recenzja 3 - Wydział Geologii UW

Prof. dr hab. Krzysztof P. Krajewski
Instytut Nauk Geologicznych PAN
Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
tel. 22 6978726
e-mail: [email protected]
RECENZJA
osiągnięcia naukowego Pani dr Danuty Olszewskiej-Nejbert
pt. „Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia
skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych”
dla celów postępowania habilitacyjnego w dziedzinie Nauk o Ziemi w dyscyplinie Geologia,
prowadzonego w Radzie Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Biorąc pod uwagę kryteria określone w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U.
Nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o
zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych
ustaw; Dz. U. Nr 84, poz. 455), przedstawiona poniżej recenzja dotyczy:
1) oceny osiągnięcia naukowego dr Danuty Olszewskiej-Nejbert pt. „Rekonstrukcja procesów
formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w
epikontynentalnych utworach górnokredowych”;
2) oceny dorobku naukowego niewchodzącego w osiągniecie naukowe wymienione w p. 1),
uzyskanego po otrzymaniu przez Danutę Olszewską-Nejbert stopnia doktora (tj. po dacie 26
czerwca 1996 roku);
3) oceny międzynarodowej współpracy naukowej habilitantki;
4) oceny dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego;
5) oceny uzyskanych nagród i wyróżnień.
1
1) Osiągnięcie naukowe
Osiągnięcie naukowe pt. „Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i
nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych” jest cyklem
sześciu publikacji, które ukazały się drukiem w przedziale czasowym od roku 2004 do roku
2013. Dwie publikację są jedno autorskie (2004 i 2005), podczas gdy pozostałe cztery (2009,
2011, 2012 i 2013) są wynikiem współpracy habilitantki z dr Ewą Świerczewską-Gładysz z
Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego. W otrzymanej przeze mnie dokumentacji
znajduje się Załącznik 5, w którym dr Świerczewska-Gładysz szczegółowo określa
procentowy wkład własny w powstanie prac współautorskich. Z oświadczenia tego wynika, iż
dr Olszewska-Nejbert posiada odpowiednio 60%, 50%, 50% i 60% udział własny w pracach
współautorskich. Wszystkie omawiane prace zostały opublikowane w języku angielskim w
czasopismach, które były przez cały omawiany okres lub są od pewnego czasu czasopismami
indeksowanymi. Są to Geological Quarterly (2 prace), Annales Societatis Geologorum
Poloniae (1 praca), Acta Geologica Polonica (2 prace) oraz Palaeontology (1 praca). W
szczególności, czasopismo Palaeontology posiadało wyliczony w roku publikacji pięcioletni
IF w wysokości 1,8.
Poniżej cytuję w porządku chronologicznym prace składające się na recenzowane osiągnięcie
naukowe:
1. Olszewska-Nejbert D. 2004 – Development of the Turonian/Coniacian hardground
boundary in the Cracow Swell area (Wielkanoc quarry, Southern Poland).
Geological Quarterly, 48, 159-168.
2. Olszewska-Nejbert D. 2005 – Development of the Turonian Conulus Lagerstätte in
the Wielkanoc Quarry, Miechów Upland (South Poland). Annales Societatis
Geologorum Poloniae, 75, 199-210.
3. Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2009 – The phosphatized
sponges from the Santonian (Upper Cretaceous) of the Wielkanoc Quarry (southern
Poland) as a tool in stratigraphical and environmental studies. Acta Geologica
Polonica, 59 (4), 483-504.
4. Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2011 – Campanian (Late
Cretaceous) hexactinellid sponges from the white chalk of Mielnik (Eastern
Poland). Acta Geologica Polonica, 61 (4), 383–417.
5. Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2012 – Redescription of
Cenomanian hexactinellid sponges from Podillia (southwest Ukraine) and
designation of neotypes. Palaeontology, 55 (6), 1265–1278.
6. Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2013 – Facies and
sedimentation of Coniacian deposits of the Kraków Swell in the Wielkanoc area
(southern Poland). Geological Quarterly, 57 (1), 1-16.
2
Przedstawiony zbiór publikacji stanowi wynik prawie dziesięcioletnich badań nad procesami
geologicznymi prowadzącymi do powstawania przerw sedymentacyjnych w europejskim
basenie epikontynentalnym w czasie późnej kredy. Badaniami objęto znaczny obszar Polski
oraz część Ukrainy, a analizowane fragmenty kolumny stratygraficznej objęły okres czasowy
od cenomanu po schyłek kredy. Badania stanowiły kombinację klasycznych metod
rozpoznania geologicznego z sedymentologią, analizą mikrofacjalną, petrografią z
elementami mineralogii oraz – w znaczącym zakresie – paleontologią (w tym paleoekologią i
tafonomią). Wspólną cechą badanych powierzchni nieciągłości jest bowiem nagromadzenie
szczątków organizmów bentonicznych, głównie gąbek krzemionkowych, które zachowały się
w zapisie geologicznym dzięki procesowi wczesnej fosfatyzacji. Badania habilitantki
pozwoliły na rozpoznanie genezy tych nagromadzeń oraz przyczyn i mechanizmów ich
mineralizacji, jak również na próbę rekonstrukcji procesów odpowiedzialnych za kryzysy
sedymentacji w basenie i różnorodność morfologiczną i sedymentologiczną powierzchni
nieciągłości. Skały górnokredowe basenu epikontynentalnego tworzą miąższe, monotonne
sukcesje zdominowane przez wapienie pelitowe, wapienie margliste i margle ze zmienną
zawartością skamieniałości przewodnich, co powoduje trudności w regionalnych i lokalnych
korelacjach stratygraficznych. Występowanie powierzchni nieciągłości w tych profilach daje
możliwość wyznaczenia horyzontów korelacyjnych, które na pewnych obszarach mogą być
traktowane jako poziomy izochroniczne. Dlatego zrozumienie ich powstawania oraz
rozprzestrzenienia w facjach basenowych ma istotne znaczenie nie tylko dla geologii
podstawowej, ale również eksploracyjnej. Tabela 1 umieszczona w Autoreferacie habilitantki
(Załącznik 2; str.7 – 8) podsumowuje w sposób syntetyczny główne cechy badanych
powierzchni nieciągłości.
Na szczególne uznanie zasługuje opracowanie mechanizmu fosylizacji gąbek poprzez ich
fosfatyzację w osadzie dennym w warunkach przerw w sedymentacji. Na podstawie
szczegółowych badań mikroskopowych habilitantka wykazała, iż fosfatyzacja gąbek
odbywała się poprzez cementację fosforanem wapniowym (węglanowym fluoroapatytem,
CFA) przestrzeni międzyigłowej w trakcie mikrobiologicznego rozkładu organizmów,
najprawdopodobniej w mikrośrodowiskach suboksycznych związanych z lokalnym
wyczerpaniem wolnego tlenu w wyniku utleniania organicznych związków węgla. Taki
proces często prowadzi do zachowania kształtu i cech anatomicznych fosfatyzowanego
organizmu, co ma ogromne znaczenie w badaniach taksonomicznych. Badania te stanowią
pokaźną część zestawu prac prezentowanych jako habilitacyjne osiągnięcie naukowe.
Przedstawiono w nich opisy taksonomiczne oraz rozmieszczenie geograficzne i
stratygraficzne kilkudziesięciu gatunków gąbek z gromady Hexactinellida.
Habilitantka zastosowała ciekawą metodę analizy tzw. mikrofacji rudymentarnych,
występujących jako fragmenty wypełnień skamieniałości lub zagłębień w powierzchniach
rozmyć i twardych den, do analizy zjawisk geologicznych w okresach braku sedymentacji
oraz szacowania długości trwania tych okresów. Obserwacje te zostały skorelowane z typem i
charakterem powierzchni nieciągłości oraz występowaniem nagromadzeń skamieniałości i
fosfatycznych (mikro)stromatolitów. Badania te pozwoliły na wydzielenie krótkotrwałych
przerw w sedymentacji (gdzie dominowały procesy erozyjne), przerw o średnim okresie
3
trwania (powierzchnie nieciągłości z mikrostromatolitami fosforanowymi oraz słabą
fosfatyzacją gąbek) oraz długotrwałych przerw charakteryzujących się rozbudowanymi
twardymi dnami ze skomplikowanymi pokrywami fosfatycznych stromatolitów oraz
rozległymi brukami erozyjnymi przerobionych skamieniałości.
W podsumowaniu tej części recenzji pragnę podkreślić, iż poprawność rekonstrukcji
kopalnych środowisk sedymentacji zależy w pierwszym rzędzie od prawidłowego doboru
metod i technik badawczych z różnych dziedzin nauk geologicznych. Habilitantka wykazała
się tutaj zręcznością, łącząc w spójną całość badania z zakresu analizy facjalnej i
sedymentologicznej z badaniami mikrofacjalnymi oraz petrograficzno-mineralogicznymi.
Takie połączenie skutkowało dokonaniem szeregu odkryć geologicznych w sukcesjach górno
kredowych basenu epikontynentalnego, wiodących do przedstawienia bardziej ogólnych
procesów i mechanizmów powodujących kryzysy sedymentacji i tworzenie się powierzchni
nieciągłości. Rozszerzenie tych badań na obiekty paleontologiczne, w tym badania
paleoekologiczne i tafonomiczne, pozwoliło na interpretację środowisk hiatalnych pod
względem kolonizacji, strategii życiowej i wymierania związanych z tymi środowiskami grup
organizmów.
2) Dorobek naukowy
Poza przedstawionymi jako osiągnięcie habilitacyjne sześcioma pracami naukowymi, w
okresie po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert opublikowała
jedną pracę autorską oraz trzy prace współautorskie w czasopismach indeksowanych. Na
uwagę zasługuje praca zespołowa opublikowana w czasopiśmie Palaeogeography,
Palaeoclimatology, Palaeoecology (Elsevier), które w roku publikacji (2012) posiadało
pięcioletni IF w wysokości 3,0. Ponadto habilitantka opublikowała 15 prac współautorskich
jako artykuły i monografie naukowe w nieindeksowanych czasopismach krajowych i
zagranicznych, z deklarowanym udziałem własnym pomiędzy 60% i 10%. Danuta
Olszewska-Nejbert jest współautorem 16 abstraktów i doniesień konferencyjnych na
konferencjach krajowych i zagranicznych. Ostatnio habilitantka złożyła do druku dwie
współautorskie prace do indeksowanych czasopism Cretaceous Research i Journal of
Paleontology.
Prace te i doniesienia naukowe w większości zawierają wątki dotyczące różnych aspektów
geologii i paleontologii kredy, ale również szeregu problemów geologicznych kenozoiku
Zapadliska Przedkarpackiego i Podola (w tym wystąpień utworów gipsonośnych) oraz badań
nad konkrecjami fosforytowymi różnego wieku. Udział w badaniach lessów Ukrainy oraz w
badaniach sedymentologicznych występujących tam współczesnych osadów rzecznych
poszerza obszar zainteresowań naukowych habilitantki.
4
3) Międzynarodowa współpraca naukowa
Dr Danuta Olszewska-Nejbert aktywnie uczestniczy w dwóch projektach międzynarodowych,
które obejmują:
1) współpracę z Uniwersytetem we Lwowie (Ukraina) w zakresie badań czwartorzędowych
utworów klastycznych na Przedkarpaciu oraz badan badeńskich utworów ewaporatowych na
obszarze Ukrainy;
oraz
2) współpracę z University of Alaska oraz University of Washington (USA) w zakresie badań
geochronologicznych tufitów zapadliska przedkarpackiego.
Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert brała udział w
czternastu konferencjach i sympozjach międzynarodowych, podczas których była
współautorem jedenastu wystąpień naukowych. W latach 2008 – 2011 była uczestnikiem
pięciu ekspedycji geologicznych na Ukrainę.
Habilitantka współpracuje z naukowcami z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu
Łódzkiego, Uniwersytetu Śląskiego oraz Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk.
Brała również udział w jedenastu krajowych konferencjach naukowych, podczas których
prezentowała wyniki badań nad utworami mezozoiku i kenozoiku Polski i Ukrainy.
4) Dorobek dydaktyczny i popularyzatorski
Dr Danuta Olszewska-Nejbert posiada bogate doświadczenie dydaktyczne na Wydziale
Geologii, Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych oraz Międzywydziałowych Studiach
Ochrony Środowiska Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadziła bądź prowadzi zajęcia z
zakresu geologii ogólnej, sedymentologii i petrologii skał osadowych oraz zajęcia terenowe i
kursy geologii w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i nad Bałtykiem.
Zajmowała się również koordynacją ćwiczeń z geologii ogólnej dla studentów Wydziału
Geografii i Studiów Regionalnych UW oraz uczestniczyła w układaniu i modernizacji
nowego programu zajęć z geologii dynamicznej oraz sedymentologii dla studentów Wydziału
Geologii UW. Opiekuje się kolekcjami dydaktycznymi do ćwiczeń z geologii dynamicznej.
Jest opiekunem dwóch prac magisterskich na Wydziale Geologii UW.
Habilitantka jest współautorem dwóch skryptów do ćwiczeń z geologii i sedymentologii dla
studentów pierwszego i drugiego roku na Wydziale Geologii UW.
5
Ponadto, Danuta Olszewska-Nejbert uczestniczy w popularyzacji nauki, m. in. poprzez
organizowanie wycieczek, prezentacji i warsztatów przyrodniczych dla uczniów szkół
podstawowych oraz licealistów w Raszynie i Warszawie.
5) Nagrody i wyróżnienia
W roku 1997, tj. już po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert
uzyskała Nagrodę Naukową im. Stanisława Staszica Wydziału Nauk o Ziemi i Nauk
Górniczych Polskiej Akademii Nauk za współautorstwo monografii:
Marcinowski R., Walaszczyk I., Olszewska-Nejbert D. 1996. Stratigraphy and regional
development of the mid-Cretaceous (Upper Albian through Coniacian) of the Mangyshlak
Mountains, Western Kazakhstan. Acta Geologica Polonica, 46 (1-2), 1-60.
Za tą samą pracę (wyróżniającą się pracę o zasięgu światowym) uzyskała w roku 1997
Nagrodę Zespołową II Stopnia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z okazji Święta
Uniwersytetu Warszawskiego.
Uzyskała ponadto: 1) Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z okazji Święta UW w
roku 1999; 2) Nagrodę Indywidualną III Stopnia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za
całokształt osiągnięć naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych w roku 2008 wraz z
dodatkiem specjalnym w postaci rocznego stypendium za działalność naukową oraz 3)
Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za działalność dydaktyczną i organizacyjną w
roku 2010.
W podsumowaniu niniejszej recenzji pragnę stwierdzić, iż osiągnięcie naukowe dr Danuty
Olszewskiej-Nejbert pt. „Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i
nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych” oraz inne
elementy oceny wymienione w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz.
595, z późniejszymi zmianami Dz. U. Nr 84, poz. 455) spełniają wymogi Ustawy i stanowią
podstawę do nadania jej stopnia doktora habilitowanego.
Krzysztof P. Krajewski
Warszawa, 22 maja 2013
6