pobierz pdf - Instytut Ochrony Przyrody PAN

Transkrypt

pobierz pdf - Instytut Ochrony Przyrody PAN
Strategia zarządzania
dla obszaru Natura 2000
„Kościół w Górkach Wielkich”
Projekt PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci
Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach”
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Instytut Ochrony Przyrody PAN
Kraków
Opracowanie strategii: Katarzyna Kozakiewicz
kontakt: [email protected]
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” została opracowana
w ramach projektu PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000
dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach” realizowanego w latach 2007-2011..
Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
2
Spis treści
Projekt „Natura 2000 w Karpatach”..............................................................................4
Strategie zarządzania – założenia ogólne ...................................................................6
Opis obszaru ..........................................................................................................................7
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru ............................................................................................. 7
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 ...................................................................................................... 7
Cele ochrony obszaru Natura 2000 .................................................................................................................. 7
Istniejące formy ochrony................................................................................................................................... 7
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego...................................................................................... 7
Użytkowanie terenu .......................................................................................................................................... 8
Strategia ochrony gatunków zwierząt..........................................................................8
Zestawienie gatunków zwierząt ....................................................................................................................... 8
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt....................................................................................... 9
Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt........................................................................................ 10
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji ......................................................................... 11
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt ........................................................ 12
Zakres monitoringu gatunków zwierząt ........................................................................................................ 13
Waloryzacja obszaru Natura 2000 ............................................................................. 14
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i
propozycje rozwiązań ..................................................................................................... 14
Istniejące plany zarządzania dla obszaru ................................................................ 15
Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) ................................. 17
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000...................................... 17
Wyniki konsultacji społecznych .................................................................................. 17
Załączniki ............................................................................................................................ 18
Załącznik 1. Obszar Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” – dokumentacja fotograficzna ............... 18
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
3
Projekt „Natura 2000 w Karpatach”
Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000
dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt
projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe
15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny
Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%).
Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w
Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000.
Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu
biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech
województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru
wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie
projektowanych obszarów Natura 2000.
Cele projektu:
• Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego
do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody
w Karpatach.
• Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe
wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych.
• Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000.
• Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy
edukacyjne, konkursy).
• Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym
i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania.
Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt:
1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności.
1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach.
1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach.
1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach.
2. Programy aktywnej ochrony.
2.1. Program ochrony dużych drapieżników.
2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ.
2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym.
2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym.
3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja.
3.1. Programy edukacyjne.
3.2. Promocja projektu.
3.3. Koordynacja.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
4
Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23
obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie
przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii
publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która
można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień.
Kod obszaru
PLC120001
PLH120001
PLH120002
PLH120009
PLH120013
PLH120016
PLH120018
PLH120019
PLH120024
PLH120025
PLH120043
PLH120078
Nazwa obszaru
woj. małopolskie
PLH120094
Tatry
Babia Góra
Czarna Orawa
Kostrza
Pieniny
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie
Ostoja Gorczańska
Ostoja Popradzka
Dolina Białki
Małe Pieniny
Luboń Wielki
Uroczysko Łopień
Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego
PLH120052
Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego
PLC180001
PLH180011
PLH180013
PLH180014
Bieszczady
Jasionka
Góry Słonne
Ostoja Jaśliska
(tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej )
(tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu )
woj. podkarpackie
woj. śląskie
PLH240023
PLH240006
PLH240005
PLH240007
PLH240008
Beskid Mały
Beskid Żywiecki
Beskid Śląski
Kościół w Radziechowach
Kościół w Górkach Wielkich
Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie
zarządzania.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
5
Strategie zarządzania – założenia ogólne
Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony
ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak
i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do
spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów
Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma
podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe
zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany
ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że
plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi,
uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która
jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone
dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony – bardziej
szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów
ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra
Środowiska:
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401)
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz.
186)
Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania
w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23
Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają
statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej
współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych
warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie.
Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także
opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić
doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań
ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie
pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań
ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych
dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w
których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w
strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania
przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach
rozwoju gmin i powiatów.
Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej
zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona
obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów
odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku
narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede
wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich
siedliska). W związku z tym, w ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach”
sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
6
każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie
alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano
kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym
przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań.
Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart
dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków
zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez
stronę internetową projektu.
Opis obszaru
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru
Obszar Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” PLH240008 został
zatwierdzony przez Komisję Europejską w styczniu 2008 r. jako ostoja siedliskowa.
Położenie administracyjne obszaru: województwo śląskie, powiat cieszyński, gmina
Brenna, wieś Górki Wielkie (ok. 6 km na południowy-wschód od granic Skoczowa). Pod
względem biogeograficznym obszar ten jest zaliczany do regionu kontynentalnego
(Pogórze Śląskie). Powierzchnia obszaru wynosi 0,39 ha i obejmuje zabytkowy kościół
pod wezwaniem Wszystkich Świętych wraz z bezpośrednim otoczeniem, będący ostoją
nietoperzy.
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000
Przedmiotem ochrony w obszarze „Kościół w Górkach Wielkich” są kolonie rozrodcze
dwóch gatunków nietoperzy wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady
92/43/EWG:
1303 – Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (stan ochrony FV),
1324 – Nocek duży Myotis myotis (stan ochrony FV).
Cele ochrony obszaru Natura 2000
Celem ochrony w obszarze jest zachowanie aktualnych warunków bytowania
i liczebności kolonii rozrodczych nocka dużego i podkowca małego. Obszar ten stanowi
jedno z najcenniejszych stanowisk nietoperzy w regionie.
Istniejące formy ochrony
Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich”
PLH240008. Obszar leży w otulinie Parku Krajobrazowego „Beskid Śląski”.
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego
Obszar Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” obejmuje budynek kościoła
wraz z najbliższym otoczeniem. Nietoperze zasiedlają strych (kryty dachówką) i wieżę
kościoła (pokrycie z blachy), miejsca wlotów stanowią obszerne otwory w zwieńczeniu
wieży (sygnaturce). Kościół jest otoczony drzewami i krzewami w różnym wieku.
Na wieży, poniżej miejsc wlotu nietoperzy, znajduje się zegar, którego tarcza nocą jest
oświetlona.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
7
Kościół w Górkach Wielkich jest zlokalizowany na niewielkim wzniesieniu
w centrum wsi, jego najbliższe otoczenie stanowi niska, rozproszona zabudowa
z zadrzewieniami oraz niewielki cmentarz. W odległości nieco ponad 200 m na
południowy-zachód przepływa rzeka Brennica o brzegach porośniętych zaroślami
wierzbowymi. Otaczające wzgórza pokrywają pola uprawne, pastwiska i łąki. Najbliższe
obszary leśne znajdują się w odległości ok. 600 m na północny-zachód od kościoła na
wzniesieniu Bucze (418 m n.p.m.), a w kierunku wschodnim, w odległości niespełna 1,5
km – na stokach Zebrzydki (578 m n.p.m.), najdalej wysuniętego szczytu masywu
Błatnej i Klimczoka. Najcenniejsze zbiorowiska roślinne zostały objęte ochroną jako
zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Góra Bucze” lub w granicach Obszaru Natura 2000
„Beskid Śląski” (PLH240005).
Szczególny walor otoczenia ostoi „Kościół w Górkach Wielkich”, a zarazem
istotny cel ochrony, stanowi sieć liniowych elementów krajobrazu oraz bogactwo zieleni
wśród pól i zabudowań. Tworzą one korytarze migracyjne dla nietoperzy, zapewniające
możliwość bezpiecznego przelotu pomiędzy kolonią rozrodczą, żerowiskami oraz
innymi typami schronień, co ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania populacji w
ciągu całego roku. Najbliższe znane schronienia nietoperzy znajdują się w kierunku
południowo-wschodnim, w górę doliny Brennicy. Są to: budynek gimnazjum
w miejscowości Brenna – kolonia rozrodcza (we wrześniu 2009 r. zanotowano tam 155
podkowców małych oraz 5 nocków dużych; Mysłajek R. W., Jonderko T. 2010. Przyroda
Górnego Śląska 62: 6-7) oraz schronienia zimowe – jaskinie Beskidu Śląskiego (masyw
Stołowa, Trzech Kopców, Grabowej, Malinowa; Mysłajek R. W., Nowak S., Kurek K. 2008.
Nietoperze Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Poradnik ochrony.
Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”, Twardorzeczka).
Użytkowanie terenu
Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu
Parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich.
Użytkowanie turystyczne
Kościół parafialny w Górkach Wielkich p.w. Wszystkich Świętych jest wpisany do
rejestru zabytków (1779 r., Rej. Nr A-313/78) i stanowi jedną z głównych atrakcji
turystycznych miejscowości. Budowla pierwotnie gotycka (przebudowywana w
późniejszych wiekach), murowana, jednonawowa, z wydłużonym półkolistym
prezbiterium, obecnie posiada wystrój barokowo-klasycystyczny.
Strategia ochrony gatunków zwierząt
Zestawienie gatunków zwierząt
Liczba chronionych gatunków zwierząt nie uległa zmianie od czasu sporządzenia SDF
dla obszaru „Kościół w Górkach Wielkich”, jedynie liczba osobników ulega fluktuacjom.
Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Kościół w Górkach
Wielkich”.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
8
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska gatunku
Powierzchnia siedlisk
gatunku (ha)
Podkowiec mały
Rhinolophus hipposideros
nie dotyczy
Nocek duży
Myotis myotis
nie dotyczy
SUMA
Liczebność
populacji
75 os. (sierpień
2010 r.)
190 os. (sierpień
2010 r.)
265
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt
Monitoring liczebności kolonii rozrodczych nietoperzy na strychu kościoła w
Górkach Wielkich po raz pierwszy przeprowadzono w roku 1994, jednak kontrole w
latach późniejszych były bardzo nieregularne. W czerwcu 1994 r. zanotowano 150
dorosłych samic (przed porodami) nocka dużego oraz ok. 40 samic podkowca małego
(Zygmunt J. 1995, Chrońmy Przyrodę Ojczystą 51(1), str. 73). W czerwcu 1997 r.
liczebność nocków dużych była taka sama (150 samic), natomiast liczebność podkowca
małego spadła do 23 osobników (Mysłajek R. W. 1999, Materiały Konferencyjne XIII
Ogólnopolskiej Konferencji Chiropterologicznej, Błażejewko, 5-7 listopada 1999 r., PTOP
„Salamandra”; Mysłajek R.W. 2000. Przyroda Górnego Śląska 21: 11.). Najnowsze wyniki
monitoringu pochodzą z sierpnia 2010 r. (R. Szkudlarek, dane niepublikowane).
Liczebność osobników dorosłych i młodych zliczanych łącznie wyniosła 190 os. nocka
dużego oraz 75 os. podkowca małego. Ze względu na inny termin kontroli powyższe
wyniki nie są porównywalne, tym bardziej że późnym latem część nietoperzy
przemieszcza się pomiędzy koloniami w danej okolicy. Mimo to obserwacje z 2010 r.
świadczą o stabilności kolonii w Górkach Wielkich i odpowiednich warunkach ich
bytowania. Niewątpliwie liczebność nietoperzy ulega wieloletnim fluktuacjom, dlatego
konieczne jest wprowadzenie regularnego monitoringu stanowiska w celu określenia
trendów zmian oraz struktury wiekowej populacji.
Nietoperze wykazują silne przywiązanie do schronień i korzystają z tych samych
obiektów co roku, przez wiele pokoleń. Znaczenie obszaru „Kościół w Górkach Wielkich”
dla ochrony nietoperzy jest duże, szczególnie ze względu na trwałość tego stanowiska
i długi okres zasiedlenia (co najmniej kilkadziesiąt lat).
Na podstawie konsultacji przeprowadzonych w parafii, wizji lokalnej oraz
wyników liczeń nietoperzy z poprzednich lat należy stwierdzić, że dotychczasowa
ochrona nietoperzy była skuteczna i perspektywy zachowania obydwu gatunków w
obszarze są bardzo dobre. Obecny stan budynku jest dobry, w najbliższych latach nie
wymaga gruntownego remontu. Granice obszaru zatwierdzone na podstawie SDF nie
wymagają zmian.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
9
LEGENDA:
FV – właściwy
U1 – niezadowalający
U2 - zły
XX – nieznany (ostatniej opcji używać w wyjątkowych przypadkach)
Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze
„Kościół w Górkach Wielkich”
Nazwa
Nazwa
Siedlisko
Populacja Perspektywy Ocena
Ocena ogólna (%)
polska
łacińska
ochrony
ogólna
FV
U1 U2 XX
gatunku
gatunku
Podkowiec Rhinolophus FV
FV
FV
FV
100%
mały
hipposideros
Nocek
Myotis
FV
FV
FV
FV
100%
duży
myotis
SUMA
FV
FV
FV
FV
100%
Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt
Celem ochrony w obszarze Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” jest zachowanie
aktualnych warunków bytowania i liczebności kolonii rozrodczych podkowca małego
oraz nocka dużego. Ze względu na podobieństwo wymagań siedliskowych nie występuje
konflikt pomiędzy celami ochrony ani działaniami ochronnymi służącymi obydwu
wymienionym gatunkom.
Tab. 1. Hierarchizacja celów ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze „Kościół w Górkach Wielkich”.
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
Podkowiec
mały
Rhinolophus
hipposideros
Nocek duży
Myotis myotis
Priorytet
Najistotniejsze
miejsca dla
ochrony
1
- otwory wlotowe
na wieży i
wewnątrz
budynku
1
3
- bezpośrednie
otoczenie
budynku
wnętrze strychu
kościoła
otoczenie obszaru
Natura 2000 w
promieniu ok. 1
km
Najistotniejsze
działania
ochronne
(ogólnie)
coroczna
kontrola:
- drożności
wlotów
- oświetlenia
bryły budynku
- stanu zieleni
otaczającej
obiekt
- regularne
sprzątanie
odchodów
nietoperzy
- budowa
platformy pod
kolonią
nietoperzy
okresowa ocena
ciągłości
liniowych
elementów
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Uwagi
wszystkie
zagrożenia
i działania
ochronne
są zbieżne
dla obydwu
gatunków
10
krajobrazu i
ewentualne
uzupełnianie
szpalerów
zieleni
Waloryzacja obszaru ze względu na gatunki zwierząt
Obszar Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” został utworzony dla ochrony kolonii
rozrodczych podkowca małego oraz nocka dużego. Zgodnie z Kryteriami wyboru
schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej części sieci Natura 2000, obiekt
uzyskał 20 punktów.
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
Zagrożenie
Wpływ na
przedmiot
ochrony
wysoka
śmiertelność i/lub
opuszczenie
stanowiska przez
nietoperze
Sposób eliminacji
lub ograniczenia
zagrożenia
prowadzenie
remontów w okresie
X-III (pod nadzorem
przyrodniczym)
zablokowanie
wlotów i tras
przelotu nietoperzy
j.w.
regularna kontrola i
zabezpieczenie
przed
zablokowaniem
nieprawidłowe
oświetlenie bryły
budynku nocą
j.w.
okresowa kontrola
ustawienia
reflektorów
redukcja zieleni
wokół budynku
j.w.
zabiegi
pielęgnacyjne i
uzupełnianie
ewentualnych
ubytków zieleni
przerwanie
ciągłości korytarzy
migracyjnych w
otoczeniu kolonii
j.w.
okresowa kontrola i
kompensacja
ubytków zieleni
nieprawidłowo
prowadzony
remont strychu
Podkowiec
mały*
Rhinolophus
hipposideros
Nocek duży*
Myotis myotis
*zagrożenia i sposoby ich eliminacji są takie same dla obydwu gatunków występujących
w obszarze, dlatego przedstawiono je łącznie
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
11
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt
Nietoperze w budynkach zasiedlają pomieszczenia nieużytkowane gospodarczo,
które zapewniają spokój i bezpieczeństwo, dlatego zbyt częste przebywanie ludzi lub
wtargnięcie drapieżników (szczególnie kun i kotów) mogłoby spowodować spadek
liczebności lub nawet zniknięcie całej kolonii. W przypadku kościoła w Górkach
Wielkich to zagrożenie jest niewielkie: jedyne wejście na strych prowadzi przez wnętrze
kościoła, a konstrukcja wieży pokrytej blachą uniemożliwia drapieżnikom przedostanie
się do wnętrza z dachu (Fot. 11.). Zatem w praktyce zapewnienie spokoju nietoperzom
wymaga przestrzegania ograniczeń dotyczących przebywania ludzi na strychu w okresie
kiedy służy on za schronienie nietoperzom. Wszystkie prace związane z konserwacją
konstrukcji budynku, zegara na wieży lub dzwonów powinny być prowadzone w okresie
od października do kwietnia, a w pozostałych miesiącach obecność ludzi na strychu jest
dopuszczalna tylko w sytuacjach wyjątkowych i powinna być ograniczona
do koniecznego minimum.
Warunki mikroklimatyczne wewnątrz obiektu są wystarczające zarówno dla
podkowca małego, jak i nocka dużego. Nietoperze w ciągu doby przemieszczają się,
aktywnie wybierając miejsca o optymalnej temperaturze, dlatego bardzo istotne jest aby
była dla nich dostępna cała kubatura strychu i wieży, jak ma to miejsce obecnie.
Przykładowo, nocki duże chętnie przebywają na ścianach murowanych, które długo
pozostają nagrzane po ciepłym dniu oraz w szczytowej części dachu pod kalenicą (Fot.
20). Korzystne dla nietoperzy będzie zlikwidowanie (lub zaciemnienie) dwóch okien w
dachu (Fot. 10, 20, 22).
Obydwa występujące w obszarze gatunki wymagają szerokich wlotów na strych
(jest to szczególnie ważne w przypadku podkowca małego, który nie potrafi pokonywać
przeszkód wymagających wylądowania na podłożu i przeciskania się przez szczelinę).
Konstrukcja wieży i strychu (Fot. 15, 16, 18) zapewnia dogodne wloty dla nietoperzy.
Potencjalne zagrożenie mogłoby stanowić przypadkowe zablokowanie miejsc przelotu
nietoperzy wewnątrz budynku lub ewentualnie nieodpowiednie zabezpieczenie
otworów wlotowych przed ptakami. Jeśli pojawi się potrzeba instalacji tego typu
zabezpieczeń, ich konstrukcja koniecznie powinna być uprzednio skonsultowana ze
specjalistą-chiropterologiem.
Kolejny bardzo ważny czynnik dotyczy nocnej iluminacji budynku: miejsca
wlotów i trasy przelotu nietoperzy wokół budynku powinny pozostać nieoświetlone –
jest to szczególnie istotne dla nocka dużego, nieprawidłowe oświetlenie może
spowodować opuszczenie stanowiska przez nietoperze. Ewentualne zmiany związane z
modernizacją czy zmianą oświetlenia powinny być bezwzględnie konsultowane z
chiropterologiem.
Równie istotne, szczególnie dla podkowca małego, jest utrzymanie zadrzewień w
bezpośrednim otoczeniu budynku, gdyż zapewniają one nietoperzom podczas lotu
bezpieczną osłonę i niezbędne punkty orientacyjne w przestrzeni. Obecnie stan zieleni
w sąsiedztwie obiektu jest dobry, należy jednak zwracać uwagę na odpowiednią
pielęgnację , szczególnie w przypadku starych drzew (Fot. 8, 9), aby nie stanowiły
zagrożenia dla budynku. W razie potrzeby należy uzupełniać ubytki zieleni nowymi
nasadzeniami.
Wymienione czynniki mogą w sposób bezpośredni wpływać na liczebność
i kondycję nietoperzy zarówno podczas formowania kolonii, jak i w czasie trwania
sezonu rozrodczego. O ile tak duża ingerencja w konstrukcję obiektu jak remont dachu
jest przedsięwzięciem wręcz spektakularnym i wymagającym uprzedniego planowania,
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
12
to pozostałe czynniki mogą ulec radykalnej zmianie na skutek stosunkowo niewielkich
czy okresowych działań człowieka lub nawet bez jego wiedzy (np. otwór może zostać
zasłonięty przez oberwany element konstrukcyjny lub patyki naniesione przez ptaki).
Dlatego każdego roku wiosną i latem, zarówno osoby zarządzające obiektem, jak
i specjaliści prowadzący liczenia nietoperzy powinni sprawdzić:
- drożność otworów, którymi nietoperze wlatują do budynku;
- drożność przelotów wykorzystywanych przez nietoperze wewnątrz budynku;
- dostępność dla nietoperzy całej kubatury strychu;
- zabezpieczenie strychu przed wchodzeniem osób niepowołanych
(zamknięcie drzwi prowadzących na wieżę)
- sposób oświetlenia budynku: czy nie został zmieniony i nie zagraża
nietoperzom;
- stan roślinności wokół obiektu: czy są wymagane zabiegi pielęgnacyjne i/lub
nasadzenia uzupełniające.
Najpilniejsze działania z zakresu ochrony czynnej, które pozwolą uniknąć
potencjalnych konfliktów związanych z obecnością nietoperzy w budynku,
to uprzątnięcie strychu z odchodów nietoperzy, instalacja specjalnej platformy na guano
oraz ewentualnie oznakowanie miejsc przelotu nietoperzy wewnątrz obiektu.
Gatunek
Stan ochrony
Cel ochrony
Podkowiec
mały*
FV
Nocek duży*
FV
utrzymanie liczebności
co najmniej na
obecnym poziomie
j.w.
Warunki
utrzymania/odtworzenia FV
- prawidłowy sposób i termin
prowadzenia prac remontowych
- ograniczenie wejść na strych w
okresie wiosenno-letnim
- zapewnienie drożności
otworów wlotowych
- pozostawienie otworów
wlotowych i tras przelotu
nieoświetlonych nocą
- utrzymanie zadrzewień wokół
budynku
* warunki utrzymania stanu ochrony są takie same dla obydwu gatunków
występujących w obszarze, dlatego przedstawiono je łącznie
Zakres monitoringu gatunków zwierząt
Gatunek
Podkowiec mały
Nocek duży
Podkowiec mały
Wskaźniki stanu populacji
Liczebność: liczba osobników
dorosłych
Struktura wiekowa : %
osobników młodych względem
dorosłych
Wskaźniki stanu siedliska
Powierzchnia schronienia
dostępna/dogodna dla
nietoperzy: zmiana w ciągu
ostatnich lat
Zabezpieczenie przed
niepokojeniem nietoperzy
Obecność i drożność wlotów dla
nietoperzy
Integralność elementów
liniowych w otoczeniu
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
13
schronienia
Waloryzacja obszaru Natura 2000
Mapa 1. Rozmieszczenie przedmiotów ochrony w obszarze (siedliska gatunków oraz ich
rozmieszczenie)
Ze względu na specyfikę obszaru obejmującego jedno stanowisko o niewielkiej
powierzchni (budynek wraz z bezpośrednim otoczeniem), na którym występują dwa
gatunki zwierząt o nakładających zagrożeniach i wymaganiach ochronnych,
zrezygnowano z prezentacji w formie mapy. Wszystkie elementy istotne dla ochrony
obszaru przedstawiono na fotografiach zamieszczonych w Załączniku 3.
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura
2000 i propozycje rozwiązań
Potencjalne zagrożenia dla kolonii nietoperzy zasiedlających strych kościoła
mogą stanowić:
- prowadzenie prac remontowych i konserwacyjnych na strychu w okresie kiedy w
obiekcie przebywają kolonie nietoperzy (od połowy kwietnia do października);
- wprowadzenie zmian w konstrukcji budynku, które mogą spowodować pogorszenie
warunków bytowania nietoperzy np. poprzez niekorzystną zmianę mikroklimatu lub
istotne zmniejszenie powierzchni strychu dostępnej dla nietoperzy;
- stosowanie do konserwacji drewnianych elementów konstrukcyjnych impregnatów,
które są toksyczne dla ssaków;
- zasłonięcie otworów wlotowych i/lub zablokowanie drożności trasy przelotu
nietoperzy wewnątrz budynku (np. pomiędzy wieżą a strychem);
- niekorzystny dla nietoperzy sposób oświetlenia budynku nocą: skierowanie światła na
miejsca wlotów i tras przelotu nietoperzy;
- usuwanie zadrzewień wokół budynku oraz szpalerów zieleni zapewniających
nietoperzom bezpieczny przelot w kierunku potencjalnych żerowisk lub innych
schronień;
- zbyt częste przebywanie ludzi na strychu (w okresie kiedy jest on zasiedlony przez
nietoperze) związane z prowadzeniem różnego typu prac technicznych, konserwacją
instalacji elektrycznej, mechanizmu zegara itp., mogące powodować płoszenie zwierząt;
- instalowanie na wieży kościelnej nadajników i przekaźników telefonicznych.
Ze względu na dobry stan techniczny budynku oraz dotychczasowe
konsekwentne przestrzeganie przez zarządcę obiektu zasad ochrony kolonii nietoperzy,
większość spośród wymienionych wyżej punktów nie stanowi aktualnego zagrożenia
dla obszaru „Kościół w Górkach Wielkich”. Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń w
przyszłości, należy okresowo monitorować sytuację i na bieżąco konsultować optymalne
z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania ewentualnych problemów.
Obecnie kwestią wymagającą interwencji jest problem odchodów nietoperzy
(guana) gromadzących się na strychu w miejscach najczęstszego przebywania kolonii.
Wilgotne odchody i mocz nietoperzy mogą powodować zniszczenie wystroju kościoła
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
14
(zacieki na stropie i ścianach) oraz nieprzyjemny zapach. Zalecanym rozwiązaniem jest
uprzątnięcie strychu z zalegającego guana i zamontowanie pod miejscami przebywania
kolonii specjalnej platformy zabezpieczającej strop kościoła i ułatwiającej regularne
usuwanie nieczystości w kolejnych latach.
Urozmaicony krajobraz, rzeka przepływająca w pobliżu ostoi w Górkach Wielkich
oraz znajdujące się stosunkowo blisko rozległe obszary leśne zapewniają lokalnym
populacjom nietoperzy dogodne możliwości przemieszczania się i żerowania. Objęcie w
ostatnich latach różnymi formami ochrony dużych połaci drzewostanów liściastych
stanowi trwałe zabezpieczenie potencjalnych żerowisk obydwu gatunków. W obecnej
sytuacji zagrożenie mogłoby stanowić usuwanie na dużą skalę zadrzewień i zakrzaczeń
wzdłuż potencjalnych tras przelotów nietoperzy, szczególnie przecinających tereny
otwarte. takich jak zadrzewienia wśród pól i wzdłuż liniowych elementów krajobrazu.
Potencjalne zagrożenie dla nietoperzy mogą również stanowić niektóre inwestycje, np.
inwestycje drogowe lub elektrownie wiatrowe, dlatego należy zapobiegać ich lokowaniu
w pobliżu obszaru Natura 2000.
Innego rodzaju zagrożenie może się wiązać ze stosowaniem środków ochrony
roślin w okolicznych uprawach, sadach i ogrodach: aby zminimalizować negatywny
wpływ na nietoperze należy używać wyłącznie preparatów dopuszczonych do obrotu
i przestrzegać zaleceń dotyczących ich stosowania.
Istniejące plany zarządzania dla obszaru
Nazwa planu
„Plan Odnowy
Miejscowości
Górki Wielkie”
(dokument
otwarty,
podlegający
aktualizacji)
„Strategia rozwoju
społecznogospodarczego
Gminy Brenna na
lata 2008-2015”
Czas
Zapisy planu mogące
obowiązywania mieć wpływ na ochronę
obszaru Natura 2000
2008-2015
inwestycje planowane w
centrum miejscowości
(„Obszar C” w „Planie
Odnowy...”) w zakresie
dotyczącym urządzenia
zieleni oraz oświetlenia,
np. zagospodarowanie
terenu na cele
turystyczno-sportowe,
budowa parkingu,
remonty budynków
2008-2015
inwestycje planowane w
centrum miejscowości
Górki Wielkie w ramach
celów strategicznych nr.
1. „Rozbudowa
infrastruktury
turystycznej...” oraz
5. „Poprawa
infrastruktury
drogowej...” – w zakresie
dotyczącym urządzenia
zieleni oraz oświetlenia
Zgodność planu z
celami ochrony
obszaru
cele ochrony
obszaru nie są
zagrożone pod
warunkiem
zapewnienia
ciągłości liniowych
elementów
krajobrazu
stanowiących
potencjalne
korytarze
migracyjne
nietoperzy: jeśli
realizacja inwestycji
wiąże się z
naruszeniem ich
ciągłości, wymagane
jest uzupełnienie
ciągów zieleni oraz
stosowanie
rozwiązań
minimalizujących
zanieczyszczenie
otoczenia światłem
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
15
„Studium
uwarunkowań i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
gminy Brenna.”
Załącznik nr 1 do
uchwały Rady
Gminy w Brennej
nr XXXV/299/10 z
dnia 27.01.2010r.
sprawie
uchwalenia
zmiany studium
uwarunkowań i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
Gminy Brenna
Miejscowy plan
zagospodarowania
przestrzennego
gminy Brenna
2004 r. (Uchwała
nr XXIV/198/04
Rady Gminy
Brenna z dnia 16
września 2004 r.
w sprawie
uchwalenia
miejscowego
planu zagospodarowania
przestrzennego
gminy Brenna).
założenia studium
są zgodne z celami
ochrony obszaru
Natura 2000
3.1. Górki Wielkie –
jednostka strukturalna 1
założenia planu są
zgodne z celami
ochrony obszaru
Natura 2000
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
16
Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT)
Strength
Mocne strony
Weakness
Słabe strony
Zarządzający obiektem pozytywnie odnosi się do
problemów ochrony nietoperzy i konsekwentnie
przestrzega związanych z nią zaleceń.
Dobry stan techniczny budynku (w najbliższych
latach nie wymaga generalnego remontu).
Konstrukcja wieży zapewniająca szerokie wloty i
łatwą do utrzymania drożność tras przelotu.
Poza granicami obszaru: fragmenty pobliskich
terenów leśnych zostały objęte ochroną (mogą
stanowić potencjalne żerowiska kolonii nietoperzy).
Opportunities
Szanse
Zagrożenie obiektu w przypadku przewrócenia przez
wiatr rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie starych
drzew o osłabionej kondycji.
Niszczenie stropu kościoła (powstawanie zacieków)
na skutek gromadzenia się guana pod kolonią
nietoperzy oraz rozprzestrzenianie się
nieprzyjemnego zapachu wewnątrz budynku.
Wykorzystanie obszaru Natura 2000 w akcji
edukacyjnej przyczyni się do upowszechnienia
pozytywnego stosunku mieszkańców i turystów do
nietoperzy i zwiększy skuteczność ochrony tych
zwierząt.
Wycinka lub powstanie luk w zadrzewieniach
zapewniających trasy bezpiecznego przelotu
pomiędzy kolonią a potencjalnymi żerowiskami i
innymi schronieniami nietoperzy w okolicy.
Threats
Zagrożenia
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000
Nadzór nad obszarem Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” sprawuje
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach. Zarządzanie obszarem
powinno być prowadzone w ścisłej współpracy z następującymi podmiotami:
gospodarzem obiektu (parafią rzymskokatolicką pod wezwaniem Wszystkich Świętych
w Górkach Wielkich), wydziałem inwestycji i ochrony środowiska gminy Brenna oraz z
ekspertami z zakresu chiropterologii.
Wyniki konsultacji społecznych
Konsultacje przeprowadzone z proboszczem parafii p.w. Wszystkich Świętych w
Górkach Wielkich oraz z Urzędem Gminy Brenna wykazały, że obecnie nie występują
konflikty społeczne związane z ochroną obszaru Natura 2000 „Kościół w Górkach
Wielkich”. Zainteresowane strony odnoszą się pozytywnie do obecności nietoperzy i są
zaznajomione z wymogami dotyczącymi ich ochrony. Zarządzający obiektem wykazuje
godną podkreślenia dbałość o zapewnienie odpowiednich warunków bytowania dla
nietoperzy, zarówno jeśli chodzi o konstrukcję budynku, otaczającą zieleń, jak i
zapewnienie spokoju nietoperzom przebywającym na strychu. Wszelkie prace
remontowe były prowadzone poza okresem obecności nietoperzy, w najbliższych latach
nie planuje się gruntownego remontu strychu ani wieży. Obecnie najważniejsze i
oczekiwane przez zarządcę obiektu działania ochronne to uprzątnięcie strychu z
odchodów nietoperzy i zainstalowanie specjalnej platformy ułatwiającej utrzymanie
czystości pod koloniami nietoperzy. Inwestycja ta powinna zostać uwzględniona w
planie ochrony obszaru i wykonana pod nadzorem chiropterologicznym. Dodatkowym
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
17
działaniem podjętym przez zarządcę obiektu będzie likwidacja dwóch okienek w dachu
kościoła, w celu poprawy bezpieczeństwa obiektu oraz warunków bytowania nietoperzy
(zaciemnienie strychu). Zieleń wokół kościoła jest poddawana zabiegom
pielęgnacyjnym, co jest szczególnie istotne w przypadku dwóch drzew o osłabionej
kondycji, którym zagraża powalenie przez huraganowe wiatry – w konsekwencji może
dojść do uszkodzenia budynku.
Przegląd aktualnych dokumentów dotyczących inwestycji i ochrony środowiska
na terenie miejscowości Górki Wielkie oraz konsultacje z Urzędem Gminy Brenna
wykazały brak bezpośrednich zagrożeń dla kolonii nietoperzy zasiedlających obszar
„Kościół w Górkach Wielkich”. Inwestycje planowane na najbliższe lata w pobliżu
obszaru nie generują konfliktów z celami ochrony nietoperzy pod warunkiem
przeprowadzenia ich w sposób zgodny z wymogami ochrony środowiska. Zaleca się
konsultacje ze specjalistą-chiropterologiem w odniesieniu do sposobu oświetlenia
infrastruktury drogowej i rekreacyjnej w centrum miejscowości, w pobliżu kościoła p.w.
Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich oraz w przypadku wycinki drzew i krzewów,
szczególnie w formie szpalerów. Jeśli usunięcie zieleni może skutkować przerwaniem
potencjalnych korytarzy migracyjnych nietoperzy, wskazane są odpowiednie działania
kompensacyjne.
Załączniki
Załącznik 1. Obszar Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich” –
dokumentacja fotograficzna
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
18

Podobne dokumenty