje
Rozwiązania europejskie w sferze bezpośredniej promocji twórczości można podzielić
na pięć podgrup. Warto rozważyć wprowadzenie części z nich:
1. Wsparcie dla indywidualnych artystów (nagrody, dotacje, dofinansowanie
i dodatki do świadczeń, inne):
− rozwój systemu nagród, konkursów, stypendiów dla absolwentów kierunków
artystycznych, w tym poprzez stworzenie specjalnych funduszy celowych;
− przyznawanie grantów na podróże (z budżetu MK i MSZ oraz w ramach
inicjatyw wspólnotowych);
− przyznawanie statusu artysty rezydenta (residency) współpracującego
ze społecznością lokalną (porozumienie z JST);
− dotacje na realizację projektów artystycznych, w tym debiutów (z budżety MK i
FPT);
− promocja i programy pomocowe dla najbardziej uzdolnionych absolwentów.
7
Wymieniono tylko tek kraje spośród stosujących rozwiązanie typu public lending rights, w których środki
pozyskane w ramach tego rozwiązania zasilają m.in. bezpośrednią promocję twórczości.
25
2. Pomoc finansowa udzielana przez państwa w poszczególnych, newralgicznych dla
artystów etapach ich pracy:
− programy pomagające młodym (lub też nowo pojawiającym się) artystom w
rozpoczęciu kariery. Pomoc udzielana przede wszystkim poprzez
dofinansowywanie projektów artystycznych, ale także poprzez organizację
specjalnych kursów uczących jak stać się przedsiębiorcami w kulturze
(podprogram DEBIUT);
− miesięczne honoraria dla debiutantów w celu zapewnienia im minimalnego
dochodu oraz preferencyjne stawki za korzystanie z inkubatorów
przedsiębiorczości. Świadczenia te przyznawane mogłyby być przez określony
czas, np. dwa lata do momentu, kiedy artysta zacznie czerpać zyski ze swojej
pracy;
− tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości i centrów kultury nowej.
3. Wsparcie dla artystów związane z ich funkcjonowaniem na rynku:
− korzystne kredyty dla artystów na realizację własnych projektów, na urządzenie
warsztatu pracy etc. (uruchomienie systemu small funds, małych pożyczek
w ramach FS lub tanich kredytów bankowych do 10 000 zł, dla absolwentów
kierunków artystycznych w celu rozpoczęcia działalności rynkowej; udzielanych
przez banki, gwarantowanych przez państwo);
− wprowadzanie przez państwo mechanizmów regulujących rynek sztuki
zgodnych z prawodawstwem Unii Europejskiej w tym zakresie;
− wypracowanie programu zaangażowania środków Ministra Kultury,
samorządów i innych podmiotów) w celu adaptacji budynków
postindustrialnych na pracownie dla artystów;
− szkolenia, debaty, seminaria organizowane przez organizacje pozarządowe
i międzynarodowe sieci kulturalne wyjaśniające artystom mechanizmy
rynkowe.
4. Wspieranie upowszechniania kultury:
− programy inicjujące współpracę władz samorządowych z twórcami. W ich
ramach twórcy włączają się aktywnie w życie społeczności lokalnej, odwiedzają
szkoły, domy opieki;
− motywowanie firm prywatnych do tworzenia działów zajmujących się
organizacją życia kulturalnego pracowników (podprogram „Kultura w mojej
firmie” - np. wspólnie z PKPP lub Polską Radą Biznesu).
5. Systemy prawne i socjalne
− wprowadzenie rekompensat dla twórców za wykorzystywanie ich dzieł
publicznie, czyli tzw. public lending rights (szerzej omówione w NPK
„Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki”),
− utrzymanie przysługującej za prace twórcze stawki 50% kosztów uzyskania
przychodów w prawie podatkowym,
− skuteczna egzekucja należności dla Funduszu Promocji Twórczości,
− stworzenie mechanizmów motywowania osób prawnych do zakupu i darowania
do publicznego zasobu dzieł sztuki współczesnej, zgodnych z prawodawstwem
Unii Europejskiej. Mechanizmy te zostaną wypracowane w porozumieniu
z Ministerstwem Finansów. Będą miały na celu powiększenie publicznych
26
zasobów dzieł sztuki oraz będą korzystnie stymulowały rozwój rynku sztuki
w Polsce, stanowiąc jednocześnie pomoc dla twórców.
Środki na bezpośrednie wspieranie twórczości powinny pochodzić przede wszystkim z
następujących źródeł:
− dopłat do stawek w grach stanowiących monopol Państwa, przekazywanych na
wyodrębniony rachunek środków specjalnych, prowadzony w tym celu przez
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego,(ustawa z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych Dz. U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27),
− Funduszu Promocji Twórczości,
− budżetu w dyspozycji Ministra Kultury oraz innych dostępnych dla Ministra
Kultury środków publicznych
− środków funduszy strukturalnych i innych funduszy europejskich,
− środków prywatnych.
4. Rozwiązania funkcjonalne w sferze artystycznego szkolnictwa wyższego
w krajach UE
4.1.
Tendencje ogólne
Szkoły artystyczne w krajach UE otaczane są znaczną opieką państwa. Szczególnie
dotyczy to nauczania na szczeblu wyższym. Wyższe szkoły artystyczne III stopnia mają
zazwyczaj charakter publiczny i pozostają w gestii ministerstw kultury lub edukacji. Cieszą
się znaczną autonomią. Środki na ich funkcjonowanie pochodzą w znakomitej większości z
budżetu państwa. W niektórych krajach – poza Danią, Finlandią, Szwecją, Niemcami i Grecją
– dodatkowym źródłem dochodu szkół wyższych jest czesne płacone przez studentów, ma
ono jednak charakter wyłącznie uzupełniający.
Wyższe szkoły artystyczne działają jako uniwersytety lub uczelnie funkcjonujące poza
systemem uniwersyteckim. W różnych krajach istnieją różne zasady, np. we Włoszech szkoły
artystyczne nie należą do sektora uniwersyteckiego, a w Austrii szkoły artystyczne i
muzyczne uzyskały status uniwersytetów.
Dość powszechnie studenci szkół artystycznych wspierani są poprzez przyznawane
stypendia, zasiłki i nisko oprocentowane kredyty. Popularnym elementem wsparcia
studentów i absolwentów są różnego typu konkursy wyłaniające najbardziej
utalentowanych młodych artystów. W krajach z rozbudowanym systemem wsparcia
bezpośredniego dla artystów – a stanowią one większość w Unii Europejskiej - studenci
korzystają z dodatkowych rozwiązań jak: granty na projekty, granty na szkolenia i
przystosowanie się do wymogów rynkowych, na pierwsze wystawy etc.
Większość wyższych szkół artystycznych uczestniczy w programach Socrates/Erasmus.
Profesjonalni artyści oraz instytucje kulturalne są zazwyczaj zaangażowani w proces
nauczania. W wielu krajach istnieją organizacje zrzeszające szkoły artystyczne (np.
szwedzki SMOK, hiszpańska UEMYD, niemieckie Vdm i inne), podejmują one działalność
na skalę europejską, m.in. współpracując w ramach EMU–Europejskiej Unii Szkół
Muzycznych.
27
W odróżnieniu od szkół wyższych, szkoły artystyczne I i II stopnia (odpowiadające
szczeblowi kształcenia podstawowego i średniego) w krajach UE są prywatne.
4.2.
Rozwiązania szczegółowe w krajach UE8
W Austrii w 1998 r. miała miejsce reorganizacja wyższych szkół artystycznych
i muzycznych. W efekcie zostały one przekształcone w uniwersytety sztuki.
Dzięki wprowadzonym zmianom mają one taką samą jak uniwersytety autonomię
w sprawach dotyczących budżetu, personelu, studiów, a także wewnętrznej struktury.
Odpowiadają przed kuratorium, które z kolei jest odpowiedzialne za dostarczanie opinii i
ocen eksperckich Federalnemu Ministerstwu Edukacji, Nauki i Kultury, dotyczących spraw
związanych z polityką w stosunku do uniwersytetów. Zgromadzenie uniwersyteckie wybiera
rektorów. Ministerstwo spełnia przede wszystkim funkcję nadzorującą; odpowiedzialne jest
za planowanie strategiczne i badania.
W Danii Ministerstwo Edukacji odpowiedzialne jest za Narodowy System Pożyczek i
Grantów Edukacyjnych odnoszący się również do szkolnictwa artystycznego. Królewska
Akademia Sztuk Pięknych (Akademiet for de Skonne Kunster/The Royal Academy of Fine
Arts) – pełni rolę doradczą dla władz, a także przyznaje stypendia i nagrody artystom.
W Szwecji publiczne uczelnie artystyczne w 96% finansowane są ze środków
państwowych, w 4% z własnych. Uczelnia samodzielnie odpowiada za: kontrolowanie
wydatków, administrację, przyznawanie kwalifikacji, określanie procedur związanych ze
stanowiskami dla personelu. Odpowiedzialność w sprawach dotyczących ustalania budżetu
i regulacji stawek (skal) płac jest dzielona pomiędzy uczelnię i władze, którym uczelnia
podlega.
W Austrii szkoły wyższe finansowane są głównie przez rząd federalny. Wydatki na
szkolnictwo wyższe wzrosły z 17,8 miliarda ATS (1,29 miliarda euro) w 1990 roku do 32,9
miliarda ATS (2,39 miliarda euro) w 1999 roku. Udział wydatków na szkolnictwo wyższe w
budżecie federalnym wzrósł w ostatniej dekadzie z 3,2% w 1990 do ok. 4,2% w 1999 r. Na
wyższe szkoły artystyczne przypada 6,1% wydatków na szkoły wyższe ogółem. Na promocję
badań i wsparcie dla studentów przeznacza się 21% wydatków ogółem. W 1998 roku
austriacki rząd wydał średnio 20 300 euro na jednego studenta uczelni artystycznych.
Spośród 6 austriackich uczelni artystycznych wszystkie są państwowe i w 100%
finansowane ze środków państwowych.
W Danii większość szkół publicznych jest w pełni finansowana ze środków
publicznych, ale szkoły mogą pozyskiwać dodatkowe środki oferując specjalne kursy
i sprzedaż know-how. Szkoły teatralne, które mają status półpublicznych, otrzymują 75%
środków ze szczebla centralnego i 25% z regionalnego.
W Finlandii wyższe szkolnictwo artystyczne finansowane jest bezpośrednio z budżetu
narodowego. Tak jak wszystkie uczelnie państwowe podlega władzom centralnym, które
8
Źródła: Informacje pochodzą z ELIA www.artschools-europe.org, oraz ze źródeł wymienionych w przypisie nr
6.
28
zapewniają ok. 70% kosztów działalności. Każdy uniwersytet podpisuje trzyletnie umowy
z Ministerstwem Edukacji określające cele działalności i zasady ich realizacji.
W Niemczech szkoły artystyczne, w tym muzyczne, są w większości finansowane ze
środków publicznych. Podlegają władzy poszczególnych landów (krajów związkowych) tak
jak większość uniwersytetów i politechnik.
Podejście do opłat za studia jest zróżnicowane w zależności od kraju. Jednak tylko
w Finlandii, Niemczech, Danii, Szwecji i Grecji studenci nie płacą czesnego. W Niemczech
czy Grecji ponadto mogą także korzystać z państwowego wsparcia w postaci np. tanich
posiłków, opieki nad dziećmi, darmowych porad prawnych, bezpłatnej opieki medycznej,
zniżek na wydarzenia kulturalne.
Ale już we Francji roczne czesne za studia kończące się uzyskaniem uznanego przez
władze dyplomu ustala rząd. W roku akademickim 1999/2000 średnie czesne w szkołach
przyznających państwowe dyplomy national diploma wyniosło 130 euro rocznie; w szkołach
przyznających professional degree–230 euro rocznie. W szkołach prywatnych czesne się
wahało od 230 do 27 400 euro rocznie.
We Włoszech czesne wynosi od 306 do 511 euro. Tylko nieliczne grupy mogą być
zwolnione. Uczelnie przyznają stypendia, ale w praktyce jest ich niewiele. Mogą być także
przyznawane specjalne zapomogi dla wyróżniających się studentów nie mających środków na
kontynuowanie studiów.
Roczne czesne za studia 4-letnie na jednym z Uniwersytetów Zawodowego
Wykształcenia (HBO) w Holandii wynosiło 1 500 euro. W tym okresie holenderscy studenci
mają prawo do tzw. podstawowego stypendium, które od 1997 r. wynosi 55 euro miesięcznie
dla mieszkających z rodziną i 195 euro dla żyjących poza domem rodzinnym. Mogą także
korzystać z pożyczek do 170 euro miesięcznie. W zależności od dochodu rodziców studenci
mogą się ubiegać o dodatkowe zasiłki. Pożyczki studenckie muszą zostać spłacone do 15 lat
po ukończeniu studiów.
W Belgii studenci mogą korzystać ze stypendiów (narodowych) i dotacji
do 3500 euro. Dotacje dostępne są także dla rodziców utrzymujących studentów. W Holandii
studenci zagraniczni mogą się ubiegać o rządowe stypendia i zasiłki w wysokości 2500-5000
euro. Mają także dostęp do pożyczek w wysokości maksymalnej 2500 euro.
W Danii studenci mogą korzystać z grantów/stypendiów lub zasiłków (maksimum
6000 euro). Mogą także ubiegać się o specjalną pożyczkę (maksimum 3000 euro – na 4%).
Szkoły nie przyznają stypendiów studentom zagranicznym (wyjątek: zatrudnieni, będący w
Danii minimum 2 lata i w związku małżeńskim z obywatelem duńskim; uchodźcy). Wszyscy
studenci mogą korzystać z programów: Socrates/Erasmus, Leonardo da Vinci, Nordplus,
Tempus. Istnieją stypendia rządowe dla studentów i naukowców z zagranicy będące
wynikiem umów bilateralnych.
Artyści zawodowi i specjaliści różnych dziedzin zaangażowani są w realizację
regularnego programu nauczania. Na przykład w Duńskiej Narodowej Szkole Filmowej (The
National Film School of Denmark) znacząca liczba profesjonalistów związanych z filmem,
telewizją, dziennikarzy, pisarzy etc. pracuje w charakterze wykładowców, promotorów,
doradców, menedżerów projektów.
29
W Niemczech Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań (BMBF) poprzez konkursy
i nagrody pobudza kreatywność wśród uczniów, studentów oraz nauczycieli szkół wyższych i
naukowców. Dzięki temu rozwijają się nowe idee, pomysły; udział w konkursach jest też
sposobem na to, by mogli oni lepiej samodzielnie ocenić własne możliwości. Zakres
konkursów jest duży: od „Młodych badaczy” po „Studenci prezentują swoją sztukę”. Wiele
konkursów organizuje się też na szczeblu lokalnym i regionalnym.
W Grecji w 1995 r. ministrowie edukacji i kultury wspólnie wprowadzili działający do
dziś Projekt Melina. Jest to inicjatywa mająca na celu wzrost statusu i jakości obecnej
edukacji kulturalnej oraz reformę programu edukacji artystycznej na wszystkich poziomach
nauczania (od przedszkolnego do uniwersytetów). Obejmuje wiele działań „satelitarnych”
kładących nacisk na rozwój Europejskiej Sieci Szkół Artystycznych (European Network of
Artwork Schools - ENAS). Ułatwia rozwój kontaktów pomiędzy szkołami a centrami
kulturalnymi i artystycznymi poprzez np. opracowane wizyt uczniów w muzeach i innych
miejscach związanych z historią, archeologią, a także poprzez wizyty artystów w szkołach. W
ramach projektu opracowano programy edukacyjne dotyczące cywilizacji starożytnej.
Szkoły prowadzą szeroką współpracę międzynarodową polegającą na zachęcaniu
studentów i wykładowców do mobilności; przyjmowanych jest wielu studentów
i wykładowców z zagranicy. W Danii 80% szkół korzysta z programów Socrates/Erasmus.
Ciekawą instytucją działającą w Szwecji jest stowarzyszenie SMOK (Swedish Arts
School Council), które wypełnia następujące cele:
− praca na rzecz lokalnych szkół muzycznych i artystycznych o wysokim poziomie,
− ochrona wolności wyrazu artystycznego – oznaczająca prawo do edukacji
artystycznej,
− udział w debacie publicznej na temat szkół artystycznych,
− promocja współpracy miedzy lokalnymi szkołami artystycznymi i muzycznymi oraz
między innymi formami szkół,
− inicjowanie rozwoju projektów badawczych w dziedzinie szkolnictwa artystycznego,
− rozwój międzynarodowych kontaktów między szkołami artystycznymi i muzycznymi
na całym świecie poprzez współpracę z Europejską Unią Szkół Muzycznych (EMU).
Kolejnym przykładem działań w dziedzinie szkolnictwa artystycznego jest uznany
przez Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (DCMS) za najważniejszy i najambitniejszy
program edukacyjny w Wielkiej Brytanii o nazwie „Twórcze partnerstwa” (Creative
Partnerships). Program edukacyjny mający na celu rozwinięcie długofalowej współpracy
pomiędzy szkołami, instytucjami kulturalnymi i artystami z całego kraju. Program
finansowany jest wspólnie przez DCMS i Ministerstwo Edukacji. W 2002 r. przeznaczono
£40 milionów (56 334 222 euro) i stworzono 16 „porozumień partnerskich”. Do 2006 r.
planowane jest przeznaczenie kolejnych £45 milionów (63 375 999 euro) na przedłużenie
programu i objęcie nim kolejnych regionów kraju umożliwiając powstanie 36 „porozumień
partnerskich”.
AccessArt to stworzona przez The Arts Education Exchange instytucja non-profit
finansowana przez The Calouste Gulbenkian Foundation, East England Arts, South
Cambridgeshire District Council and Awards for All. Jej główną formą działalności jest
tworzenie wirtualnej przestrzeni o tej samej nazwie, służącej jako źródło wiedzy
i doświadczeń dla nauczycieli, uczniów w dowolnym wieku, użytkowników domowych,
30
a także samych artystów. Umożliwiając dostęp do przedsięwzięć związanych z edukacją
kulturalną, rozszerza zasięg ich odbiorców. Prezentowane są warsztaty odbywające się w
szkołach, a także muzeach i galeriach.
4.3.
Wnioski
1. W krajach UE wyższe szkolnictwo artystyczne pozostaje w gestii ministerstw kultury i
edukacji (czasem jest to połączone ministerstwo kultury i edukacji).
2. Finansowane jest w przeważającej części przez władze państwowe.
3. Zorganizowane jest zarówno w formie uniwersytetów, jak i pozauniwersyteckich
wyższych uczelni (w różnych krajach występują różne formy). W tym zakresie dokonują
się też zmiany, np. w wyniku reformy w Austrii szkoły artystyczne i muzyczne uzyskały
status uniwersytetów; we Włoszech z kolei szkoły artystyczne pozostają wyłączone z
sektora uniwersyteckiego.
4. Z reguły w szkołach artystycznych wyższego stopnia pobierane jest czesne. Wyjątek
stanowią Dania, Finlandia, Szwecja, Niemcy i Grecja. Powszechnie studenci wspierani są
poprzez przyznawane stypendia, pożyczki, czy inne formy wsparcia finansowego (zasiłki,
pożyczki dla rodziców etc.).
5. Szkoły artystyczne uczestniczą w programach Socrates/Erasmus, w procesie nauczania
zaangażowani są także w różnej formie artyści oraz instytucje kultury.
6. W odróżnieniu od szkół wyższych, szkoły artystyczne I i II stopnia w krajach UE są
prywatne..
7. W wielu krajach istnieją organizacje zrzeszające szkoły artystyczne (np. szwedzki SMOK,
hiszpańska UEMYD, niemieckie Vdm i inne). Podejmują one działalność na skalę
europejską m.in. współpracując w ramach EMU-Europejskiej Unii Szkół Muzycznych.
8. Na podkreślenie zasługują programy, które mają na celu podniesienie poziomu
szkolnictwa artystycznego, jak grecki program „Melina” (mogący stanowić dobry
przykład współpracy Ministerstwa Kultury i ministerstwa właściwego dla edukacji) czy
angielskie programy Twórcze partnerstwo i Acces Art.
9. Oprócz zwiększenia liczby przyznawanych studentom stypendiów za wyniki w nauce i
socjalnych należy rozważyć w większym niż do tej pory stopniu, organizowanie w Polsce
konkursów i przyznawanie nagród na szczeblu krajowym (a także regionalnym czy
lokalnym) w celu wypromowania młodych artystów, oraz ułatwienia im rozpoczęcia
pracy zawodowej. Przykładem mogą być konkursy organizowane przez niemieckie
Ministerstwo Edukacji.
10. Należy rozważyć przesunięcie kompetencji dotyczących bezpośredniej promocji
twórczości z Departamentu Sztuki do Departamentu Szkolnictwa Artystycznego
– albo stworzenie międzydepartamentalnego zespołu.
31
5. Możliwości wykorzystania funduszy strukturalnych w sferze rozwoju
szkolnictwa wyższego i promocji twórczości w Polsce w latach 2004–2006
Treść niniejszego rozdziału stanowi wyszczególnienie możliwości wykorzystania
funduszy strukturalnych w kulturze rozumianej funkcjonalnie i podmiotowo, nie zaś
sektorowo. Wskazywane rozwiązania są poparte odwołaniem się do odpowiednich zapisów
programów operacyjnych.9 Wskazują też, z jakimi możliwościami i ograniczeniami spotka się
projektodawca podczas konstruowania projektów, a ponadto jaki priorytet powinien wybrać
na wiodący w realizacji zaplanowanych działań (musi bowiem dokonać wyboru – w ramach
jednego programu będzie można aplikować o fundusze tylko w ramach jednego priorytetu).10
Należy przy tym podkreślić, iż nakłady przywołane w tym rozdziale, a przeznaczone na
realizację poszczególnych działań, są przewidziane na realizację kompleksowych
przedsięwzięć, wykraczających poza obszar kultury.
Sektorowy Program Operacyjny: „Rozwój zasobów ludzkich”
Priorytet 1. Aktywna polityka na rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej.
Działanie 1.2. Perspektywy dla młodzieży.
Cel: udzielenie możliwie pełnego wsparcia młodzieży, w tym absolwentom wszystkich szkół,
aby nie stawali się ani nie pozostawali bezrobotnymi.
Powiązania z kulturą: subsydiowanie zatrudnienia bezrobotnej młodzieży artystycznej oraz
absolwentów uczelni artystycznych, współfinansowanie staży i szkoleń mających na celu
dostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy (np. absolwenci średnich szkół
plastycznych i muzycznych (II stopnia), oraz uczelni artystycznych), współfinansowanie
doradztwa, szkoleń i udzielania dotacji dla artystów podejmujących własną działalność
gospodarczą, wsparcie działalności uczelni artystycznych w zakresie opracowywania i
upowszechniania informacji promującej źródła i miejsca dostępu do informacji o ofertach
zatrudnienia, formach zatrudnienia, możliwościach podnoszenia kwalifikacji. Wsparcie
będzie odbywać się na podstawie programu „Nowy start”.
Plan finansowy (w mln euro):
fundusze strukturalne (ESF): 199,13
krajowy wkład publiczny: 75,274
środki prywatne: 3,947
Działanie 1.4. Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.
9
Rozdział ten został sporządzony w oparciu o następujące dokumenty:
- Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006
- Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów
wiejskich”
- Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój zasobów ludzkich”
- Sektorowy Pogram Operacyjny: „Wzrost konkurencyjności gospodarki”
- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego.
10
Zachowano numerację priorytetów i działań zgodnie z dokumentami źródłowymi.
32
Pomoc dla wyodrębnionej grupy ostatecznych odbiorców pomocy – osób niepełnosprawnych
wchodzących na rynek pracy i osób o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Powiązanie z kulturą: wsparcie zatrudnienia i rozwoju zawodowego niepełnosprawnej
młodzieży artystycznej, absolwentów artystycznych szkół średnich i wyższych.
Plan finansowy działania (w mln euro):
Działanie 1.5. „Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup
szczególnego ryzyka”.
Tworzenie standardów jakości usług świadczonych przez instytucje działające na rzecz
przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wsparcie instytucji działających na rzecz
integracji, aktywizacji osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym.
Powiązanie działania z kulturą. Wsparcie instytucji kultury pracujących z trudną młodzieżą,
prowadzących działalność dla środowisk zagrożonych patologiami i wykluczeniem
społecznym (byli więźniowie, byli alkoholicy etc.).
fundusze strukturalne (ESF): 80,315;
krajowy wkład publiczny: 20,0.
Beneficjenci (projektodawcy): Wojewódzkie Urzędy Pracy, szkoły (w tym szkoły wyższe),
instytucje użyteczności publicznej, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje
pozarządowe.
Beneficjenci ostateczni: bezrobotna młodzież do 24. roku życia, bezrobotni absolwenci
wszystkich typów szkół, osoby do 24. roku życia chcące rozpocząć działalność gospodarczą,
organizacje publiczne i pozarządowe adresujące swoje działania do bezrobotnej młodzieży,
instytucje świadczące usługi na rzecz osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem
społecznym.
Priorytet 2. Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy
Działanie 2.2. Podnoszenie jakości edukacji w odniesieniu do potrzeb rynku pracy11.
Powiązania działania 2.2. z kulturą:
− Współfinansowanie ze środków FS adaptacji istniejących kierunków
i specjalności studiów wyższych artystycznych do rynku pracy,
− Opracowanie i upowszechnienie innowacyjnych programów nauczania do kształcenia
zawodowego uczniów średnich szkół artystycznych (szkoły plastyczne i muzyczne II
stopnia),
11
W wersji z maja 2003 r., działanie to nosiło nazwę „Dostosowanie oferty edukacyjnej szkół, uczelni
i placówek kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy”.
33
− Opracowanie i zakup oprogramowania edukacyjnego i edukacyjnych pakietów
multimedialnych dla artystycznych szkół ponadgimnazjalnych,
− Doskonalenie systemu elastycznego reagowania szkół, uczelni i placówek kształcenia
zawodowego na potrzeby zmieniającego się rynku pracy.
Beneficjenci (projektodawcy): m.in. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, szkoły
wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, Komitet Badań Naukowych, Polska Akademia
Nauk.
Beneficjenci ostateczni: publiczne szkoły ponadgimnazjalne i policealne (w tym artystyczne),
szkoły wyższe (w tym artystyczne).
budżet państwa: 112,6312
Środki będą rozdysponowywane w drodze konkursów projektów (przeprowadza Ministerstwo
Edukacji Narodowej i Sportu – instytucja pośrednicząca) i przetargów.
Rola Ministerstwa Kultury: wsparcie projektodawców w zakresie tworzenia programów
dostosowania edukacji artystycznej do potrzeb rynku pracy, podnoszenia jakości kształcenia
artystycznego, w tym niezbędne doposażenie tych szkół, tworzenie nowych specjalności i
trybów studiów, wsparcie uzupełniania pedagogicznego wykształcenia absolwentów szkół
artystycznych.
Alokacja środków z ESF na priorytet 2. SPO RZL wynosić będzie 655,9 mln euro (w cenach
na 2004 r.–741,36 mln euro).
Sektorowy Program Operacyjny: „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”13
Priorytet 1. Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności z wykorzystaniem
instytucji otoczenia biznesu.
Cele główne: przygotowanie nowoczesnej infrastruktury dla prowadzenia działalności
gospodarczej, zwiększanie sprawności wdrażania i komercjalizacji innowacji, w tym transfer
technologii, zwiększanie dostępu i zakresu korzystania z usług publicznych
on-line.
Działanie 1.1. Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw
Powiązanie działania z kulturą14: realizacja projektów poprawiających ofertę instytucji oraz
sieci instytucji świadczących usługi dla przedsiębiorców na terenie całego kraju (rozwój usług
12
Szacunek na podstawie wyników negocjacji z KE (zwiększono budżety działań 2.1. i 2.2. o 87,9 mln euro w cenach z 2004
r.).
13
Opisane dalej działania w ramach SPO WKP bazują na wersji SPO WKP z lipca 2003 r. W wyniku negocjacji
Podstaw Wsparcia Wspólnoty, Komisja Europejska zaproponowała wiele zmian dotyczących działań
wspierających przedsiębiorców. Aktualna wersja SPO WKP może nie uwzględniać już części wymienionych
działań.
34
dla przedsiębiorstw przemysłów kultury świadczonych przez wyższe szkoły artystyczne –
doradztwo w zakresie wizualizacji promocyjnej, projektowania wyrobów, technik produkcji
filmowej i telewizyjnej), wspieranie powstawania ponadregionalnych sieci instytucji
wspierania biznesu (np. branżowych izb przemysłowych w obszarze przemysłów kultury),
wspieranie projektów o charakterze ponadregionalnym realizowanych we współpracy z
zagranicznymi instytucjami wspierania biznesu, w tym projektów inwestycyjnych (np. studia
filmowe, studia nagrań, wydawnictwa, drukarnie).
− fundusze strukturalne: 30,81
− środki budżetu państwa: 5,64;
− środki prywatne: 4,62.
Beneficjent końcowy: Krajowa Agencja Wspierania Przedsiębiorczości.
Beneficjenci ostateczni (odbiorcy pomocy): instytucje wspierania biznesu.
Działanie 1.5. Rozwój systemu dostępu przedsiębiorców do informacji i usług
publicznych on-line.
Cel mający powiązanie z kulturą: zwiększenie i poprawę jakości dostępu do informacji i
usług publicznych świadczonych on-line przez instytucje sektora publicznego na rzecz
obywateli i przedsiębiorców.
Projekty mające na celu: stworzenie informatycznej platformy powszechnego dostępu osób i
firm do informacji i usług publicznych (granty dla instytucji publicznych na realizację
projektów w obszarze wdrożenia, upowszechnienia i wykorzystania usług publicznych za
pośrednictwem Internetu, np. dostęp do katalogów książek i wydawnictw specjalistycznych
on-line, wykaz zabytków, interaktywny wykaz przedsiębiorstw z obszaru przemysłów
kultury, interaktywny wykaz zbiorów bibliotecznych umożliwiający porównania i
uzupełnianie zbiorów oraz poszukiwanie przez przedsiębiorców fachowych podręczników i
materiałów prasowych itd.).
Beneficjentem końcowym jest Komitet Badań Naukowych (KBN). Beneficjentami
ostatecznymi będą organy administracji rządowej, instytucje prowadzące ewidencje i rejestry,
instytucje wprowadzające usługi publiczne on-line oraz przedsiębiorstwa.
Maksymalny wskaźnik dofinansowania z FS: 75% całkowitych kosztów kwalifikowanych.
− środki funduszy strukturalnych: 114,98;
− krajowy wkład publiczny: 38,30
14
Działanie to nie jest skierowane bezpośrednio do firm działających np. w przemysłach kultury, ale poprzez
wspieranie instytucji otoczenia biznesu, będzie wpływało na rozwój i tworzenie firm, m.in. działających w
sektorze przemysłów kultury.
35
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego15
Cel programu: „Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz
przeciwdziałania marginalizacji niektórych obszarów tak, aby sprzyjać długofalowemu
rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz
integracji z UE”
Priorytet 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu
konkurencyjności regionów.
Działanie 1.3. Regionalna infrastruktura społeczna
Wzmocnienie roli szkół wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych oraz przystosowanie
ich do odgrywania kluczowej roli w procesach budowy konkurencyjności gospodarki.
Projekty muszą wpływać na poprawę jakości prowadzenia zajęć dydaktycznych, zwiększenie
dostępu do wiedzy.
Powiązanie działania 1.3. z kulturą: budowa, rozbudowa lub modernizacja istniejących
obiektów dydaktycznych (w tym bibliotek) wyższych szkół artystycznych, budowa,
rozbudowa lub modernizacja obiektów dydaktycznych pełniących funkcje edukacyjno-kulturalne i sportowe, budowa lub rozbudowa domów studenckich i bazy socjalnej, zakup
sprzętu niezbędnego do monitorowania obiektów i terenów uczelnianych.
fundusze strukturalne (ERDF): 233,95
Beneficjenci (projektodawcy) i beneficjenci końcowi: m.in. jednostki samorządu
terytorialnego, związki i porozumienia jednostek samorządu terytorialnego, szkoły wyższe,
organizacje pozarządowe prowadzące działalność o charakterze edukacyjnym lub naukowobadawczym na poziomie wyższym. Priorytet ten ma charakter horyzontalny jest ustalany dla
całego kraju.
Działanie 1.4. Rozwój turystyki i kultury16
Do głównych celów tego działania należą:
1. Wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynników stymulujących rozwój
społeczno-gospodarczy regionów z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.
15
Alokacje finansowe na poszczególne działania nie są jeszcze potwierdzone – trwają prace związane
z przygotowaniem przez MF tabel finansowych krajowego wkładu publicznego do projektów z FS.
W tekście podano jedynie propozycje MGPiPS.
16
Ze względu na wyłączne powiązanie działania 1.4. z kulturą zostanie ono szerzej omówione, niż pozostałe.
36
2. Ułatwienie dostępu do obiektów kultury i turystyki, m.in. poprzez rozbudowę
infrastruktury oraz rozwijanie kompleksowego systemu informacji kulturalnej
i turystycznej,
3. Wydłużenie sezonu turystycznego.
4. Zmniejszenie różnic regionalnych w dostępie do kultury i turystyki.
5. Zwiększenie zagranicznej turystyki przyjazdowej do Polski oraz turystyki krajowej
poprzez podniesienie konkurencyjności regionalnych produktów turystycznych i
kulturowych zarówno na rynkach zagranicznych, jak i na krajowym.
6. Zwiększenie zagranicznej turystyki przyjazdowej do Polski oraz turystyki krajowej
poprzez podniesienie konkurencyjności regionalnych produktów turystycznych.
Rodzaje kwalifikujących się projektów w sferze kultury17:
− projekty polegające na restauracji i rewitalizacji zabytkowych budynków
i ich otoczenia (zespoły zabudowy i przestrzenie publiczne, zespoły dworskie i
pałacowo-parkowe, zabytki architektury, przemysłu i techniki, etnografii, parki
kulturowe, miejsca pamięci, obiekty architektury sakralnej),
− remonty i konserwacje zabytkowych budowli,
− rewaloryzacja przestrzeni publicznych zabytkowych układów urbanistycznych (w tym
elewacje, nawierzchnia, obiekty małej architektury),
− odbudowa historycznych elementów zabudowy (np. muzea, galerie),
− systemowe zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń
(w tym pożary, włamania),
− poprawa infrastruktury służącej działaniom kulturalnym w obiektach użyteczności
publicznej i turystyki kulturowej, wyposażenie i modernizacja sal widowiskowych,
konferencyjnych, muzealnych,
− budowa, rozbudowa i modernizacja obiektów kulturalnych o znaczeniu regionalnym i
ponadregionalnym, w tym sal koncertowych, bibliotek, galerii, muzeów, itp.,
− infrastruktura służąca rozpowszechnianiu informacji o kulturze i kulturalnym dorobku
regionalnym, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii,
− przygotowanie i realizacja regionalnych programów rozwoju i promocji turystyki, w
tym kampanii i imprez promocyjnych związanych z kulturą.
Działanie 1.5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego
Cel działania możliwy do realizacji przy udziale instytucji kultury:
17
18
W ramach tego działania wspierane będą projekty o budżecie co najmniej 1 mln euro.
Wnioskodawcy mogą ubiegać się o współfinansowanie wkładu własnego do projektów kulturalnych przez ministra kultury
w ramach programu „Promesa Ministra Kultury”, prowadzonego przez NCK. Wnioskodawca, w wyniku konkursu, może
uzyskać imienną promesę Ministra Kultury uzupełnienia wkładu własnego do projektu. Promesa jest realizowana w
przypadku zakwalifikowania projektu do realizacji przez zarząd województwa właściwego dla realizacji projektu.
37
upowszechnianie stosowania technik społeczeństwa informacyjnego w pracy instytucji
publicznych, szczególnie na obszarach małych miast i wsi oraz tworzenie publicznych
punktów dostępu do Internetu.
Rodzaje kwalifikujących się projektów w obszarze kultury:
− projekty związane z przygotowaniem jednostek administracji samorządowej do
elektronicznego obiegu dokumentów, elektronicznej archiwizacji dokumentów,
rozwojem elektronicznych usług dla ludności z wykorzystaniem podpisu
elektronicznego (informacje o dotacjach, programach, grantach),
− włączenie do sieci Internet publicznych instytucji kultury oferujących usługi
publiczne, zwłaszcza te, których proces oferowania lub część tego procesu odbywać
się może elektronicznie (np. biblioteki),
− tworzenie lokalnych publicznych punktów dostępu do Internetu (np. w bibliotekach,
domach kultury).
Niektórzy beneficjenci (projektodawcy i beneficjenci końcowi): jednostki samorządu
terytorialnego, instytucje kultury, szkoły wyższe, instytucje użyteczności publicznej.
Plan finansowy w mln euro:
środki publiczne krajowe: 31,064
Priorytet 2. Wzmocnienie rozwoju regionalnych zasobów ludzkich.
Główne cele: wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludzkich,
uelastycznienie i zwiększenie mobilności zawodowej zasobów ludzkich, w tym zwiększenie
poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych mieszkańców, w szczególności
mieszkańców obszarów wiejskich i obszarów restrukturyzacji przemysłu, wspomaganie
procesu tworzenia regionalnych systemów innowacyjnych opartych na współpracy
regionalnych ośrodków akademickich i jednostek badawczo-rozwojowych..
Działanie 2.1. Rozwój zawodowy i rozwój kształcenia ustawicznego, dostosowujące
zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy.
Rodzaje projektów, które mogą być realizowane w obszarze kultury przez wyższe szkoły
artystyczne, jednostki badawczo-rozwojowe, a także niektóre instytucje kulturalne:
− organizacja praktyk zawodowych umożliwiających nabycie praktycznych
umiejętności związanych z wyuczonym zawodem (np. studenci i absolwenci szkół
artystycznych),
− świadczenie usług doradczych wspomagających rozwój kariery zawodowej,
− szkolenia ogólne i specjalistyczne, kursy mistrzowskie dla dorosłych (uaktualniające i
podnoszące ich kwalifikacje),
− organizowanie praktyk studenckich i uczniowskich (szkoły i uczelnie artystyczne)
prowadzone w instytucjach i wiążące się z poznaniem specyfiki zawodu,
Beneficjenci (projektodawcy): m.in. szkoły wyższe, instytucje szkoleniowe, instytuty
naukowe, poradnie zawodowe.
38
Ostateczni odbiorcy pomocy w sferze kultury: absolwenci szkół ponadgimnazjalnych,
studenci szkół wyższych, absolwenci szkół wyższych kontynuujący naukę na studiach
doktoranckich.
Plan finansowania w mln euro19:
fundusze strukturalne (ESF): 172
krajowy wkład publiczny – budżet państwa: 57,3
Działanie 2.5. Promocja przedsiębiorczości20
Ogólne cele działania: Pomoc doradcza i szkoleniowa dla osób chcących podjąć działalność
gospodarczą, wsparcie powstawania małych i średnich przedsiębiorstw.
Beneficjenci ostateczni: osoby zamierzające podjąć inną niż rolnicza działalność gospodarczą,
osoby rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej (nie dłużej niż przez rok
prowadzenia działalności gospodarczej), osoby zagrożone utrata pracy, rozpoczynający
działalność gospodarczą.
Beneficjent końcowy: regionalna instytucja finansująca
Powiązanie z sektorem kultury: wspierane mogą być osoby zagrożone utratą pracy lub
dotychczas zajmujące się pracą w rolnictwie, zamierzający podjąć działalność gospodarczą,
m.in. w sektorze przemysłów kultury oraz lokalnych usług kulturalnych i turystycznych.
Plan finansowania (w mln euro):
budżet państwa: 28,2
Priorytet 3. Rozwój lokalny21.
Cel: aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zdegradowanych lub zagrożonych
marginalizacją i włączenie ich w procesy rozwojowe kraju i Europy poprzez m.in.: rozwój i
poprawę stanu infrastruktury w celu zwiększenia możliwości edukacji i usług społecznych,
wykorzystanie potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i przyrodniczego oraz
zwiększenie atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów i mieszkańców.
19
Dane finansowe zaproponowane przez MGPiPS w wersji ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny
Rozwój Regionalny) z kwietnia 2003 r. w cenach
z 1999 r. Ulegną modyfikacji w najbliższym czasie.
20
Działanie to w poprzednich wersjach ZPORR dotyczyło mikroprzedsiębiorstw.
21
Na podstawie stanowiska negocjacyjnego Polski, po II rundzie negocjacji PPW.
39
Działanie 3.1. Obszary wiejskie.
Projekty infrastrukturalne realizowane na obszarach wiejskich i małych miast (do 20 tys.), w
gminach i powiatach o niskich dochodach na mieszkańca i wysokiej stopie bezrobocia oraz na
obszarach zmarginalizowanych.
Kwalifikujące sie projekty w obszarze kultury:
− systemy informacji kulturalnej i turystycznej
− infrastruktura kultury (zaplecze kulturalne i rozrywkowe – sale koncertowe
i wystawowe, amfiteatry itp.),
− projekty polegające na restauracji i rewitalizacji obiektów dziedzictwa
kulturowego,
− systemy zabezpieczeń obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń
(np. pożary, włamania itp.).
Beneficjenci końcowi: jednostki samorządu terytorialnego (gminy i powiaty), instytucje
publiczne, organizacje pozarządowe.
Plan finansowania projektów (w mln euro w cenach z 2004):
środki funduszy strukturalnych (ERDF): 352,094
Działanie 3.2. Obszary przemysłów restrukturyzowanych.
Powiązanie działania z kulturą.
W ramach działania mogą być realizowane następujące rodzaje projektów:
− infrastruktura służąca rozwojowi aktywnych form turystyki,
− systemy informacji kulturalnej i turystycznej,
− infrastruktura kultury (zaplecze kulturalne i rozrywkowe – sale koncertowe
i wystawowe, amfiteatry, itp.),
− projekty polegające na restauracji i rewitalizacji obiektów dziedzictwa
kulturowego,
− systemy zabezpieczeń obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń
(np. pożary, włamania, itp.).
Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego i związki jednostek samorządu
terytorialnego, instytucje publiczne, organizacje pozarządowe.
fundusze strukturalne (ERDF) 116,884
22
Wnioskodawcy mogą ubiegać się o współfinansowanie wkładu własnego do projektów kulturalnych przez
ministra kultury w ramach programu „Promesa ministra kultury”, prowadzonego przez NCK. Wnioskodawca, w
wyniku konkursu, może uzyskać imienną promesę ministra kultury uzupełnienia wkładu własnego do projektu.
Promesa jest realizowana w przypadku zakwalifikowania projektu do realizacji przez zarząd województwa
właściwego dla realizacji projektu.
40
Działanie 3.3. Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe
Poddziałanie 3.3.1. Rewitalizacja obszarów miejskich.
Zasadniczym celem działania jest ożywienie gospodarcze i społeczne, a także zwiększenie
potencjału turystycznego i kulturalnego, w tym nadanie obiektom i terenom zdegradowanym
nowych funkcji społeczno-gospodarczych poprzez:
− rewitalizację i odnowę zdegradowanych obszarów miast i dzielnic mieszkaniowych w
miastach;
− rewitalizację obiektów i terenów poprzemysłowych, przez zmianę dotychczasowych
funkcji na gospodarcze, społeczne, edukacyjne, zdrowotne, rekreacyjne i turystyczne,
− rewitalizację obiektów i terenów powojskowych, przez zmianę z przeważającej
dotychczas funkcji zabudowy powojskowej na usługową, gospodarczą, społeczną,
edukacyjną, zdrowotną, rekreacyjną i turystyczną z uzupełniającą funkcją
mieszkaniową.
Powiązanie z obszarem kultury: renowacja budynków o wartości architektonicznej
i znaczeniu historycznym znajdujących się na obszarach zdegradowanych i adaptacja ich na
cele kulturalne, społeczne, edukacyjne, rekreacyjne, zdrowotne, turystyczne i gospodarcze,
tworzenie warunków lokalowych dla działalności kulturalnej (domy kultury, lokale dla MŚP
działających w sektorze przemysłów kultury, lokale dla instytucji artystycznych), budowa,
modernizacja i wyposażenie publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji
turystycznych i kulturalnych.
Beneficjenci (wnioskodawcy): m.in. jednostki samorządu terytorialnego,
i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, instytucje publiczne23.
związki
Poddziałanie 3.3.2. Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i powojskowych.
W ramach tego poddziałania wspierane będą projekty, które będą wynikały ze
zintegrowanych24 programów rewitalizacji społeczno-gospodarczej, przestrzennej
i funkcjonalnej terenów poprzemysłowych i powojskowych wraz ze znajdującymi się na nich
obiektami. Głównym celem rewitalizacji obszarów poprzemysłowych jest zmiana
dotychczasowych funkcji i adaptacja terenu oraz znajdujących się tam obiektów
poprzemysłowych na inne cele. Podobnie celem rewitalizacji obszarów powojskowych jest
zmiana dotychczasowych funkcji i adaptacja terenu oraz znajdujących się tam obiektów na
cele: usługowe, gospodarcze, społeczne, edukacyjne, zdrowotne, rekreacyjne, kulturalne i
turystyczne. Istotna także będzie włączenie obszarów poprzemysłowych i powojskowych
znajdujących się na terenie miast w jeden organizm miejski poprzez odpowiednie
zagospodarowanie znajdującego się tam terenu. W ramach tego poddziałania szczególna
uwaga zostanie także zwrócona na kwestie ochrony środowiska naturalnego przyczyniającą
się do rekonwersji terenu poprzez tworzenie stref zieleni (m.in. zalesianie), oraz rozbiórkę
23
Minister Kultury przedłożył propozycję uzupełnienia listy beneficjentów o organizacje pozarządowe.
Pojęcie zintegrowane programy oznacza takie lokalne programy rewitalizacji w ramach, których:
– przewidziano do realizacji różne działania społeczno-gospodarcze z zakresu aktywizacji terenu
rewitalizowanego (tzw. mikroprogramy) i/lub,
– występują projekty różnych kategorii beneficjentów końcowych przewidziane w uzupełnieniu ZPORR dla
poddziałania 3.3.2.
24
41
niepotrzebnych instalacji z terenów poprzemysłowych i powojskowych w celu nadania
nowych funkcji społeczno-gospodarczych tym terenom.
Powiązanie poddziałania z kulturą:
− porządkowanie
„starej
tkanki”
urbanistycznej
poprzez
odpowiednie
zagospodarowywanie i zabudowywanie pustych przestrzeni w harmonii z otoczeniem
na cele usługowe, edukacyjne, społeczne, turystyczne, rekreacyjne, gospodarcze,
kulturalne,
− wyburzanie budynków na cele: usługowe, kulturowe, edukacyjne, gospodarcze,
turystyczne lub rekreacyjne,
− renowacja (prace związane z konserwacją, rewaloryzacją, zachowaniem, adaptacją)
budynków, infrastruktury o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym (w
tym z zakresu ochrony dziedzictwa przemysłowego i obiektów o znaczeniu
militarnym), a także ich adaptacja na cele: gospodarcze, społeczne i kulturalne wraz z
zagospodarowaniem przyległego otoczenia - znajdujących się na rewitalizowanym
terenie,
− prace konserwatorskie,
odnowienie fasad
i dachów budynków o wartości
architektonicznej i znaczeniu historycznym znajdujących się w rejestrze zabytków
wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu, przyczyniające się do tworzenia
stałych miejsc pracy,
− budowa, przebudowa i/lub remont obiektów dla nadania im funkcji zaplecza
kulturalnego, turystycznego lub rekreacyjnego rewitalizowanego obszaru w celu
tworzenia stałych miejsc pracy.
Plan finansowy całego działania (w mln euro):
fundusze strukturalne (ERDF): 99, 554
Działanie 3.4. Mikroprzedsiębiorstwa.
Cel: Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości poprzez współfinansowanie doradztwa i inwestycji
mikroprzedsiębiorstw w początkowym okresie ich działalności.
Powiązanie z kulturą: wsparcie innowacyjnych przedsiębiorstw działających w sferze
przemysłów kultury (np. wydawnictwa, wytwórnie płytowe, studia nagrań, firmy IT, firmy
producenckie działające w sektorze filmowym i telewizyjnym itp.)
Beneficjent końcowy: RIF
Beneficjenci (odbiorcy pomocy): mikroprzedsiębiorstwa zarejestrowane na terenie
poszczególnych województw.
Plan finansowy (w mln euro)25:
fundusze strukturalne: 56,494
25
W cenach 2004 r.
42
Działanie 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna
Poddziałanie 3.5.1 Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa.
Cel: Głównym celem poddziałania jest wyrównanie szans w dostępie do edukacji pomiędzy
uczniami z obszarów wiejskich i miejskich oraz poprawa dostępu społeczności lokalnych do
infrastruktury sportowej.
Powiązanie z kulturą: wsparcie projektów dotyczących budowy, rozbudowy, wyposażenia
podstawowych i średnich szkół artystycznych, w tym budowy bibliotek, remontów
pomieszczeń dydaktycznych, budowy i rozbudowy obiektów sportowych, wyposażenie szkół
w dostęp do Internetu i odpowiednie oprogramowanie.
Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego i placówki oświatowe.
Plan finansowy (w mln euro) całego działania (w tym również infrastruktury ochrony
zdrowia):
5.1.
Finansowanie projektów kulturalnych w ramach Europejskiego
Obszaru Gospodarczego
Układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) wszedł w życie
1 stycznia 1994 r. Obecnie obejmuje 15 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz
państwa członkowskie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (European Free
Trade Association – EFTA) – Islandię, Lichtenstein i Norwegię. We współpracy w ramach
EOG nie uczestniczy Szwajcaria, która jest członkiem EFTA.
Układ o EOG wprowadza wspólne ustawodawstwo w zakresie handlu i gospodarki we
wszystkich krajach stowarzyszonych. Dzięki porozumieniu Norwegia, Islandia i Lichtenstein
stały się częścią rynku wewnętrznego UE, co oznacza korzystanie z czterech swobód:
swobodny przepływ towarów, kapitału, usług i osób. W zamian za dostęp do jednolitego
rynku państwa EFTA udzielają pomocy uboższym państwom Unii.
Zgodnie z postanowieniami art. 128 Układu o utworzeniu Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EOG) podpisanego w dniu 2 maja 1992 r. każde państwo europejskie
przyjmowane do wspólnoty zobowiązane jest złożyć wniosek o przystąpienie do Układu o
utworzeniu EOG, a następnie podpisać umowę. Dnia 14 października 2003 r. podczas Rady
ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych w Brukseli została podpisana umowa o rozszerzeniu
Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez przedstawiciela strony polskiej – ministra
spraw zagranicznych RP.
Jednym z elementów podpisanego porozumienia jest przyznanie Polsce i pozostałym
krajom kandydującym środków finansowych w ramach dwóch wspomnianych instrumentów:
Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.
43
Projekty ze sfery kultury będą mogły być realizowane w ramach priorytetu 3. MF
EOG „Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transportu publicznego
i odnowy miast”.
Celem przedsięwzięć realizowanych w ramach priorytetu jest podniesienie
atrakcyjności turystycznej, mieszkaniowej i inwestycyjnej miast poprzez m.in. zachowanie
i odbudowę dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim wraz z jego otoczeniem oraz
wykreowanie narodowych produktów turystyki kulturowej w historycznych metropoliach
Polski (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław, Poznań).
Efektem realizacji projektów będzie poprawa stanu zabytków o znaczeniu
europejskim, wypromowanie narodowych produktów turystyki kulturowej oraz zwiększenie
dostępności do zabytków.
W ramach priorytetu do realizacji możliwe będą działania z zakresu:
1. Rewaloryzacji, renowacji, rozbudowy, modernizacji i adaptacji na cele kulturalne
i turystyczne publicznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem,
szczególnie realizowanych w ramach przyjętych strategii narodowych produktów
turystyki kulturowej na terenie historycznych dzielnic miast.
2. Rewaloryzacji, renowacji, rozbudowy, modernizacji i adaptacji na cele kulturalne
i turystyczne zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli i zespołów obronnych
stanowiących materialne dziedzictwo kultury europejskiej.
3. Rewitalizacji zabytkowych obiektów poprzemysłowych oraz ich adaptacji
i wyposażenia na cele kulturalne, w tym zwłaszcza na muzea nowoczesności i galerie
sztuki współczesnej.
4. Renowacji, ochrony i zachowania kościołów oraz miejsc pamięci i martyrologii
o wymiarze europejskim.
5. Kompleksowych programów konserwacji publicznych zbiorów zabytków ruchomych
oraz zabytkowych księgozbiorów i archiwaliów o europejskim znaczeniu, w tym
digitalizacja i elektroniczne udostępnianie zbiorów przez Internet.
6. Tworzenie systemów informacji i zabezpieczeń przed nielegalnym wywozem dzieł
sztuki przez granice oraz zabezpieczenie zabytków ruchomych i nieruchomych przed
kradzieżą i zniszczeniem.
7. Kompleksowych projektów rewaloryzacji i odnowy historycznych centrów miast
zgodnych z Narodowym Programem Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa
narodowego”.
8. Projektów z zakresu rewaloryzacji zabytkowych zespołów pałacowo-parkowych i ich adaptacji na cele kulturalne.
Rodzaje beneficjentów:
− Ministerstwo Kultury,
− jednostki samorządu terytorialnego,
− związki i porozumienia jednostek samorządu terytorialnego,
− instytucje publiczne, dla których organizatorem są organy administracji rządowej
i samorządowej,
− organizacje pozarządowe, w tym stowarzyszenia i fundacje,
− Kościoły i związki wyznaniowe,
− organizacje pożytku publicznego,
− przedsiębiorstwa państwowe i zakłady budżetowe jednostek samorządu terytorialnego
działające non-profit,
− prywatni właściciele obiektów zabytkowych (pomoc de minimis).
44
Plan finansowy w okresie programowania (w mln euro):
środki EFTA: 77,46
krajowy wkład publiczny:13,67
Ponadto ze środków EFTA będzie można dofinansować badania naukowe w sferze
ekonomiki kultury oraz badania konserwatorskie.
45
6. Ogólna charakterystyka i cele główne Narodowego Programu Kultury
Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych „Maestria” na
lata 2004–2013
Niniejszy program został stworzony w celu realizacji „Narodowej Strategii Rozwoju
Kultury na lata 2004-2013”, w części dotyczącej szkolnictwa artystycznego i bezpośredniej
promocji twórczości.
Program ten jest komplementarny wobec strategii rozwojowych przyjętych przez rząd
RP, a w szczególności z Narodową Strategią Rozwoju Regionalnego, Narodową Strategią
Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich, Narodową Strategią Rozwoju Obszarów
Wiejskich oraz Strategią Gospodarczą Rządu „Przedsiębiorczość – Rozwój – Praca a przez to
z Narodowym Planem Rozwoju, przyjętym przez Radę Ministrów 11 lutego 2003 r.
Narodowy Program Kultury „Maestria” jest zgodny z politykami horyzontalnymi Unii
Europejskiej, w szczególności:
− realizacja programu będzie miała pozytywny wpływ na uwzględnienie polityki
równych szans (równość kobiet i mężczyzn, działania na rzecz dostępności kultury dla
osób niepełnosprawnych),
− realizacja programu będzie miała pozytywny wpływ na tworzenie stabilnych miejsc
pracy w kulturze i przemysłach kultury,
− realizacja programu będzie miała pozytywny wpływ na tworzenie i rozwój
społeczeństwa informacyjnego.
I. Celem strategicznym programu jest podniesienie jakości szkolnictwa artystycznego w
Polsce oraz wprowadzenie skutecznych mechanizmów bezpośredniej promocji
twórczości w latach 2004–2013.
II. Głównymi celami programu są:
1. Poprawa warunków funkcjonowania szkół artystycznych poprzez budowę, rozbudowę
i modernizację infrastruktury.
2. Poprawa dostępności do kształcenia artystycznego w regionach.
3. Dostosowanie programu nauczania do rynku pracy.
4. Poprawa bezpośredniej promocji twórczości.
III. Cele programu realizowane będą za pomocą niżej wymienionych działań:
1. Podniesienie jakości kształcenia w szkołach artystycznych poprzez:
− budowę, modernizację, adaptację budynków do celów dydaktycznych, adaptacja
obiektów poprzemysłowych, w tym na galerie, sale koncertowe itd.,
− zakup i modernizację wyposażenia szkół oraz modernizację zaplecza socjalnego
dla studentów,
− budowę i rozbudowę sieci informatycznych szkół i uczelni artystycznych oraz
prowadzenia kształcenia na odległość,
− wspólne inwestycje publiczno-prywatne w sferze usług dla przedsiębiorców
i tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości.
46
2. Poprawa dostępności do kształcenia artystycznego w regionach i dostosowanie
programu do potrzeb rynku pracy realizowane będzie poprzez:
− zwiększenie limitu przyjęć uczniów i studentów do szkół i uczelni artystycznych w
sposób nie zagrażający jakości kształcenia,
− wypracowanie systemu stypendiów dla najsłabiej sytuowanych uczniów
i studentów, którzy deklarują podjęcie pracy w regionie,
− zwiększenie udziału szkół artystycznych w międzynarodowych programach
wymiany uczniów, studentów i absolwentów,
− tworzenie wspólnych kierunków studiów przez uczelnie,
− wprowadzanie do programu nauczania zagadnień związanych z ekonomią,
rynkiem pracy, prawem, przedsiębiorczością, rachunkowością itd.,
− kreowanie przedsiębiorczości artystycznej przez szkoły wyższe,
− nawiązywanie współpracy z instytucjami i przedsiębiorcami i oferowanie dla nich
usług.
3. Poprawa bezpośredniej promocji twórczości realizowana będzie poprzez:
− uruchomienie systemu mikropożyczek, małych pożyczek w wys. do 10 000 zł
dla absolwentów kierunków artystycznych w celu rozpoczęcia działalności
rynkowej; udzielanych przez banki i gwarantowanych przez państwo,
− promocję i programy pomocowe dla najbardziej uzdolnionych absolwentów,
− rozwój systemu nagród, konkursów, stypendiów dla absolwentów kierunków
artystycznych, w tym poprzez stworzenie specjalnych funduszy celowych,
− tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości i centrów kultury nowej.
IV. Realizacja celów programu nastąpi poprzez ustanowienie priorytetów i wdrożenie
działań, określonych w niniejszym dokumencie jako podprogramy.
Działania podejmowane będą na szczeblu centralnym i regionalnym, w ramach porozumień
pomiędzy Ministerstwem Kultury a JST i partnerami pozabudżetowymi, finansowane z
budżetów Ministra Kultury i JST, z funduszy pozyskanych od prywatnych sponsorów. Część
działań będzie finansowana w ramach funduszy strukturalnych.
47
6.1.
Priorytety, działania, finansowanie Narodowego Programu Kultury
Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych „Maestria”
Program będzie realizowany poprzez zbiór działań, dla których zaplanowano rodzaje
projektów,
instytucje
programująco–wdrażające,
pośredniczące
i monitorujące.
Zaproponowano także budżet działań na lata 2004–2006. Budżet na lata 2007–2013 będzie
oszacowany w uzupełnieniu do niniejszego programu po przyjęciu przez rząd NPR na lata
2007–2013.
Plan finansowy Narodowego Programu Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół
Artystycznych „Maestria” na lata 2004–2006:
− całkowity plan finansowy Programu: 435,01 mln zł
− z funduszy strukturalnych i innych funduszy europejskich: 229,1 mln zł
− z budżetu będącego w dyspozycji Ministra Kultury26: 59,33 mln zł
− inne: 146,58 mln zł27
Partnerzy: MENiS, WUP-y, jst.
Instrumenty finansowe: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, SOP
Rozwój Zasobów Ludzkich, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
INTERREG, Kultura 2000, Leonardo, Erasmus.
Priorytet 1. Poprawa jakości kształcenia szkół artystycznych oraz dostępności edukacji
artystycznej w regionach.
Działanie 1.1. Wsparcie budowy, rozbudowy i modernizacji podstawowej infrastruktury
uczelni artystycznych.
W ramach działania będą wspierane następujące rodzaje projektów:
− budowa, modernizacja, adaptacja budynków do celów dydaktycznych,
− zakup lub modernizacja wyposażenia dydaktycznego uczelni i szkół,
− modernizacja zaplecza socjalnego dla studentów,
− adaptacja do celów kształcenia obiektów poprzemysłowych, w tym szczególnie na
galerie, sale koncertowe itd,
− budowa i rozbudowa sieci informatycznych dla szkół i uczelni artystycznych,
− upowszechnianie nowoczesnych narzędzi informacyjnych w dydaktyce,
− wspólne inwestycje publiczno-prywatne w sferze usług dla przedsiębiorców
i tworzenia inkubatorów przedsiębiorczości.
Działanie 1.1. będzie realizowane w ramach wsparcia z funduszy strukturalnych na
podstawie ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego i SOP WKP)
oraz MF EOG. Wkład własny do projektów może być współfinansowany przez ministra
kultury w ramach Programu „Promesa Ministra Kultury”.
Beneficjenci mogą ubiegać się o dofinansowanie wkładu własnego do projektów
realizowanych w ramach funduszy strukturalnych i innych funduszy europejskich w ramach
Programu „Promesa Ministra Kultury”.
26
27
Identycznie jak w przypisie nr 70
Identycznie jak w przypisie nr 71
48
Minister Kultury, widząc wielką szansę dla rozwoju kultury w skutecznym
wykorzystaniu środków z funduszy strukturalnych, podjął decyzję o udziale w montażu
finansowym wkładu krajowego wybranych projektów kulturalnych, realizowanych w ramach
programów operacyjnych i inicjatyw wspólnotowych.
W celu wspierania projektów, po merytorycznej ocenie wniosków, Minister Kultury
decyduje o dofinansowaniu części wkładu własnego w projektach realizowanych w ramach
funduszy strukturalnych, zawierając z wnioskodawcą umowę warunkową. Umowa
realizowana jest tylko w przypadku wyboru projektu do realizacji z środków Unii
Europejskiej przez odpowiednią instytucję zarządzającą programami operacyjnymi.
„Promesa Ministra Kultury” jest elementem Programu „Polskie regiony w europejskiej
przestrzeni kulturowej”, wdrażanego przez Narodowe Centrum Kultury.
W ramach programu dofinansowane będą inwestycje służące promowaniu i wspieraniu
przedsięwzięć artystycznych, rozwojowi czytelnictwa, ochronie polskiego dziedzictwa
narodowego, promocji młodych twórców i artystów oraz sztuki współczesnej rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 18 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 130, poz.1194), zgodne z
Narodowym Planem Rozwoju na lata 2004–2006, przyjętym przez Rząd RP w 2002 r.
Dofinansowanie tych inwestycji odbywać się będzie poprzez wsparcie krajowego
wkładu publicznego (tzw. wkładu własnego) do projektów realizowanych w ramach funduszy
europejskich w zakresie inwestycji w: infrastrukturę kulturalną i infrastrukturę szkolnictwa
artystycznego, ochronę zabytków, rozwój zasobów ludzkich, infrastrukturę społeczeństwa
informacyjnego. Dofinansowaniu podlegać będą tylko te projekty, które zostaną wybrane do
realizacji przez instytucje zarządzające odpowiednimi programami operacyjnymi – zgodnie z
Narodowym Planem Rozwoju na lata 2004–2006 oraz Sektorowymi Programami
Operacyjnymi i ZPORR. W uzasadnionych przypadkach, Minister Kultury może również
udzielić promesy na dofinansowanie wkładu własnego dla projektów kulturalnych
realizowanych w ramach innych programów międzynarodowych (Norweski Mechanizm
Finansowy, Mechanizm EOG, INTERREG).
Projekty aplikujące do przyznania promesy Ministra Kultury, muszą być związane
bezpośrednio ze sferą kultury, tj. dotyczyć instytucji prowadzących lub zamierzających
prowadzić stałą działalność kulturalną, bądź też, których przedmiotem jest odbudowa
i zachowanie dziedzictwa kulturowego.
Wniosek może być złożony przez instytucje i osoby prawne, które mogą być
beneficjentami zgodnie z opisem poszczególnych priorytetów i działań zawartych
w Programach Operacyjnych i Uzupełnieniach Programów Operacyjnych. Wnioski składane
są do Departamentu Współpracy z Samorządami Ministerstwa Kultury.
Aplikacja składana jest w terminie ogłoszonym na stronach internetowych Ministerstwa
Kultury i Narodowego Centrum Kultury. Terminy składania wniosków ogłaszane są
każdorazowo na stronach internetowych Ministerstwa Kultury oraz Narodowego Centrum
Kultury. Minister kultury w uzasadnionych przypadkach podejmuje decyzje o dodatkowych
terminach składania wniosków.
49
Źródła finansowania „Promesy Ministra Kultury”:
− środek specjalny z dopłat do stawek w grach stanowiących monopol państwa.
Procedura przeprowadzana będzie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia
18 lipca 2003 r. w sprawie warunków promowania i wspierania zadań z zakresu
kultury finansowanych lub dofinansowywanych ze środków pochodzących z dopłat do
stawek w grach stanowiących monopol Państwa, tryby składania wniosków oraz
przekazywania środków na realizację zadań i ich rozliczania (Dz. U. Nr 130,
poz.1194). Wnioskodawca wypełnia i składa wniosek na odpowiednim formularzu dla
dotacji ze środka specjalnego wraz z wnioskiem właściwym dla odpowiedniego
programu operacyjnego. Wnioski składać należy do Departamentu Współpracy z
Samorządami i Upowszechniania Kultury Ministerstwa Kultury;
− budżetu Ministra Kultury, ujętego w części 24. ustawy budżetowej i innych
dostępnych dla Ministra Kultury środków budżetowych i pozabudżetowych
Wsparcie dla projektów odbywać się będzie w ramach działania 1.4. w ZPORR (jeśli
dotyczy budowy lub rozbudowy sal koncertowych, lub obiektów zabytkowych), lub działania
1.3. w ZPORR (jeśli dotyczy infrastruktury na cele dydaktyczne – w tym szczególnie
bibliotek, akademików, sal wykładowych, sal do ćwiczeń, infrastruktury otoczenia uczelni).
Adaptacja obiektów poprzemysłowych na cele dydaktyczne może odbywać się również w
ramach działania 3.3. w ZPORR.
Beneficjenci działania 1.1. projektodawcami będą bezpośrednio szkoły artystyczne i
uczelnie artystyczne. Projekty (na specjalnym formularzu dostępnym w urzędach
marszałkowskich) należy składać w ogłoszonych w prasie terminach do odpowiednich
departamentów w urzędach marszałkowskich. Niezależnie od tego o wkład własny ministra
kultury należy ubiegać się w ramach programu „Promesa Ministra Kultury”. Wsparcie ze
strony funduszu strukturalnego (ERDF) może sięgać 75% kosztów kwalifikujących się
projektu.
Całkowity plan finansowy działania 1.1. na lata 2004-200628: 302,41 mln zł,
w tym:
- fundusze europejskie: 181,1 mln zł
- z budżetu Ministra Kultury29: 50,03 mln zł
- inne środki30: 71,28 mln zł
28
Działania współfinansowane z środków europejskich mogą być realizowane do grudnia 2008 r.
Używane każdorazowo w treści Programu pojęcie „budżet w dyspozycji Ministra Kultury” obejmuje część
środków budżetu państwa zapisaną w cz.24 pozostającą w dyspozycji Ministra Kultury, środek specjalny
pochodzący z dopłat do gier liczbowych – w przyszłości przekształcony w państwowy fundusz celowy oraz
wszelkie inne środki budżetowe i pozabudżetowe będące w przyszłości w dyspozycji Ministra Kultury, zapisane
w kolejnych ustawach budżetowych na lata 2005-2013.
29
30
Udział finansowy partnerów w realizacji projektów w ramach Programu zależeć będzie od wybranych do
realizacji projektów, zgodnie ze źródłami finansowania krajowego wkładu publicznego w ramach funduszy
strukturalnych na lata 2004-2006, a w przyszłości na 2007-2013. W ramach Mechanizmu Finansowego EOG
planuje się przeznaczyć w latach 2005-2009 z budżetu w dyspozycji Ministra Kultury 9,57 mln euro, z budżetów
jst 2,73 mln euro, innych środków publicznych oraz prywatnych: 1,37 mln euro. Udział finansowy pozostałych
dysponentów części budżetu państwa oraz jst będzie uzależniony od ich możliwości finansowych w ramach
kolejnych ustaw budżetowych, a także innych środków pozabudżetowych.
50
Instytucja programująco-wdrażająca: Departament Szkolnictwa Artystycznego.
Instytucja pośrednicząca: Narodowe Centrum Kultury.
Beneficjenci: szkoły i uczelnie artystyczne.
Instytucja monitorująca: Podsekretarz Stanu odpowiedzialny za sprawy szkolnictwa
artystycznego.
Instytucja finansująca: Wydział ds. Narodowych Programów Kultury w Departamencie
Ekonomicznym.
Działanie 1.2. Poprawa dostępności kształcenia artystycznego w regionach oraz
dostosowanie programu nauczania do rynku pracy.
W ramach działania będą wspierane następujące rodzaje projektów:
− tworzenie nowych programów studiów przez szkoły wyższe (w ramach
obowiązujących procedur), uwzględniających potrzeby rynku pracy z zastosowaniem
nowych technologii,
− uzupełnianie programów nauczania o przedmioty i kursy z podstaw ekonomii,
zarządzania, prawa, rachunkowości,
− świadczenie usług doradczych wspomagających rozwój kariery zawodowej,
− organizacja praktyk zawodowych dla studentów,
− fundowanie całorocznych stypendiów przeznaczonych dla młodzieży wiejskiej i o
niskich dochodach na osobę w rodzinie,
− tworzenie nowoczesnego oprogramowania na potrzeby dydaktyki i zakup sprzętu,
− tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości dla studentów uczelni artystycznych,
− tworzenie e-klas oraz udostępnianie materiałów dydaktycznych poprzez Internet,
− tworzenie studiów podyplomowych uzupełniających wykształcenie absolwentów,
− promocja przedsiębiorczości wśród studentów i absolwentów,
− tworzenie nowych usług dla przedsiębiorców.
Działanie 1.2. będzie realizowane w ramach wsparcia z funduszy strukturalnych na
podstawie ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego), SPO
„Rozwój zasobów ludzkich”, SOP „Wzrost konkurencyjności gospodarki” oraz inicjatyw
wspólnotowych: Kultura 2000, Leonard, e-Content.
Wkład własny do projektów może być współfinansowany przez Ministra Kultury w ramach
Programu „Promesa Ministra Kultury”. Dokładny opis aplikacji do programu znajduje się na
stronie internetowej Ministerstwa Kultury.
Projektodawcami będą bezpośrednio szkoły i uczelnie artystyczne.
Wsparcie ze strony funduszy strukturalnych może sięgać 75% kosztów kwalifikujących
projektu.
Całkowity plan finansowy działania 1.2. na lata 2004-2006: 120,0 mln zł, w tym:
- fundusze europejskie: 48,0 mln zł
51
- inne środki32: 69,0 mln zł
Instytucja programująco-wdrażająca: Departament Szkolnictwa Artystycznego.
Instytucja pośrednicząca: Narodowe Centrum Kultury.
Beneficjenci: szkoły i uczelnie artystyczne.
Instytucja monitorująca: Podsekretarz Stanu odpowiedzialny za sprawy szkolnictwa
artystycznego
Ekonomicznym.
Działanie 1.2. jest komplementarne do Działania 1.1. Wnioski należy jednak składać osobno
dla każdego z działań, zgodnie z procedurami określonymi w odpowiednich dla nich
programach.
Priorytet 2. Poprawa systemu bezpośredniej promocji twórczości.
Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu wykształcenie
systemu skutecznej promocji twórczości artystycznej oraz zwiększenie szans pozostania
w zawodzie absolwentów szkół artystycznych. Wpłyną na zmniejszenie bezrobocia wśród
absolwentów szkół i uczelni artystycznych oraz na rozwój przemysłów kultury i rynku dzieł
sztuki.
Działanie 2.1. Promocja twórczości i debiutów artystycznych.
Działanie realizowane będzie poprzez:
1. Wsparcie dla indywidualnych artystów:
− stypendia i nagrody Ministra Kultury, nagrody Prezesa Rady Ministrów
− przyznawanie grantów na podróże,
− przyznawanie statusu artysty rezydenta (residency) współpracującego
ze społecznością lokalną (w porozumieniu z JST),
− dotacje na realizację projektów artystycznych,
− zwrot części kosztów debiutu (środki mające na celu ułatwienie debiutu
artystycznego lub umożliwiające pracę twórczą).
31
Używane każdorazowo w treści Programu pojęcie „budżet w dyspozycji Ministra Kultury” obejmuje część
środków budżetu państwa zapisaną w cz.24 pozostającą w dyspozycji Ministra Kultury, środek specjalny
pochodzący z dopłat do gier liczbowych – w przyszłości przekształcony w państwowy fundusz celowy oraz
wszelkie inne środki budżetowe i pozabudżetowe będące w przyszłości w dyspozycji Ministra Kultury, zapisane
w kolejnych ustawach budżetowych na lata 2005-2013.
32
Udział finansowy partnerów w realizacji projektów w ramach Programu zależeć będzie od wybranych do
realizacji projektów, zgodnie ze źródłami finansowania krajowego wkładu publicznego w ramach funduszy
strukturalnych na lata 2004-2006, a w przyszłości na 2007-2013. W ramach Mechanizmu Finansowego EOG
planuje się przeznaczyć w latach 2005-2009 z budżetu w dyspozycji Ministra Kultury 9,57 mln euro, z budżetów
jst 2,73 mln euro, innych środków publicznych oraz prywatnych: 1,37 mln euro. Udział finansowy pozostałych
dysponentów części budżetu państwa oraz jst będzie uzależniony od ich możliwości finansowych w ramach
kolejnych ustaw budżetowych, a także innych środków pozabudżetowych.
52
2. Pomoc finansowa udzielana przez państwo w newralgicznych momentach
dla kariery zawodowej artystów:
− programy pomagające młodym (lub też nowo pojawiającym się) artystom
w rozpoczęciu kariery. Pomoc udzielana jest przede wszystkim poprzez
organizację specjalnych kursach uczących jak stać się przedsiębiorcami
w kulturze,
− miesięczne granty dla debiutantów w celu zapewnienia im minimalnego dochodu.
Świadczenia te przyznawane będą na określony czas, np. okres do dwóch lat, ale
do momentu, kiedy artysta zacznie czerpać zyski ze swojej pracy,
3. Wsparcie dla artystów związane z ich funkcjonowaniem na rynku
− korzystne kredyty dla artystów na realizację własnych projektów, na urządzenie
warsztatu pracy etc; (gwarantowane przez ministra kultury, udzielane przez banki),
− zaproponowanie przez Ministra Kultury stworzenia systemu bodźców dla rozwoju
rynku sztuki w Polsce
− szkolenia, debaty, seminaria organizowane przez organizacje pozarządowe
i międzynarodowe sieci kulturalne wyjaśniające artystom mechanizmy rynkowe,
− zainicjowanie współpracy Ministra Kultury i władz samorządowych dotyczącej
angażowania twórców do działalności społecznej, a także jako animatorów czy
inicjatorów zakładania sieci kulturalnych (umowy z JST – program „Artysta”).
Instrumenty realizacji działania 2.1.
− rozpoczęcie debaty publicznej w celu rozważenia wprowadzenia rekompensat dla
twórców za wykorzystywanie ich dzieł publicznie, czyli tzw. public lending rights
(omówione szerzej w NPK „Promocja czytelnictwa i rozwój sektor ksiązki”),
− utrzymanie przysługującej za prace twórcze stawki 50% kosztów uzyskania
przychodów w prawie podatkowym,
− poprawa egzekucji należności dla Funduszu Promocji Twórczości (np. ustanowienie
ZAiKS lub innej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi jako
instytucji pośredniczącej),
− ustanowienie Narodowego Funduszu Sztuki Współczesnej, z którego finansowane
będą zakupy dzieł sztuki dla Centrów Kultury Nowej i Muzeów Nowoczesności
(szerzej omówione w NPK „Znaki Czasu”).
Środki na bezpośrednie wspieranie twórczości będą pochodzić przede wszystkim z
następujących źródeł:
−
−
−
−
Funduszu Promocji Twórczości,
środków JST (na podstawie umów i porozumień),
środków prywatnych (aktywizacja środowisk biznesu do inwestowania w twórców),
w latach 2007-2013 proponuje się ukonstytuowanie dodatkowych dochodów
dla Funduszu, np. pochodzących z dobrowolnych dopłat do reklamy w środkach
masowego przekazu i firmach outdoorowych, uiszczanych przez reklamodawców.
Szczegóły zaproponowanego rozwiązania zostaną przedstawione w uzupełnieniu do
niniejszego programu.
53
Całkowity plan finansowy działania 2.1. na lata 2004-2006: 12,6 mln zł, w tym:
- fundusze europejskie: - z budżetu Ministra Kultury: 6,3 mln zł
- inne środki: 6,3 mln zł
Instytucja programująco-wdrażająca: Departament Sztuki i Promocji Twórczości
Instytucja pośrednicząca: Instytut Filmu, Instytut Teatru, Instytut Współczesnych Sztuk
Plastycznych
Instytucja współpracująca: ZAIKS
Instytucja monitorująca: Podsekretarz Stanu odpowiedzialny za promocję twórczości
Ekonomicznym
6.2.
Uwagi końcowe
Dla efektywnego wdrażania Programu „Maestria” niezbędne jest:
1. Precyzyjne oszacowanie kosztów poszczególnych działań z udziałem jednostek
programująco-wdrażających, a także uwzględnienie tych kosztów w projekcie budżetu
Ministra Kultury w ramach przyszłych ustaw budżetowych.
2. Dla realizacji działań w regionach potrzebne jest aktywne uczestnictwo Ministerstwa
Kultury, w tym zwłaszcza Narodowego Centrum Kultury, w obszarze pomocy
potencjalnym projektodawcom w ramach funduszy strukturalnych.
3. Do realizacji priorytetu 2. w programie niezbędne jest ustanowienie odrębnego od budżetu
Ministra Kultury instrumentu finansowego, na zasadach środka specjalnego w dyspozycji
Ministra Kultury. Rozważa się przedyskutowanie ze środowiskiem reklamy i
przedsiębiorców możliwości wprowadzenia opłaty w wysokości 0,5 % od reklamy w
środkach masowego przekazu, płaconych przez agencje reklamowe i media (jeśli zakup
nie następuje poprzez agencje).
4. Dla realizacji działania 2.1. konieczne jest współdziałanie z JST.
5. W latach 2007–2013 wydaje się niezbędne przypisanie kulturze funkcji osi rozwojowej
w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2007–2013 i zaproponowanie Sektorowego
Programu Operacyjnego „Kultura” w ramach polityki strukturalnej państwa.
54
Tablica 15.
Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych „Maestria”
Priorytet
Działanie
Plan finansowy
1. Poprawa
jakości
kształcenia
dostępności
edukacji
artystycznej
w regionach
1.1. Wsparcie budowy,
rozbudowy i modernizacji
podstawowej
infrastruktury uczelni
artystycznych
1.2. Poprawa dostępności
kształcenia artystycznego
w regionach oraz
dostosowanie programu
nauczania do rynku pracy
W latach 2004-200633:
302,41 mln zł, w tym:
- z funduszy europejskich: 181,1 mln zł
2. Poprawa
systemu
bezpośredniej
promocji
twórczości
2.1. Promocja twórczości
i debiutów artystycznych
W latach 2004-2006:
- z budżetu Ministra Kultury:
6,3 mln zł
- inne: 6,3 mln zł
Instytucja
programującowdrażająca
Departament
Szkolnictwa
Artystycznego
Instytucja
pośrednicząca
Instytucja
monitorująca
Narodowe
Centrum Kultury
Podsekretarz stanu
odpowiedzialny za
sprawy szkolnictwa
artystycznego
Departament
Szkolnictwa
Artystycznego
Narodowe
Centrum Kultury
Podsekretarz stanu
odpowiedzialny za
sprawy szkolnictwa
artystycznego
Departament
Sztuki i Promocji
Twórczości
Instytut Filmu,
Instytut Teatru,
Instytut
Współczesnych
Sztuk
Plastycznych
Podsekretarz stanu
odpowiedzialny za
promocje twórczości
- inne35: 71,28 mln zł
W latach 2004-2006:
- z funduszy europejskich: 48,0 mln zł
- z budżetu Ministra Kultury:
3,0 mln zł
Instytucja
finansująca
Wydział ds.
Narodowych
Programów Kultury
w Departamencie
Ekonomicznym
Wydział ds.
Narodowych
Programów Kultury
w Departamencie
Ekonomicznym
- inne 69,0 mln zł
Wydział ds.
Narodowych
Programów Kultury
w Departamencie
Ekonomicznym
33
Działania realizowane w ramach funduszy europejskich zaplanowane na lata 2004-2006 będą mogły być realizowane do grudnia 2008 r.
Używane każdorazowo w treści Programu pojęcie „budżet w dyspozycji Ministra Kultury” obejmuje część środków budżetu państwa zapisaną w cz.24 pozostającą w
dyspozycji Ministra Kultury, środek specjalny pochodzący z dopłat do gier liczbowych – w przyszłości przekształcony w państwowy fundusz celowy oraz wszelkie inne
środki budżetowe i pozabudżetowe będące w przyszłości w dyspozycji Ministra Kultury, zapisane w kolejnych ustawach budżetowych na lata 2005-2013.
34
35
Udział finansowy partnerów w realizacji projektów w ramach Programu zależeć będzie od wybranych do realizacji projektów, zgodnie ze źródłami finansowania krajowego
wkładu publicznego w ramach funduszy strukturalnych na lata 2004-2006, a w przyszłości na 2007-2013. W ramach Mechanizmu Finansowego EOG planuje się przeznaczyć
w latach 2005-2009 z budżetu w dyspozycji Ministra Kultury 9,57 mln euro, z budżetów jst 2,73 mln euro, innych środków publicznych oraz prywatnych: 1,37 mln euro.
Udział finansowy pozostałych dysponentów części budżetu państwa oraz jst będzie uzależniony od ich możliwości finansowych w ramach kolejnych ustaw budżetowych, a
także innych środków pozabudżetowych.
55
56
7. Aneks
Fundusz Promocji Twórczości jest państwowym funduszem celowym utworzonym na
podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.
U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późn. zm.). Celem funduszu jest przyznawanie stypendiów i
pomocy socjalnej twórcom z różnych dziedzin sztuki oraz dofinansowanie kosztów wydań
utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki, a także wydań dla niewidomych.
O przyznaniu środków z funduszu decyduje Minister Kultury przy współpracy komisji
opiniującej wnioski. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych wskazuje jako główne źródło przychodów funduszu opłaty od producentów
egzemplarzy
niechronionych
utworów
literackich,
muzycznych,
plastycznych,
fotograficznych i kartograficznych czyli opłaty od utworów z tzw. prawa martwej ręki.
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 24 lutego 2003 r. w sprawie wysokości
procentu wpłat na Fundusz Promocji Twórczości (Dz. U. Nr 41, poz. 354) wydane na
podstawie art. 40 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy, reguluje działanie Funduszu Promocji
Twórczości i postanawia, że:
1. Wysokość procentu – o którym mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych – wpłaty na rzecz Funduszu Promocji
Twórczości ustala się na 5%.
2. W przypadku wydania, wraz z utworami niekorzystającymi z ochrony autorskich praw
majątkowych, utworów korzystających z tej ochrony wpłata na rzecz Funduszu
Promocji Twórczości podlega proporcjonalnemu obniżeniu.
3. Wyliczenie proporcjonalnego obniżenia wpłaty jest dokonywane na podstawie
stosunku objętości zawartych w wydaniu utworów, o których mowa w ust. 1,
liczonych odpowiednio do rodzaju utworów, w arkuszach autorskich lub na podstawie
czasu trwania utworów.
4. Proporcjonalnego obniżenia wpłaty nie stosuje się do utworów składających się
na szatę graficzną, w której wydano utwory niekorzystające z ochrony autorskich
praw majątkowych, chyba, że utwory te mają charakter równorzędny.
Sposób rozdysponowania FPT określa rozporządzenie Ministra Kultury z dnia
17 stycznia 2003 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem
o przyznanie środków z Funduszu Promocji Twórczości oraz wymogów formalnych,
jakim powinien odpowiadać ten wniosek (Dz. U. Nr 13, poz. 134.).
Natomiast na podstawie art. 114 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych Minister Kultury zarządził, co następuje:
1. Do Funduszu Promocji Twórczości, o którym mowa w art. 111 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwanego dalej "Funduszem", twórca,
wydawca, producent, instytucja kultury, organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi oraz stowarzyszenie twórcze mogą wystąpić
z wnioskiem o:
1) przyznanie stypendium dla twórcy;
57
2) pokrycie w całości lub w części kosztów wydań utworów o szczególnym znaczeniu
dla kultury i nauki polskiej oraz wydań dla niewidomych;
3) przyznanie pomocy socjalnej dla twórcy.
2. Wniosek o przyznanie środków, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, składa się do dnia
30 stycznia.
3. Wniosek o przyznanie pomocy socjalnej twórcy można złożyć w każdym czasie.
4. Wniosek o przyznanie stypendium zawiera:
− dane osobowe kandydata;
− informacje o jego dorobku twórczym oraz dokumentację zawierającą przykłady
twórczości artystycznej z ostatnich trzech lat;
− program stypendium obejmujący plan pracy kandydata w okresie pobierania
stypendium;
− wnioskowany okres stypendium.
5. Stypendia przyznaje się na okres kwartalny, półroczny lub roczny. W uzasadnionych
przypadkach można przyznać stypendium jednorazowe.
58

maestria

Transkrypt

Podobne dokumenty

Radość tworzenia - polsko-czeskie warsztaty artystyczne

Wniosek do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów

Wymiana

Historia sztuki i kultury dr Dorota Grubba

G - Klasa artystyczna z językiem francuskim Wychowawca: mgr

rozwijanie zainteresowań artystycznych dzieci

Sylabus przedmiotu

FOTOGRAF

pobierz zaproszenie - Centrum Polsko

Wstęp