Tekst / Artykuł

424
Wspomnienia pośmiertne
i dwóch wnuków Jasia i Tomka. Dzięki niej chłopcy mówią poprawnie po polsku. Dużą wagę przykładała do zachowania więzów z Polską. Była dla chłopców nie tylko duchowym, ale i historycznym
przewodnikiem. Miała ogromną ciekawość świata i wraz z rodziną przemierzała najpierw Polskę,
a potem Europę.
Otrzymała od natury rzadki dar – właściwości różdżkarskie. Od czasu studiów, kiedy odkryto
u niej ten niezwykły talent, wykonała setki ekspertyz – od wyznaczania najkorzystniejszego miejsca
na studnie, poprzez ekspertyzy mieszkań, których właściciele skarżyli się na złe samopoczucie, śpiąc
na żyłach wodnych, do ekspertyzy w Parku Wilanowskim, gdzie szukała miejsca wolnego od żył
wodnych – pod budowę kanalizacji. Bezinteresownie dzieliła się darem, który – jak mówiła – otrzymała
od Boga.
Była piękną kobietą, z ogromną kulturą osobistą i wdziękiem, którym zjednywała sobie ludzi.
Zawsze taktowna, dyskretna i życzliwa, cieszyła się przyjaźnią i sympatią współpracowników i przełożonych. Taka pozostanie w naszej pamięci.
Pożegnaliśmy Ją 30 IV 2012 na Cmentarzu Północnym w Warszawie.
Irena Sawicka, Danuta Ryland
JULIUSZ JANUSZ STACHÝ
(1930-2012)
Juliusz Janusz S t a c h ý urodził się 9 IV 1930 r. we Lwowie. Matka
Janina z domu Rodzynkiewicz, biolog, była asystentką na Wydziale Rolnym Politechniki Lwowskiej. Zmarła na raka w 1934 r. Ojciec, inżynier
leśnictwa, pracował poza Lwowem w nadleśnictwie i wracał do domu
tylko na niedziele.
Janusz, bo tego imienia używał, dzieciństwo miał pogodne mimo
swojego półsieroctwa. Wychowywał się w dużej rodzinie, wśród młodych
ciotek i wujów, jako jedyne i rozpieszczane dziecko. Zajmowała się nim
babcia Helena Rodzynkiewicz, wdowa po prokurencie bankowym. Opiekę
tę sprawowała aż do śmierci w 1949 r.
Janusz rozpoczął naukę w 1936 r. i przed wojną ukończył trzy klasy
szkoły powszechnej im. Marii Konopnickiej. Po wybuchu wojny sytuacja
rodzinna uległa radykalnej zmianie. Wujowie zgłosili się do wojska,
a Janusz z babcią został we Lwowie. Od ojca nie było wiadomości, a najmłodsza i ulubiona ciocia Janusza, Romana, kilka lat wcześniej wyszła za mąż za Jana Zienkowicza
i przeniosła się do Klucz na Śląsku.
W latach 1940-1941 Janusz Stachý kontynuował naukę w szkole ukraińskiej. Po niemieckiej
inwazji na ZSRR wujostwo, Romana i Jan Zienkowiczowie, znaleźli się w Krakowie, dokąd sprowadzili
babcię z Januszem. Od tej chwili stali się formalnymi jego opiekunami. Traktowali go jak syna, nie
mieli bowiem własnych dzieci, a ojciec Janusza założył nową rodzinę.
W Krakowie Janusz uczęszczał na tajne komplety, naukę ukończył na poziomie pierwszej klasy
gimnazjum. Miał wówczas 14 lat, a młodzież w tym wieku została przez niemieckiego okupanta objęta
przymusem pracy. Pracował jako robotnik drogowy i przy kopaniu okopów, często po 10 godzin dziennie.
Po wyzwoleniu przez 3 lata kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. A. Mickiewicza w Katowicach, dokąd przeniosła się wychowująca go rodzina. Świadectwo dojrzałości uzyskał
w 1949 r. w kierunku matematyczno-fizycznym w Prywatnej Szkole Ogólnokształcącej Stopnia Licealnego Zgromadzenia Księży Marianów w Warszawie.
Wspomnienia pośmiertne
425
Mimo pomyślnego wyniku egzaminu wstępnego nie został przyjęty na Wydział Chemii Politechniki Warszawskiej. Zapewne przyczyniło się do tego ukończenie „nieodpowiedniego”, katolickiego
liceum, a także poważne kłopoty (okresowe aresztowanie) wuja Jana związane z działalnością w AK
na terenie Krakowa i Podkarpacia.
Janusz Stachý rozpoczął wówczas trwające prawie pół roku starania o przyjęcie na Kurs Hydrograficzny przy Politechnice Warszawskiej; jego nazwę zmieniono później na Inżynierski Kurs Hydrologiczny Politechniki Warszawskiej. Dzięki wsparciu prof. Kazimierza Rodowicza, ówczesnego dyrektora Kursu, został przyjęty wraz z kilkoma innymi osobami o życiorysach poplątanych przez wojnę.
W tym czasie prof. Rodowicz przeżył wielką tragedię osobistą – śmierć syna Jana, słynnego porucznika
„Anody”, zamęczonego w gmachu Bezpieczeństwa Publicznego przy ulicy Koszykowej.
Studia na Kursie, choć podjęte przypadkowo, wywarły duży wpływ na dalszą drogę życiową
Janusza. Kurs został zorganizowany przez Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny, by
wykształcić kadrę inżynierską, wielu przedwojennych pracowników zginęło bowiem podczas wojny.
Wykładowcami na Kursie byli najlepsi profesorowie i fachowcy: prof. prof. Kazimierz Dębski
(hydrologia), Julian Lambor (gospodarka wodna), Edward Czetwertyński (hydraulika i hydrometria),
Romuald Gumiński (meteorologia i klimatologia), Jerzy Kondracki (geografia fizyczna i limnologia),
Czesław Zakaszewski (melioracje wodne) i inni. Asystowali im późniejsi profesorowie: Zdzisław
Kaczmarek, Zdzisław Mikulski, Jan Skibiński, a także główny projektant stopnia wodnego we Włocławku, doc. dr inż. Eryk Bobiński.
Program Kursu znakomicie łączył zawodowe przygotowanie inżynierskie z podstawami przyrodniczymi obiegu wody w naturze. Kurs inżynierski ukończyło 55 osób. Na studiach magisterskich
uzupełniło wykształcenie kolejnych 32 absolwentów. Z tego niewielkiego grona 11 osób osiągnęło
stopień doktora, 4 docenta i 5 profesora. Świadczy to o wysokim poziomie wykształcenia, jakie otrzymali absolwenci Kursu.
Janusz Stachý był wyróżniającym się studentem, zawsze dobrze przygotowanym i aktywnym.
Jego ścisły związek ze studiami można zilustrować opublikowanym po wielu latach artykułem, w którym szczegółowo omówił historię, program, zespół wykładowców, a także kariery i dorobek absolwentów Kursu.
Dyplom inżyniera hydrologa Janusz Stachý uzyskał w czerwcu 1952 r. Pracę zawodową rozpoczął
w Okręgowym Zarządzie Dróg Wodnych. Po trzech miesiącach zatrudnił się w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym, który w 1974 r. zmienił nazwę na Instytut Meteorologii
i Gospodarki Wodnej. Juliusz Janusz Stachý pracował tam 47 lat, od listopada 1952 r. do przejścia na
emeryturę w maju 1999 r.
Doceniając jego zdolności organizacyjne, dyrektor PIHM prof. Julian Lambor już na początku pracy
powierzył mu stanowisko kierownika Sekcji Długoterminowych Prognoz Hydrologicznych. W tym
czasie Janusz uzupełnił wykształcenie na Wydziale Budownictwa Wodnego Politechniki Warszawskiej
i w 1956 r. uzyskał magisterium, pisząc pracę z zakresu gospodarki wodnej na kaskadzie zbiorników. Od
czerwca 1956 r. do marca 1959 r. pracował w Dziale Bilansów Wodnych jako kierownik Sekcji Metodyki.
W 1954 r. został asystentem, a w 1957 starszym asystentem. W latach 1959–1961 pracował równocześnie jako starszy asystent w Wydziale Budownictwa Wodnego Politechniki Warszawskiej. W 1959
r. zorganizował w PIHM Samodzielną Pracownię Ekspertyz, Opinii i Elaboratów Hydrologicznych. Kierując tą komórką, zetknął się z realnymi potrzebami gospodarki narodowej, zwłaszcza gospodarki wodnej; docenił wówczas praktyczną przydatność uprawianego zawodu. Jednocześnie stwierdził ogromne
braki dotyczące zarówno podstawowych danych obserwacyjno-pomiarowych, zwłaszcza danych o przepływach rzek, jak i metod ich oceny w zlewniach niekontrolowanych przez służbę hydrologiczną.
W dalszym rozwoju naukowym kierunek utylitarny będzie stanowił ważny aspekt jego działalności.
W kwietniu 1960 r. mianowano go kierownikiem Zakładu Wód Płynących. Mimo często zmienianych nazw tej jednostki organizacyjnej (np. Zakład Badania Odpływu, Zakład Hydrologii, Zakład
Potamologii itp.), a także okresowo rozszerzanych zadań, dotyczących limnologii i wód podziemnych,
główne jej cele dotyczyły oceny zasobów wodnych kraju, ich zmienności i zróżnicowania. W latach
426
Wspomnienia pośmiertne
1960, 1962 i 1964 odbył miesięczne staże w zakresie organizacji służby hydrologicznej i opracowania
wyników obserwacji pomiarów hydrologicznych na Węgrzech, w ZSRR i w Rumunii.
W czerwcu 1964 r. otrzymał stopień doktora nauk technicznych w Politechnice Warszawskiej
na podstawie rozprawy pt. Związki średniego odpływu na obszarze Polski w funkcji parametrów regionalnych. Promotorem pracy był Julian Lambor. W maju 1965 został powołany przez prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej (CUGW) na stanowisko samodzielnego pracownika naukowobadawczego.
W latach 1963 i 1965 oraz w innych okresach na polecenie prezesa CUGW przewodniczył pracom
polsko-czechosłowackiej, polsko-radzieckiej oraz polsko-niemieckiej grup roboczych do spraw hydrologii na wodach granicznych. Ich efektem było ustalenie zasad, zakresu i sposobów wymiany informacji hydrologicznej niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania systemu prognoz hydrologicznych
i gospodarki wodnej na tych rzekach.
W 1970 r. odbył trzymiesięczny staż w Stanach Zjednoczonych na uniwersytecie w Denver, gdzie
zajmował się zagadnieniami zastosowań metod statystycznych w hydrologii. Podobnie ukierunkowany
był późniejszy staż (1984 r.) w Instytucie Hydrologii w Wallingford w Anglii.
W 1978 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego na Wydziale Inżynierii Sanitarnej i Wodnej
Politechniki Warszawskiej na podstawie rozprawy pt. Wieloletnia zmienność odpływu rzek polskich, w której podał prognozę odpływu do końca 2000 r.
Druga połowa lat 1970. i lata 1980. to okres najintensywniejszej działalności naukowej Juliusza
Janusza Stachý. W tym czasie zainicjował, kierował, wykonywał i opublikował najważniejsze prace
swego życia. Dnia 21 V 1980 r. Rada Państwa nadała mu tytuł profesora nadzwyczajnego. Był wielokrotnie członkiem Rady Naukowej IMGW, okresowo był także członkiem Rady Naukowej Instytutu
Melioracji i Użytków Zielonych. Uczestniczył w pracach zespołu Gospodarki Wodnej PAN, brał udział
w licznych konferencjach i zjazdach naukowych.
W 1957 r. poślubił Bożenę Leszko. Niedobrane małżeństwo wkrótce się rozpadło. Drugie małżeństwo z Marią Dębniak, zawarte w 1973 r., było trwałym, zgodnym związkiem. Dzieci nie mieli.
Osiągnięcia naukowe Janusza Stachý wiążą się przede wszystkim z działalnością Zakładu Hydrologii Stosowanej, którym przez ponad 30 lat kierował. Działalność Zakładu opisał w artykule pt.
Zakład Hydrologii Stosowanej IMGW w latach 1960-1993. Przytoczę dalej duże fragmenty tego tekstu,
odnoszące się przede wszystkim do prac inicjowanych i zrealizowanych pod jego kierunkiem. Lubił
pisać w formie bezosobowej (zrobiono, opublikowano itp.), ale wszyscy wiedzieli dobrze, że sformułowania te odnoszą się bezpośrednio do jego dorobku. „Od momentu powstania Zakład miał wyraźnie sprecyzowany cel: pełne rozpoznanie stosunków hydrologicznych kraju, a przede wszystkim
zasobów wód płynących. Tak postawiony cel wynikał z potrzeb badawczych i gospodarczych. Założono,
że podstawą badań odpływu rzecznego muszą być wiarygodne sekwencje przepływów codziennych
(…). Aby zgromadzić odpowiednie dane do badań, podjęto dwie inicjatywy:
1) systematyczne opracowywanie codziennych przepływów ze wszystkich posterunków wodowskazowych o wiarygodnych krzywych przepływu do roczników hydrologicznych;
2) jednorazowe opracowanie przepływów z lat 1951-1960 z kilkuset posterunków wodowskazowych reprezentatywnych dla całego kraju”.
Przekazano wówczas procedurę określania codziennych przepływów do oddziałów Instytutu wraz
z odpowiednią instrukcją. Do tej pory codzienne przepływy obliczano centralnie. Zdecentralizowany system
opracowywania obserwacji i pomiarów hydrologicznych (funkcjonujący do dziś) zdynamizował działania
służby, a zgromadzone informacje o przepływach stały się później zalążkiem informatycznej bazy danych.
Opracowano wtedy pierwszy tom publikacji Przepływy charakterystyczne rzek polskich, opublikowanej w 1967 r. Dalsze tomy, obejmujące okresy 1951-1965 i 1951-1970, ukazały się w latach 1976
i 1980. Czwarty tom (1951-1980), opracowany już tylko jako wydruk komputerowy z bazy danych
hydrologicznych, nie ukazał się w druku.
Publikacje spotkały się z bardzo dobrym przyjęciem przez środowiska naukowców i praktyków.
Przyczyniły się do zdynamizowania badań reżymu hydrologicznego kraju oraz ułatwiły prace plani-
Wspomnienia pośmiertne
427
styczne i projektowe w dziedzinie gospodarki wodnej. Dane zgromadzone w kolejnych tomach stały
się podstawą kilku rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. Dzięki nim możliwe było dokonanie oceny
zasobów wód płynących kraju w układzie dużych dorzeczy i w kolejnych latach badanego okresu.
„Okazało się, że zasoby wodne po 1951 r. były mniejsze od zasobów ocenianych na podstawie
danych z okresu międzywojennego (1921-1937). Bardziej szczegółowe badania doprowadziły do wniosku, że przyczyną zmniejszenia się odpływu były zmiany cyrkulacji atmosferycznej, związane prawdopodobnie ze zmianami aktywności słonecznej. Zgromadzone w ciągu wielu lat coraz dokładniejsze
i obszerniejsze dane dotyczące przepływu rzecznego upoważniły do stwierdzenia, że cechą reżymu
hydrologicznego Polski jest występowanie serii lat mokrych i posusznych.”
Na początku lat 1970. – po zgromadzeniu obszernych i wiarygodnych danych hydrometrycznych
oraz po wstępnym rozpoznaniu reżymu hydrologicznego kraju – Zakład wystąpił z inicjatywą podjęcia prac nad atlasem hydrologicznym Polski. Opracowana wówczas Koncepcja szczegółowa atlasu nawiązywała do wcześniejszych propozycji hydrologów polskich i wykorzystywała dorobek innych krajów
(…). Atlas pomyślano jako zbiór wiadomości o wodach lądowych kraju na tle warunków naturalnych
i klimatu z uwzględnieniem wpływu gospodarczej działalności człowieka. W pracach uczestniczyło
kilkanaście zespołów z IMGW oraz spoza Instytutu. Prace ukończono w 1982 r. Atlas ukazał się
drukiem w latach 1986 i 1987. Prof. Z. Mikulski napisał: „Ukazało się monumentalne dzieło hydrologiczne w Polsce o nieprzemijającej wartości, na pewno również w nadchodzącym XXI w.”
W 1975 r. Zakład otrzymał zlecenie opracowania metody obliczania maksymalnych rocznych
przepływów prawdopodobnych do projektu drogi szybkiego ruchu Warszawa-Kielce-Kraków. Po
pomyślnym rozwiązaniu problemu w odniesieniu do ograniczonego obszaru, Instytut Badawczy Dróg
i Mostów zlecił analogiczne opracowanie dotyczące terytorium całego kraju. Problemem wymagającym
rozwiązania było określenie przepływów maksymalnych prawdopodobnych przy braku danych hydrometrycznych lub ich niekompletności. Stworzono system obliczania przepływów maksymalnych,
pozwalający obliczać przepływy w każdej sytuacji hydrograficznej: „przy istnieniu i braku informacji
hydrometrycznej, przy użyciu metod bezpośrednich, równań regresji, formuły roztopowej, zmodyfikowanej formuły racjonalnej oraz regionalnych krzywych rozkładu prawdopodobieństwa (…).”
„Podobnym przedsięwzięciem z zakresu hydrologii inżynierskiej były studia dotyczące przepływu
średniego niskiego (SNQ), będącego charakterystyką obligatoryjnie stosowaną w gospodarce wodnej
i ochronie wód (…)”.
Doświadczenia zebrane podczas dokonywanej co 5 lat aktualizacji ocen maksymalnych przepływów
rocznych o określonym prawdopodobieństwie pojawiania się umożliwiły dokonanie syntezy występowania wezbrań w Polsce. Główny autor pracy, prof. Juliusz Stachý, zaproponował w niej oryginalny
wskaźnik wezbraniowości, umożliwiający porównanie wielkości wezbrań na różnych rzekach i w różnych regionach kraju. To kryterium pozwoliło wyodrębnić największe wezbrania w badanym okresie,
z których szczegółowo opisano przebieg 12 z nich. W zestawieniu tabelarycznym podano również parametry (czas trwania, kulminacje i objętość wezbrania) w wybranych posterunkach wodowskazowych.
Oprócz prac dotyczących odpływu rzecznego, jako kierownik Zakładu nadzorował, kontrolował
i wspomagał inne kierunki badań, a przede wszystkim prace z zakresu hydrografii.
W początkach lat 1960. CUGW podjął inicjatywę założenia katastru wodnogospodarczego. Prace
nad katastrem ujawniły poważny niedostatek w dorobku hydrologii polskiej – brak podziału hydrograficznego obszaru całego kraju. W połowie lat 1960. przystąpiono do opracowania jednolitego
podziału według z góry przyjętych założeń. Podział hydrograficzny ukończono w 1978 r. i wydano
w latach 1980-1983. Koordynacja prac związanych z ogromnym zadaniem, jakim było opracowanie
podziału hydrograficznego, wymagała dużego zaangażowania ze strony J. Stachý, a nawet spowodowała
konieczność wymiany kierownictwa opracowania.
„W wyniku zmian antropogenicznych, spowodowanych przede wszystkim melioracjami wodnymi,
przerzutami wody między zlewniami i urbanizacją, Podział… ulegał stopniowej dezaktualizacji”.
W 1994 r., już pod innym kierownictwem, podjęto studia nad weryfikacją podziału i przedstawieniem
go w postaci mapy komputerowej.
428
Wspomnienia pośmiertne
Ostatnim dużym przedsięwzięciem Zakładu było opracowanie modelu probabilistycznego opadów
o dużej wydajności, pojętego jako relacja między maksymalnymi rocznymi opadami a czasem ich
trwania i prawdopodobieństwem przewyższenia. W publikacji podsumowującej podjęte działania,
przedstawiono parametry regionalne rozkładu największych rocznych opadów, a także podano system
równań umożliwiających użytkownikom obliczanie wartości projektowych.
W Zakładzie prowadzono również studia nad metodą podziału odpływu rzecznego na części –
składową powierzchniową i podziemną. Wyniki badań opublikowano w Atlasie hydrologicznym Polski.
Również w Atlasie… opublikowano, opracowany w Zakładzie, Katalog jezior Polski, będący podsumowaniem wieloletnich prac z tego zakresu.
J. Stachý prowadził ścisłą współpracę ze służbą hydrologiczną, sprawował nadzór merytoryczny
nad siecią posterunków wodowskazowych, zwłaszcza w początkowym okresie działalności Zakładu.
Brał też udział w takich przedsięwzięciach, jak: wprowadzenie rachunkowej metody obliczania wyników pomiarów przepływu, opracowanie nowych makiet roczników hydrologicznych, obowiązujących
od 1961 i od 1971 r., określenie chwilowych przepływów w momencie pobierania prób wody przez
organa Państwowej Inspekcji Ochrony Wód.
W istotny sposób przyczynił się do opracowania koncepcji skomputeryzowanego systemu gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych, a także do tworzenia zbiorów Centralnej Bazy Danych
Hydrologicznych.
W latach 1989 i 1990, na polecenie dyrekcji IMGW, Zakład przeprowadził weryfikację rzecznej
sieci wodowskazowej w celu ograniczenia liczby posterunków przy zachowaniu jej dotychczasowej
reprezentatywności. Weryfikacja okazała się celowym przedsięwzięciem, gdyż na jej podstawie można
było zlikwidować zbędne posterunki i założyć nowe na rzekach dotychczas niekontrolowanych.
J. Stachý sprawował funkcję kierownika grup roboczych do spraw współpracy międzynarodowej
na wodach granicznych ze służbami hydrologiczno-meteorologicznymi b. NRD, CSRS i ZSRR. Uczestniczył także w pracach Światowej Organizacji Meteorologicznej. Jako członek Komisji Hydrologii
WMO, brał udział w przygotowaniu III i IV wydania publikacji Guide to Hydrological Practice oraz był
współautorem noty technicznej dotyczącej stosowania przelewów i kanałów w hydrometrii. W późniejszych latach pracował jako ekspert i konsultant WMO, UNESCO i UNDP w Ugandzie i w Bangladeszu. Rezultatem pracy w Ugandzie były raporty na temat stosunków hydrologicznych zlewni
reprezentatywnej rzeki Engel oraz rzeki Kafu, typowej dla Afryki Wschodniej.
Oprócz badań naukowych Zakład prowadził również działalność usługową. „Do najbardziej prestiżowych osiągnięć Zakładu należy opracowanie podstaw hydrologicznych do kilku wersji planów
rozwoju gospodarki wodnej w Polsce. Były to: ogólnokrajowy perspektywiczny plan na lata 1961-1980
z aktualizacją do 1985 r., plany operacyjne „Wisła” i „Odra”, zrealizowane przy współpracy Programu
Rozwoju ONZ, i wreszcie regionalne perspektywiczne plany gospodarki wodnej i ochrony wód.”
Jako zwierzchnik J. Stachý odznaczał się wybitnymi zdolnościami organizacyjnymi, umiejętnością
planowania pracy dużych zespołów ludzkich. Wymagający od innych, ale przede wszystkim od siebie,
co wynikało z jego poczucia obowiązku i osobistej wewnętrznej dyscypliny. Umiał dokonać właściwej
oceny przydatności poszczególnych pracowników i zespołów do wykonania konkretnych zadań, a także
sprawiedliwie oceniać. Stymulował rozwój naukowy młodszych pracowników. Był wzorem pracowitości i odpowiedzialności. Cieszył się zaufaniem i autorytetem wśród pracowników. Był taktowny,
uczynny i koleżeński. W stosunku do przełożonych lojalny, mimo dzielących ich niekiedy poglądów.
Po kolejnej wewnętrznej reorganizacji Instytutu i połączeniu dwóch zakładów funkcję kierowniczą powierzono osobie niezwiązanej z tematyką badania odpływu rzecznego. Prof. J. Stachý zdecydował się odejść z Zakładu na własną prośbę. Od 1 I 1996 r. pełnił funkcję Pomocnika Dyrektora ds.
Hydrologii, bez przydziału konkretnych zadań. W maju 1999 r. odszedł na emeryturę.
Profesor Juliusz Janusz Stachý otrzymał wiele odznaczeń i medali państwowych, resortowych
i wewnętrznych Instytutu: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi,
Medal 40-lecia Polski Ludowej, Brązowy Medal Zasługi dla Obronności Kraju, medale pamiątkowe
z okazji 50-lecia i kolejnych dziesięcioleci służby hydrologicznej, srebrną odznakę SITWM-NOT.
Wspomnienia pośmiertne
429
Na emeryturze, mimo uciążliwych ograniczeń ruchowych po nieudanej operacji kręgosłupa, dużo
pracował. Opublikował kilkanaście artykułów, głównie w czasopiśmie Gospodarka Wodna. Większość
z nich to artykuły dotyczące zagadnień związanych z tematyką odpływu rzecznego. Odpłatność za
dane obserwacyjno-pomiarowe, jaką pobiera IMGW, ograniczyła mu dalszą działalność badawczą.
W drodze wyjątku tylko kilkakrotnie uzyskał niezbędne informacje. Trudności z dostępem do danych
hydrologicznych skłoniły go do zainteresowania się problematyką historyczną i ogólną oraz wyznaczaniem kierunków przyszłych badań hydrologicznych.
Oprócz działalności naukowej, która pochłaniała go niemal całkowicie, miał szerokie zainteresowania. W młodszych latach uprawiał sport: wędrówki piesze, narciarstwo, pływanie, żeglarstwo.
Szczególnie lubił góry i jeziora. Już po operacji kręgosłupa jeździł corocznie w Beskid Śląski, gdzie
zwiedzał dostępne autem miejsca na podgórzach polskim, słowackim i czeskim oraz oddawał się
nowej pasji – fotografowaniu. Wiele jego zdjęć rzek, obiektów wodnych i ciekawych zjawisk przyrodniczych opublikowano na okładkach czasopisma Gospodarka Wodna.
Zawsze interesował się wojskiem, II Wojną Światową ze szczególnym uwzględnieniem Kampanii
Wrześniowej, działalności AK w czasie okupacji oraz armii polskiej na Zachodzie, a zwłaszcza lotnictwa. Wynikało to z przeżyć i losów rodziny. Najmłodszy brat matki, ulubiony jego wuj Ryszard Rodzynkiewicz, lotnik, zginął nad Kanałem La Manche w 1942 r. Jan Zienkowicz, wuj, który wychował
Janusza Stachý, działał na terenie Krakowa i Małopolski w Zgrupowaniu AK „Żelbet”.
Bardzo lubił muzykę klasyczną, miał bogatą fonotekę.
Na koniec pozwolę sobie na osobiste wspomnienia. Poznałam Janusza w 1949 roku na studiach,
kiedy nie był jeszcze oficjalnie przyjęty, ale już uczęszczał na zajęcia. I chociaż nie byliśmy w jednej
grupie koleżeńskiej, zaprzyjaźniliśmy się. Mieliśmy wspólne upodobania sportowe, zamiłowanie do
przyrody, zwłaszcza do wędrówek po Parku Kampinoskim, w którym Janusz znał niemal każdą ścieżkę.
Związki koleżeńskie pogłębiły się, gdy od czerwca 1956 r. rozpoczął pracę w Dziale Bilansów Wodnych
PIHM, gdzie ja już byłam zatrudniona. W jednym zakładzie pracowaliśmy razem kilkadziesiąt lat.
On był kierownikiem, ja zaś jego zastępcą. Wiele prac to wspólny dorobek, poprzedzony dyskusjami,
niekiedy zażartymi, gdyż Janusz niełatwo zmieniał zdanie. Łączyła nas, oprócz pracy, również wieloletnia przyjaźń oraz kontakty między rodzinami i wzajemna pomoc w trudnych okresach. Nie zapomnę
Jego uczynności w czasie pięcioletniej ciężkiej choroby mojej matki. Dzięki jego pomocy i zachętom
obroniłam pracę doktorską. Po odejściu Janusza z Instytutu usiłowałam kontynuować nadany przez
niego kierunek badawczy w hydrologii stosowanej. Nie zmienia to jednak faktu, że w raz z jego odejściem zakończył się pewien okres badań hydrologicznych, a wraz z nim pewien paradygmat badawczy
ukierunkowany na praktykę zastosowań, którego był zarówno twórcą, jak i aktywnym wykonawcą. Nie
ulega wątpliwości, że dzięki niemu był to bardzo dobry okres w rozwoju polskiej hydrologii stosowanej.
Profesor Juliusz Janusz Stachý, wybitny hydrolog, zmarł 4 IV 2012 roku.
Barbara Fal
Wykaz ważniejszych prac
prof. dr. hab. inż. Juliusza Janusza Stachý
Stachý J., 1963, Wprowadzenie rachunkowej metody obliczania pomiarów przepływu. Gosp. Wod. – Biul.
PIHM, nr 2.
Zasady przygotowania i weryfikacji materiałów wyjściowych do publikacji pt. „Charakterystyka przepływów
w ważniejszych profilach wodowskazowych Polski”, 1963,. PIHM, mp, Instr. i Podr., Ser. A, Warszawa.
Stachý J., 1966, Rozmieszczenie odpływu średniego na obszarze Polski. Prace PIHM, 88 (rozprawa doktorska).
Przepływy charakterystyczne rzek polskich w latach 1951-1960., 1967, Materiały PIHM, Warszawa (Stachý
J. – kierownictwo naukowe i autorstwo części tekstowej opracowania).
430
Wspomnienia pośmiertne
Stachý J., 1967, O niekorzystnych zmianach odpływu rzecznego w bieżącym stuleciu. Gosp. Wod., 10.
Stachý J., 1968, Zmniejszanie się odpływu rzek polskich w bieżącym stuleciu. Pr. PIHM, z. 95.
Stachý J., 1968, La diminution de l’écoulement riverain en Pologne au cours du siécle présent. Bulletin de
l’IAHS,1, XIII.
Stachý J., Czarnecka H., 1968, Współczynniki zmienności średnich rocznych przepływów w Polsce. Prace
PIHM, 94
Stachý J., 1969, Prevision á long terme de l’écoulement riverain en Pologne.. Bulletin de l’IAHS, 4, XIV.
Stachý J., 1969, Wieloletnia prognoza odpływu rzek polskich. Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej, 3(79), V(XVII).
Stachý J., 1970, Wieloletnia zmienność odpływu rzek polskich. Materiały PIHM (rozprawa habilitacyjna).
Stachý J., Herbst M., Orszynowicz J., 1970, Przestrzenna zmienność przepływów średnich niskich w Polsce. Prace PIHM, 100, Warszawa.
Stachý J., 1971, Z zagadnień wieloletniej zmienności odpływu rzecznego w Polsce. Część I. Gosp. Wod., 1,
Część II. Gosp. Wod., 2.
Use of weirs and flumes in stream gauging. WMO. Nota Techniczna 117 (z udziałem J. Stachý), Geneva.
Stachý J., 1972, Zasoby wód powierzchniowych regionu kieleckiego. Problemy regionu kieleckiego, Studia
i Materiały, 2.
Stachý J., 1974, Hydrological studies of the Kafu River basins. Hydrometeorological survey of catchments
Lakes Victoria, Kyoga and Albert, UNDP, WMO, Geneva, 1974.
Stachý J., 1974, Preliminary report on Engel Index Catchment. Vol 3. Preliminary reports on Index Catchments. Hydrometheorogical survey of the catchmants of Lakes Victoria, Kyoga and Albert. UNDP,
WMO, Geneva.
Przepływy charakterystyczne rzek polskich w latach 1951-1965.,1976, Materiały PIHM, Warszawa (Stachý
J. – kierownictwo naukowe i autorstwo części tekstowej opracowania).
Stachý J., 1976, Mapa odpływu średniego w Polsce (1930-1960). Przegl. Geof. z. 1.
Stachý J., 1976, Propozycja metody obliczania przepływów maksymalnych w zlewniach niekontrolowanych
o powierzchni 50-200 km2. Gosp. Wod., nr 12.
Stachý J., 1976, Propozycja nowej metody obliczania przepływów maksymalnych w małych zlewniach niekontrolowanych (mniejszych od 50 km2 ). Gosp. Wod., nr 8-9.
Stachý J., 1976, Zastosowanie formuły racjonalnej do obliczania przepływów maksymalnych w małych zlewniach
niekontrolowanych. Wiad. Met. i Gosp. Wod., 3(24), z. 3-4.
Stachý J., Biernat B., Dobrzyńska I., 1979, Odpływ rzek polskich w latach 1951- 1970. IMGW, Mat.
Bad., Ser. Spec., Warszawa.
Przepływy charakterystyczne rzek polskich w latach 1951-1970.,1980, Materiały PIHM, Warszawa (Stachý
J. – kierownictwo naukowe i autorstwo części tekstowej opracowania).
Podział hydrograficzny Polski. (praca zbiorowa pod kier. W. Stephan i H. Czarneckiej, nadzór nad
całością prac J. Stachý). 1983, 1990 Część I. Zestawienia liczbowo-opisowe. Część II Mapa 1:200 000.
Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Stachý J., 1984, Odpływ rzek polskich w latach 1971-1980 na tle danych wieloletnich. Cz. 1. Gosp. Wod.,
nr 5, Cz. 2 Gosp. Wod., nr 6.
Stachý J., Fal B., 1984, Regionalne wartości wskaźnika stopnia redukcji przepływów maksymalnych
Polsce. Prz. Geof., z. 4.
Stachý J.,1985, Reżym hydrologiczny rzek polskich., Podst. Prob. Współcz. Techniki, T. 24.
Stachý J., Fal B., 1986, Zasady obliczania maksymalnych przepływów prawdopodobnych. Pr. IBDM, 3-4.
Stachý J.,1986, Zasady obliczania maksymalnych przepływów prawdopodobnych – koncepcja systemu obliczania. Gosp. Wod., nr 3.
Stachý J., Biernat B., Dobrzyńska I., 1986, Zasady obliczania maksymalnych przepływów prawdopodobnych – obliczenia przy krótkich seriach statystycznych. Gosp. Wod., nr 5.
Atlas hydrologiczny Polski., 1987 i 1986, Red. J. Stachý. T. I. Mapy. T. II. Metoda opracowania i zestawienia liczbowe. Warszawa, Wyd. Geologiczne.
Wspomnienia pośmiertne
431
Stachý J., Fal B., 1987, Metodiczeskije woprosy rasczeta maksymalnych raschodow razlicznoj obespieczenosti.
Bulleten po Wodnemu Chozjajstwu, 1.
Stachý J., 1987, Rasczot maksymalnych wierojatnostnych raschodow po territorialnym urawnieniam regresji.
Bulleten po Wodnemu Chozjajstwu, 2.
Przepływy średnie niskie i najniższe rzek polskich. Red. J. Stachý, 1989, MP, IMGW, Warszawa.
Stachý J., 1990, Przepływ średni niski SNQ jako miarodajna charakterystyka projektowa. Przegl.. Geof.,
z. 1-2.
Stachý J.,1990, Podstawy metodyczne zasad obliczania przepływów średnich niskich. Wiad. IMGW, z. 1-2.
Stachý J., 1991, Hydrologiczne aspekty ograniczenia zakresu stosowania pośrednich metod obliczania przepływu
średniego niskiego. Wiad. IMGW, z. 1-4.
Zasady obliczania maksymalnych rocznych przepływów rzek polskich o określonym prawdopodobieństwie pojawiania się., 1991, IMGW, Instr. i Podr., Warszawa.
Stachý J. i in., 1996, Wezbrania rzek polskich w latach 1951- 1990. Mat. Bad. Ser.: Hydrol. i Oceanol.20, IMGW.
Stachý J., Bogdanowicz E., 1996, Zmiany reżymu wezbraniowego w Polsce. Domysły czy prawda? Wiadom.
IMGW, t 18(39) z. 2.
Stachý J., Bogdanowicz E., 1997, Przyczyny i przebieg powodzi w lipcu 1997. Gosp. Wod., nr 11.
Bogdanowicz E., Stachý J, , 1998, Maksymalne opady deszczu w Polsce. Charakterystyki projektowe.,
Materiały Badawcze, Ser. Hydrol. i Oceanol. – 23, IMGW.
Stachý J.,1999, Służba hydrologiczna IMGW w latach 1973-1997. Wiad. IMGW. z. 2.
Stachý J., Bogdanowicz E., 2001, O hydrografii wschodnich ziem II Rzeczypospolitej. Gosp. Wod., nr 1-2.
Bogdanowicz E., Stachý J, 2002, Maximum rainfall in Poland (a design approach). IAHS publ., nr 271.
Stachý J., 2005, Z historii polskiej służby hydrologiczno-meteorologicznej. Służba hydrologiczno-meteorologiczna
Armii Krajowej. Gosp. Wod., nr 5.
Stachý J., 2006, Hydrologia Polski – kierunki dalszych zmian. Prz. Geof., z. 3-4.
Stachý J.,2008, Kierunki badań nad hydrologią Polski. Gosp. Wod., nr 4, 2008
Stachý J., 2009, Krzywe sum czasu trwania codziennych przepływów. Gosp. Wod., nr 9
Stachý J., 2010, Zmienność odpływu rocznego Odry i Wisły w latach 1901-2008. Krajowy Kongres Hydrologiczny. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, nr 69.
Stachý J., 2011, Występowanie lat mokrych i posusznych w Polsce (1951-2008). Gosp. Wod., 8.
Stachý J., 2012, Wpływ gajów wierzbowych na spiętrzenie wód w rzece. Gosp. Wod., nr 3.
JANUSZ MARIANIUK
(1936-2012)
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy fakt, że w 14 I 2012 zmarł niespodziewanie Janusz M a r i a n i u k. Przeżył 76 lat.
Prawie całe życie zawodowe Janusza było związane z magnetyzmem
ziemskim. Od wielu lat był na emeryturze, ale wciąż aktywnie udzielał się
zawodowo. W latach 1965-2008 pracował w Centralnym Obserwatorium
Geofizycznym w Belsku, gdzie do 2001 r. kierował pracą Laboratorium
Magnetyzmu, a w latach 2000-2006 był kierownikiem tej placówki.
Janusz Marianiuk urodził się 31 V 1936 r. w Zawadach Dużych, powiat
Brześć (obecnie Białoruś). Szkołę podstawową ukończył w Konstantynowie
nad Bugiem, a w latach 1949-1953 uczęszczał do Państwowego Liceum
Pedagogicznego w Leśnej Podlaskiej. Po ukończeniu liceum jako najlepszy