29-31

GKF # 265
29
PÓ KA Z DVD
Syzyf i walka z wiatrakami
Przygotowuj c recenzj! filmu The Box Richarda Kelly’ego (Informator 261)
dowiedzia"em si!, #e debiut tego re#ysera, Donnie Darko (2001), uznawany jest
powszechnie za film kultowy. Tym bardziej zaskoczy"o mnie, #e nie by" on nigdy
wy$wietlany w Polsce (poza telewizj ), a w postaci DVD zosta" wydany dopiero
9 lutego 2011 r., ju# po napisaniu przeze mnie tamtego tekstu. P"yt! znalaz"em
jedynie w Beverly Hills Video, po czym odczeka"em cierpliwie, a# straci tam status
premiery. Kiedy w ko%cu j wypo#yczy"em – zbieg"o si! to z obejrzeniem przeze mnie
innego filmu, a mianowicie Pi tego wymiaru (Triangle, 2009). Z pewnym zdumieniem
stwierdzi"em, #e oba opowiadaj o p!tli czasowej, cho& fabularnie ró#ni si! od siebie
tak bardzo, jak to tylko mo#liwe. Uzna"em wi!c, #e ich porównanie mo#e by&
interesuj ce.
Zaczn! od Pi tego wymiaru, horroru w konwencji sf (lub odwrotnie). Ju# sam
polski tytu" jest przera#aj cy (zna& robot! fachowca), cho& samemu filmowi te# nic nie
brakuje – trup $ciele si! g!sto, a groza wyziera z ka#dego k ta. Grupa znajomych
wyp"ywa jachtem Triangle w krótki rejs wycieczkowy w rejon, jak mo#na
domniemywa&, Trójk ta Bermudzkiego. Nag"a burza wywraca jacht do góry dnem,
a potem, ju# przy dobrej pogodzie, pojawia si! statek-widmo, wielki prom pasa#erski
w stylu retro. Rozbitkowie wchodz
na pok"ad, bezskutecznie usi"uj c znale'&
kogokolwiek; co gorsza: wkrótce okazuje si!, #e poluje na nich zamaskowana posta&.
Tu musz! wyjawi&, kto jest tym eksterminatorem – na szcz!$cie w filmie nie robi si!
z tego wielkiej tajemnicy. Jest to Jess, grana przez Meliss! George jedna z pasa#erek
jachtu, a dok"adniej jej wcze$niejsza kopia, bo wszyscy mieli nieszcz!$cie wpa$&
w p!tl! czasow . Jess odkrywa (ciekawe, w jaki sposób?), #e je$li zabije si! wszystkich, przewrócony jacht przyp"ywa ponownie z #ywymi rozbitkami; ma wi!c zamiar za
którym$ razem nie pozwoli& im wej$& na pok"ad statku i tym samym ich uratowa&.
Wychodzi wi!c na to, #e morduje z czystego altruizmu. Film sugeruje znacznie wi!cej
powtórze%, ni# widzimy bezpo$rednio – $wiadczy o tym na przyk"ad stos zw"ok tej
samej osoby na jednym z pok"adów. Co wi!cej – ca"y film okazuje si! jedn wielk
p!tl , gdy# w finale wracamy do pocz tku akcji i obserwujemy, jak pozornie niewa#ne
za pierwszym razem szczegó"y wskakuj teraz precyzyjnie na swoje miejsca.
Musz! stwierdzi&, #e film robi wra#enie, a pewne niedorzeczno$ci widoczne
w powy#szym streszczeniu wynikaj tylko z werbalizacji – w ko%cu medium filmowe
rz dzi si! innymi prawami ni# s"owo pisane. Zamiast dziwaczno$ci mamy wi!c
tajemniczo$& nie poddaj c si! jednoznacznej interpretacji. W filmie pada mi!dzy
wierszami sugestia, #e mo#e wszystko to rozgrywa si! w umy$le g"ównej bohaterki,
Jess. Inn ewentualno$& w jednym z dodatków podpowiada re#yser – by& mo#e
ogl damy #ycie pozagrobowe Jess, a dok"adniej czy$ciec, do którego trafi"a. Obie te
interpretacje wspiera nazwa statku-widma, Aeolus. Otó# Eol by" ojcem Syzyfa, którego
nie ko%cz ce si! wysi"ki bardzo przypominaj szarpanin! Jess. Jak by nie by"o – Pi ty
wymiar jest niebanaln propozycj , bez w tpienia od$wie#aj c konwencj! filmowego
horroru, w tym tak#e sposób wykorzystania ogranych rekwizytów, którymi si! ten
gatunek pos"uguje.
Warto tu doda&, #e zal #kiem filmu by" przeb"ysk re#ysera, w którym ujrza" Jess
patrz c ze statku na drug Jess podp"ywaj c na przewróconym jachcie. St d pomys"
p!tli czasowej, a poniewa# dos"owne powtórzenia by"yby nudne, zdecydowano
o zmianach w kolejnych nawrotach akcji. Z tych dwóch prostych za"o#e%
wyp czkowa"a superp!tla Guinessa o z"o#ono$ci w!z"a gordyjskiego, co jest niezwykle
imponuj cym osi gni!ciem logistycznym. Jak na tego typu film, jest to chyba
dostatecznie wa#ki komplement.
30
INFORMATOR
Przejd'my teraz do drugiego filmu, b!d cego dramatem psychologicznym
przebranym za sf (lub odwrotnie). Tytu"owy Donnie Darko (Jake Gyllenhaal) jest
inteligentnym i wra#liwym licealist ; jest te# schizofrenikiem, co pozwala mu widzie&
rzeczy niedostrzegalne dla innych – na przyk"ad dwumetrowego królika imieniem
Frank. W odró#nieniu od swego popularnego archetypu rodem z Alicji, jest to królik
w wersji darko, ponury i z"owrogi (patrz plakat poni#ej). Sugeruje Donniemu, #e jest
przybyszem z przysz"o$ci, wygl da jednak na to, #e jest tak#e przybyszem zza grobu.
Pewnej nocy wywabia Donniego z domu, aby mu oznajmi&, #e koniec $wiata nast pi
dok"adnie za 28 dni, 6 godzin, 42 minuty i 12 sekund, a mniej precyzyjnie
w Halloween AD 1988. Przy okazji ratuje mu #ycie, bo wkrótce potem pokój Donniego
zostaje doszcz!tnie zniszczony przez spadaj cy znik d silnik samolotu.
W tej sytuacji trudno si! dziwi&, #e nasz bohater spe"nia w rewan#u pewne
polecenia Franka, który wyra'nie namawia go do z"ego. St d nasz królik wydaje si!
by& projekcj pod$wiadomo$ci Donniego – cho& z drugiej strony widzimy, #e jest
realn osob w przebraniu królika. Interesuj cy jest w tym kontek$cie dialog w kinie
(w scenie z plakatu poni#ej):
– Czemu nosisz ten g!upi kostium królika?
– Czemu nosisz ten g!upi kostium cz!owieka?
Donnie widzi absurdalno$& $wiata i usi"uje na to reagowa&. Sztandarowym
antybohaterem jest tu niejaki Jim Cunningham (doskona"a rola Patricka Swayze)
– propagator przede wszystkim samego siebie, a w drugiej kolejno$ci ideologii,
sprowadzaj cej wszystko do „linii #ycia” rozpi!tej mi!dzy strachem i mi"o$ci .
Zapatrzona w niego nauczycielka, Kitty Farmer (Beth Grant), wpaja t! doktryn! na
swoich lekcjach, ka# c uczniom przykrawa& przyk"ady z codzienno$ci do tego
prokrustowego "o#a. Gdy przychodzi kolej na Donniego Darko – ten próbuje
protestowa&, t"umacz c, #e #ycie nie jest takie proste. Kiedy nauczycielka grozi mu
jedynk , mówi jej dosadnie i bez ogródek, gdzie mo#e sobie wsadzi& to zadanie. Co
nast!puje potem, ka#dy mo#e sam sobie "atwo dopowiedzie&.
Protest Donniego przybiera te# bardziej radykalne formy (te podpowiadane przez
Franka) – ale to trzeba zobaczy& samemu. Okazuje si! jednak, #e walka ze z"em czy
absurdem wcale nie musi prowadzi& do zwi!kszenia dobra. Wygl da wi!c na to, #e
nasz Don Darko po raz kolejny w historii walczy z wiatrakami.
Przejd'my jednak do p!tli czasowej. Pod wp"ywem Franka Donnie zaczyna
interesowa& si! koncepcj podró#y w czasie i podpytuje o to nauczyciela fizyki. Ten
opowiada mu o tunelach czasoprzestrzennych, czyli mostach Einsteina-Rosena,
a nast!pnie wyci ga sk d$ ksi #k! The Philosophy of Time Travel autorstwa
emerytowanej nauczycielki Roberty Sparrow (Patience Cleveland), znanej powszechnie
jako Babcia (mier&, gdy# ka#dego dnia, podczas kolejnej w!drówki do skrzynki na
listy, cudem unika przejechania przez samochód.
Donnie zabiera si! do lektury i na rysunku widzi wektor wychodz cy z klatki
piersiowej cz"owieka, kojarz cy mu si! z w"óczni przebijaj c tu"ów. Zaraz te#
zaczyna dostrzega&, #e wszyscy wokó" niego pod #aj trasami wyznaczonymi przez
odpowiedniki takiego wektora, przypominaj ce do z"udzenia wodne istoty z G!"bi
Jamesa Camerona. Sam te# z rozbawieniem pod #a za swoim wektorem i w sypialni
rodziców odnajduje ukryty pistolet. Rzecz jasna, nic dobrego z tego nie wyniknie.
Kiedy zbli#a si! zapowiedziana godzina i minuta ko%ca $wiata, sta"o si! ju# tyle
z"ego, #e powrót do przesz"o$ci wydaje si! jedyn nadziej . I rzeczywi$cie: p!tla si!
zamyka, a akcja poprzez tunel czasoprzestrzenny powraca do punktu wyj$cia. Tym
razem jednak Donnie nie zrobi tego, co poprzednio, a $wiat dzi!ki niemu pozostanie
ocalony – a# po dzi$ dzie%.
Oprócz wieloznaczno$ci i interesuj cych obserwacji obyczajowych atutem filmu
jest klimat podkre$lony przez doskona" $cie#k! d'wi!kow autorstwa Michaela
Andrewsa. Zwraca zw"aszcza uwag! nastrojowa piosenka Mad World (cover zespo"u
Tears for Fears) w wykonaniu Gary Julesa i Michaela Andrewsa, która w grudniu 2003
r. znalaz"a si! na pierwszym miejscu brytyjskiej listy singli. Prywatnie dodam, #e jest
to utwór, w którym z miejsca si! zakocha"em.
GKF # 265
31
Jako film niezale#ny Donnie Darko mia" k"opoty z dystrybucj w USA. S!k by"
g"ównie w tym, #e wymyka" si! klasyfikacjom i nie mia" jasnego przes"ania. Jak s dz!,
jego popularno$& narodzi"a si! w Europie, co jest charakterystyczne dla wielu
warto$ciowych ameryka%skich dokona%, z twórczo$ci Dicka na czele.
Oba omówione filmy opowiadaj – cho& ka#dy na swój sposób – o ludzkiej
niemo#no$ci. Chocia# czasem potrafimy nie'le namiesza&, w ostatecznym rozrachunku
niewiele z tego wynika. Mo#na s dzi&, #e to bardzo przygn!biaj cy i pesymistyczny
wniosek. Ale mo#e tak w"a$nie jest dobrze – w ko%cu $wiat skutecznych
indywidualistów by"by pewnie najgorszym z koszmarów. My$l!, #e Donnie Darko
– przynajmniej pod koniec filmu – zgodzi"by si! z t tez .
Andrzej Prószy#ski
P. S. Donnie Darko doczeka" si! kontynuacji S. Darko (Chris Fisher, 2009),
ocenianej jako wtórna. Natomiast dzi!ki oryginalnemu filmowi wiemy wreszcie, jak
powinno brzmie& zdrobnienie imienia Donald. Co na to opozycja?
Pi ty wymiar (Triangle)
Australia, Wielka Brytania, 2009
ocena FilmWeb: 6,5/10 (dobry), IMDb: 6,8/10
scenariusz i re yseria: Christopher Smith
muzyka: Christian Henson
zdj!cia: Robert Humphreys
premiera: 10 grudnia 2010 (Polska)
27 sierpnia 2009 ("wiat)
gatunek: horror, thriller, sf
95 minut
Obsada: Melissa George (Jess), Michael Dorman (Greg),
Henry Nixon (Downey), Rachael Carpani (Sally)
Liam Hemsworth (Victor), Emma Lung (Heather)
Joshua McIvor (Tommy), Jack Taylor (Jack)
Donnie Darko
USA, 2001
ocena FilmWeb: 8,0/10 (bardzo dobry)
ocena IMDb: 8,3/10
scenariusz: Richard Kelly
re yseria: Richard Kelly
muzyka: Michael Andrews
zdj!cia: Steven Poster
premiera: 19 stycznia 2001 (#wiat)
9 lutego 2011 (Polska), DVD
producent DVD: Vitra Film
gatunek: dramat, sf
109 minut
http://donniedarkofilm.com
Obsada: Jake Gyllenhaal (Donnie Darko), Jena Malone (Gretchen Ross: powy ej, po#rodku), Holmes
Osborne (Eddie Darko, ojciec), Mary McDonnell (Rose Darko, matka), Maggie Gyllenhaal (Elizabeth
Darko, starsza siostra), Daveigh Chase (Samantha Darko, m$odsza siostra), James Duval (Frank), Patrick
Swayze (Jim Cunningham), Beth Grant (Kitty Farmer), Drew Barrymore (panna Pomeroy), Patience
Cleveland (Roberta Sparrow / Babcia "mier%)
Nagrody: 2001 – najlepszy scenariusz (Catalonian International Film Festival i San Diego Film Critics
Society), nagroda publiczno#ci (Sweden Fantastic Film Festival)
2002 – nagroda specjalna (Academy of Science Fiction, Fantasy and Horror Films), "Silver Scream Award"
(Amsterdam Fantastic Film Festival)
Nominacje: m. in. Saturn (2006) za najlepsze specjalne wydanie DVD (w polskiej edycji DVD brak
jakichkolwiek dodatków, nie mówi&c ju o wersji re yserskiej, która jest d$u sza od kinowej o oko$o 20
minut)
Kultowy cytat: Ka da istota na Ziemi umiera sama (Babcia "mier% do Donniego Darko).