Podstawowe zagadnienia z etyki (cz.2)

Podstawowe zagadnienia z etyki (cz.2)
Materiały dla klas drugich
1
Do lekcji wykorzystujemy „Pogadanki z etyki” A. Szostka
„Lepiej byd niezadowolonym człowiekiem, niż
zadowoloną świnią; lepiej byd
niezadowolonym Sokratesem, niż
zadowolonym głupcem” (J.S. Mill, Utylitaryzm. O wolności)
2
Podstawowe pojęcia z etyki:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Moralnośd
Czyn
Sumienie
Normy moralne
Cnoty i wady
Szczęście
Dobro i jego rodzaje
Decyzja
Autorytet
3
Etyka to filozoficzna i normatywna teoria moralnej powinności działania:




Filozoficzna: źródłem poznania w etyce jest rozum i doświadczenie;
Norma moralności jako źródło i kryterium moralnej powinności działania;
Powinnośd działania: sąd, imperatyw działania;
Działanie: przedmiotem materialnym etyki jest CZYN – świadome i
dobrowolne działanie człowieka.
4
Czyn – świadome i dobrowolne działanie człowieka
• Pamiętajmy, że powinniśmy
odróżniad sytuację: „ja
działam” od „coś się dzieje we
mnie”;
• Czyn kształtuje się poprzez
dialog między rozumem i wolą
człowieka;
• Świadomośd i wolnośd
ludzkich czynów jest
stopniowalna ( a więc i
odpowiedzialnośd za nie jest
stopniowalna) Podejmowanie
decyzji polega na zmaganiu się
dwóch władz: rozumu i woli;
Rozum,
władza
poznawcza
• Poznaje dobro
• Namyśla się
nad wyborem
środków
prowadzących
do celu
• Znajduje
upodobanie w
Wola,
dobru
władza
• Dzięki niej
pożądawcza dobro staje się
celem
5
Norma moralności
•
•
Które czyny – i dlaczego – są moralnie
dobre lub moralnie złe?
Każda norma moralności ma na uwadze
(jakieś) dobro człowieka.
Spór o normę moralności:
 Etyka eudajmonistyczna
 Etyka deontonomistyczna
 Etyka personalistyczna
Pamiętacie „Małego księcia”? Czy bylibyście w stanie
przypomnied, jakimi poglądami kierowali się jego
rozmówcy? Latarnik, Król, Pyszałek, Pijak, Człowiek
interesu….każdy z nich posługuje się w swoim życiu jakąś
prawdą….
6
Spór o normę moralności
Eudajmonizm: np.
Arystoteles – normę
moralności wyznacza
stosunek danego czynu
do SZCZĘŚCIA podmiotu
.
Eudajmonizm istnieje w
2 wersjach:
perfekcjonistycznej oraz
hedonistycznej.
Deontonomizm – źródłem i
kryterium moralnej dobroci
(powinności) czynu jest nakaz
odpowiedniego autorytetu; w
nakazie tym nie ma potrzeby
jego uzasadniania.
Przedstawicielem
deontonomizmu był W. Ocham
czy Kant.
Rodzaje deontonomizmu zależą
od tego, jaki autoryte się uzna:
Boga (teonomizm lub
woluntaryzm), człowieka
(jednostkę lub grupę ludzi), czy
siebie samego (autonomizm).
Personalizm – czyn
moralnie dobry stanowi
akt afirmacji osoby dla
niej samej: zawsze ma na
względzie dobro osoby –
„adresata” czynu.
Przedstawicielem
personalizmu jest m.in.
K. Wojtyła.
7
Cnota – stała skłonnośd i sprawnośd woli w
czynieniu dobra
Poniższa charakterystyka cnót na podstawie rozdziału XII „Wykładu nauki chrześcijaoskiej”, ułożonego
przez kard. Roberta Bellarmina (+1621) – z zachowaniem słownictwa i stylistyki tłumaczenia
dokonanego w 1844 r. (przedruk:
http://www.niedziela.pl/artykul_w_niedzieli.php?doc=nd200948&nr=8)
8
Roztropnośd kieruje umysłem. Sprawiedliwośd kieruje wolą. Wstrzemięźliwośd
panuje nad wszelką pożądliwością.
Męstwo czyni zdolnym do stawienia czoła trudnościom, niebezpieczeostwom.
•
Roztropnośd
Jest to cnota dająca nam poznad w każdej czynności
należny cel i stosowne środki, abyśmy ją pod
każdym względem dobrze wykonad mogli. Zwie
się mistrzynią cnót innych i jest jako oko w ciele,
jako sól w potrawach, jako słooce na niebie.
Jakie są wady przeciwne roztropności? Jedną
wadą przeciwną roztropności jest
nieroztropnośd i płochośd. Jest ona w tych,
którzy nie rozważają tego, co czynid mają, a tym
samym nie zmierzają do należytego celu i nie
używają należytych środków. Drugą wadą jest
przebiegłośd, czyli roztropnośd ziemska; jest ona
w tych, którzy z wielką pilnością myślą o celu i o
środkach, lecz wszelką rzecz kierują ku
pożytkowi własnemu, dla nabycia jakiegoś
ziemskiego dobra: a przeto przebiegle usiłują
oszukad bliźniego; dla nakręcenia rzeczy na
swoją stronę.
•
Sprawiedliwośd
Jest cnotą oddającą każdemu, co jego jest. Przeto
dziełem sprawiedliwości jest ważyd rzeczy i
zachowywad równośd w umowach ludzkich: a to jest
podstawą pokoju i zgody, bo gdyby każdy przestawał
na swoim i nie pożądał cudzego, nie byłoby nigdy
żadnej niezgody i wojny.
Jakie są wady przeciwne sprawiedliwości? Są dwie:
jedną jest niesprawiedliwośd, drugą sprawiedliwośd
zbyt ścisła. Niesprawiedliwośd, czyli brak
sprawiedliwości, jest wtedy, gdy kto bierze rzecz
cudzą lub też w umowach chce dad mniej niźli
winien, albo brad więcej, niźli mu się należy.
Sprawiedliwośd zbyt ścisła jest wtedy, gdy kto chce
ważyd rzeczy ściślej, niźli rozsądek doradza. Często
bowiem należy sprawiedliwośd łagodzid litością: i
tak np. gdy ubogi nie może wypłacid w czasie
oznaczonym wszystkiego, co winien, bez wielkiej
stąd dla siebie szkody, wówczas jest rzeczą rozsądną
i słuszną, ażeby bogatszy od niego wierzyciel
zezwolił na stosowną odwłokę; nie chcied na nią
zezwolid, byłoby to zbytnią surowością,
sprawiedliwością niemiłosierną, sprawiedliwością
zbyt ścisłą.
9
•
Odwaga, męstwo
Jest to cnota, która czyni nas zdolnymi do
zwyciężenia wszystkich trudności i przeszkód
w czynieniu dobra, a nawet gotowymi do
poniesienia śmierci, jeśliby tego było
potrzeba dla chwały Bożej i dla spełnienia
powinności naszej. Przez tę cnotę mężni
żołnierze w wojnach sprawiedliwych okazują
dzielną walecznośd swoją i dostępują
nagrody należnej sławy.
Jakie są wady przeciwne tej cnocie? Bojaźo i
zuchwalstwo. Bojaźo prowadzi do zbyt
łatwego poddawania się, a pochodzi z braku
odwagi. Zuchwalstwo zaś, które jest niejako
zbytkiem odwagi, ugania się za
niebezpieczeostwem bez żadnej potrzeby; a
więc nie jest godne pochwały, lecz owszem
zasługuje na naganę, a przeto nie jest cnotą,
lecz wadą.
• Umiarkowanie, wstrzemięźliwośd
Jest cnotą kładącą wędzidło na rozkosze
zmysłowe; skutkiem tej cnoty jest
umiarkowane używanie rzeczy dozwolonych.
Jakie są wady przeciwne wstrzemięźliwości?
Niewstrzemięźliwośd i zobojętnienie.
Niewstrzemięźliwośd jest wtedy, gdy się
zbytnio oddajemy rozkoszom i zbytnio
dogadzamy ciału naszemu. Zobojętnienie jest
drugą niestatecznością, która sprawia, że
unikamy zupełnie wszelkich przyjemności,
tak dalece, iż nie chcemy nawet używad
rzeczy potrzebnych do zdrowia, aby nie czud
ich dobrego zapachu lub smaku. Wada
niewstrzemięźliwości jest daleko
powszechniejsza, dlatego też święci słowem i
przykładem zachęcają nas bardzo do
umartwieo ciała.
10
Starożytne
koncepcje
moralności
Etyki
naturalistycz
ne
epikureizm
Arystyp z
Cyreny
Etyki
antynaturalis
tyczne
Sokrates
(intelektualiz
m)
Platon
(idealizm
perfekcjonist
yczny)
Arystoteles
(teleologizm)
Stoicyzm
(apatia)
11
Arystoteles – analiza tekstu źródłowego:
Ksiega II, Etyka Nikomachejska:
Dzielnośd etyczna: skutkiem przyzwyczajenia. Dzielnośd diamoetyczna:
doświadczenia, potrzebuje czasu na wykształcenie się. Zatem żadna z cnót nie jest
nam wrodzona (rzecz wrodzona nie da się zmienid skutkiem przyzwyczajenia).
Cnoty zdobywa się przez wykonywanie czynów etycznie dodatnich. Wszystkiego
należy używad w normach (ani nadmiar, ani brak). Przykrośd i przyjemnośd
towarzyszą czynnościom. Łączą dzielnośd etyczną. Rzeczy, które się wybiera:
muszą byd moralnie piękne, pożyteczne i przyjemne. Cnoty osiąga się poprzez
działanie umiarkowane. Cnota etyczna jest trwałą dyspozycją. Zjawiska w życiu
psychicznym: namiętności (wszystko, czemu towarzyszą przykrośd i przyjemnośd,
zdolnośd (to, dzięki czemu doznajemy namiętności), trwałe dyspozycje (to, dzięki
czemu odnosimy się do innych we właściwy sposób). Dzięki cnotom człowiek staje
się dobry i dobrze postępuje. Cnota jest źródłem doskonałości. Cnota jest źródłem
między niedostatkiem a nadmiarem. Dzielnośd etyczna polega na zdobywaniu
pewnej miary, którą określa rozum. Ludzie najczęściej nazywają umiarkowanego
inaczej niż jest w rzeczywistości, np. mężnego zuchwalcem. Skrajności są podobne
do pośredniego określenia, ale różnią się między sobą. To, co dobre jest piękne,
chwalebne. Gdy ciężko jest znaleźd środek, należy wybrad przynajmniej
najmniejsze zło. O sprawach jednostkowych rozstrzyga wyczucie.
• + ważne: na czym polegała teoria złotego środka?
12
Średniowieczne i nowożytne koncepcje moralności:
Pojęcia: formalizm etyczny, imperatyw hipotetyczny,
imperatyw kategoryczny, czyn legalny, czyn formalny, etyka
deontologiczna
Porównanie formalnych i materialnych systemów etycznych
Czym różnią się: działanie z obowiązku, działanie zgodne z
obowiązkiem, ale wynikające ze skłonności, działanie niezgodne
z obowiązkiem, wynikające ze skłonności?
13
Warto poznad następujące koncepcje z dziejów filozofii*:
•
•
•
•
•
•
•
•
*
Etykę cnót Arystotelesa;
Utylitaryzm Milla;
Podstawy etyki Kanta (imperatyw kategoryczny);
Koncepcję pochodzenia zła wg Nietzschego;
Założenia etyki chrześcijaoskiej św. Tomasza z Akwinu;
Materialną etykę wartości Maxa Schelera;
Etykę marksistowską;
Etykę spolegliwego opiekuna – Tadeusza Kotarbioskiego.
wiadomośd szczególnie ważna dla maturzystów!!!
14