Program Samorządowy - Prawo i Sprawiedliwość

Program
Samorządowy
WOJEWÓDZTWO
ŚLĄSKIE
Październik 2006
Szanowni Państwo,
rok temu, dzięki głosom Wyborców, wzięliśmy na siebie odpowiedzialność za kraj i za Polaków. Podjęliśmy się trudnego zadania naprawy państwa i stworzenia IV Rzeczypospolitej na fundamentach
prawa i sprawiedliwości. Mieliśmy pomysł na nową Polskę i stworzyliśmy Program Polski Solidarnej.
Dziś, przed wyborami samorządowymi, mamy konkretne propozycje i rozwiązania. Chcemy być bliżej ludzi. Chcemy nadal brać
odpowiedzialność za całą Polskę, każde województwo, każdy powiat,
każdą gminę. Jesteśmy dobrze przygotowani do tego zadania.
Aby w pełni wykorzystać szanse rozwoju, jakich Polska do tej pory
nie miała, przygotowaliśmy Samorządowe Programy Wojewódzkie,
które zamierzamy zrealizować.
Prezes partii
Prawo i Sprawiedliwość
Spis treści
Europejskie i krajowe uwarunkowania rozwoju regionalnego . . . . . . 5
Opis i charakterystyka województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Wizja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Cel strategiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Pomoc społeczna, polityka prorodzinna
i przeciwdziałanie bezrobociu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Promocja zdrowia, kultura fizyczna i turystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Innowacyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Ochrona środowiska z gospodarką wodną
i ochroną przeciwpowodziową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Zagospodarowanie przestrzenne, transport i komunikacja. . . . . . . . . . . . . . . 46
Edukacja oraz kultura i ochrona jej dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Rozwój obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Polityka regionalna i fundusze europejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Uwarunkowania realizacji celów Samorządowego
Programu PiS Rozwoju Województwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
4
Europejskie
i krajowe uwarunkowania rozwoju
regionalnego
G
łównym i najbardziej znaczącym uwarunkowaniem regionalnego rozwoju Śląska, jest polityka regionalna Państwa prowadzona w stosunku do niego. Jest ona w dużej mierze określona w Narodowej
Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013. Strategia ta nawiązuje
do dokumentów planistycznych w zakresie rozwoju regionalnego, takich jak
m.in. Długofalowa Strategia Rozwoju Regionalnego Kraju (2004), Założenia
do Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 (2004), projekt Raportu
o polityce regionalnej (2004), Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania
Kraju (2001), założeń do niektórych strategii sektorowych i innych programowych dokumentów rządowych.
Strategia zawiera zasady prowadzenia polityki regionalnej Państwa oraz
cele kierunkowe polityki regionalnej państwa zgodnie z założeniami Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013.
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013 będzie
głównie realizowana przy wykorzystaniu następujących instrumentów:
• publicznych środków krajowych, środków budżetu państwa oraz państwowych funduszy celowych, środków budżetów jednostek samorządu
terytorialnego oraz środków innych jednostek sektora finansów publicznych,
• publicznych środków Unii Europejskiej, tj. w szczególności środków
funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności,
• wkładu własnego beneficjentów pomocy, obejmującego również kredyty i pożyczki, także poręczone lub gwarantowane przez uprawnione
podmioty (np. reprezentujące Skarb Państwa).
Dodatkowo do realizacji Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego
mogą zostać wykorzystane następujące instrumenty finansowe:
• Prefinansowanie wydatków związanych z realizacją projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej
• Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa
• Fundusz Poręczeń Unijnych
• Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych
5
Program Samorządowy
• Fundusze poręczeniowe i pożyczkowe dla małych i średnich przedsiębiorstw
• Krajowy Fundusz Kapitałowy
• Finansowe wspieranie inwestycji wieloletnich o dużym znaczeniu dla gospodarki
• „Rewitalizacja miast i miasteczek” – instrument w ramach funduszy EU
• Środki Banku Światowego
• Instrument finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
• Norweski Mechanizm Finansowy
• Partnerstwo publiczno-prywatne
Członkostwo w UE stanowi dla naszego województwa ogromną szansę
zmniejszenia dystansu rozwojowego, jaki dzieli nasz region od innych regionów UE. Rozwój województwa śląskiego jest obecnie w dużej mierze uzależniony od absorpcji funduszy europejskich, podporządkowany unijnym procedurom i priorytetom rozwojowym zgodnie z polityką Państwa.
Polityka rozwoju regionu powinna uwzględniać cele spójności UE, które
są nakreślone w podstawowym dokumencie Wspólnoty – Strategii Lizbońskiej. Kładzie ona znaczny nacisk na wzrost gospodarczy i zatrudnienie, tj.
przede wszystkim na inwestycje tworzące nowe miejsca pracy, wykorzystywanie wiedzy i innowacji oraz poprawę systemów zarządzania.
Rada Europejska przygotowuje strategiczne wytyczne Wspólnoty w obrębie spójności: terytorialnej, gospodarczej i społecznej, uwzględniając przepisy
ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Społecznego. Rząd Polski przygotował Narodową Strategię Spójności zgodnie z wytycznymi Wspólnoty.
Poza europejskimi i krajowymi uwarunkowaniami rozwoju regionu nie
bez znaczenia są procesy globalizacji, na które nie mamy wpływu, a które pośrednio wpływają na rozwój naszej gospodarki.
Dlatego też Samorządowy program Prawa i Sprawiedliwości dla województwa śląskiego uwzględnia dynamicznie zmieniające się otoczenie, jest
ukierunkowany na poprawę jakości życia mieszkańców, wzmacnianie nowoczesnej gospodarki, infrastruktury, środowiska i zasobów ludzkich oraz
podnoszenie jakości zarządzania w sektorze publicznym przy wykorzystaniu
środków unijnych i naszego potencjału.
6
Opis i charakterystyka
województwa śląskiego
W
ojewództwo śląskie zamieszkuje ok. 4,7 mln mieszkańców na
obszarze 12 334 km2, tj. 3,9% powierzchni kraju, co stanowi
12,3% ludności kraju (2 miejsce). Posiada najwyższą w kraju gęstość zaludnienia – 380 osób/km2 (przy średniej dla kraju 122 osoby/km2).
Położone jest w centralnej części Europy, w dorzeczu Wisły, Odry i Warty,
u wrót Bramy Morawskiej, która łączy masywy górskie – Sudety i Karpaty
– oraz obszary wielkich nizin – Niziny Węgierskiej i Niziny Polskiej.
Od południa graniczy z Republiką Czeską i Republiką Słowacji, od północy z województwami łódzkim i świętokrzyskim, od wschodu z małopolskim i opolskim od zachodu.
Województwo śląskie zajmuje szczególne miejsce w krajowej i europejskiej przestrzeni geograficznej. Usytuowane jest w miejscu węzłowym dwóch
korytarzy komunikacyjnych Europy Środkowej: głównego korytarza relacji
północ-południe (kraje Skandynawskie, Bałkany, z odgałęzieniem dla relacji
Częstochowa – Ostrawa, Wiedeń, Wenecja) oraz wschód-zachód. Województwo śląskie posiada rozwiniętą sieć dróg i kolei, komunikację rzeczną i lotniczą,
z międzynarodowym lotniskiem w Pyrzowicach oraz bezpośrednie połączenie
kolejowe szerokim torem z Ukrainą i Rosją.
Cechą charakterystyczną dla województwa jest duże zróżnicowanie jego
obszarów – od przemysłowych aż do rekreacyjno-turystycznych.
Występują tu góry, tereny wyżynne i niziny. Jest to region, obfitujący
w zasoby naturalne, węgiel kamienny, złoża cynku i ołowiu, pokłady metanu, gazu ziemnego, złoża wapieni oraz kruszywa naturalnego, złoża wód
leczniczych, mineralnych i termalnych oraz ogromne zasoby wód geotermalnych.
Województwo śląskie posiada duży potencjał zasobów ludzkich i materialnych, jest regionem o dużej różnorodności kulturowej i o bogatej tradycji samorządowej. Społeczności lokalne, szczególnie w mniejszych miastach i gminach wiejskich, są silnie zintegrowane. Cechy, które wyróżniają mieszkańców
naszego województwa, to silna wiara chrześcijańska, zakorzeniona w rodzinach i związana z nią tradycja, która była i jest motorem wielu inicjatyw społecznych, mających na celu zachowanie i rozwój kultury i obszarów. Także
tradycyjną wartością mieszkańców województwa śląskiego jest pracowitość
7
Program Samorządowy
i solidaryzm społeczny. Społeczność regionu cechuje otwartość na inne kultury, łatwość w nawiązywaniu kontaktów, w różnych formach i na różnych
płaszczyznach.
Dzięki zasobom surowcowym w województwie śląskim powstał największy w Polsce okręg przemysłowy, który odgrywa nadal decydującą rolę
dla kraju, szczególnie w bilansie paliwowo-energetycznym. Rabunkowa polityka gospodarcza w okresie PRL spowodowała ogromną degradację środowiskową województwa śląskiego, szczególnie w jego centralnej i zachodniej części. Ponad 50% wszystkich odpadów przemysłowych kraju powstaje
w województwie śląskim. Ilość emisji zanieczyszczeń pyłowych stawia
województwo śląskie na pierwszym miejscu w kraju. Przemysłowy charakter regionu, w którym dominują sektory o niskim stopniu przetworzenia
zasobów i produktów, znajduje odzwierciedlenie w strukturze zatrudnienia, produkcji i eksportu, co wpływa na niską konkurencyjność regionu.
W strukturze gospodarczej istnieje niski potencjał rozwojowy firm MSP.
Nawarstwianie się tych problemów przekłada się na niezadowalający rozwój
regionu.
W dalszym ciągu problemem jest wysoka bezwzględna liczba zarejestrowanych bezrobotnych. Na koniec 2005 roku w województwie śląskim bez
pracy pozostawało 281,3 tys. osób, co stanowiło 10,1% pozostających bez pracy w Polsce. Prawie połowa bezrobotnych (48,7%) to ludzie młodzi. Dużym
problemem jest wysoki odsetek osób długoterminowo bezrobotnych oraz
utrzymujące się strukturalne bezrobocie.
Charakterystyczną cechą dla regionu jest wysoka umieralność na choroby układu krążenia i choroby nowotworowe oraz wypadkowość.
Województwo śląskie przestrzennie podzielone jest na 4 subregiony:
subregion zachodni z ośrodkiem regionalnym – Rybnikiem, subregion
południowy z ośrodkiem regionalnym w Bielsku-Białej, subregion północny z ośrodkiem regionalnym w Częstochowie oraz aglomerację katowicką”.
Województwo śląskie jest jednym z największych w kraju ośrodków
naukowych i akademickich (3 miejsce). W ostatnich latach zanotowano
wyraźny wzrost liczby uczelni niepublicznych.
Obszary wiejskie w województwie śląskim charakteryzują się wielofunkcyjnością i dużym potencjałem rekreacyjnym.
Nadal znaczącym problemem jest zdegradowanie środowiska na skutek
rabunkowej działalności przemysłowej.
8
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Lp.
Wyszczególnienie
1. Powierzchnia (tys. km2)
2. Ludność (tys. osób)
3. Ludność (%) w wieku
• przedprodukcyjnym
• produkcyjnym
• poprodukcyjnym
4. Gęstość zaludnienia na 1 km2 powierzchni (osoba)
5. Przyrost naturalny na 1.000 ludności (‰)d
6
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na
pobyt stały na 1.000 mieszkańców (osoba)
7. Kobiety na 100 mężczyznc
8. Przeciętne dalsze trwanie życia osób w wieku 0 lat
(lata)c
• mężczyźni
• kobiety
9. Pracujący wg sektorów (%)
• rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo
• przemysł i budownictwo
• usługi
10. Wskaźnik zatrudnienia ogółem (%)e
11. Współczynnik aktywności zawodowej (%)e
12. Stopa bezrobocia rejestrowanego ogółem (%)
13. Długookresowa stopa bezrobocia ogółem (%)
14. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców
15. Osoby w wieku 20-24 lat z wykształceniem co
najmniej zasadniczym zawodowym (%)
16. Nakłady na działalność badawczą i rozwojową
w relacji do PKB (GERD/PKB) w (%)d
17. Ilość zgłoszonych wynalazkówd
18. Autostrady (km)
• na 1.000 km2
19. Samochody osobowe zarejestrowane na
1.000 ludności (sztuka)c
20. Ofiary śmiertelne wypadków drogowych na 100 tys.
ludnościc
21. Abonenci telefonii przewodowej na
100 mieszkańcówd
22. Użytkownicy Internetu (%)
23. Poziom rozwoju e-usług publicznych (%)
Woj.
12,3
4.700,8
Polska
UE-25
312,7
3.972,9
38.173,8 457.189,0
19,5
65,1
15,5
381
-1,4
21,2
63,5
15,3
122
-0,4
16,4
67,1
16,5
118
5,0
-1,8
-0,2
4.0
106,6
106,5
105,2
70,1
78,1
70,4
78,8
74,8
81,1
4,8
37,9
57,3
41,3
51,2
16,9
7,7
440
19,2
26,9
53,9
44,3
54,7
19,0
10,2
501
5,1
25,2
69,7
63,3
69,7
9,1
4,0
369
88,0
88,0
76,7
0,32
0,54
1,95
409 f
64,9
5,2
2.381 f
552
1,8
30.831 g
55.641a
17,2
304
314
460
11
15
11
33
33
81
32 f
27
22,0
34
38,0
67
9
Program Samorządowy
Lp.
Wyszczególnienie
24. Emisja dwutlenku węgla na 1 mieszkańca (tona)c
25. Odpady komunalne na 1 mieszkańca (kg)d
• wytworzone
• składowane
26. Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys.
mieszkańców (łóżko)c
27. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania
ogółem (obiekt) i
• na 100 km2
28. Produkt Krajowy Brutto (PKB) wg parytetu siły
nabywczej (PPP) na 1 mieszkańca (euro)
29. Realny wzrost PKB w cenach rynkowych
(procentowa zmiana w porównaniu z rokiem
ubiegłym)c
30. Udział w wartości dodanej brutto ogółem (w %)
• rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
• przemysł i budownictwo
• usługi
31. Obroty handlu zagranicznego
(ceny bieżące)a
• import na 1 mieszkańca (dol. USA)
• eksport na 1 mieszkańca (dol. USA)
Woj.
7,8
Polska
8,3
UE-25
8,8
287
278
260
251
534
261
59,1
49,2
63,9
454
3,68
6.972
2,23
200.905
5,06
11.656
10.500
22.400
2,0
1,4
1,1
1,4 d
37,2 d
61,5 d
4,3d
28,8 d
66,9 d
2,0
26,6
71,4
992,5
1.130,1
1.278,9
827,1
5.327,2
5.229,2
Źródło danych: Eurostat, Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego 2005 US Katowice, Rocznik Statystyczny Województw 2005 GUS Warszawa, Rocznik Statystyczny 2005 GUS Warszawa, Rocznik Demograficzny 2004 GUS Warszawa, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Rozwój eGoverment
w Polsce 3 edycja badań eEurope – Ministerstwo Nauki i Informatyzacji
a) Dane za 2000 r.
b) Dane za 2001 r.
c) Dana za 2002 r.
d) Dane za 2003 r.
e) wg BAEL (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności)
f) w Polsce
g) w Europejskim Biurze Patentowym (European Patent Office – EPO)
h) szacunek
i) Dane wg stanu na dzień 31.07.2004 r.
Opracowanie:
Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013
10
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Mocne strony
Słabe strony
• wysoki PKB na 1 osobę (2 miejsce po
województwie mazowieckim),
• potencjał demograficzny regionu (4,7 mln
mieszkańców), chłonny rynek zbytu,
• przygraniczne położenie woj. śląskiego,
• usytuowanie województwa na
międzynarodowych i międzyregionalnych
kierunkach transportu osób i towarów, w tym
bezpośrednie połączenie kolejowe z szerokim
torem z Ukrainą i Rosją,
• różnorodność kulturowa regionu, duże
poczucie tożsamości kulturowej
• różnorodny i unikalny w skali kraju potencjał
turystyczno-rekreacyjny, m.in.: Beskidu
Śląskiego i Żywieckiego, Cysterskich
Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich
i doliny Górnej Odry zespołu Jurajskich Parków
Krajobrazowych oraz Aglomeracji Katowickiej
jako obszaru turystyki miejsko-przemysłowej,
a także wartości kulturowo-religijne związane
z sanktuariami, w tym Jasnej Góry jako
centrum krajowego i międzynarodowego
ruchu pielgrzymkowego, duży potencjał
demograficzny, zawodowy i intelektualny,
• wielosektorowa struktura gospodarcza regionu
obejmująca: przemysł, usługi, naukę, turystykę
i rolnictwo,
• zaplecze techniczne i organizacyjne działalności
targowo-wystawienniczej w regionie,
• tradycyjna śląska gospodarność·
• duża liczba MSP w strukturze gospodarki,
• koncentracja specjalistycznych placówek służby
zdrowia,
• sieć· ośrodków szkolnictwa wyższego oraz
duży potencjał naukowo-badawczy,
badawczo-rozwojowy i projektowy instytutów,
ośrodków i biur, a także duża koncentracja
kadry naukowo-technicznej,
• uprzemysłowienie regionu,
• Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna
i lokalne strefy aktywności gospodarczej,
• duża koncentracja przedsiębiorstw i terenów
przemysłowych
• wzrost konkurencyjności sektora prywatnego,
• słabe wykorzystanie położenia regionów
przygranicznych
• brak wsparcia działalności przedsiębiorstw
(słaby dostęp do użytecznych informacji),
• duże bezrobocie, szczególnie wśród
ludzi młodych (utrwalenie się bezrobocia
strukturalnego),
• występowanie obszarów stagnacji,
w tym w centrach miast Aglomeracji
Katowickiej i w ośrodkach regionalnych,
degradacja starych dzielnic przemysłowych,
niewykorzystane tereny poprzemysłowe,
• nagromadzenie odpadów przemysłowych
i komunalnych,
• niedoinwestowanie terenów wiejskich, służby
zdrowia, kultury i turystyki,
• niska skuteczność· rządowych programów
restrukturyzacyjnych tradycyjnych sektorów
gospodarki,
• przestarzała struktura gospodarcza, niska
podatność· na innowacje tradycyjnych
sektorów gospodarki,
• przestarzała i nieskojarzona gospodarka
energetyczna,
• ubożenie ludności regionu, marginalizacja
dużych grup społecznych, patologie społeczne,
• zły stan techniczny oraz niedrożność·
infrastruktury transportowej i komunikacyjnej,
• niewydolność· sieci transportowych
i komunikacji publicznej,
• słabo rozwinięta sieć ustawicznego kształcenia
i przekwalifikowania osób (niedostosowana do
potrzeb rynku),
• niski udział osób z wykształceniem
ogólnokształcącym i wyższym,
• niski stopień rozwoju sektora usług,
• niski poziom uczestnictwa mieszkańców
w kulturze i niska dostępność·usług
kulturalnych w regionie,
• utrzymywanie się w regionie wysokiego
udziału ludności o niskim poziomie
wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, niski
poziom mobilności zawodowej, sektorowej
i przestrzennej ludności regionu,
11
Program Samorządowy
Mocne strony
Słabe strony
• istniejąca sieć· instytucji rozwoju regionalnego
i lokalnego oraz liczne organizacje
przedsiębiorstw,
• zróżnicowana struktura branżowa
i własnościowa,
• rozbudowana współpraca międzyregionalna
i międzynarodowa (liczne porozumienia, udział
w pracach organizacji międzynarodowych,
uczestnictwo w projektach
współfinansowanych ze środków UE),
• gęsta sieć· infrastruktury transportowej (drogi
kolejowe i samochodowe), międzynarodowe
lotnisko Katowice-Pyrzowice i lotniska
dyspozycyjne: Bielsko-Biała, Częstochowa,
Gliwice, Katowice, Rybnik,
• zasoby surowcowe: węgiel, rudy cynku
i ołowiu, gaz, metan, surowce skalne, wody
geotermalne,
• ekosystemy leśne i rolnicze, duża ilość prawnie
chronionych parków,
• wielosektorowa struktura gospodarcza regionu
obejmująca: przemysł, usługi, naukę
i turystykę i rolnictwo
• niski poziom wiedzy o zasobach
przyrodniczych, kulturowych i turystycznych
regionu, w tym brak ośrodków edukacji
regionalnej oraz duże braki w infrastrukturze
turystyczno-rekreacyjnej regionu,
• zbyt mała liczba miejsc pracy kreowanych
przez MSP,
• duży udział mikroprzedsiębiorstw generujących
stosunkowo niską wartość dodaną w ogólnej
liczbie przedsiębiorstw,
• niski udział eksportu w ogólnej sprzedaży firm
• niski poziom wdrożeń rozwiązań
innowacyjnych w MSP
• silne powiązanie sektora MSP z restrukturyzowanymi gałęziami przemysłu,
• struktura świadczonych przez instytucje
wsparcia biznesu usług doradczych i finansowych niedostosowana do potrzeb MSP
• oferta instytucji B+R skierowana głównie do
dużego przemysłu w tradycyjnych branżach
gospodarki,
• nie przetworzone produkty przemysłowe, które
obniżają konkurencyjność gospodarki
Szanse
Zagrożenia
• istnienie rządowych programów
•
•
•
•
•
•
restrukturyzacyjnych tradycyjnych sektorów
gospodarczych,
dostęp do funduszy unijnych,
włączenie regionu w budowanie
europejskiego systemu transportowego
i telekomunikacyjnego,
zwiększający się udział firm i sektora
badawczo-rozwojowego na rzecz
innowacyjności gospodarki,
dostęp do zewnętrznych źródeł
finansowania inwestycji dla podmiotów
gospodarczych,
dostępność funduszy unijnych
przeznaczonych na rozwój zasobów
ludzkich,
wzrost dostępu do usług edukacyjnych
poprzez wykorzystanie technologii
informacyjno-edukacyjnych,
12
• niekorzystny wizerunek województwa
śląskiego w kraju i za granicą,
• ograniczona skuteczność i opóźniające
•
•
•
•
•
•
się efekty rządowych programów
restrukturyzacji górnictwa, hutnictwa
i energetyki,
korupcja i afery gospodarcze paraliżujące
rozwój gospodarki regionu,
traktowanie województwa śląskiego przez
firmy i kapitał międzynarodowy głównie
w kategoriach rynku i obszaru handlowego,
wysoki poziom fiskalizmu i skomplikowany
system podatkowy,
niestabilny system prawny,
opóźnienia w realizacji nowoczesnych
systemów transportowo-logistycznych,
wysoka pozycja konkurencyjna ośrodków
naukowych i kulturalnych poza regionem,
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Szanse
Zagrożenia
• bezpośrednie połączenie szerokotorową
•
•
•
•
• brak rozwiązań systemowych w zakresie
linią kolejową z Ukrainą i Rosją,
ochrony zdrowia,
połączenie województwa poprzez Kanał
• wzrost natężenia ruchu pojazdów przy
Gliwicki i Odrę z systemem śródlądowych
braku wydajnego systemu komunikacji
dróg wodnych Europy,
międzyregionalnej i związane z tym
zanieczyszczenie środowiska i hałas,
korzystna koniunktura gospodarcza,
wykorzystanie obszarów zdegradowanych
• brak systemowych rozwiązań
jako obszarów upraw roślin energetycznych
w zakresie rewitalizacji zdegradowanych
terenów miejskich, poprzemysłowych
wspólna Polityka Rolna UE kładąca nacisk
i powojskowych,
na rozwój obszarów wiejskich
i restrukturyzację sektora
• transgraniczne zanieczyszczenia wód
rolno-spożywczego.
powietrza,
• konkurencja ze strony Jednolitego Rynku
Europejskiego ograniczająca udział polskiej
produkcji rolnej w rynku krajowym i UE,
• nadmierna intensyfikacja rolnictwa prowadząca do problemów środowiskowych,
• niewystarczające działania restrukturyzacyjne w sektorze rolnictwa wobec silnej
konkurencji z zewnątrz,
• centralizacja polityki rolnej przy ograniczenia roli samorządu regionalnego.
Ryc. 1. Województwo śląskie, podział na subregiony
13
Wizja
W
ojewództwo śląskie regionem zdrowych i wykształconych
mieszkańców, zintegrowanych w lokalnych społecznościach,
dumnych ze swoich korzeni, kultury i tradycji, przygotowanych do adaptacji
w zmieniających się warunkach.
Województwo śląskie:
• regionem mieszkańców wykształconych, uczestniczących w życiu kulturalnym,
• regionem przyjaznym dla każdego,
• regionem czystym i bezpiecznym,
• regionem ludzi zdrowych,
• regionem o silnej i nowoczesnej gospodarce,
• regionem o sprawnie funkcjonującym, nowoczesnym i zintegrowanym
systemie komunikacyjnym,
• regionem atrakcyjnym turystycznie i rekreacyjnie.
14
Cel strategiczny
D
ynamiczny rozwój województwa poprzez wykorzystanie istniejącego potencjału, znoszenie barier (architektonicznych, administracyjnych, społecznych) i tworzenie infrastruktury, dzięki pełnemu wykorzystaniu funduszy unijnych.
Pomoc społeczna, polityka prorodzinna
i przeciwdziałanie bezrobociu
Zachodzące procesy demograficzne w istotny sposób wpływają na
sytuację społeczno-ekonomiczną mieszkańców województwa śląskiego.
Z końcem 2004 roku na terenie województwa mieszkało ok. 4,7 mln osób,
co stanowi ponad 12% mieszkańców naszego kraju. Województwo charakteryzuje się znaczną gęstością zaludnienia, wynoszącą 381 osób na km². Na
stu mężczyzn przypada 106,9 kobiet. Do zjawisk demograficznych, które
w największym stopniu wpływają na sytuację społeczno-ekonomiczną, należą: zmiany w strukturze rodzin, powodowane m.in. spadkiem dzietności
kobiet oraz wzrost przeciętnej długości życia. Jednoczesne nałożenie się
na siebie tych dwóch zjawisk powoduje, że struktura społeczna w najbliższych latach będzie kształtować się odmiennie niż dotychczas. Z Prognozy
demograficznej na lata 2003-2030 Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że:
• liczba osób w wieku przedprodukcyjnym wynosiła na koniec 2004 r. ponad 1,3 mln i do 2013 roku będzie nadal maleć,
• w grupie osób w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18-60 lat i mężczyźni w wieku 18-65 lat) występują dwa charakterystyczne zjawiska, tj.:
wzrost liczby młodzieży w przedziale wiekowym 19-24 lat, która, mimo
wykształcenia, ma trudności ze znalezieniem pracy oraz istotny udział
w liczbie bezrobotnych osób w wieku niemobilnym,
• liczba osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni powyżej 65 lat i kobiety
powyżej 60 lat) będzie systematycznie wzrastać. Prognozy demograficzne
zakładają wzrost w województwie odsetka osób w tym wieku z 53,7 – na
100 osób w wieku poprodukcyjnym obecnie – do 74,84 na 100 w roku
2030, co w zdecydowany sposób zwiększy potrzebę opieki nad ludźmi
starszymi.
15
Program Samorządowy
• Starsze grupy wiekowe są bardziej narażone na ryzyko niepełnosprawności – obecnie prawie 60% niepełnosprawnych jest wśród osób po 55 roku
życia. W sumie w województwie śląskim w 2002 roku odnotowano 560,7
tys. osób niepełnosprawnych, co stanowiło 11,8% ludności województwa.
Istotną kwestią, dotykającą niepełnosprawnych aktywnych zawodowo, jest
niedostatek miejsc pracy.
Rodzina
Trudności na rynku pracy i problemy finansowe znacznie utrudniają
funkcjonowanie wielu śląskich rodzin (1 329 400 rodzin w 2002 r.).
Podstawową komórką zabezpieczenia społecznego w naszym regionie jest
rodzina. Oparcie w rodzinie pozwala zachować godność, a co najważniejsze
– daje poczucie bezpieczeństwa.
Statystyki odnotowały wzrost przeciętnego wieku zawierania małżeństw,
przy jednoczesnym wzroście związków nielegalizowanych – stanowiących 1,9%
wszystkich związków w województwie w 2002 r. Niepokojąco wrasta liczba
rozwodów – z 5599 w 1999 r. do 8079 w 2004 r. Na podstawie obiektywnych
danych można wnioskować o zmieniającej się sytuacji rodzin na Śląsku.
Wśród tendencji negatywnych należy przede wszystkim wymienić:
• brak bezpieczeństwa ekonomicznego,
• trudną sytuację na rynku pracy, niski poziom zarobków, niemożność nabycia i utrzymania mieszkania, wysokie koszty edukacji dzieci,
• wzrost liczby zachowań patologicznych i niepożądanych społecznie,
• zjawiska, takie jak: przemoc fizyczna w rodzinie, moralne znęcanie się na
członkami rodziny, nadużywanie alkoholu, mogą być przyczyną jak również skutkiem innym czynników. Prowadzą one do osłabienia więzi rodzinnych, a także do rozpadu małżeństw,
• wzrost demoralizacji wśród młodzieży,
• w erze wiecznie zapracowanych rodziców oraz w społeczeństwie, gdzie
rodzina nie zawsze jest oparciem dla dzieci, rośnie skala takich zjawisk jak
przestępczość i narkomania,
• wzrost liczby dzieci w rodzinie pozostających na utrzymaniu rodziców w sposób oczywisty zmniejsza zasoby finansowe, przypadające na
członka rodziny. W 2003 roku aż 2/5 rodzin wychowujących czworo lub
mniej dzieci posiadało poziom wydatków poniżej minimum egzystencji
[56,1% poniżej relatywnej granicy ubóstwa]. Trudności doświadczają też
rodzice samotnie wychowujący dzieci – widać to w szczególności podczas
analizy sytuacji mieszkaniowej rodzin,
16
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
• brak dostatecznej infrastruktury, zapewniającej zaspokojenie przez osoby
młode ich potrzeb kulturalnych i sportowych, w szczególności w odniesieniu do młodzieży nastoletniej,
• niedostateczny poziom rozwoju instrumentów edukacji, uzupełniającej
tradycyjny system szkolenia oraz zapewniającej osobom młodym twórcze
spędzanie czasu wolnego.
Ubóstwo
Obserwuje się stały trend ubożenia coraz większej części społeczeństwa. Mimo ogólnego wzrostu poziomu dochodów i wydatków, corocznie
coraz większy odsetek ludności znajduje się poniżej granic ubóstwa – zarówno opartych na miarach absolutnych, jak również relatywnych. Oznacza to,
że coraz więcej rodzin nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb i że zwiększa się stopień zróżnicowania dochodowego w społeczeństwie. Długotrwałe ubóstwo wymusza zmianę stylu życia rodziny, powoduje wzrost poczucia
bezradności i negatywnie wpływa na kierunek podejmowanych decyzji. Brak
możliwości rekompensowania kolejnych potrzeb, powoduje drastyczny spadek poziomu życia rodziny i powstawanie kolejnych niekorzystnych zjawisk:
alkoholizmu, przemocy w rodzinie, osłabienie więzi rodzinnych, wzrostu
przestępczości. Niepokojącym zjawiskiem jest dziedziczenie biedy.
Bezrobocie
Bezrobocie ze względu na swój masowy charakter jest istotne o tyle, że
dotyka swym zasięgiem ponad 281 tys. osób (dane z grudnia 2005 r.). Znaczną liczbę bezrobotnych, bo aż 49%, stanowią bezrobotni pozostający bez pracy ponad 24 miesiące. Dodać należy, że co piąty bezrobotny to osoba w wieku
do 25 lat. Brak pracy jest problemem dla osób o niższym poziomie wykształcenia, ponad 42% bezrobotnych mężczyzn i 36% bezrobotnych kobiet to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym oraz niepełnym podstawowym. Bezrobocie jest zróżnicowane pod względem geograficznym – od
Katowic, gdzie odnotowano 7,7 proc. bezrobotnych, poprzez Tychy (13,2 %),
po Siemianowice Śląskie (27,9%) i Świętochłowice (27,8%).
Ponieważ sytuacja na rynku pracy jest niejednokrotnie uzależniona od poziomu wykształcenia, bardzo wyraźnie widać, że wraz ze wzrostem poziomu
wykształcenia maleje zagrożenie ubóstwem. Trudności na rynku pracy w największym stopniu przyczyniają się do ubożenia społeczności regionu. Z jednej strony brak pracy, utrata zasiłku dla bezrobotnych uniemożliwiają zarobkowanie, a dodatkowo pozostawanie w bezrobociu przez kilka lat zmniejsza
17
Program Samorządowy
szanse na ponowne zatrudnienie. Z drugiej jednak strony, wykonywanie nisko płatnej pracy również nie zabezpiecza dochodów rodzin na wystarczającym poziomie.
Wykluczenie i marginalizacja
Odrębna kategoria problemów dotyczy grup społecznych, które,
z racji niekorzystnie toczących się kolei losu, czynników mniej lub bardziej
zawinionych, doświadczają szczególnie silnej ekspozycji na zagrożenie ubóstwem i wykluczenie społeczne. Na Śląsku można zidentyfikować następujące grupy, znajdujące się w trudnej sytuacji:
• osoby bezdomne,
• osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych i alkoholu,
• osoby będące ofiarami przemocy.
Integracja społeczna tych grup wymaga wdrażania przemyślanych, kompleksowych programów, które będą uwzględniały specyfikę członków danej
grupy.
Mocne strony
• Tradycje regionalne, w tym zakorzeniona
wartość rodziny.
• Wydłużenie czasu trwania życia.
• Duże poczucie więzi sąsiedzkiej i zawodowej.
• Wzrost świadomości społecznej związanej
z potrzebami osób niepełnosprawnych.
• Wzrost poziomu wykształcenia.
• Rosnąca aktywność społeczna środowisk
lokalnych oraz organizacji pozarządowych.
• Zróżnicowany system instytucji pomocy
społecznej, oferujący szeroki zakres usług
osobom wymagającym wsparcia.
18
Słabe strony
• Ograniczone możliwości nabywania nowych
mieszkań przez młode rodziny, wysoki koszt
mieszkań i czynszów.
• Wzrost liczby osób i rodzin korzystających
z pomocy społecznej.
• Dziedziczenie niskiego statusu społecznego.
• Zanikająca rola „dziadków” w procesie
wychowania.
• Konsumpcyjny styl życia.
• Wysoka umieralność niemowląt w stosunku do
innych województw.
• Niewłaściwe zagospodarowanie czasu
wolnego.
• Zjawisko żebractwa dzieci i młodzieży na
ulicach miast i w środkach transportu.
• Malejące poczucie bezpieczeństwa rodziny.
• Wzrost liczby uzależnionych dzieci i młodzieży.
• Zanik rodzin wielopokoleniowych.
• Rozpad rodzin.
• Samotność i izolacja społeczna osób starszych.
• Nieumiejętność wykorzystania czasu wolnego
dla rozwoju osobowego i kulturowego.
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Mocne strony
Słabe strony
• Brak żłobków i przedszkoli integracyjnych dla
dzieci niepełnosprawnych.
• Niski poziom wykształcenia osób
niepełnosprawnych w porównaniu do poziomu
wykształcenia całego społeczeństwa.
• Obniżenie wieku pierwszego kontaktu
z alkoholem i narkotykami.
• Utrwalające się bezrobocie.
• Ubóstwo dzieci.
• Bezdomność.
Szanse
• Rozwój rodzinnych form pomocy dziecku.
• Kampanie społeczne na rzecz osób
niepełnosprawnych.
• Realizacja programów samorządowych
na rzecz aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych.
• Dobrze rozwinięta sieć środowisk
samopomocowych.
• Rozwój sieci świetlic socjoterapeutycznych
i środowiskowych.
• Tworzenie zróżnicowanych programów
i alternatywnych form zatrudnienia.
Zagrożenia
• Deficyt mieszkań.
• Brak informacji o przysługujących
prawach i uprawnieniach,
w tym do świadczeń pomocowych.
• Lansowanie w mediach
nietrwałego modelu związku.
• Niewystarczająca opieka nad dziećmi
i młodzieżą niepełnosprawną.
• Złe warunki mieszkaniowe.
• Zbyt mała, w stosunku do potrzeb,
liczba gerontologów i lekarzy geriatrów
oraz miejsc w szpitalach
geriatrycznych.
• Bariery urbanistyczne i architektoniczne
umożliwiające mobilność osobom
niepełnosprawnym.
• Słaba oferta szkoleń zawodowych.
• Niska aktywność pracodawców
w zakresie zatrudniania
i aktywności zawodowej osób
niepełnosprawnych.
• Izolacja osób niepełnosprawnych
• Niewystarczające środki finansowe
w samorządach na przeciwdziałanie
narkomanii.
• Stygmatyzacja społeczna rodzin
wielodzietnych, osób uzależnionych
i ich rodzin, osób niepełnosprawnych, osób
bezdomnych, osób psychicznie chorych.
19
Program Samorządowy
Cele
Głównym celem jest wzmocnienie rodziny w realizacji jej funkcji. Silna,
zdrowa i trwała rodzina jest w stanie rozwiązać szereg problemów we własnym
zakresie. Rodzina taka zapewnia poszczególnym członkom, którzy znaleźli się
w trudnej sytuacji, różnorodne wsparcie. Wszelkie działania ze strony państwa
czy samorządów powinny być kierowane do niej dopiero wtedy, gdy problemy,
z jakimi się styka, przerastają jej możliwości tak, że nie jest w stanie poradzić sobie we własnym zakresie. Wszelkie działania ze strony państwa czy samorządów
powinny być kierowane do niej jako całości, bo tylko wtedy ją wzmocnią. Pomaganie poszczególnym jej członkom w sytuacji, gdy cała rodzina źle funkcjonuje, jest nieefektywne. Nadto pomoc winna być adekwatna do występujących
potrzeb i możliwości rodziny. Pomoc niedostateczna nie rozwiązuje problemu,
natomiast pomoc udzielona w nadmiarze lub „na wyrost” może prowadzić
do uzależnienia od świadczeń. Działania podejmowane dla osiągnięcia tego
celu powinny opierać się na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności
wszystkich podmiotów, działających na rzecz rodzin.
Cel główny – silna i zdrowa rodzina.
Cele szczegółowe
1. Zmniejszenie liczby osób bezrobotnych w województwie śląskim.
2. Podnoszenie efektywności i skuteczności pomocy społecznej w województwie śląskim.
3. Wzmocnienie polityki prorodzinnej w województwie śląskim.
Działania
1. Zmniejszenie liczby osób bezrobotnych w województwie śląskim.
• Koordynacja i wsparcie działań instytucji rynku pracy.
• Promocja przedsiębiorczości.
• Wspieranie inicjatyw tworzenia nowych miejsc pracy, szczególnie dla
osób młodych.
• Poprawa jakości funkcjonowania powiatowych urzędów pracy (PUP),
w szczególności w zakresie efektywnej polityki rynku pracy.
– Poprawa jakości współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi.
– Zwiększanie aktywnych form pomocy.
• Modyfikowanie systemu kształcenia pod kątem potrzeb rynku pracy.
• Rozwijanie systemu przekwalifikowania osób bezrobotnych oraz pracujących, a zagrożonych bezrobociem – pod kątem możliwości zatrudnienia.
20
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
• Aktywizowanie osób długotrwale bezrobotnych.
• Pomoc osobom niepełnosprawnym bezrobotnym.
2. Podnoszenie efektywności i skuteczności pomocy społecznej w województwie śląskim
• Wzmocnienie planowania strategicznego i operacyjnego w zakresie
polityki społecznej.
• Pogłębianie współpracy z organizacjami pozarządowymi, kościołami,
związkami samorządami.
– Zwiększenie udziału organizacji w tworzeniu strategii rozwiązywania problemów społecznych.
– Udział organizacji w realizacji zadań ujętych w programach działania.
• Podnoszenie profesjonalizmu kadry pomocy społecznej.
• Tworzenie kompleksowych i systemowych rozwiązań w pomocy społecznej.
• Inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy
społecznej.
– Rozwój specjalistycznego poradnictwa w tym rodzinnego.
– Organizacja środowiskowych form pomocy dla dzieci i młodzieży.
– Rozwijanie rodzinnej opieki zastępczej
– Pomoc rodzinom niezaradnym i niewydolnym w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.
– Rozwijanie form pomocy dla ofiar i sprawców przemocy.
• Zapobieganie wykluczeniu społecznemu.
• Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych.
– Likwidacja barier architektonicznych.
– Poprawa poziomu wykształcenia osób niepełnosprawnych.
– Pomoc w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
– Organizowanie i rozwijanie form pomocy w środowisku zamieszkania.
• Pomoc osobom starszym.
– Zwiększanie udziału osób starszych w życiu społecznym.
– Poprawa warunków mieszkaniowych.
– Organizowanie i rozwijanie form pomocy w środowisku zamieszkania.
– Poprawa jakości opieki świadczonej całodobowo.
• Pomoc osobom uzależnionym od alkoholu lub narkotyków.
3. Wzmocnienie polityki prorodzinnej w województwie śląskim.
• Promowanie rodzinnego stylu życia.
21
Program Samorządowy
•
•
•
•
Kultywowanie tradycji rodzinnych na Śląsku.
Wzmacnianie rodziny w realizacji jej funkcji.
Poprawa jakości życia rodzin.
Rozwijanie poradnictwa rodzinnego.
Promocja zdrowia, kultura fizyczna i turystyka
Stan zdrowia mieszkańców
Stan zdrowia mieszkańców województwa śląskiego jest znacznie gorszy od przeciętnego w kraju. Trwające przez dziesiątki lat zakłócenia równowagi ekologicznej wpłynęły na zdrowie mieszkańców regionu, którzy płacą
za to ceną skróconego okresu życia i zwiększoną, w stosunku do innych regionów, zachorowalnością. Przeciętna długość życia mieszkańców naszego regionu jest krótsza niż średnio w kraju i wynosi: dla mężczyzn 70,30 lat (kraj
70,53 lata), a dla kobiet 78,02 lata (kraj 78,90 lat).Większy niż w innych regionach Polski jest stopień zachorowalności na choroby zawodowe, choroby
układu krążenia, nowotwory, choroby dróg oddechowych, zwłaszcza u dzieci,
wyższy jest udział rent i orzeczonego inwalidztwa.
Najczęstszą przyczynę zgonów w województwie śląskim stanowią choroby układu krążenia. Wśród nich na pierwszym miejscu jako przyczyna zgonów występuje choroba niedokrwienna serca. Zgony spowodowane chorobami układu krążenia, w tym także ostrym zawałem serca, przeważają znacznie
w populacji mężczyzn i są główną przyczyną ich nadumieralności.
Choroby nowotworowe wykazują stałą tendencję wzrostową, zarówno
w zakresie zgonów jak i zachorowalności. Nowotwory stanowią ponad 20%
ogółu zgonów w województwie śląskim.
Trzecią co do częstości przyczynę zgonów stanowią urazy. Najczęstszą
przyczyną zgonów w tej grupie są urazy spowodowane wypadkami samochodowymi.
W strukturze wiekowej społeczeństwa województwa śląskiego stale
zwiększa się udział osób powyżej 65 roku życia. Konsekwencją tego trendu
jest wzrost oczekiwań, dotyczących rozwoju działań w zakresie profilaktyki,
prewencji chorób, a także stale rosnące zapotrzebowanie na świadczenia medyczne pielęgnacyjno-opiekuńcze.
Stacjonarną opiekę zdrowotną tworzy w województwie: 109 szpitali ogólnych (4 prywatne) dysponujących 27,5 tys. łóżek szpitalnych, co stanowi
14,7% bazy szpitalnej kraju, 5 szpitali psychiatrycznych, 5 sanatoriów rehabi22
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
litacyjnych, 4 ośrodki lecznictwa odwykowego, 8 ośrodków rehabilitacyjnych
dla narkomanów, 21 zakładów pielęgnacyjno- opiekuńczych, 19 zakładów
opiekuńczo – leczniczych, 5 szpitali uzdrowiskowych, 7 sanatoriów uzdrowiskowych, 1 szpital geriatryczny (40 łóżek), 1 klinika geriatryczna (18 łóżek),
trzy szpitalne oddziały geriatryczne (Chorzów, Tychy, Sosnowiec – o łącznej
liczbie 71 łóżek) oraz 3 hospicja (Mysłowice, Gliwice i Katowice). Nasycenie kadrą medyczną (lekarską oraz personelu średniego), jak również bazą
materialną jest korzystniejsze niż przeciętnie w kraju. W województwie na
10 tys. mieszkańców przypada 58,3 łóżek (kraj 48,7 łóżek), co stawia województwo na 1. miejscu pośród pozostałych regionów kraju. Obłożenie jednego łóżka w szpitalach ogólnych wynosi w województwie 171 osób (kraj 205
osób). Najgorsza sytuacja kształtuje się w subregionie północnym (237 osób)
i zachodnim (219 osób). Najlepsza sytuacja występuje w subregionie środkowym, gdzie na 1 łóżko przypada 155 osób, zaś w południowym 174 osoby.
Lepsza niż w kraju jest również dostępność do usług medycznych, co
przejawia się w tym, że na 10 tys. ludności w województwie śląskim przypada
26 lekarzy (kraj 23 lekarzy), 3,1 lekarzy stomatologów (kraj 2,8 lekarzy) oraz
53,2 pielęgniarki (kraj 47,8 pielęgniarek). Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców zależy w znacznej mierze od występowania w regionie dużej uczelni medycznej i związanych z nią szpitali klinicznych. Województwo cechuje również wyższy niż w innych regionach wskaźnik liczby lekarzy ze specjalizacją
geriatrii, na 10 tyś. ludności powyżej 75. roku życia wynoszący 0,98 lekarzy
(dla porównania: małopolskie 0,97 lekarzy, lubelskie 0,93 lekarzy). Najniższy
wskaźnik posiada natomiast opolskie (0,21 lekarzy) i warmińsko-mazurskie
(0,13 lekarzy).
Województwo posiada również dobrze rozwiniętą sieć placówek lecznictwa otwartego (ambulatoryjna opieka zdrowotna), na którą składają się: przychodnie, ośrodki zdrowia i praktyki lekarskie. W województwie funkcjonuje
1.867 zakładów opieki zdrowotnej (422 publiczne) 185 ośrodków zdrowia
oraz 791 praktyk lekarskich. W zakresie porad udzielonych na 1 mieszkańca, w ramach publicznej ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, pierwsze miejsce
wśród wszystkich województw zajmuje województwo śląskie. W roku 2003
na 1 mieszkańca udzielonych zostało średnio 6,6 porad lekarskich (kraj 5,9)
i 0,8 stomatologicznych (kraj 0,7 porad). Na 1 ambulatoryjny zakład opieki zdrowotnej przypada w regionie 1.685 osób, co pod względem obciążenia
placówek plasuje województwo na 6. pozycji w kraju (średnia krajowa wynosi
1.926 osób). Największe obciążenie 1 ambulatoryjnego zakładu opieki zdrowotnej występuje w subregionie zachodnim (1.813 osób) i środkowym (1.783
23
Program Samorządowy
osoby). Najkorzystniejsza sytuacja kształtuje się w subregionie południowym
(1.363 osoby) i północnym (1.535 osób).
Turystyka i kultura fizyczna
Województwo śląskie posiada dogodne warunki dla rozwoju turystyki.
Obejmuje ono jeden z najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo obszarów południowej Polski: Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Pogórze Śląskie oraz Beskid Zachodni. W obrębie województwa śląskiego znajduje się Klasztor oo. Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, stanowiący centrum kultu religijnego
o zasięgu światowym. Co roku słynny klasztor odwiedza ok. 4 mln osób, w tym
70 tys. turystów zagranicznych.
Atrakcyjność Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej podnoszą dodatkowo
ruiny zamków i strażnic piastowskich ze Szlaku Orlich Gniazd z XIV i XV
wieku. Najlepiej zachowane i największe ruiny gotycko-renesansowego zamku „Ogrodzieniec” znajdują się w Podzamczu.
Dużą atrakcją turystyczną jest również fragment unikatowej na skalę
europejską Pustyni Błędowskiej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.
Pomimo niezwykłej atrakcyjności tego terenu, jego zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne jest stosunkowo ubogie, niewystarczająca jest
baza gastronomiczna i noclegowa. Na południu województwa znajduje się
jedno z najlepiej zagospodarowanych górskich regionów kraju – Beskidy.
Turystyczny charakter Beskidów, znajdujących się w obrębie województwa
(Beskid Śląski, Żywiecki, Mały), tworzą góry, zbiorniki wodne, stwarzając
bardzo dobre warunki do wypoczynku i rekreacji w różnych formach. Obszar ten poszczycić się może rozwiniętą bazą turystyczną. Skupiona jest ona
w największych beskidzkich centrach wypoczynkowych: Ustroniu, Wiśle,
Szczyrku, Żywcu.
W regionie znajdują się również uzdrowiska, posiadające wody chlorkowo-sodowo-wapniowe, bromkowe i jodkowe oraz źródła termalne. Są one
jednak słabo wykorzystane i mało rozpropagowane.
Turystyka wodna rozwinęła się na terenach, które posiadają zbiorniki wodne, np.: Pławniowice, Jezioro Międzybrodzkie, Chechło-Nakło,
Poraj, Blachownia, Jezioro Żywieckie, Jezioro Rybnickie, Pogoria, Dzierżno.
W ostatnich latach stopniowo nasilają się tendencje związane z promowaniem turystyki rowerowej. Efektem tego trendu jest coraz częstsze podejmowanie przez samorządy lokalne inicjatyw w zakresie urządzania ścieżek
24
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
rowerowych oraz całego zaplecza turystycznego, dostosowanego dla potrzeb
rowerzystów (parkingi – wiaty rowerowe na terenach obiektów turystycznych).
Bliskość dużych ośrodków miejskich sprzyja rozwojowi turystyki miejsko-przemysłowej, a liczne kompleksy leśne stwarzają warunki do rozwoju
turystyki weekendowej.
Województwo śląskie dysponuje 35 tys. miejsc noclegowych. Bazę turystyczną stanowią 474 obiekty noclegowe. Najliczniejszą bazą turystyczną dysponuje subregion południowy (270 obiektów z 20,5 tys. miejsc noclegowych),
tj. 57% regionalnej bazy noclegowej. Tylko 9% turystycznej bazy noclegowej
przypada na subregion północny (42 obiekty na ok. 3,5 tys. miejsc).
Mocne strony
Słabe strony
• Duża ilość specjalistycznych placówek ochrony
zdrowia (klinik i szpitali specjalistycznych).
• Duża ilość wysoko wykwalifikowanej kadry
medycznej.
• Duży potencjał naukowo-badawczy Śląskiej
Akademii Medycznej.
• Duża ilość placówek podstawowej opieki
zdrowotnej.
• Różnorodny i unikalny w skali kraju potencjał
turystyczno-rekreacyjny.
• Tereny uzdrowiskowe.
• Centra kultu religijnego.
• Akademia Wychowania Fizycznego.
• Obiekty widowiskowo-sportowe, Spodek.
• Korzystne warunki geograficzne do uprawiania
sportów letnich i zimowych.
• Niekorzystne tendencje demograficzne (ujemny
przyrost naturalny, rosnący wskaźnik starzenia
się społeczeństwa).
• Wysoki wskaźnik zachorowalności i umieralności społeczeństwa.
• Nierównomiernie rozlokowana sieć placówek
medycznych.
• Mała ilość oddziałów opieki długoterminowej.
• Niewystarczająca liczba ośrodków
rehabilitacyjnych.
• Niewydolny system ratownictwa medycznego.
• Słabe wykorzystanie potencjału ochrony
zdrowia.
• Nieefektywna promocja profilaktyki
zdrowotnej.
• Trudny dostęp do lekarzy specjalistów.
• Niedostosowanie usług medycznych do
potrzeb rynku.
• Słaba promocja rekreacji.
• Styl życia.
• Niewykorzystane walory turystyczne regionu.
• Zbyt mała oferta spędzania wolnego czasu.
• Niska dostępność obiektów sportowych
i rekreacyjnych.
• Załamanie się finansowania obiektów
sportowych.
• Degradacja obiektów sportowych.
• Brak motywacji kadry trenerskiej.
25
Program Samorządowy
Szanse
• Dostępność funduszy unijnych.
• Współpraca międzyregionalna w dziedzi-
•
•
•
•
•
nie medycyny i turystyki, w pasie Polski
południowo-zachodniej.
Rozwój infrastruktury turystycznej.
Zmiana stylu życia.
Powstawanie nowych miejsc pracy
w sektorze rekreacyjno-turystycznym.
Nowoczesny Stadion Śląski.
Duży potencjał kadry związanej ze sportem.
Zagrożenia
• Brak rozwiązań systemowych w zakresie
ochrony zdrowia.
• Duża konkurencja ośrodków medycznych
poza regionem.
Odpływ kadry pielęgniarskiej.
Niska higiena pracy.
Skażone środowisko naturalne.
Niekorzystny wizerunek województwa śląskiego w kraju i za granicą – jako obszaru
zagrożonego zdrowotnie i nieatrakcyjnego
turystycznie.
• Duża ilość ośrodków atrakcyjnych turystycznie w sąsiednich regionach.
•
•
•
•
Cele
Przyjazne warunki życia oznaczają powszechny i dobry dostęp mieszkańców do: opieki zdrowotnej, systemu pomocy społecznej, mieszkań, instytucji kultury, sportu, turystyki i rekreacji oraz zapewnienie bezpieczeństwa
zarówno socjalnego jak i publicznego.
Do polepszenia życia w regionie przyczyni się tworzenie warunków do
powstawania na tym terenie specjalistycznych ośrodków medycznych o europejskim standardzie, podwyższenie standardu ośrodków lecznictwa specjalistycznego – w szczególności kardiologicznego, onkologicznego, lecznictwa
uzdrowiskowego i rehabilitacyjnego oraz ratownictwa medycznego.
Do zwiększenia możliwości rekreacyjnych przyczyni się: budowa sieci
ośrodków rekreacyjnych wysokiej jakości, promocja systemu rekreacji wewnątrz regionu, wspieranie działań ukierunkowanych na promocję sportu
masowego i turystyki.
Cel główny
Polepszenie jakości życia – szczęśliwy mieszkaniec
Cele szczegółowe
1. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu, poprzez:
• promocję zdrowia i zdrowego trybu życia,
• promocję profilaktyki zdrowotnej, szczególnie w grupach społecznych
zagrożonych ryzykiem zachorowań,
26
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
• promowanie zróżnicowanej oferty spędzania wolnego czasu,
• poprawę w zakresie świadczonych usług medycznych,
• podwyższenie standardu ośrodków medycznych oraz leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacyjnego.
2. Zapewnienie powszechności dostępu do świadczeń zdrowotnych,
a w szczególności:
• tworzenie warunków dla powstawania regionalnych ośrodków specjalistycznych o europejskim standardzie,
• tworzenie oddziałów opieki długoterminowej wraz z rehabilitacją,
• wspieranie hospicjów,
• dostosowanie usług medycznych do potrzeb rynku,
• poprawę w zakresie świadczeń specjalistycznych, dotyczących w szczególności onkologii, kardiologii oraz ratownictwa medycznego.
3. Zróżnicowanie i poprawa oferty oraz stworzenie warunków dla rozwoju
sportu i rekreacji, w tym:
• stworzenie regionalnej sieci turystyki i rekreacji,
• promocja systemu rekreacji w regionie,
• renowacja i utworzenie nowych systemów szlaków pieszych,
• poprawa standardu istniejącej bazy sportowej i rekreacyjnej,
• stworzenie zróżnicowanej jakościowo oferty spędzania czasu wolnego,
• turystyczno rekreacyjne zagospodarowanie zbiorników wodnych,
• wspieranie budowy rekreacyjnych tras rowerowych,
• zwiększenie ilości obiektów sportowych i ośrodków rekreacji,
• wykorzystanie wód leczniczych i geotermalnych do celów rekreacyjnych.
Działania
• wspieranie tworzenia oddziałów i poradni geriatrycznych (jeden obiekt
na 100 tys. mieszkańców),
• wspieranie tworzenia sieci poradni onkologicznych,
• wspieranie tworzenia ośrodków rehabilitacyjnych w województwie śląskim,
• powołanie centrum ratownictwa medycznego, jednego na 200 tys. mieszkańców w ciągu 5 lat,
• wybudowanie kompleksu sportowo-rekreacyjnego na 70 tys. mieszkańców,
• budowa turystycznych ścieżek rowerowych,
• stworzenie regionalnej sieci ośrodków turystyki i rekreacji,
• budowanie obiektów sportowych z wykorzystaniem kapitału publicznoprywatnego,
27
Program Samorządowy
• opracowanie strategi rozwoju opieki zdrowotnej na Śląsku (w perspektywie 2030 r.),
• stworzenie programu szkolenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy
dla wszystkich uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
Gospodarka
Gospodarka województwa śląskiego boryka się z wieloma problemami,
które są dziedzictwem okresu PRL. Nie liczono się z człowiekiem ani środowiskiem, w którym żyje. Podstawowe sektory gospodarcze, jak: górnictwo,
energetyka, hutnictwo, koksownictwo, przemysł tekstylny, poddawane są głębokim procesom restrukturyzacyjnym. Niestety, kolejne programy rządowe
nie doprowadziły do oczekiwanych rezultatów. Programy te nie były skorelowane z polityką regionalną i zaowocowały likwidacją wielu przedsiębiorstw
i utratą tysięcy miejsc pracy. Nie wdrożono nowych technologii, wciąż końcowe produkty tych przemysłów to półprodukty do przetwarzania. Skutkuje
to małą konkurencyjnością gospodarki na tym terenie.
Zbyt wiele MSP było i nadal jest powiązanych z tymi sektorami, co przyczyniło się do upadku wielu z nich.
Województwo śląskie jest regionem specyficznym. Zlokalizowanych jest
tutaj 38 czynnych kopalń węgla kamiennego, 25 hut i zakładów hutniczych,
21 elektrowni i elektrociepłowni przemysłowych oraz 22 elektrownie i elektrociepłownie zawodowe. W strukturze branżowej przemysłu, po górnictwie
węgla kamiennego, dominującym sektorem jest hutnictwo. W regionie wytwarza się 13,7% (2002 r.) Produktu Krajowego Brutto co stanowi 2 miejsce
w kraju. Z województwa śląskiego pochodzi 91,4% produkowanego w kraju
węgla kamiennego, 63% wyrobów walcowanych, 42,6% koksu, 68,8% stali
surowej, 19,7% energii elektrycznej i 82,7% samochodów ogólnego przeznaczenia. Województwo jest 2 w kraju producentem energii elektrycznej (19,7%
produkcji krajowej) i jednocześnie największym jej konsumentem.
W regionie działa ok. 424 tys. podmiotów gospodarczych, z czego 246 to
przedsiębiorstwa państwowe, 23,5 tys. to spółki prawa handlowego, 39 tys. to
spółki cywilne, 1.263 to spółdzielnie a 330,1 tys. – osoby fizyczne prowadzące
własną działalność gospodarczą.
Województwo śląskie posiada relatywnie wysoki odsetek pracowników
naukowo-badawczych wśród ogółu zatrudnionych w B+R (69,2%). Daje to
3. miejsce w kraju, zaraz po województwach mazowieckim i małopolskim.
28
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Mocne strony
• Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna
•
•
•
•
i lokalne strefy aktywności gospodarczej.
Duża koncentracja przedsiębiorstw
i terenów przemysłowych.
Wzrost konkurencyjności i liczby
przedsiębiorstw sektora prywatnego.
Silne zaplecze badawczo-rozwojowe i liczne
środowiska kadr naukowo-badawczych oraz
inżynierskich i technicznych.
Istniejąca sieć instytucji rozwoju
regionalnego i lokalnego oraz liczne
organizacje przedsiębiorstw.
Słabe strony
• Wadliwie prowadzony proces przebudowy
przemysłu.
• Utrata tysięcy miejsc pracy.
• Trudna sytuacja finansowa w tradycyjnych
sektorach przemysłowych.
• Mała ilość produktów przetworzonych.
• Mała ilość środków wspierających
powstawanie i rozwój MSP oraz niska
jakość ich obsługi.
• Mała ilość przedsiębiorstw innowacyjnych.
• Stosunkowo duży obszar przedsiębiorstw
państwowych.
Szanse
Zagrożenia
• Istnienie rządowych programów
restrukturyzacyjnych tradycyjnych sektorów
gospodarczych.
• Dostęp do funduszy unijnych.
• Włączenie regionu w budowanie
europejskiego systemu transportowego
i telekomunikacyjnego.
• Ożywienie gospodarki europejskiej
i światowej.
• Udział firm i sektora B+R w europejskich
i światowych programach
badawczo-rozwojowych.
• Dostęp do zewnętrznych źródeł
finansowania inwestycji.
• Dostępność funduszy unijnych
przeznaczonych na rozwój zasobów
ludzkich.
• Wzrost dostępności usług edukacyjnych,
poprzez wykorzystanie technologii
informacyjno-edukacyjnych.
• Bezpośrednie połączenie szerokotorową
linią kolejową z Dalekim Wschodem oraz
połączenie województwa poprzez Kanał
Gliwicki i Odrę z systemem śródlądowych
dróg wodnych Europy.
• Zintensyfikowanie współpracy sektora.
• Znikome lub nieadekwatne wykorzystanie
funduszy unijnych.
• Niekorzystny wizerunek województwa
śląskiego w kraju i za granicą
jako obszaru zagrożonego
ekologicznie.
• Wysoki poziom fiskalizmu i skomplikowany
system podatkowy.
• Niestabilny system prawny.
• Wysoka pozycja konkurencyjna ośrodków
naukowych i kulturalnych poza regionem.
• Brak rozwiązań systemowych w zakresie
ochrony zdrowia.
• Wzrost natężenia ruchu pojazdów przy
braku wydajnego systemu komunikacji
międzyregionalnej i związane z tym
zanieczyszczenie środowiska i hałas.
• Brak systemowych rozwiązań
w zakresie rewitalizacji zdegradowanych
terenów miejskich, poprzemysłowych
i powojskowych.
• Transgraniczne zanieczyszczenie wód
i powietrza.
• Konkurencja ze strony Jednolitego
Rynku Europejskiego ograniczająca
udział polskiej produkcji rolnej na rynku
krajowym i UE.
29
Program Samorządowy
Szanse
Zagrożenia
• Nadmierna intensyfikacja rolnictwa
prowadząca do problemów
środowiskowych.
• Niewystarczające działania
restrukturyzacyjne w sektorze rolnictwa
wobec silnej konkurencji z zewnątrz.
• Centralizacja polityki rolnej przy
ograniczeniu roli samorządu regionalnego.
Cel główny
Województwo śląskie regionem dynamicznego rozwoju gospodarczego
Cele szczegółowe
1. Efektywne wykorzystanie zasobów regionu:
• skuteczne oddziaływanie władz regionu na właściwą politykę Państwa
w stosunku do województwa,
• wysoki poziom przetworzenia produktów,
• prawidłowo prowadzoną restrukturyzację i prywatyzację,
• identyfikację kadry zarządzającej z przedsiębiorstwem.
2. Wysoka innowacyjność gospodarki dzięki:
• likwidacji barier ekonomiczno-prawnych,
• ścisłą współpracę jednostek badawczo-rozwojowych z przedsiębiorstwami,
• adekwatnym kwalifikacjom kadry zarządzającej.
3. Zdywersyfikowana gospodarka, poprzez:
• rozwój sektora MSP,
– dobre warunki do rozwoju MSP,
– tworzenie przez samorząd przyjaznego otoczenia dla rozwoju
MSP,
• spójną strategię rozwoju gospodarki województwa śląskiego.
Działania
• Stworzenie „Strategii rozwoju gospodarki województwa śląskiego”.
• Rozwój alternatywnych źródeł energii, opartych o źródła geotermalne,
w ramach zagospodarowania zamkniętych kopalni.
• Skuteczne oddziaływanie na politykę Państwa w stosunku do regionu.
30
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
• Wspieranie aktywnych stref gospodarczych, inkubatorów przedsiębiorczości i parków przemysłowych.
• Rozwinięcie technologii chemicznej przeróbki węgla, celem uzyskania
paliw gazowych i płynnych oraz innych produktów.
• Produkcja biopaliw.
• Produkcja biomasy na zdegradowanych terenach.
• Wspieranie projektów pozyskiwania energii z wód geotermalnych (wykorzystanie zamkniętych kopalni).
• Wspieranie rozwoju technologii umożliwiających produkcję wysokoprzetworzonych produktów stalowych.
• Stworzenie kompleksowej, użytecznej i dynamicznej „Mapy Inwestora”.
• Wspieranie powstawania i rozwoju funduszy poręczeniowych.
• Wspieranie powstawania i rozwoju Parków Przemysłowych, Inkubatorów
Przedsiębiorczości i Aktywnych Stref Gospodarczych.
Innowacyjność
We współczesnej gospodarce konkurencyjność jest podstawowym
czynnikiem zapewniającym sukces, a kluczem do stania się konkurencyjnym
jest innowacja. Właściwe postawienie problematyki i konkurencyjności, warunkowanej innowacyjnością i nieustannym postępem technologicznym, jest
kluczem do zapewnienia dynamicznego rozwoju gospodarczego. Wykorzystanie postępu w nauce dla tego rozwoju nie może zależeć jedynie od gry sił
rynkowych. Jest to proces kosztowny i dlatego wymaga udziału i wsparcia
władz publicznych. Tak Rząd na szczeblu krajowym, jak i samorządy różnych
szczebli winny wspomagać rozwój gospodarczy. Jako samorząd wojewódzki
będziemy kładli nacisk na powiązanie programów z różnych dziedzin gospodarki z rynkiem nowych technologii i innowacji.
Głównym nośnikiem innowacji winny stać sią małe i średnie przedsiębiorstwa, działające w określonym środowisku, w którym innowacje i transfer technologii są wynikiem konsekwentnych działań przedsiębiorstw, władz
publicznych i różnorodnych instytucji tworzących odpowiedni klimat do ich
rozwoju.
Zasadniczym celem polityki innowacyjnej jest przyspieszenie rozwoju gospodarczego w województwie śląskim.
Pokaźna (jak na polskie realia) część śląskich MSP jest innowacyjna i czerpie określone korzyści rynkowe z innowacji. Można wręcz wskazać na pozy31
Program Samorządowy
tywne związki między innowacyjnością i nowoczesnością firm, a tworzeniem
nowych miejsc pracy, większym udziałem na rynkach wykraczających poza
lokalny, także na rynkach zagranicznych. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, że sektor odgrywa niewystarczającą rolę w stosunku do roli i zadań, jaki
ten sektor ma do spełnienia w restrukturyzującym się regionie. Wykorzystanie potencjału innowacyjnego firm z sektora MSP będzie mieć zasadnicze
znaczenie dla powodzenia procesów restrukturyzacji regionu oraz podniesienia jego pozycji konkurencyjnej w kraju, a także na jednolitym Rynku Europejskim.
Mamy jednak do czynienia z szeregiem niekorzystnych zjawisk w dziedzinie innowacji i transferu technologii w regionie, powodujących, że duża
część śląskich MSP może nie sprostać rosnącym wyzwaniom i przestać się
liczyć na coraz bardziej otwartym i konkurencyjnym rynku.
Sektor śląskich MSP jest bardzo zróżnicowany, jeśli chodzi o charakter
innowacji, sposoby ich realizacji, kontakty z otoczeniem, ocenę barier, wysuwane postulaty. W polityce wspierania innowacyjności firm musi zostać zastosowany szereg instrumentów i środków pomocy, adekwatnych do potrzeb
różnych grup firm. Grupa firm dobrych i bardzo dobrych liczy od 20 do 35%,
w tym bardzo dobrych (liderów) od 5 do 15%. Grupa firm bardzo słabych
liczy od 40 do 50% ogółu firm. Zbyt duży jest odsetek firm słabych i bardzo słabych. Realizowane przez nie innowacje są z reguły drobnymi modyfikacjami i usprawnieniami, dającymi słabe efekty rynkowe i w zatrudnieniu,
a wiedza o zarządzaniu innowacjami, umiejętność oceny różnorodnych barier
dla innowacji, rozmiar i intensywność kontaktów z otoczeniem są głęboko
niedostateczne. To właśnie ta część śląskich MSP może nie sprostać rosnącym
wyzwaniom i przestać się liczyć na coraz bardziej otwartym i konkurencyjnym rynku.
Uchwalona przez Sejmik Strategia Innowacyjności Województwa Śląskiego i jej program wykonawczy opisuje obecną sytuację i proponuje pewne rozwiązania. Trzeba jednak zdecydowanie przejść do działań.
Cele
• zwiększenie dostępu MSP do użytecznych informacji,
• poprawa konkurencyjności gospodarki, dotyczy to zarówno tradycyjnych
sektorów, jak: górnictwo, hutnictwo, energetyka, przemysł tekstylny i wiele tysięcy MSP,
• wzrost zasobów i efektywne zagospodarowanie potencjału kapitału ludzkiego,
32
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
•
•
•
•
•
•
powiązanie gospodarki z instrumentami polityki zatrudnienia i rynku pracy,
rozwój technologii i ich zastosowanie w gospodarce,
nowe technologie materiałowe i produkcyjne,
biotechnologie,
techniki informatyczne,
nowoczesne technologie powodujące zwiększone przetworzenie produktów,
• przemiany strukturalne w gospodarce, zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju,
• zmniejszenie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na zdrowie
człowieka i środowisko naturalne.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Działania
tworzenie atmosfery przyjaznej dla innowacyjności wśród MSP,
walka z korupcją paraliżującą rozwój innowacyjności,
rozwój regionalnych i lokalnych systemów informacji użytecznej dla potrzeb transferu technologii,
pobudzanie innowacyjnych działań przedsiębiorstw i udzielanie im pomocy w poszukiwaniu partnerów, oferujących usługi badawczo-rozwojowe i modernizacyjne,
pomoc dla przedsiębiorstw w unowocześnianiu produkcji i usług (doradztwo w zakresie technologii, organizacji, zarządzania i in.),
ułatwianie przepływu kadr z uczelni i instytutów badawczych do przedsiębiorstw,
rozwój i koordynacja kształcenia ustawicznego i doskonalenia kadr,
wspieranie podejmowania działań innowacyjnych w drodze montażu finansowego środków z Unii Europejskiej, środków krajowych, regionalnych, lokalnych
stworzenie systemu zachęt poprzez dofinansowanie kosztów szkoleń, angażowanie specjalistów,
wprowadzenie systemu zachęt finansowych dla MSP do wspólnego zlecania i wdrażania projektów B+R w regionalnych JBR,
stworzenie systemu informacji o regionalnych JBR i instytucjach wsparcia, partnerach w biznesie,
wspomaganie rozwoju funduszy poręczeniowych,
inicjowanie porozumień o współpracy między przedsiębiorstwami a JBR,
doskonalenie stanu wiedzy i umiejętności administracji regionalnej i lokalnej w zakresie innowacyjnych metod zarządzania rozwojem lokalnym,
33
Program Samorządowy
w tym współdziałania na rzecz tworzenia środowiska innowacyjnego dla
MSP,
• wspieranie tworzenia systemu informacyjnego o standardach i normach
w poszczególnych branżach, w tym w krajach Unii Europejskiej.
Ochrona środowiska z gospodarką wodną
i ochroną przeciwpowodziową
Województwo śląskie zajmuje powierzchnię 12 334 km2, tj. 3,9%
powierzchni kraju. Zamieszkuje je ok. 4,7 mln ludności (12,3% ludności
kraju). Stolicą województwa są Katowice, zamieszkiwane przez ok. 320 tys.
mieszkańców. Województwo posiada najwyższą w kraju gęstość zaludnienia,
która wynosi 380 osób/km2 (średnia dla kraju wynosi 122 osoby/km2).
Województwo śląskie charakteryzuje się najwyższym w Polsce wskaźnikiem urbanizacji (79,6%), utożsamiane jest przede wszystkim z działalnością przemysłową, ze względu na występowanie w tym regionie dużych zasobów naturalnych węgla kamiennego, rud cynku i ołowiu oraz rozwinięte
hutnictwo stali i metali nieżelaznych. W dużej części obejmuje tereny silnie
zdegradowane działalnością przemysłową (dawne województwo katowickie),
a jednocześnie występują tu obszary atrakcyjne turystycznie i krajobrazowo
(Beskid Śląski, Jura Krakowsko-Częstochowska).
W strukturze przemysłu dominują kopalnie węgla kamiennego, duże zakłady związane z przemysłem chemicznym, metalurgicznym i elektromaszynowym. Miejscem koncentracji zakładów jest obszar konurbacji górnośląskiej
(Katowice, Bytom, Chorzów, Gliwice, Sosnowiec, Tychy i Zabrze – historycznie związane z rozwojem przemysłu wydobywczego i przetwórczego),
Rybnicki Okręg Węglowy (ROW) oraz dawne miasta wojewódzkie: Częstochowa (hutnictwo stali, przemysł włókienniczy) i Bielsko-Biała (przemysł samochodowy, elektromaszynowy, włókienniczy).
Ocena stanu środowiska
Powietrze atmosferyczne – województwo śląskie zajmuje pierwsze
miejsce w kraju pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza
z zakładów szczególnie uciążliwych, emitując 42,8 tys. Mg/rok pyłu (21,3%
emisji w Polsce), i drugie miejsce pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych (po woj. łódzkim,) emitując 33 952 tys. Mg/rok zanieczyszczeń gazowych (16,3% emisji w Polsce). Rozkład przestrzenny emisji zanieczyszczeń
34
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
na terenie województwa śląskiego jest nierównomierny, a główna jej część
skoncentrowana jest w konurbacji górnośląskiej, Bielsku-Białej, Częstochowie i Rybniku.
Najistotniejsze substancje zanieczyszczające występujące w powietrzu,
które, ze względu na notowany poziom w stosunku do stanu normatywnego, stanowią największe zagrożenie dla zdrowia mieszkańców województwa
śląskiego, to: pył, dwutlenek siarki, tlenki azotu i tlenek węgla oraz węglowodory aromatyczne.
Do największych emitentów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego
należy przemysł energetyczny – największe emisje dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłu zawieszonego, następnie hutnictwo żelaza i stali – także
związki chloru, fluoru oraz metale ciężkie w pyle.
Innym istotnym emitentem zanieczyszczeń powietrza jest tzw. niska emisja, czyli emisja komunikacyjna i emisja pochodząca z lokalnych kotłowni
węglowych oraz indywidualnych palenisk domowych, opalanych najczęściej
węglem tanim, a więc o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania.
Podsumowanie – na terenie województwa śląskiego przekroczenia dopuszczalnych stężeń średniorocznych podstawowych zanieczyszczeń powietrza (dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego) występują
głównie na obszarze miast konurbacji górnośląskiej.
Stężenia głównych zanieczyszczeń powietrza charakteryzują się zmiennością sezonową. Dla dwutlenku azotu te różnice są znacznie mniejsze niż
dla dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego, co jest związane z udziałem źródeł
mobilnych w emisji dwutlenku azotu.
Wyniki badań stężenia benzo-a-pirenu w powietrzu wskazują, że stężenia,
występujące w województwie śląskim, stwarzają istotne ryzyko zagrożenia
zdrowia mieszkańców większości miast i miejscowości nie tylko konurbacji górnośląskiej. Emisja tej substancji związana jest z używaniem węgla do
produkcji ciepła, co potwierdzają wyniki badań, które wykazują duże zróżnicowanie stężeń, występujących w okresie letnim, w stosunku do sezonów
grzewczych.
Poważnym problemem dla miast jest emisja ze źródeł mobilnych, tym bardziej, że zanieczyszczenia emitowane przez pojazdy nie tylko bezpośrednio
pogarszają jakość powietrza w rejonach o intensywnym ruchu drogowym, ale
także biorą udział w reakcjach fotochemicznych, zachodzących w atmosferze.
Zasoby wodne – największe zagrożenia ekologiczne w województwie
śląskim dotyczą wód powierzchniowych. Ze względu na przemysłowy cha35
Program Samorządowy
rakter województwa oraz wysoką gęstość zaludnienia, województwo śląskie
zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych i komunalnych.
Wysoko rozwinięta działalność przemysłowa i związane z nią emisje zanieczyszczeń, zarówno do powietrza, jak i do wód oraz składowanie odpadów, powodują także zanieczyszczenie wód podziemnych.
Średnie roczne zasoby wód powierzchniowych na 1 mieszkańca w woj.
śląskim są czterokrotnie niższe od średniej europejskiej i o około 28% niższe
niż dla całej Polski (wynoszą one 1135 m3, w Polsce – 1580 m3, a w Europie
4560 m3). Należy zaznaczyć, że tylko niewielka ilość tych skromnych zasobów wodnych nadaje się do gospodarczego wykorzystania, z uwagi na stan
zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Różnorodny charakter środowiska
przyrodniczego w obrębie woj. śląskiego powoduje, że rzeki posiadają bardzo
zróżnicowany charakter. Najbardziej zdegradowane są rzeki obszaru konurbacji górnośląskiej. Występuje tu wiele problemów z zagospodarowaniem
i zachowaniem lokalnych zasobów wodnych. Zniekształcenie stosunków
wodnych na tym terenie jest m.in. wynikiem przeobrażenia powierzchni terenu i koryt rzecznych, przerzutów wody między zlewniami oraz odprowadzaniem do wód płynących znacznej ilości ścieków przemysłowych, komunalnych oraz wód kopalnianych.
W klasyfikacji ogólnej jakości wód rzek, ok. 90,29% to wody pozaklasowe,
ok. 8,50% wody III klasy czystości oraz ok. 1,21% wody II klasy czystości.
Wody I klasy czystości nie występują.
Najbardziej zanieczyszczonymi rzekami województwa są: Odra, dopływy
Olzy, Psina, Ruda z dopływami, Bierawka, Kłodnica wraz z dopływami oraz
dopływ małej Panwi – Stoła, a także rzeki zlewni Wisły, takie jak: Mała Wisła
poniżej zbiornika w Goczałkowicach, Wisła, Pszczynka, Gostynia i Przemsza
– z dopływami.
Sztuczne zbiorniki retencyjne są głównym źródłem zaopatrzenia w wodę
ludności i przemysłu, ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej, odgrywają istotną rolę w wyrównywaniu przepływów, co ma szczególne znaczenie w okresach posusznych. Na terenie woj. śląskiego istnieje 16 zbiorników
retencyjnych, których łączna pojemność całkowita wynosi 590,3 min/m3.
Źródłami zanieczyszczeń wód województwa, w przypadku wód powierzchniowych, są przede wszystkim ścieki przemysłowe, które mogą powodować
występowanie w wodach ponadnormatywnych stężeń szeregu zanieczyszczeń,
m.in.: chlorków, siarczanów, metali ciężkich, fenoli, cyjanków i węglowodorów aromatycznych. Występują one głównie w części środkowej wojewódz36
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
twa, gdzie jest duże zagęszczenie źródeł, związanych z gospodarką komunalną
i przemysłem ciężkim i górnictwem. Ścieki przemysłowe oczyszczane są w ok.
226 oczyszczalniach, w tym 106 mechanicznych, 40 chemicznych, 78 biologicznych i w 2 oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów.
Znaczący wpływ na jakość wód powierzchniowych w województwie śląskim wywierają również ścieki komunalne. Wg danych Urzędu Statystycznego w centralnej części województwa z kanalizacji korzysta około 70% ludności, w tym ponad 80% mieszkańców miast. Słabo skanalizowane są mniejsze
ośrodki miejskie oraz wsie. Obecnie w województwie śląskim eksploatowanych jest ok. 170 oczyszczalni ścieków komunalnych, w tym 13 oczyszczalni
mechanicznych, 120 biologicznych i 37 oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów.
Pod względem ilościowym przeważają oczyszczalnie o stosunkowo niewielkiej przepustowości. Liczba mieszkańców miast, obsługiwana przez
oczyszczalnie ścieków, kształtuje się w granicach 60%, natomiast dla miast na
prawach powiatu wynosi od 5% do 60%.
Oprócz zanieczyszczeń wprowadzanych punktowo do wód powierzchniowych, znaczący ładunek zanieczyszczeń pochodzi ze źródeł obszarowych.
Zanieczyszczenia obszarowe stanowią głównie ścieki bytowo-gospodarcze
z terenów wiejskich, odprowadzane w sposób niezorganizowany, z tak zwanych szczelnych osadników gnilnych (szamb), zanieczyszczenia spłukiwane
z obszarów rolnych, leśnych oraz terenów tras komunikacyjnych (drogowych
i kolejowych), a także przedostające się do odbiorników z wodami gruntowymi. Są to przede wszystkim zawiesiny, azotany, metale ciężkie i substancje
specyficzne, emitowane przez samochody. Ładunek zanieczyszczeń, wprowadzany przez te źródła, zależy od stopnia zurbanizowania, poziomu kultury
rolnej i intensywności ruchu komunikacyjnego.
Na obszarze woj. śląskiego ważnym źródłem zaopatrzenia w wodę są wody
podziemne, występujące w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy, jury,
triasu, karbonu i dewonu oraz podrzędnie permu – stanowią one istotne źródło
zaopatrzenia w wodę do picia. Ich pobór na potrzeby ludności stanowi średnio
ok. 35% ogólnego rocznego zapotrzebowania na wodę do picia, tj. ponad 150
hm3. Wyniki badań wskazują, że ok. 50% wód podziemnych województwa śląskiego stanowią wody wysokiej jakości (klasa Ia – 1,5%, klasa Ib – 47,1%), możliwe do konsumpcji bez uzdatniania i na ogół odpowiadające polskim przepisom
sanitarnym w tym zakresie. Na uwagę zasługuje stosunkowo duży udział wód
niskiej jakości (klasa III). Szczególnie niepokojący jest fakt kilkuprocentowego
udziału wód o bardzo niskiej jakości (wody pozaklasowe).
37
Program Samorządowy
Zagrożenie jakości wód podziemnych powodowane jest oddziaływaniem
różnorodnych ognisk zanieczyszczeń o charakterze przestrzennym, liniowym
oraz punktowym i małopowierzchniowym.
Specyficznym zanieczyszczeniem wód podziemnych poziomu górnojurajskiego (na północ i północny-zachód od Częstochowy) jest chrom, pochodzący z wypłukiwania niezabezpieczonych hałd odpadów poprodukcyjnych
Zakładów Chemicznych w Aniołowie i w Rudnikach. Duże zagrożenie dla
wód triasowych stanowią ogniska zanieczyszczeń różnego typu, występujące
na obszarze konurbacji górnośląskiej. Szczególny wpływ na jakość wód wywierają: żelazo i mangan (pochodzenia naturalnego) oraz związki azotu (pochodzące z działalności człowieka).
Podsumowanie – głównymi przyczynami zanieczyszczenia zasobów
wodnych województwa są:
• nieoczyszczone ścieki komunalne, zawierające zanieczyszczenia związkami organicznymi i biogennymi,
• zasolone wody dołowe z odwadniania zakładów górniczych, zanieczyszczone głównie chlorkami i siarczanami,
• spływy obszarowe, zanieczyszczone m.in.: zawiesinami, azotanami i metalami ciężkimi,
• ścieki z zakładów przemysłowych, charakteryzujące się zanieczyszczeniami specyficznymi,
• nieuporządkowana gospodarka ściekowa i gospodarka odpadami,
• negatywne oddziaływanie górnictwa węglowego oraz rud cynku i ołowiu
na środowisko wód triasowych i karbońskich głównych zbiorników wód
podziemnych.
Gospodarka odpadami – odpady i procesy ich unieszkodliwienia mają
istotny wpływ na środowisko i jego skażenia. Odpady są to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także niestanowiące ścieków substancje ciekłe,
powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania
człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w których powstały.
Odpady komunalne są to stałe i ciekłe odpady, powstające w gospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności,
a także w pomieszczeniach użytkowanych na cele biurowe lub socjalne przez
wytwarzającego odpady, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych.
Ilość odpadów komunalnych, nagromadzonych na terenie woj. śląskiego,
jest szacowana na ponad 35 mln Mg. Podstawową metodą unieszkodliwiania
38
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
odpadów komunalnych w województwie śląskim jest ich składowanie. Na
terenie województwa śląskiego jest czynnych ok. 50 składowisk odpadów komunalnych.
Odpady przemysłowe, wytwarzane w zakładach przemysłowych, stanowią ważny problem z punktu widzenia ochrony środowiska. Odpady, nagromadzone na składowiskach, które nie posiadają właściwego zabezpieczenia,
oddziałują negatywnie na środowisko, powodując zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, skażenie gleb i zanieczyszczenie powietrza.
Na terenie województwa śląskiego większość składowisk odpadów przemysłowych (ok. 60%) jest nadpoziomowa, o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów ponad powierzchnię otaczającego terenu (np. zwałowiska odpadów pogórniczych, hałdy odpadów pohutniczych).
Odpady niebezpieczne. Do największych wytwórców odpadów niebezpiecznych w województwie śląskim należy przemysł hutniczy, metali nieżelaznych, koksowniczy i chemiczny. Największe ilości odpadów (powyżej 20
tys. Mg) wytwarzały następujące zakłady przemysłowe: Kombinat Koksochemiczny „Zabrze”, Huta Cynku „Miasteczko Śląskie”, Huta „Częstochowa”
wraz z koksownią, Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” S.A.
Na terenie woj. śląskiego zlokalizowanych jest 61 składowisk odpadów
niebezpiecznych, w tym 17 czynnych. Największe zagrożenie stanowią odpady z zakładów likwidowanych, w których przez dziesiątki lat prowadzono
produkcję z użyciem substancji szczególnie niebezpiecznych. W przeważającej części są to zakłady państwowe, dla których w budżecie nie przewidziano
środków na likwidację zagrożeń, spowodowanych składowaniem odpadów
bez wymaganych zabezpieczeń, zaś majątek zakładu jest niewystarczający dla
pokrycia nawet części wymaganych kosztów.
Przykładem takich zagrożeń są składowiska: Zakładów Chemicznych
„Tarnowskie Góry”, Zakładów Materiałów Izolacyjnych i Budowlanych „Izolacja” w Ogrodzieńcu, Zakładów Papierniczych w Kaletach, Zakładów Chemicznych w Rudnikach k. Częstochowy, Zakładach Chemicznych „Organika
– Azot” w Jaworznie.
Odpady medyczne stanowią znaczne zagrożenie zdrowotne, wymagają
one izolowania od otoczenia już w miejscu powstawania, zapewnienia odpowiednich i warunków przemieszczania na terenie placówki medycznej i zastosowania skutecznych metod ich unieszkodliwiania.
Podsumowanie – gospodarka odpadami w województwie polega na:
• unieszkodliwianiu odpadów komunalnych poprzez składowanie i selektywną zbiórkę,
39
Program Samorządowy
• przeciwdziałaniu powstawaniu „dzikich wysypisk”,
• unieszkodliwianiu i wykorzystaniu odpadów przemysłowych oraz neutralizacji odpadów medycznych.
Środowisko przyrodnicze – województwo śląskie położone jest w obrębie jednostek fizyczno-geograficznych o odmiennych podłożach geologicznych, glebach, ukształtowaniu terenu i klimatach, co sprawia, że świat organizmów żywych jest bardzo bogaty i różnorodny. Naturalna różnorodność
tego obszaru została jednak w wielu miejscach zmieniona wskutek wielowiekowego osadnictwa i gospodarczego wykorzystywania zasobów naturalnych.
Obszary prawnie chronione w województwie śląskim zajmują powierzchnię
272 690 ha, co stanowi ok. 22% powierzchni województwa (przy średniej
krajowej 32,5%), co plasuje województwo na 13 miejscu w kraju.
W województwie śląskim znajduje się obecnie 8 parków krajobrazowych.
Ich łączna powierzchnia wynosi 229 495 ha. Charakteryzują się one znaczną odmiennością, co wpływa na różnorodność krajobrazową i przyrodniczą
województwa, ponadto utworzono 59 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 3.556,37 ha, 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej
pow. 3 380,66 ha, jeden obszar chronionego krajobrazu „Dobra Wilkoszyn”
w Jaworznie o pow. 79,20 ha.
Ochroną w formie pomników przyrody objęto 1035 tworów przyrody,
w tym 983 twory przyrody ożywionej (pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje
i szpalery, itp.) i 52 twory przyrody nieożywionej (głazy, jaskinie, skały i ściany skalne, obiekty wodne, itp.).
Powierzchnia lasów w województwie śląskim wynosi 390,1 tys. ha, co daje
lesistość 31,7% (przy lesistości kraju – 28,3%), plasując województwo na 5
miejscu w kraju.
Od wielu lat realizowana jest stopniowa przebudowa drzewostanów nie tylko wyraźnie uszkodzonych w wyniku zanieczyszczenia środowiska, ale również
tych, których składy gatunkowe nie były i nie są w pełni zgodne z warunkami
siedliskowymi. Działania te mają na celu odtwarzanie stabilnych ekosystemów
leśnych, z uwzględnieniem zasad ochrony różnorodności biologicznej.
Zasoby surowców naturalnych – województwo śląskie charakteryzuje
duże bogactwo i różnorodność kopalin użytecznych (węgiel kamienny, rudy
cynkowo-ołowiowe, złoża dolomitów, piaski formierskie, piaskowce), lecz
ich wykorzystanie gospodarcze stoi często w konflikcie z pozostałymi zasobami przyrody oraz zagospodarowaniem przestrzennym.
Tereny poprzemysłowe i zdegradowane – są to różne typy terenów,
które, na skutek różnych funkcji użytkowych, uległy degradacji w stosunku
40
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
do stanu pierwotnego. Pod koniec 1999 roku w Polsce wielkość gruntów
zdegradowanych oceniono na około 5 976 ha, z czego 1 210 ha znajduje się
w województwie śląskim (drugie miejsce w kraju po dolnośląskim z 1 604 ha
gruntów zdegradowanych). Większość tych terenów powstała na skutek eksploatacji węgla kamiennego oraz kopalnictwem piasku, który pośrednio jest
związane z górnictwem.
Hałas – do uciążliwości w środowisku, w którym żyje człowiek, należy zaliczyć hałas. Stałe zwiększanie się poziomu i zasięgu poziomu hałasu wynika z postępującej urbanizacji i rozwoju komunikacji motorowej. Do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku należy komunikacja drogowa. O klimacie
akustycznym miast województwa śląskiego w przeważającym stopniu decyduje
hałas powodowany ruchem drogowym, odbywającym się drogami krajowymi
oraz drogami wojewódzkimi, na których koncentruje się zdecydowanie większość przewozów wewnątrzkrajowych i tranzytu zagranicznego. Stwierdza się
zanikanie tzw. „ciszy nocnej” w obszarach bezpośrednio sąsiadujących z ciągami
komunikacyjnymi dróg ekspresowych, dróg krajowych i wojewódzkich. Dominującym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego, zwłaszcza w porze nocnej, są
pojazdy ciężkie oraz pojazdy osobowe, rozwijające nadmierną prędkość.
Cele strategiczne w zakresie ochrony środowiska
Cele strategiczne leżą u podstaw budowy „Programu wyborczego PiS
w zakresie ochrony środowiska województwa śląskiego”, zwłaszcza w zakresie dotyczącym integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi.
Cele strategiczne Programu przyjęły założenie, które mówi o konieczności
uwzględnienia w politykach sektorowych celów ekologicznych, na równi
z celami gospodarczymi i społecznymi. Oznacza to, że dla poszczególnych
dziedzin rozwoju województwa uwzględnia się również cele długoterminowe
(do 2015–2020 r.), zintegrowane z ochroną środowiska, biorące pod uwagę
wpływ każdej dziedziny na środowisko oraz działania, minimalizujące skutki
środowiskowe, podejmowane w myśl zasady zrównoważonego rozwoju.
Wybór celów w ramach poszczególnych elementów środowiska
i uciążliwości oraz ich realizacja nawiązują do II Polityki Ekologicznej Państwa oraz „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego”.
Jednym z podstawowych priorytetów rozwoju województwa jest poprawa
jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu.
W ramach tego priorytetu można określić podstawowe cele strategiczne,
odnoszące się do ochrony i kształtowania zasobów środowiska, obejmują41
Program Samorządowy
cych wody, powietrze, przestrzeń, zasoby powierzchni, tereny rolne, walory
przyrodnicze oraz hałas, elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące
i nadzwyczajne zagrożenia środowiska.
W województwie śląskim jednym z głównych kierunków działań proekologicznych jest wspieranie inwestycji proekologicznych, do których zaliczamy
te przedsięwzięcia, którym towarzyszy montaż instalacji, modernizacja urządzeń lub wprowadzanie technologii, zapewniających zmniejszenie ilości bądź
stężeń emitowanych zanieczyszczeń.
Źródłem finansowania inwestycji proekologicznych w województwie
są dotacje z budżetu państwa i środki z budżetów samorządowych, dotacje
i pożyczki z funduszy ochrony środowiska, kredyty bankowe, środki własne
przedsiębiorstw, zagraniczne fundusze pomocowe i ekokonwersja.
W krajowym systemie finansowania ochrony środowiska istotnymi źródłami środków na poszczególne zadania są fundusze ochrony środowiska
i gospodarki wodnej. Dzisiaj w Polsce działają: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze wojewódzkie, powiatowe
i gminne. Powołane na mocy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, następnie potwierdzone przez Prawo ochrony środowiska z 2001 roku.
Fundusze te stanowią główne narzędzia finansowania inwestycji, służących
ochronie zasobów naturalnych, gospodarce wodnej, ochronie przyrody, ponadto mogą przeznaczać swoje środki na monitoring środowiska, edukację
ekologiczną, jak również na profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na
których dochodzi do przekroczeń zanieczyszczeń.
W województwie śląskim rocznie przeznacza się ok. 1.2 – 1.5 mld zł (300
– 375 mln euro) na realizację inwestycji proekologicznych, z czego 20 – 25 %
pochudzi z funduszy.
W perspektywie najbliższych lat taka perspektywa finansowania powinna
się utrzymać, przy jednocześnie wzrastającym udziale bezzwrotnych środków
finansowych pozyskanych z Unii Europejskiej.
Wraz ze wstąpieniem Polski w struktury Unii Europejskiej, do rangi
pierwszoplanowej urasta umiejętności racjonalnego i skutecznego przygotowania się a następnie wykorzystania środków, jakie UE przeznacza dla Polski,
jako kraju członkowskiego. Z punktu widzenia ekologii, najważniejsze znaczenie ma obecnie i będzie miał w najbliższych latach Fundusz Spójności.
W związku z powyższym absolutne pierwszeństwo w dofinansowaniu
przez krajowe instytucje publiczne powinny mieć zadania proekologiczne,
wspierane środkami Unii Europejskiej lub innymi środkami zagranicznymi.
42
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Łączna wartość priorytetowych zadań środowiskowych w województwie
śląskim, w trakcie realizacji (lata 2005-2008), które uzyskały decyzję Komisji
Europejskiej o dofinansowaniu z Funduszu Spójności, wynosi 401,44 mln
euro. Przyznana dotacja z Funduszu Spójności wynosi 289,32 mln euro,
co stanowi 72% udziału dofinansowania z Funduszu Spójności.
Priorytetowe cele, środowiskowo projektowane do Funduszu Spójności
na lata 2007 – 2010 w województwie śląskim, to:
1. Oczyszczalnia ścieków na Żywiecczyźnie – faza II.
2. Kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w Żorach.
3. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w gminie Lędziny.
4. Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracji Cieszyńskiej.
5. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Wilkowice, w sołectwach
Bystra, Meszna, Wilkowice.
6. Kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie
gminy Lubliniec.
7. Uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy Kłobuck, poprzez budowę kanalizacji sanitarnej.
8. Poprawa stanu gospodarki wodno-ściekowej w dzielnicach miasta Bielsko-Biała, poprzez budowę kanalizacji i wodociągów.
9. Regulacja gospodarki wodno-ściekowej w gminie Czechowice-Dziedzice.
10. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta Koniecpol i w miejscowościach przyległych.
11. Budowa kompleksowego systemu gospodarki odpadami dla miasta Bielsko-Biała i gmin powiatu bielskiego.
Cel główny
Ochrona środowiska naturalnego przy zrównoważonym rozwoju regionu
Cele szczegółowe
1. Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych,
dzięki:
• przywróceniu wysokiej jakości wód powierzchniowych,
• ochronie jakości wód podziemnych i racjonalizacji ich wykorzystania.
2. Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami, poprzez:
• minimalizację ilości powstających odpadów,
• wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych
odpadów.
3. Polepszenie jakości powietrza.
43
Program Samorządowy
4. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych, poprzez:
• przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego.
5. Zagospodarowanie centrów miast:
• zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska.
6. Przebudowa starych dzielnic zdegradowanych lub przeludnionych:
• ochrona i wzrost różnorodności biologicznej (genetycznej gatunkowej, siedliskowej i krajobrazowej) oraz wzrost lesistości województwa
i ochrona lasów.
7. Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych:
• eliminowanie i zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu zapobiegania poważnym awariom.
8. Kształtowanie ośrodków wiejskich:
• racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych.
Działania
1. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Przywrócenie wysokiej jakości
wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania”:
• ochrona wód ujmowanych do celów pitnych i realizacja zadań „Programu Odra 2006” oraz Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków
Komunalnych,
• budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000,
• budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej sanitarnej ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000,
• budowa oczyszczalni przydomowych i systemów odprowadzania ścieków.
2. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie
pozostałych odpadów”:
• ograniczanie obciążenia środowiska odpadami,
• zapewnienie bezpiecznego dla środowiska składowania odpadów,
• likwidacja zagrożeń środowiskowych, powodowanych zdeponowaniem niebezpiecznych odpadów przez zakłady postawione w stan likwidacji,
• likwidacja mogilników i magazynów przeterminowanych środków
ochrony roślin oraz „dzikich wysypisk”.
44
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
3. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego”:
• zmniejszanie emisji z procesów spalania paliw przez wdrażanie projektów wysokosprawnych i efektywnych układów lub systemów ciepłowniczych, budowę lub zmianę systemu ogrzewania na bardziej efektywny ekologicznie i energetycznie, wdrażanie obszarowych programów
likwidacji niskiej emisji, wynikających z gminnych/powiatowych operacyjnych planów polepszenia jakości powietrza,
• ograniczenie wielkości emisji zanieczyszczeń, przez wdrażanie obszarowych programów likwidacji emisji pyłowo-gazowej, wynikających
z gminnych/powiatowych operacyjnych planów polepszenie jakości
powietrza,
• zastosowanie odnawialnych i alternatywnych źródeł energii,
• ograniczanie strat energetycznych, poprzez wdrażanie projektów nowoczesnych, efektywnych i przyjaznych środowisku układów technologicznych, przesyłu i użytkowania energii oraz termoizolacja budynków, w zakresie wynikającym z audytu energetycznego.
4. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska”:
• budowę ekranów akustycznych oraz innych zabezpieczeń wzdłuż istniejących tras komunikacyjnych dla ochrony zabudowy mieszkaniowej,
• modernizację transportu tramwajowego, celem ograniczenia hałasu,
• ograniczenie hałasu przemysłowego.
5. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej (genetycznej gatunkowej, siedliskowej i krajobrazowej)
oraz wzrost lesistości województwa i ochrona lasów”:
• rozwój systemu obszarów chronionych w województwie śląskim,
w szczególności wdrażanie systemu funkcjonowania i rozwoju obszarów chronionych (NATURA 2000),
• ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo,
• ochrona i działania na rzecz ochrony zagrożonych wyginięciem roślin
i zwierząt wolnożyjących,
• ochrona i działania na rzecz zachowania bioróżnorodności,
• restytucja zdegradowanych zasobów leśnych i przebudowa drzewostanów,
• kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa
śląskiego przez edukację ekologiczną dzieci, młodzieży i dorosłych.
45
Program Samorządowy
6. Działania w zakresie celu szczegółowego: „Eliminowanie i zmniejszanie
skutków dla środowiska z tytułu zapobiegania poważnym awariom”:
• ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii,
• usuwanie skutków poważnych awarii w środowisku i doposażenie
służb ratowniczych,
• zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska
w przypadku nieustalenia podmiotu za nie odpowiedzialnego.
Zagospodarowanie przestrzenne,
transport i komunikacja
Transport i komunikacja
Region położony jest na skrzyżowaniu transeuropejskich korytarzy
transportowych (A1, A4, E30, E65) – newralgicznych szlaków transportowych i komunikacyjnych (drogowych i kolejowych), o znaczeniu krajowym
i europejskim. Na terenie tym spotykają się dwie drogi międzynarodowe
Lwów–Kraków–Katowice–Wrocław–Zgorzelec (A4) oraz Gdańsk – Bratysława (A1). Północną część województwa przecina również najkrótszy szlak,
łączący Kijów przez Lublin–Kielce–Częstochowę–Opole z Dreznem i przez
Kudowę z Pragą.
Drogi dwujezdniowe łączą Katowice z Łodzią i Warszawą na północy oraz
na południu z Bielskiem-Białą.
W województwie występują wszystkie typy komunikacji: drogowa z najgęstszą siecią dróg w Polsce (z najwyższym wskaźnikiem gęstości dróg dwujezdniowych – 161,9 km przy średniej krajowej wynoszącej 79,6), kolejowa,
z najgęstszą w Polsce siecią kolei (charakteryzującej się wysokim stopniem
elektryfikacji – 18,4 km/km2 – przy średniej krajowej 6,5 km/km2), lotnicza,
z międzynarodowym lotniskiem Katowice-Pyrzowice (odnotowującym duży
wzrost transportu cargo) i siecią lotnisk lokalnych w Katowicach, Gliwicach,
Częstochowie i Bielsku-Białej oraz portem rzecznym w Gliwicach i połączeniem Kanałem Gliwickim z Odrą.
Na obszarze województwa śląskiego znajduje się najdalej na zachód doprowadzona szerokotorowa linia kolejowa (LHS), która umożliwia bezpośredni transport towaru do krajów sąsiadujących z Polską, Rosji oraz krajów
Dalekiego Wschodu. Terminal w Sławkowie pozwala na swobodny przewóz
towarów bez konieczności ich przeładowywania czy zmiany podwozia wagonów. Komunikacja kolejowa jest słabo zintegrowana z komunikacją pasażer46
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
ską. Dotyczy to także komunikacji z lotniskiem. Komunikacja pomiędzy lotniskiem międzynarodowym a dzielnicami subregionów jest słabo rozwinięta.
Oprócz autostrady sieć dróg szybkiego ruchu jest fragmentaryczna i słabo
zintegrowana. Dodatkowo sytuację utrudnia systematyczna likwidacja krótkodystansowych kolejowch przewozów pasażerskich oraz brak integracji różnych środków transportu.
Niewydolność sieci transportowej i komunikacji publicznej, brak szybkiej
komunikacji wewnątrzregionalnej i międzymiejskiej, autostrad i dróg szybkiego ruchu oraz szybkiej kolei międzynarodowej to bardzo słaba strona województwa. Stwarza to ogromne bariery w transporcie osób i towarów oraz
jest czynnikiem hamującym jego rozwój.
Cel główny
Efektywna infrastruktura komunikacyjna dla zrównoważonego
rozwoju województwa
1.
2.
3.
4.
5.
Cele szczegółowe
Efektywne wykorzystanie transportu lotniczego, w szczególności:
• stworzenie połączeń transportowych ośrodków subregionalnych z lotniskiem w Pyrzowicach,
• dobrze rozwinięte lotniska dyspozycyjne.
Drożne połączenia kolejowe, dzięki:
• strategii rozwoju komunikacji szynowej,
• zlikwidowaniu sztucznego podziału tkanki miejskiej torami kolejowymi,
• bezpiecznym dworcom kolejowym.
Spójna sieć dróg ekspresowych, poprzez:
• koordynację organizacyjną prac drogowych/remontów,
• spójne działania w zakresie komunikacji,
• strategię rozwoju komunikacji.
Drożność dróg komunikacji województwa:
• poprawiający się stan dróg regionu,
• obwodnice dużych miast,
• połączenia pomiędzy północą a południem obszarami województwa,
• użytkowe ścieżki rowerowe.
Wykorzystanie Odry jako kanału komunikacyjnego:
• kanał Dunaj-Odra,
• dostateczne uregulowanie rzeki Odry.
47
Program Samorządowy
•
•
•
•
•
•
•
Działania
budowa autostrad, dróg ekspresowych oraz obwodnic miejskich, rozbudowa lotniska w Pyrzowicach oraz lotnisk dyspozycyjnych (Bielsko-Biała,
Gliwice, Częstochowa, Rybnik, Katowice),
usprawnienie komunikacji pomiędzy lokalnymi lotniskami a centrami
subregionów,
zintegrowanie komunikacji (jeden bilet na wszystkie środki transportu),
budowa wałów i zbiorników przeciwpowodziowych na Odrze,
włączenie Odry w sieć żeglugową śródlądowych kanałów europejskich
(budowa portu Racibórz – Lubomia),
poprawa sieci komunikacji towarowej ze Sławkowem, w tym połączenie
z lotniskiem w Pyrzowicach,
utworzenie strategii rozwoju komunikacji szynowej.
Zagospodarowanie przestrzenne
Analiza: 1 Brak autonomicznej, wysokojakościowej, śląskiej urbanistyki i architektury, skutkujący brakiem poczucia wartości struktur Śląskiej
Przestrzeni Środowiskowej (ŚPŚ).
• Zbyt wolne tempo reagowania na zmiany, a co za tym idzie, zbyt wolne
tempo rozwoju śląskiej myśli architektonicznej i urbanistycznej w stosunku do zmian, jakie rozgrywają się w contemporalnej Przestrzeni Środowiskowej Świata (PSŚ) dwudziestego pierwszego wieku.
– Współcześnie nie ma wypracowanej, nowoczesnej metody działania,
umożliwiającej zdecentralizowanie planowania na rzecz efektywnego,
wysokojakościowego planowani Ładu Przestrzennego (ŁP) w Śląskiej
Przestrzeni Środowiskowej.
– Brak woli i chęci wypracowania nowego podejścia (ang. system
approach) do zagadnień, związanych z planowaniem rozwoju
i projektowaniem zdarzeń oraz zjawisk w Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej, przez tradycyjnie myślące środowiska twórcze i decydenckie.
– Brak nowoczesnych narzędzi poznawczych, zarówno planistycznych,
jak i umożliwiających projektowanie w warunkach rozwijającego się
continuum cywilizacji i kultury łacińskiej na Śląsku, w Polsce i w Europie XXI wieku.
– Występowanie silnego, ale myślącego tradycyjnie, środowiska twórczego, skupionego wokół stowarzyszeń i korporacji zawodowych, trudniących się organizacją przestrzeni, uniemożliwiającego wprowadzenie
48
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
nowego podejścia do ŚPŚ i, co za tym idzie, pojawienia się wolnych,
twórczych ruchów artystycznych na miarę awangardy Nowego Europejskiego Super Stylu (NESS) XXI wieku.
• Brak podstaw wiedzy o kulturowych i cywilizacyjnych możliwościach
przemian, mogących mieć miejsce w strukturze Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
– Wyraźny brak woli i chęci do sformułowania zasad nowego podejścia
w stosunku do struktury możliwych zdarzeń i zjawisk, jakie mogą rozegrać się w Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
– Brak programów edukacyjnych, realizowanych na wszystkich poziomach zdobywania wiedzy, umożliwiających kumulowanie synergii
działań w ŚPŚ.
– Brak programów edukacyjnych, realizowanych na wszystkich poziomach zdobywania wiedzy, umożliwiających powstawanie „nowych
narzędzi twórczego poznania”, umożliwiających inne niż dotychczas
spojrzenie na ŚPŚ.
– Brak ogólnodostępnych, prostych wiadomości o warunkach, w których możliwe jest powstawanie trwałego i zrównoważonego rozwoju
(ang. sustainability), jak i o istocie budowania społeczeństwa, opierającego swój rozwój na wiedzy (Strategia Lizbońska) i, co jest tego
następstwem, brak perspektyw zastosowania takiego sposobu myślenia
dla celów tworzenia dalszego rozwoju Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
• Brak ładu przestrzennego w ŚPŚ skutkiem jej niejakościowego i nieefektywnego wykorzystywania.
– Brak źródłowych definicji i środowiska jako całości oraz przestrzeni
środowiskowej i środowisk przestrzennych, umożliwiających stworzenie wspólnego, prostego i jednoznacznego kodu, umożliwiającego wypowiedzenie się w dziedzinie planowania i projektowania środowiskowego.
– Brak świadomości środowiskowej jako wartości, którą można kształtować na miarę potrzeb wolnego i świadomego społeczeństwa ją zamieszkującego.
– Brak świadomości czynników, mających wpływ na zmianę podejścia
i rozpoczęcie dyskusji o przestrzeni środowiskowej jako o wartości
nadrzędnej, pozwalającej na nową ludzką egzystencję.
– Brak świadomości czynników generujących rozwój przestrzeni środowiskowej.
49
Program Samorządowy
Cel główny
Stworzenie na Śląsku nowego i nowoczesnego ośrodka edukacyjnego, kształcącego i opracowującego programy edukacyjne, dostosowane do
wszystkich poziomów wiedzy oraz tworzącego nowe i nowoczesne narzędzia poznania zdarzeń i zjawisk, zachodzących w Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
Cele szczegółowe
1. Dywersyfikacja założeń, dotyczących kierunków i sposobów działania,
mających za zadanie uczynienie Śląska jednym z najprężniejszych i najdynamiczniej rozwijających się regionów w Europie:
• Zmiana sposobu myślenia – z centralnego planowania na zdecentralizowane, wysokojakościowe planowanie Ładu Przestrzennego w Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
• Wypracowanie zasad nowego podejścia do przestrzeni środowiskowej,
uwzględniających continuum zasad rozwojowych cywilizacji łacińskiej
oraz programowych haseł współczesnej Europy, mówiących o budowaniu trwałego i zrównoważonego rozwoju, jak i o rozwijaniu się wolnych
społeczeństw (regionów), opierających swój rozwój na wiedzy.
• Uruchomienie procesów badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych
nowych narzędzi poznawczych, umożliwiających nowe spojrzenie na
Śląską Przestrzeń Środowiskową.
• Spokojne (nie rewolucyjne) lecz ewolucyjne przejście do nowych,
twórczych zasad działania i prezentacji form awangardy Nowego Europejskiego Super Stylu XXI wieku.
2. Uzupełnienie wiedzy o kulturowych i cywilizacyjnych możliwościach
dokonywania przemian, mogących mieć miejsce w strukturze Śląskiej
Przestrzeni Środowiskowej:
• Penetracja środowisk zawodowych, zajmujących się problematyką
zagospodarowania przestrzeni, mająca na celu wyłonienie leaderów
przemian.
• Skupienie leaderów wokół napisania Karty Programowej NESS (Nowego Europejskiego Super Stylu,) odpowiadającej swą miarą takim
„szkołom”, jak: holenderski „de Stijl”, szwajcarski „WERKBUND”
czy też niemiecki „BAUHAUS”, z tą różnicą, że tym razem miejscem
powstania i akcji tego „ruchu” powinien być Śląsk, a idea odpowiadać
możliwościom kształtowania przestrzeni w celu zaspokojenia potrzeb
społeczeństwa już XXI – wiecznego.
50
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
• Stworzenie czterech subregionalnych filii szkoły j.w., organizujących
się niezależnie (w tym w światowej sieci www), mających jednakże
wspólnotę idei poznawczej i wspólną zasadę działania.
• Programowanie idei trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz idei
wolnego społeczeństwa, opierającego swój rozwój na wiedzy (Strategia
Lizbońska).
Działania
1. Powołanie na Śląsku nowej wyższej uczelni, posiadającej swoje cztery filie
subregionalne, mającej za zadanie kształcenie młodzieży jako światłych,
praktycznych obywateli – patriotów dokonujących swej samorealizacji
w Zjednoczonej Europie, w Polsce, na Śląsku, których zadaniem będzie
efektywne i jakościowe przekształcenie Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej na drodze światowego rozwoju.
• Eksploatacja Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej na i w warunkach
trwałego i zrównoważonego rozwoju przez gospodarzy tej ziemi.
– Opracowanie prorozwojowych prospektów i projektów inwestycyjnych i ich sukcesywne wdrażanie.
– Powołanie zespołu / instytutu, mającego za zadanie wypracowanie
zasad etyki i form działania w ramach założeń do Nowego Europejskiego Super Stylu.
– Stworzenie nowych narzędzi poznawczych, umożliwiających działania poznawcze w ramach Nowego Europejskiego Super Stylu
i nowoczesną eksplorację zasobów Śląskiej Przestrzeni Środowiskowej.
– Wdrożenie, poprzez podanie światu zasad Nowego Europejskiego
Super Stylu.
2. Powołanie oficyny wydawniczo-edytorskiej, publikującej wiedzę w formie
tradycyjnej, jak i w formie zawartej w zapisie i przekazie elektronicznym
(książki, podręczniki, gazety...):
• Zorganizowanie leaderów przemian i stworzenie szkoły.
• Opracowanie i upowszechnienie zasad działania, odwołując się do
tradycji już zaistniałych na Śląsku, a które zapisały się w minionej epoce wielkimi osiągnięciami, np. Śląskie Zakłady Techniczne,
itp.
• Wypracowanie programów subregionalnych i ich koordynacja.
• Zmiana zapisów ustawy o planowaniu przestrzennym lub jej całkowita
rewizja.
51
Program Samorządowy
Edukacja oraz kultura
i ochrona jej dóbr
Poziom wykształcenia mieszkańców województwa śląskiego przedstawia się niekorzystnie na tle innych zurbanizowanych województw. Ponad
58% mieszkańców województwa posiada wykształcenie na poziomie szkoły
zawodowej lub niższe. Odsetek osób z wykształceniem wyższym stanowi
9,2% i jest jednym z niższych w skali kraju. Szkoły średnie ukończyło 32,8%
(dane z 2004 r.)
Według szacunkowych danych, w chwili obecnej następuje jednak pozytywna tendencja wzrostu liczby mieszkańców z wykształceniem średnim
oraz wyższym – związane to jest z jednej strony ze zwiększonymi aspiracjami
nowego pokolenia, jak również zmianami struktury szkolnictwa ponadgimnazjalnego (mniejsza ilość zasadniczych szkół zawodowych) oraz znacznym
rozwojem uczelni wyższych, w tym prywatnych.
Województwo śląskie skupia na swym terenie około 11% szkolnictwa
krajowego, w sumie 6922 szkół i placówek (1396 niepublicznych), w tym:
przedszkola – 1193 (63 niepubliczne – 105 tys. dzieci; szkoły podstawowe
– 1253 (72) – 284 tys. 485 uczniów; gimnazja – 774 (73) – 182 tys. 154
uczniów; licea ogólnokształcące – 375 (107) – 86 tys. 165 uczniów; licea
profilowane – 211 (7) – 24 tys. 333 uczniów; licea uzupełniające – 107
(49) – technika – 318 (16) – 63 tys. 692 uczniów; technika uzupełniające–
196 (27) – zasadnicze szkoły zawodowe – 260 (12) – 26 tys. 810 uczniów;
szkoły policealne – 546 (372) – 22tys. 818 słuchaczy; placówki kształcenia
ustawicznego 512 (509).
W stosunku do lat ubiegłych, nastąpiła korzystna zmiana w systemie
kształcenia uczniów, na korzyść szkolnictwa średniego ogólnokształcącego
i technicznego. Jednak nietrafne kierunki kształcenia i ilość kształconych
w szkołach zawodowych stanowi zagrożenie dla możliwości zdobywania
przez młodzież właściwych zawodów na rynku pracy.
W ciągu ostatnich 2 lat zaczyna stabilizować się ilościowo sieć szkół, której największy spadek miał miejsce w latach 1999-2003. Rok 2005 i 2006 to
likwidacja tylko około 40 szkół w sytuacjach wyjątkowo uzasadnionych.
O ile sieć szkół w województwie jest ogólnie wystarczająca, zapewniająca właściwie każdemu uczniowi podjęcie nauki i jej kontynuowanie na
poszczególnych szczeblach, od przedszkola do szkoły policealnej, to ilość
niektórych typów placówek specjalistycznych z zakresu opieki, wychowania, profilaktyki, pomocy psychologiczno-pedagogicznej czy kultury jest
52
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
niezadowalająca. Dotyczy to także kształcenia praktycznego i nauki dla dorosłych. I tak przykładowo: Młodzieżowych Domów Kultury jest 20, Międzyszkolnych Ośrodków Sportowych – 6, specjalnych ośrodków szkolnowychowawczych – 20,5 burs, w tym 4 prywatne, pozaszkolnych placówek
specjalistycznych – 11 (w tym Planetarium Śląskie), ośrodków adopcyjnoopiekuńczych – 6, rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczych – 14, placówek opieki społecznej – 39, w tym Domy Dziecka (i znikoma ilość Rodzinnych Domów Dziecka), Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych
i innych placówek wychowania pozaszkolnego – 19, Ognisk Pracy Pozaszkolnej – 28 (w tym Pałac Młodzieży), centrów kształcenia praktycznego
i ustawicznego – 24, szkół artystycznych – 12, w tym powiatowe ognisko
plastyczne w Rydułtowach i prywatne studium artystyczne w Mikołowie.
Zawód medyczny można zdobyć tylko w 7 szkołach.
Natomiast dobrze jest rozwinięta sieć placówek doskonalenia nauczycieli
i kolegiów, aż 47, w tym 38 niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli. Uzupełniane jest przez 101 ośrodków kształcenia i doskonalenia nauczycieli, wszystkie jednak te placówki (w tym prowadzone przez samorząd
województwa) prowadzą intensywną działalność komercyjną.
Ponadto funkcjonują 3 kolegia nauczycielskie i 10 kolegiów języków obcych (zawód: nauczyciel języka angielskiego, niemieckiego oraz w mniejszym
stopniu francuskiego i włoskiego.) Uzupełnieniem jest dość dobrze rozwinięta sieć regionalnych bibliotek pedagogicznych – 3 regionalne z 24 filiami,
jednak występują w nich braki w zakresie zakupu nowości wydawniczych
i stosowania informatyzacji z przyczyn finansowych.
Zadowalająca jest również sieć poradni psychologiczno-pedagogicznych
– 59, w tym 5 specjalistycznych. Nie zawsze jednak przekłada się to na efektywność wykonywanych zadań, ze względu na ograniczone do minimum
zatrudnienie psychologów i innych wysokiej klasy specjalistów. Natomiast
pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkołach pozostawia wiele do życzenia.
Analizy wymaga możliwość nauki dla dorosłych w liceach dla dorosłych
– w województwie jest tylko 13 liceów ogólnokształcących tego typu, w tym
3 niepubliczne, lepsza sytuacja występuje w materii liceów uzupełniających
dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których jest 107, w tym 49
niepublicznych, i w technikach uzupełniających, których jest 196 (w tym 27
niepublicznych).
Największą bazą szkolnictwa cechuje się subregion środkowy – obejmuje ponad połowę szkół wszystkich poziomów nauczania, w tym 60 % szkół
53
Program Samorządowy
wyższych. Najmniejszą liczbę szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz szkół
wyższych posiada subregion zachodni (2,7 % szkół wyższych). Najmniejszą
liczbę szkół zasadniczych i techników oraz liceów ogólnokształcących i szkół
policealnych ma również subregion zachodni – do zasadniczych szkół zawodowych uczęszcza tam ponad 21% uczniów. Szkolnictwo policealne najsłabiej
rozwinięte jest w subregionie północnym. Powyższe dane wskazują na dysproporcje w sieci szkolnej i możliwości dostępu młodzieży do pewnego typu
szkół i uczelni wyższych.
Województwo śląskie to obszar wielu kultur, tradycji, zaszłości historycznych i cywilizacyjnych, z dużym poczuciem i przywiązaniem do tradycji lokalnej, języka regionalnego, z pewnymi elementami odrębności obyczajowokulturowej i społecznej.
Podstawą rozwoju jest edukacja młodego pokolenia. Nadal niepokojący
jest fakt, że duża część młodzieży posiada wykształcenie podstawowe i zawodowe, często nieużyteczne na rynku pracy. Przyczyny tego zjawiska są złożone: bezrobocie rodziców, wykluczenie społeczne i kulturowe, tradycyjna
niechęć niektórych środowisk do uczenia się ich dzieci. Jedną z przyczyn jest
również nierealizowanie powinności nauki i obowiązku szkolnego przez coraz liczniejszą grupę uczniów w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym
(od 1 do 2% populacji) oraz bezczynność podmiotów, do których należy egzekwowanie tych obowiązków.
Istotnym elementem, sprzyjającym rozwojowi szkół i placówek oraz
warunków dla efektywnego nauczania, jest baza szkolna. W ciągu ostatnich
15 lat uległa gruntownej modernizacji w skali województwa, wybudowano
wiele nowych, nowoczesnych szkół, szkolnych sal gimnastycznych, boisk
sportowych, wzbogacono bazę szkolną o nowoczesne pracownie internetowe i nowoczesne środki techniczne. Ilość szkół zaczyna się stabilizować,
po okresie wyraźnego zmniejszania się ich liczby, nie zawsze celowego
w latach 1999-2004, co było wynikiem tzw. racjonalizacji sieci szkolnej
przez j.s.t, w związku z prowadzeniem zmian strukturalnych w szkolnictwie. W ciągu 2 ostatnich lat zlikwidowano lub przeznaczono do „wygaszenia” już tylko 42 szkoły.
Innym istotnym czynnikiem, sprzyjającym dobremu nauczaniu i wychowaniu, jest ilość uczniów w klasach i w całej szkole. Wprowadzona
w szkołach zmianowość systemu nauczania nie ułatwia tych zadań. Średnia uczniów w klasie, według danych Rocznika Statystycznego z 2004
roku, jest w tym względzie zadowalająca, jednak tylko nieco wyższa
niż w kraju, a rozkłada się następująco: SP-22, gimnazja-25, ZSZ-28,
54
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
LO-30, technika-28. Najgorsza sytuacja jest w dużych miastach, gdzie
średnia w klasie, w samodzielnych liceach ogólnokształcących i dobrych
technikach, to ponad 32 osoby na klasę. Z drugiej strony na terenach
wiejskich występują klasy łączone i ilość uczniów w klasie nie przekracza
12 osób. Gmina ponosi w tym wypadku bardzo duże koszty, a nauczanie
w klasach łączonych nie może przynieść pozytywnych efektów nauczania. Poprawia się systematycznie ilość i jakoś sprzętu komputerowego
w szkołach, i tak w ciągu ostatnich 2 lat ilość szkół wyposażonych w pracownie komputerowe zwiększyła się w 2003 roku o ponad 20% i wyniosła ponad 80% w województwie, co jest bardzo pozytywną tendencją.
Problemy jednak mogą pojawić się za kilka lat, w wyniku tzw. ,,starzenia
się komputerów”.
W szkołach i placówkach naszego województwa zatrudnionych jest 74
tys. nauczycieli, z których około 90% posiada wykształcenie wyższe. Od 4
września 2006 roku, zgodnie z wymogami prawa, z pracy w oświacie odejdą nauczyciele, którzy nie uzupełnili wykształcenia. Według szacunkowych
danych Kuratorium Oświaty w Katowicach, ilość tych osób nie powinna
przekroczyć 2%. Do 31 sierpnia 2007 roku należy spodziewać się odejścia
na wcześniejszą emeryturę znacznej ilości nauczycieli (ostatnia możliwość
skorzystania z tego nauczycielskiego przywileju). Nie spowoduje to jednak żadnego zagrożenia kadrowego w oświacie, albowiem zmniejsza się
ilość oddziałów w związku z niżem demograficznym, a powstałe wakaty
obejmą absolwenci wyższych uczelni, dla których w ostatnich latach rynek pracy znacznie się skurczył. W roku szkolnym 1991-1992 w samym
tylko województwie katowickim występowało zapotrzebowanie na około
9,5 tys. nauczycieli.
Absolwenci, którzy zdobyli specjalność nauczycielską do pracy w przedszkolu, 3 pierwszych klasach szkoły podstawowej, do nauczania historii, geografii, biologii, chemii, fizyki, Przysposobienia Obronnego, j. francuskiego, j.
rosyjskiego i pracy w bibliotece szkolnej, właściwie nie mają możliwości podjęcia pracy w swoim zawodzie w żadnym z typów szkół. Trudno też o pracę
dla polonistów, matematyków, nauczycieli wychowania fizycznego czy nawet
informatyki.
Z drugiej strony w szkołach pracuje wielu nauczycieli, którzy oprócz studiów magisterskich ukończyli przedmiotowe studia podyplomowe i zgodnie
z prawem nabyli kwalifikacje do nauczania przedmiotu zaliczonego na studiach podyplomowych. I tak np. magister geografii ukończył podyplomową
informatykę lub filologię polską i uczy informatyki lub języka polskiego, albo
55
Program Samorządowy
plastyczka ukończyła podyplomową informatykę, co nie może owocować wysokim poziomem nauczania.
Poziom dydaktyczny w szkołach województwa szacować należy według
wyników sprawdzianów, egzaminów gimnazjalnych oraz matur, które są oceniane zewnętrznie. Nie odbiegają one od średniej krajowej, a nawet ją przekraczają. Lepsze wyniki uczniowie uzyskują z przedmiotów humanistycznych
niż matematyczno-przyrodniczych, a z roku na rok poziom wiedzy i umiejętności stopniowo się obniża. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest przeciążenie programowe, z którym uczeń średni ma duże kłopoty, słabe wyposażenie
pracowni przedmiotowych, zbyt dużo uczniów w klasach oraz fatalne wyniki
matur w liceach profilowanych, które nie sprawdziły się. Nie bez znaczenia
jest również pogarszająca się dyscyplina na lekcjach w gimnazjach i w zasadniczych szkołach zawodowych.
Problem wychowania w szkole, a także w rodzinie, jest kluczowym dla
ogólnego rozwoju młodego pokolenia. Systemowe, celowe działania szkoły, rodziców, kuratora i jednostek samorządu terytorialnego oraz skuteczne uregulowania prawne resortu edukacji są niezbędne dla poprawy efektu wychowania, w tym kulturowego i patriotycznego, oraz bezpieczeństwa
osobistego ucznia i nauczyciela. Pocieszającym zjawiskiem jest szerokie
doskonalenie się nauczycieli na różnego rodzaju studiach podyplomowych
i specjalistycznych kursach. Z przedstawianej przez nauczycieli dokumentacji, składanej w celu uzyskania awansu zawodowego – stopnia nauczyciela
dyplomowanego (osiągnęło go już kilkadziesiąt tysięcy nauczycieli), wynika,
że nauczyciel w ciągu ostatnich 5 lat brał udział średnio w około 10 istotnych dla podnoszenia jego kwalifikacji szkoleniach. Wpływa to niewątpliwie
na umiejętność stosowania nowoczesnych technik i metod nauczania oraz
na zdolność do rozwiązywania często trudnych sytuacji społeczno-wychowawczych uczniów i pomaga w pedagogizacji rodziców.
Kluczowym problemem współczesnej rzeczywistości jest wysokie bezrobocie. Ważną rolę w przełamywaniu tendencji wzrostu bezrobocia może
odegrać jakość edukacji. Dzisiaj nie uwzględnia ona niskiego popytu na
pracę, system kształcenia zawodowego młodzieży odznacza się małą elastycznością, w znacznym stopniu jest niedostosowany do wymogów rynku pracy, kierunki kształcenia nie przystają do gospodarki rynkowej oraz
lokalnego i europejskiego rynku pracy. W zakresie szkolnictwa zawodowego muszą nastąpić istotne zmiany, również jeżeli chodzi o kształcenie
policealne, którego absolwenci mają największe problemy ze znalezieniem
pracy.
56
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Dlatego też rozwój mieszkańców województwa śląskiego musi następować poprzez adekwatne kształcenie, wyrównywanie szans edukacyjnych, troskę o prawidłowe wychowanie w duchu wartości i równomierny dostęp do
dóbr kultury.
Mocne strony
Słabe strony
• Coraz większe zrozumienie znaczenia
oświaty przez jednostki samorządu
terytorialnego. Dbałość o bazę, warunki
nauki i pracy – rozwój.
• Stopniowa stabilizacja wysoko
kwalifikowanej kadry dyrektorów szkół
i nauczycieli. Powszechny awans zawodowy
i podnoszenie kwalifikacji.
• Wysoki poziom nauczania w samodzielnych
liceach ogólnokształcących i w większości
techników. Zadowalające (średnie w skali
kraju wyniki sprawdzianów, egzaminów
gimnazjalnych i matur).
• Coraz większy procent absolwentów szkół
średnich podejmuje studia wyższe.
• Dostępność uczniów, również z terenów
wiejskich, do kolejnych etapów nauki.
• Rozwinięta sieć szkół podstawowych,
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz
duża liczba szkół wyższych, zróżnicowanych
pod względem oferty edukacyjnej.
• Wysoki współczynnik skolaryzacji.
• Brak dobrej, spójnej polityki oświatowej
dla województwa. Nieefektywny nadzór
pedagogiczny Kuratora Oświaty.
• Niepowodzenia wychowawcze
w szkolnictwie gimnazjalnym i zawodowym
– słaba praca pedagogów szkolnych,
coraz powszechniejsze nierealizowanie
obowiązków i nauki szkolnej. Wzrost agresji
i przestępczości wśród uczniów. Zbyt liczne
szkoły gimnazjalne.
• Niedostosowanie kierunków kształcenia
w szkolnictwie zawodowym do obecnego
i przyszłego rynku pracy.
• Bardzo niskie efekty nauczania w liceach
profilowanych.
• Obniżający się poziom wiedzy i umiejętności
z przedmiotów matematycznoprzyrodniczych. Niski poziom umiejętności
uczniów w zadaniach wymagających
twórczego myślenia.
• Nieprawidłowości i niedociągnięcia
w systemie szkolenia i egzaminów
eksternistycznych.
• Mała ilość placówek wychowawczych,
opiekuńczych, resocjalizacyjnych
i kulturalnych.
• Niewystarczająca ilość bezpłatnych zajęć
pozalekcyjnych.
• Zaniedbanie wychowania patriotycznego
i kulturowego.
• Słabe uspołecznienie oświaty – niewielkie
zaangażowanie się społeczności lokalnych
w życie placówek edukacyjnych.
• Niski wskaźnik upowszechnienia edukacji
przedszkolnej dzieci w wieku 3-5 lat,
zwłaszcza na wsi.
57
Program Samorządowy
Szanse
Zagrożenia
• Celowa polityka Państwa w zakresie
tworzenia prawa oświatowego, partnerstwo
zadaniowe i realne subwencje oświatowe
spowodują jeszcze większe zrozumienie
znaczenia oświaty przez jednostki
samorządu terytorialnego – oznacza to
dalszy rozwój bazy szkolnej, warunków
nauki i pracy w szkołach i placówkach
oświatowych oraz większe bezpieczeństwo
i higienę pracy umysłowej.
• Awans zawodowy nauczycieli będzie się
upowszechniał, a zdobyte dodatkowe
kwalifikacje i kompetencje będą
przekładać się na praktykę szkolną. Poziom
wykonywanych przez szkoły i placówki
zadań wzrośnie.
• Włączenie aktywnych, często
zorganizowanych przedstawicieli rodziców
w życie szkoły i oświaty gminnej spowoduje
jej skuteczne uspołecznienie i poprawi
szczególnie efekty pracy wychowawczej
szkoły i rodzin.
• Dostosowanie strukturalne, programowoorganizacyjne kształcenia zawodowego,
nakierowywanie go na prognozy i realia
rynków pracy lokalnych jak i europejskich
(stworzenie trwałego związku między
strukturą szkolną a rynkiem pracy), pozwoli
na bardziej efektywne zatrudnienie
absolwentów, zgodnie z wyuczonym
zawodem.
• Efektywniejsze pozyskiwanie funduszy
europejskich, np. strukturalnych
i pozabudżetowych, pozwoli na realizację
ciekawych, skutecznych programów
edukacyjnych, w tym na nowoczesne
szkolenie nauczycieli i dyrektorów szkół.
• Wzrost aspiracji edukacyjnych ludności.
• Coraz większe obciążenie samorządów
kosztami edukacji.
• Brak analiz i prognoz pracy, dotyczący
zapotrzebowania na absolwentów
o określonych kwalifikacjach.
• Dalszy wzrost bezrobocia absolwentów
szkół ponadgimnazjalnych i uczelni, wskutek
braku stabilizacji i przewidywalności
kierunków rozwoju gospodarki.
• Słaba efektywność nadzoru pedagogicznego
Kuratora Oświaty nie będzie sprzyjać jakości
pracy szkół i placówek oświatowych, w tym
umiejętności stosowania teorii w praktyce,
co może spowodować dalsze obniżanie się,
w pewnych obszarach, poziomu nauczania
i wychowania.
• Dalsze obniżanie się dyscypliny
i zachowania uczniów, porządku
i bezpieczeństwa w gimnazjach
i zasadniczych szkołach zawodowych.
• Brak nawyku uczenia się przez całe życie,
korzystania z dóbr kultury oraz dziedziczenie
statusu społecznego rodziców, w tym często
niskiego poziomu wykształcenia.
Cel główny
Rozwój mieszkańców województwa śląskiego poprzez adekwatne
kształcenie
58
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Cele szczegółowe
W dobie współczesnej koniecznością staje się stworzenie w naszym
województwie takich warunków funkcjonowania oświaty, które umożliwią
każdemu, niezależnie od wieku, miejsca zamieszkania, warunków rodzinnych
czy posiadanego wykształcenia, uczenie się.
Szkoły ogólnokształcące w zasadzie przygotowują do podjęcia studiów,
technika do podjęcia wysoko kwalifikowanej pracy lub studiów, a ZSZ do
podjęcia pracy robotnika kwalifikowanego. Edukacja zawodowa powinna być
edukacją ustawiczną.
Celami nadrzędnymi systemu oświaty wojewódzkiej powinno być:
• pobudzanie i zaspokajanie aspiracji edukacyjnych społeczeństwa;
• podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia średniego i wyższego oraz
zawodowego. Duża rola edukacji kulturalnej i wychowania patriotycznego. Poprawa jakości nauczania i wychowania;
• zespolenie systemu kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy
i przygotowanie do mobilności na europejskim rynku pracy;
• wyrównanie szans edukacyjnych;
• racjonalne wykorzystanie środków przeznaczonych i pozyskanych na
oświatę w regionie.
Działania
Polityką oświatową w województwie kieruje i kreuje ją w imieniu państwa Śląski Kurator Oświaty. Działania dla osiągnięcia tych celów powinny
opierać się na współdziałaniu Wojewody Śląskiego i jego agend, Kuratora
Oświaty, samorządu województwa, jednostek samorządu terytorialnego, dyrektorów szkół, nauczycieli, pracodawców, ludzi nauki i kultury, mediów oraz
przedstawicieli rodziców. Aby poprawić oświatę śląską, należy podjąć następujące działania:
• sporządzenie wieloletniej strategii oświaty wojewódzkiej, ustalenie priorytetów, zadań, celów, środków i dodatkowych środków finansowania,
• sporządzenie krytycznej mapy sieci szkolnictwa zawodowego,
• stały monitoring szkolnictwa zawodowego, kierunków kształcenia, warunków nauczania teoretycznego i praktycznego w odniesieniu do zapotrzebowania rynku pracy,
• utworzenie ośrodków doradztwa personalnego dla dzieci i młodzieży
kształcącej się,
• poszerzenie oferty bezpłatnych szkoleń dla nauczycieli, wychowawców,
dyrektorów szkół i przewodniczących szkolnych rad rodziców z zakresu
59
Program Samorządowy
•
•
•
•
•
wychowania patriotycznego, kulturalnego, tradycji narodowej i regionalnej, postaw prospołecznych, budowania autorytetu szkoły i nauczyciela,
wartości życia rodzinnego, pozytywnych przykładów współczesnej kultury i sztuki,
pozyskanie do współpracy, szczególnie w dziedzinie wychowania, stowarzyszeń rodziców i społeczności lokalnej, w celu większego zaangażowania w życie szkół i placówek. Wspieranie, zgodnie z Art.48 ust.1 ustawy
o systemie oświaty, możliwości powoływania przez organy prowadzące
gminnych rad rodziców,
włączenie przedstawicieli rodziców do prac nad tworzonym przy współudziale Kuratora Oświaty i środowisk nauczycieli twórczych programem
„Bezpieczna, ucząca i wychowująca szkoła”,
stworzenie nowoczesnego systemu doskonalenia nauczycieli i kadry kierowniczej placówek oświatowych,
podniesienie poziomu czytelnictwa i kultury czytelniczej,
wprowadzenie kompleksowego programu wspierania informatyzacji placówek oświatowych.
Kultura
Charakterystyczną cechą województwa śląskiego jest jego silne zróżnicowanie kulturowe, które daje się wyraźnie zaobserwować pomiędzy poszczególnymi subregionami. Zróżnicowanie to urozmaica kulturę Śląska
i czyni ją interesującą. Dla mieszkańców poszczególnych subregionów ich
lokalna kultura i przekazywana od lat tradycja stanowią wielką wartość.
Na Śląsku znajduje się wiele zabytków kultury przemysłowej, m.in.:
fabryczne zespoły patronackie: Giszowiec, Nikiszowiec, podziemne wyrobiska w Tarnowskich Górach („Sztolnia Czarnego Pstrąga”, zabytkowa
Kopalnia Rud Srebronośnych) i Zabrzu, zabytki architektury mieszkalnej
(m.in. 38 układów urbanistycznych, bytomska secesja), kompozycje krajobrazowe, w tym 98 zabytkowych parków, a także zabytki „architektura militaris”, od warowni jurajskich po śląski obszar warowny z lat 30.
ubiegłego stulecia oraz charakterystyczne dla regionu drewniane budowle
sakralne.
Godnymi zainteresowania są także obiekty architektoniczne XX wieku.
Mowa tu zarówno o tych z lat 30. ubiegłego wieku (gmach Sejmu Śląskiego, architektura secesyjna i modernistyczna Bielska-Białej, Zameczek Prezydenta w Wiśle), jak i tych całkiem współczesnych: Planetarium, Spodek
i budynek Biblioteki Śląskiej.
60
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Obiektem, który natychmiast przychodzi na myśl, gdy mówimy o subregionie północnym województwa śląskiego z ośrodkiem regionalnym w Częstochowie, jest Klasztor Jasnogórski, z otaczającymi go sanktuariami. Najstarszym zabytkiem województwa jest XI – wieczna romańska rotunda.
Na terenie województwa śląskiego działają 42 muzea, a wśród nich
m.in.: Muzeum Śląskie, Muzeum Historii Katowic w Katowicach, Muzeum Zagłębia w Będzinie, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, wraz
ze Skansenem Górniczym „Królowa Luiza”, Muzeum Zamkowe w Pszczynie, Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, muzeum Skarbiec
przy Klasztorze oo. Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, Muzeum
w Bielsku-Białej (z oddziałami: Juliana Fałata w Bystrej Śląskiej, Muzeum
Techniki i Włókiennictwa oraz „Dom Tkacza”), Muzeum Górnośląskie
w Bytomiu, Muzeum Literatury im. Władysława Reymonta w Bielsku-Białej, Muzeum Produkcji Zapałek w Częstochowie (jedyne takie muzeum
w Europie), Muzeum Częstochowskie wraz ze Skansenem Archeologicznym (kultura Łużycka) i Muzeum Chleba w Radzionkowie (jedyna tego
typu placówka w Polsce). Na 1 ośrodek muzealny przypada 112 tys. osób,
co przy średniej w kraju 57 tys. osób stawia województwo na ostatniej pozycji. Jednocześnie liczba osób odwiedzających muzea (w kraju to blisko
17 mln) w województwie śląskim wyniosła nieco ponad 700 tys., co daje
prawie 3-krotnie mniejszą liczbę od średniej krajowej (150 osób na 1000
mieszkańców w województwie do 442 na 1000 mieszkańców w kraju).
Na terenie województwa śląskiego działa sieć bibliotek, nad którymi
opiekę merytoryczną pełni Biblioteka Śląska. Jest ona najstarszym i największym obiektem bibliotecznym w regionie, będąc jednocześnie najnowocześniejszym w kraju i jednym z najlepiej wyposażonych w Europie.
Zbiory Biblioteki Śląskiej liczą ok. 1,6 mln woluminów o charakterze uniwersalnym.
Należy także wspomnieć, że pomimo dobrze rozwiniętej sieci bibliotecznej na terenie województwa (9,7% bibliotek publicznych kraju), obciążenie
placówek bibliotecznych w województwie jest największe w Polsce i wynosi
5,6 tys. osób/placówkę (przy średniej krajowej 4,4 tys.).
W województwie śląskim znajdują się szkoły artystyczne wszystkich stopni. Oprócz instytucji edukacyjnych (jak Akademia Muzyczna w Katowicach),
należy wymienić inne instytucje kulturalne związane z muzyką: Narodowa
Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, Filharmonia w Katowicach, Zabrzu i Częstochowie, Opera Śląska w Bytomiu, Teatr Muzyczny
w Gliwicach, Instytucja Promocji i Upowszechniania Muzyki „Silesia” oraz
61
Program Samorządowy
Polski Związek Chórów i Orkiestr. Warto także wspomnieć o zespołach muzycznych, jak m.in.: Kwartet Śląski, Camerata Silesia, orkiestra Aukso.
Na terenie województwa śląskiego działa 15 teatrów, m.in.: Teatr Śląski
im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, Teatr Rozrywki w Chorzowie, Śląski
Teatr Tańca w Bytomiu, Teatr Zagłębia w Sosnowcu, Teatr Nowy w Zabrzu,
Teatr Polski w Bielsku-Białej i Teatr im. A. Mickiewicza w Częstochowie.
Region uchodzi za jeden z wiodących w kraju i liczących się w świecie
ośrodków plastycznych. Do istotniejszych galerii możemy zaliczyć m.in.
Biura Wystaw Artystycznych w Katowicach i Bielsku-Białej, Galerię Sztuki
w Częstochowie, Galerię Związku Polskich Artystów Fotografików, Galerię
ZASP „ART NOVA”.
W województwie śląskim działa 56 kin stałych, co plasuje region na drugim miejscu po województwie mazowieckim (66 kin).
Mocne strony
• Różnorodność kulturowa.
• Znaczący potencjał środowisk
kulturotwórczych.
• Poczucie tożsamości lokalnej.
• Tolerancja odmienności kulturowej.
• Dziedzictwo kultury duchowej i materialnej.
• Infrastruktura kulturalna.
• Ośrodki kulturowe ponadregionalne.
• Bogata baza humanistycznego szkolnictwa
wyższego.
Szanse
• Bogate historycznie zróżnicowanie
kulturowe.
• Wykorzystanie kultury przemysłowej.
• Wykorzystanie środków unijnych na podtrzymanie i rozwój tożsamości kulturowej.
• Utworzenie Rady Kultury.
• Duży potencjał rynku mediów komercyjnych.
• Duży potencjał kultury religijnej.
62
Słabe strony
• Niska dostępność do dóbr kultury.
• Niska promocja dóbr kultury.
• Niski poziom wiedzy o historii i kulturze
województwa.
• Brak strategii rozwoju kultury.
• Dominacja urzędników nad realizacją
programów kulturalnych.
• Słabe powiązanie z sektorem rekreacyjnoturystycznym i edukacyjnym.
• Brak poczucia tożsamości regionalnej.
• Brak promocji kultury przemysłowej.
• Ograniczone uczestnictwo środków
masowego przekazu w życiu kulturalnym.
• Samorządy słabo współpracują z mediami
w celu promocji kultury.
Zagrożenia
• Mała aktywność mieszkańców w życiu
kulturalnym.
• Centralizacja mediów.
• Brak rozwiązań systemowych chroniących
dobra kultury.
• Pracoholizm.
• Niekorzystny wizerunek województwa.
• Uzależnienie od telewizji.
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Cel główny
Równomierny dostęp do kultury, uwzględniającej zarówno specyfikę regionalną jak i kierunki krajowej polityki kulturalnej, oraz służący integracji mieszkańców województwa śląskiego na poziomie regionalnym i subregionalnym
Cele szczegółowe
1. Oferta kulturalna Śląska jako dawnego regionu przemysłowego:
• skierowanie funduszy UE na ochronę zabytków kultury przemysłowej
i wsparcie inicjatyw akcentujących ten aspekt,
• promocja ponadregionalna i zagraniczna regionu jako miejsca turystyki szlakiem kultury przemysłowej.
2. Integracja poprzez kulturę na poziomie regionalnym i subregionalnym:
• wsparcie imprez o charakterze regionalnym i subregionalnym, po
uwzględnieniu rekomendacji subregionalnych rad liderów kultury;
• wsparcie regionalnej i subregionalnej prasy poświęconej kulturze;
• wsparcie projektów realizowanych w ramach programu „Patriotyzm
jutra”, ze szczególnym uwzględnieniem inicjatyw skierowanych do
młodzieży.
3. Zwiększenie stopnia uczestnictwa w kulturze, jak i poszerzenie potrzeb:
• promocja wydarzeń kulturalnych rangi regionalnej i subregionalnej,
stworzonych przez twórców miejscowych,
• promocja rodzinnego uczestnictwa w kulturze,
• poszerzenie sieci placówek kulturalnych w regionie.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Działania
Stworzenie Rady Kultury jako kreatora rozwoju kultury w regionie.
Stworzenie strategii rozwoju kultury województwa śląskiego.
Włączenie środowisk twórczych z całego regionu do tworzenia strategii
rozwoju kultury w województwie.
Stworzenie lokalnej wersji programu „Patriotyzm jutra”, promującego
różne formy edukacji patriotycznej poprzez kulturę.
Wykorzystanie partnerstwa publiczno-prywatnego przy budowie placówek kulturalnych.
Wspieranie lokalnych wydawnictw i ośrodków kulturalnych.
Wspieranie i promocja obiektów kultury przemysłowej.
Inwentaryzacja i zachowanie dziedzictwa kultury przemysłowej, z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej.
Budowa Muzeum Śląskiego jako centrum integracji regionu.
63
Program Samorządowy
Rozwój obszarów wiejskich
Obszar województwa śląskiego obejmuje około 17% powierzchni
terenów zurbanizowanych, 32% powierzchni lasów i ponad 50% terenów
rolniczych. Dominacja problemów przemysłowych i komunalnych województwa przysłania sprawy rolnictwa.
Najlepsze gleby do upraw rolnych występują na terenie powiatów raciborskiego, pszczyńskiego i gliwickiego, częściowo również powiatów cieszyńskiego i lublinieckiego. W polityce rolnej państwa śląskie rolnictwo nie
jest zauważane, natomiast potencjał pozwala na zaspokojenie znacznej części
zapotrzebowania na produkty spożywcze ludności, mieszkającej na terenie
województwa. Polityka rolna Unii Europejskiej zapewniła dostatek, a dziś
mówimy o nadmiarze produkcji rolnej. Tereny rolne w województwie, na
skutek rozpowszechnionej a nieudokumentowanej opinii, uważane są za
zdegradowane. Ta nieuprawniona opinia może głównie dotyczyć terenów
zurbanizowanych, a według udokumentowanych badań dotyczy tylko 3% powierzchni województwa. Dotychczasowe systematyczne badania potwierdziły
brak dowodów na zdegradowanie terenów rolniczych.
Na terenie Polski i naszego województwa zauważono zjawisko, że łatwa
dostępność produktów rolnych i względnie niewysokie ich ceny powodują
odłogowanie niektórych działek rolnych.
Rozwiązania wymaga określenie roli i zadań Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Dotychczasowy system jest kosztowny. Likwidacja Ośrodków jest
najgorszym postępowaniem.
Obszary wiejskie województwa śląskiego są nietypowe w Polsce. Należy
wykorzystać potencjał ludzki i możliwości, płynące z pomocy finansowej
dla małych i średnich firm, w celu zapewnienia wieloletniego trwałego rozwoju rolnictwa i ustabilizowania finansowego gospodarki rolnej. Zasadne
wydają się:
• promowanie biogazowni rolniczych dla produkcji energii elektrycznej
i cieplnej,
• promowanie wykorzystania roślinnych źródeł energetycznych,
• opracowanie i wdrożenie nowych technologii do redukcji odorów, występujących przy hodowli zwierząt.
Uwagi do założeń polityki rolnej
Generalnie założenia, zaproponowane do kreowania polityki rolnej, są
do przyjęcia. Ważne natomiast byłoby uporządkowanie kierunków, które po64
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
winny tworzyć modelowy szkielet produkcji rolnej. Za strategiczne kierunki
produkcji powinny być uznane i promowane te, które w rozliczeniu końcowym dają najwięcej energii i białka w przeliczeniu na 1 ha użytkowników
rolnych, przy generowaniu najniższych kosztów w przeliczeniu na jedną jednostkę zbożową.
Strategiczne kierunki żywnościowe:
1. Bydło mleczne oraz owce i kozy – produkcja masła, śmietany, serów.
2. Drób mięsny wolnowybiegowy – produkcja jaj.
3. Kierunki mięsne – głównie trzoda chlewna i wolnowybiegowy chów
gęsi.
4. Rozwój produkcji orzechów i przetwórstwa owoców miękkich.
Strategiczne kierunki pozażywnościowe:
1. Produkcja biomasy na cele energetyczne.
2. Biopaliwa – biodisel, biogaz, etanol.
3. Szkółkarstwo.
Przedstawione wyżej kluczowe kierunki generują szereg kierunków towarzyszących, np.: pełne wykorzystywanie użytków zielonych, rozwój małego przetwórstwa gospodarskiego, produkcja sadownicza, zielarska, itd.
•
•
•
•
•
•
•
Propozycje:
Polityka rolna
jakie są potrzeby zaopatrzenia w produkty rolnicze (spożywcze i przemysłowe) dla Polski?
jakie są perspektywy i opłacalność eksportu produktów rolnych (spożywcze i przemysłowe)?
jakie tereny należy zalesić?
jeżeli występuje nadprodukcja rolna, to należy rolnikom zaproponować
różne możliwości podniesienia rentowności:
– produkcja innych roślin (zioła, przyprawy, surowce energetyczne),
– przetwórstwo odpadów rolnych (biogaz, energia elektryczna),
– inne (hodowla strusi, koni, kucyków, agroturystyka, utrzymanie metodami tradycyjnymi środowiska: łąki, stawy, oczka krzewów, drzew, itp.),
jak przygotować kadry dla rolnictwa?
ośrodki doradztwa – zamiast likwidować – rozwijać, zmniejszyć administrację, zwiększyć liczbę doradców,
problemy ugorów – szybkie rozwiązania.
65
Program Samorządowy
Mocne strony
• Zwarte obszary ekosystemów leśnych
i rolniczych o korzystnych warunkach do
rozwoju rolnictwa specjalistycznego.
• Połowę obszaru województwa zajmują
powierzchnie użytków rolnych.
• 90% użytków rolnych znajduje się
w gospodarstwach indywidualnych.
• Stale zwiększający się udział przemysłu
spożywczego w produkcji sprzedanej
województwa.
• Niska chemizacja produkcji rolnej.
• Krajobraz rolniczy, sprzyjający rozwojowi
agroturystyki.
• Wzrastający potencjał turystyczny.
Szanse
Słabe strony
• Niedoinwestowanie terenów wiejskich
w zakresie infrastruktury technicznej,
społecznej i ochrony środowiska
• Trudności komunikacyjne terenów wiejskich.
• Zmniejszanie się powierzchni użytków
rolnych.
• Niska innowacyjność techniczna.
• Niski poziom wsparcia rolnictwa.
• Niski stopień specjalizacji gospodarstw.
• Niska rentowność gospodarstw.
• Niski kapitał własny gospodarstw
rolnych.
• Ukryte bezrobocie na terenach wiejskich,
niska absorpcja na rynku pracy.
• Niski poziom przygotowania zawodowego
ludności rolniczej i wiejskiej.
• Migracja młodzieży z terenów wiejskich do
aglomeracji miejskich.
Zagrożenia
• Jednolity Rynek Europejski, ograniczający
• Koniunktura gospodarcza, umożliwiająca
udział polskiej produkcji rolnej na rynku
wykorzystanie terenów rolnych jako
krajowym i UE.
obszarów upraw roślin energetycznych.
• Niska restrukturyzacja w sektorze rolnictwa
• Wspólna Polityka Rolna UE, kładąca
wobec silnej konkurencji z zewnątrz.
nacisk na rozwój obszarów wiejskich
• Centralizacja polityki rolnej przy
i restrukturyzację sektora
ograniczeniu roli samorządu regionalnego.
rolno-spożywczego.
• Istnienie instrumentów do urozmaicenia
produkcji gospodarstw rolnych w kierunkach
działalności pozarolniczej
Cel główny
Celem głównym jest osiągnięcie wysokiego poziomu gospodarstw rolnych oraz wejście na jednolity rynek europejski, przy zachowaniu środowiska
obszarów wiejskich
•
•
•
Cele szczegółowe
Zwiększenie konkurencyjności sektora rolno-spożywczego
Podniesienie atrakcyjności mieszkalnej i turystycznej obszarów wiejskich
Zmiana wizerunku wsi
66
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zwiększenie dostępności do obszarów wiejskich
Działania
Przygotowanie analizy wykorzystania terenów rolnych z perspektywą ich
opłacalności, w celu wieloletniego, trwałego rozwoju wsi w województwie śląskim.
Wdrożenie programu badań gleb w gminach, w celu określenia optymalnych propozycji upraw dla rolników.
Przygotowanie analizy zapotrzebowania ludności zamieszkałej na terenie
województwa śląskiego na produkty rolnicze.
Opracowanie i wdrożenie programu informacyjnego, w celu podniesienia
rentowności gospodarstw rolnych – przy współpracy z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego.
Produkcja innych roślin (np. surowce energetyczne, zioła).
Przetwórstwo odpadów rolnych i roślin energetycznych na biopaliwa,
biogaz i energię elektryczną.
Zalesienie terenów nieprzydatnych rolniczo.
Opracowanie programu rozwoju agroturystyki na obszarach wiejskich.
Zwiększenie dostępności do komunikacji dla mieszkańców wsi.
Polityka regionalna i fundusze europejskie
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Europejskiej, wprowadzającym
ogólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,
Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, Rada przygotowała Strategiczne Wytyczne Wspólnoty (SWW), dotyczące spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej, określające ramy dla interwencji funduszy.
Na podstawie SWW Rząd Polski przygotował Narodową Strategię Spójności
2007-2013 (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie), która łączy polityki wspólnotowe z polityką rozwoju kraju, określając strategię społeczno-gospodarczą państwa na
lata 2007-2013. Uwzględniając zapisy ww. dokumentów województwo śląskie
przygotowało projekt „Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 20072013”.
Zadania wymienione do realizacji w ramach „Programu samorządowego PiS dla województwa śląskiego” mogą być w większości wykonane w ramach powyższego programu oraz w ramach innych programów operacyjnych
67
Program Samorządowy
/branżowych/ przygotowywanych obecnie na kolejny okres programowania.
Należą do nich w szczególności: Program Operacyjny „Transport i Środowisko”, Program Operacyjny „Kapitał Ludzi” oraz „Innowacyjna Gospodarka”.
Śląskie struktury Prawa i Sprawiedliwości w swoim programie samorządowym będą kłady nacisk na wdrożenie projektów, których realizacja przyczyni się do przyspieszenia rozwoju całego regionu, uwzględniając potrzeby
i oczekiwania każdego mieszkańca z subregionów. W ramach programu samorządowego Prawo i Sprawiedliwość w województwie śląskim opracowało
sześć kluczowych obszarów, których wsparcie z funduszy europejskich jest
warunkiem niezbędnym dla pomyślnego rozwoju całego regionu.
Kluczowe dla rozwoju województwa śląskiego będą następujące działania,
które mogą uzyskać wsparcie z funduszy europejskich:
Cel główny
Wykorzystanie potencjału rozwojowego województa śląskiego
Działania
I. TRANSPORT
• Rozbudowa systemu komunikacji pasażerskiej z lotniskiem w Pyrzowicach /stworzenie szybkiego tramwaju; stworzenie linii kolei podziemnej.
• Rozbudowa lotnisk dyspozycyjnych w subregionach (Bielsko-Biała,
Częstochowa, Gliwice, Katowice, Rybnik).
• Rozbudowa systemu komunikacji towarowej Euroterminalu w Sławkowie z lotniskiem w Pyrzowicach.
• Stworzenie spójnego systemu komunikacji subregionalnej na wzór istniejącego systemu komunikacyjnego w Londynie.
• Likwidacja barier architektonicznych /w szczególności torów kolejowych/ dzielących miasta na dwie nierównomiernie rozwijające się części.
• Modernizacja i przebudowa dworców kolejowych o strategicznym
znaczeniu dla rozwoju i wizerunku regionu.
• Budowa obwodnic dla zrównoważonego rozwoju miast:
– obwodnica mysłowicka,
– „obowodnica centrum” – nowy przebieg DK 79 (Chorzów),
– Wspieranie budowy drogi południowej: Pszczyna – Jastrzębie Zdrój
– Racibórz,
– Budowa drogi ekspresowej Rybnik-Pszczyna-Gliwice.
68
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
II. EDUKACJA
• Budowa biblioteki uniwersyteckiej w Katowicach.
• Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną, w szczególności szkolnictwa
wyższego.
• Kształcenie kadr dla potrzeb regionalnej gospodarki.
• Wspieranie współpracy między jednostkami badawczo-rozwojowymi
a sektorem biznesu.
III. KULTURA
• Budowa Muzeum Śląskiego jako centrum integracji regionu.
• Rewitalizacja terenów poprzemysłowych na cele kulturalne.
IV. SPORT, TURYSTYKA, OCHRONA ZDROWIA
• Budowa całorocznych ogólnodostępnych i dostosowanych do wymogów osób niepełnosprawnych ośrodków sportowo-rekreacyjnych /jedno przypadające na 70 tys. mieszkańców.
• Zagospodarowanie i ożywienie parkowych terenów.
• Opracowanie i wdrożenie programu bezpiecznych obiektów sportowych z uwzględnieniem monitoringu.
• Unowocześnienie i rozbudowa bazy turystyczno-rekreacyjnej.
• Dostosowanie bloków operacyjnych do standardów Unii Europejskiej.
V. ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
• Stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie inwestycji infrastrukturalnych.
• Wspieranie rozwoju agroturystyki na terenach wiejskich.
• Produkcja roślin – surowce energetyczne, zioła, itp.
• Przetwórstwo odpadów rolnych i roślin energetycznych.
• Zalesienie terenów nieprzydatnych rolniczo.
VI. OCHRONA ŚRODOWISKA
• Budowa zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz oraz sieci małych
zbiorników retencyjnych na obszarach zagrożonych powodziami.
• Opracowanie i wdrożenie regionalnego programu redukcji tzw. niskiej
emisji spalin.
• Opracowanie i wdrożenie regionalnego programu ochrony „zielonych
płuc regionu”.
Wszystkie powyższe działania poprzedzone zostaną przeprowadzeniem
szerokiej akcji informacyjnej i promocyjnej wyjaśniającej mieszkańcom regionu korzyści płynące z wykorzystania funduszy europejskich. Ponadto w celu
zapewnienia jak najlepszej absorpcji funduszy prowadzone będą szerokie
69
Program Samorządowy
działania edukacyjne dla kadr samorządów lokalnych, instytucji edukacyjnych, szkół wyższych oraz przedstawicieli sektora MSP. Dodatkowo planowane jest uruchomienie specjalnego programu szkoleniowego dla studentów
specjalności europejskich i samorządowych, którzy swoją przyszłość zawodową wiążą z funduszami europejskimi. W ramach prowadzonych działań
będą odbywali praktyki zawodowe w samorządach, gdzie poznają praktyczne
aspekty zarządzania projektami europejskimi.
70
Uwarunkowania realizacji celów
Samorządowego Programu PiS
Rozwoju Województwa
I
dziemy do wyborów samorządowych po to, by zrealizować program
PiS w województwie śląskim.
Nasz program to odpowiedź na pytanie, które stawia sobie dziś każdy świadomy obywatel: jak wykorzystać szansę dla Polski i naszego województwa.
Województwo Śląskie stoi przed nadal niewykorzystaną szansą harmonijnego rozwoju i poprawy swojej pozycji w Polsce i w Europie.
Aby to osiągnąć, uruchomimy ogromny potencjał drzemiący w człowieku.
Stworzymy warunki do rozwoju prawdziwej samorządności lokalnej,
w której każdy poczuje się wreszcie gospodarzem u siebie, a nie – jak to często bywa – uciążliwym dla urzędników petentem.
Wprowadzimy jawność i przejrzystość władzy samorządowej, która będzie
zaszczytną służbą na rzecz mieszkańców, aby we współpracy z różnymi środowiskami podnosić jakość życia każdego obywatela.
Województwo śląskie (obszar krzyżowania się międzynarodowych kierunków transportu i wymiany na osi Europa Zachodnia – Europa Wschodnia oraz
na osi kraje skandynawskie – kraje bałkańskie) jest wręcz powołane do pełnienia funkcji międzynarodowego węzła biznesu i finansów, kontaktów i użytecznej informacji oraz do organizowania współpracy euroregionalnej na obszarze
Europy Środkowej, zwłaszcza z Niemcami, Czechami i Słowacją.
Województwo śląskie to unikatowy region w skali Europy, w którym inicjowane procesy rozwojowe i integracyjne będą obejmować obszary w skali
Polski południowej, tj. Śląska, Małopolski, Opolszczyzny i Dolnego Śląska.
Województwo śląskie stanie się obszarem otwartym na nowe trendy i nowoczesne technologie rozwojowe, zapewniające nowoczesne, wysoko przetworzone produkty, konkurencyjne w skali kraju i Europy.
Region będzie obszarem otwartym kulturowo, bez barier komunikacyjnych i infrastrukturalnych, ukierunkowanym na współpracę międzyregionalną i międzynarodową.
Będzie to obszar włączony w transeuropejskie systemy infrastrukturalne,
o zintegrowanym systemie transportowym (drogowym, kolejowym i lotniczym)
oraz rozwiniętej łączności i sieciach informatycznych. Województwo śląskie bę71
Program Samorządowy
dzie posiadło nowoczesne sektory przemysłowe, m.in. już rozwijający się przemysł samochodowy, nowe rodzaje działalności, silną ekonomicznie sieć małych
i średnich przedsiębiorstw. Tradycyjne sektory (górnictwo, energetyka, hutnictwo,
koksownictwo, tekstylia) staną się nowoczesnymi biegunami rozwoju, także dla
tysięcy kooperujących z nimi małych i średnich przedsiębiorstw.
Będzie to obszar o szybko poprawiającym się stanie środowiska.
Z Prawem i Sprawiedliwością gospodarniej
Województwo śląskie będzie regionem stwarzającym szanse rozwojowe dla mieszkańców oraz dającym poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego
i socjalnego.
Województwo śląskie wzmocni swój potencjał ludzki i intelektualny poprzez powszechne wykształcenie średnie, rozwinięte szkolnictwo wyższe oraz
edukację ustawiczną. Mieszkańcy regionu uczestniczyć będą z powodzeniem
w realizacji wyzwań społeczeństwa informacyjnego. Mobilność zawodowa,
aktywnościowa i przestrzenna stanie się stałym czynnikiem dynamiki społeczno-kulturowej regionu śląskiego.
Województwo śląskie zapewni swoim mieszkańcom oraz osobom odwiedzającym region o dużych walorach przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, a także turystyczno-rekreacyjnych, różnorodną ofertę spędzania
czasu wolnego oraz wygodne i szybkie – szanujące ekosystem – sposoby przemieszczania się. Zapewni również sprawie funkcjonujący rynek rolno-spożywczy, oparty o kanały dystrybucyjne, z rozwiniętym zapleczem logistycznym oraz dobrze rozwiniętą agroturystyką na obszarach wiejskich.
W wymiarze ekonomicznym Śląsk będzie regionem o dużej koncentracji
aktywności w dziedzinie zaawansowanych technologii, tworzącym i absorbującym liczące się w skali międzynarodowej innowacje, włączonym w transeuropejskie systemy infrastrukturalne, zwłaszcza transportowo-logistyczne,
badawczo-rozwojowe i teleinformacyjne.
Województwo śląskie, dzięki skutecznej przebudowie gospodarczej, z rozwiniętym sektorem MSP wydatnie przyczyniać się będzie do wzrostu gospodarczego kraju oraz do podniesienia produktywności czynnika pracy w konkurencji międzynarodowej.
Dzięki przebudowanej strukturze wytwórczej oraz rozbudowanej i zmodernizowanej infrastrukturze Śląsk utrzyma pozycję jednego z centrów rozwoju cywilizacyjnego Polski XXI wieku.
72
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
Konkurencyjność województwa śląskiego będzie oparta na zespole cech,
walorów i potencjałów, zdolności i umiejętności, których ukształtowanie
będzie rezultatem wspólnego wysiłku wielu środowisk społeczno-gospodarczych.
W pierwszej grupie czynników kształtujących siłę konkurencyjną regionu
znajdują się:
• wysoki potencjał intelektualny jego mieszkańców,
• międzynarodowa siła technologiczna i handlowa regionu,
• sprawny system zarządzania regionem i profesjonalnie działająca administracja samorządowa i rządowa w służbie jego mieszkańcom,
• silne środowisko gospodarcze kierujące się etyką i zasadami sprawiedliwości społecznej oraz rozbudowana infrastruktura finansowa, sieć organizacji
i stowarzyszeń gospodarczych.
Druga grupa czynników konkurencyjności regionu obejmuje:
• rozwinięte sieci komunikacyjne, telekomunikacyjne i informatyczne otwierające Śląsk na świat,
• przedsiębiorczość i inicjatywy lokalne oraz silny ekonomicznie sektor
MSP,
• silną tożsamość regionalną, współdziałanie różnych środowisk regionu
i ich obecność na scenie europejskiej,
• kulturę pracy, precyzję i jakość pracy oraz obycie z nowymi technologiami,
• wysoki poziom regionalnych ośrodków akademickich i rozwiniętą współpracę sektora wytwórczego z ośrodkami naukowo-badawczymi,
• zintegrowane systemy infrastruktury transportowej i komunikacyjnej regionu,
• wysoką jakość produktu turystycznego i umiejętności zagospodarowania
czasu wolnego,
• atrakcyjne oferty inwestycyjne i duży, chłonny rynek dóbr konsumpcyjnych.
Z Prawem i Sprawiedliwością bezpieczniej
Obowiązkiem władz demokratycznych państwa jest zapewnienie obywatelom bezpiecznego życia, w domu, w szkole, na ulicy. Ciężka praca będzie
daremna, jeśli nasze życie, zdrowie i mienie będą narażone na atak bezkarnych przestępców.
73
Program Samorządowy
Przez ostatnie lata mieliśmy do czynienia ze słabym państwem, gdzie zwykły człowiek, jego rodzina i jego mienie stawały się coraz bardziej zagrożone.
Często stawał się wręcz zakładnikiem różnych grup przestępczych. Polskę,
w tym także nasze województwo, zalewała coraz bardziej fala przestępczości
skierowanej przeciw życiu i zdrowiu mieszkańców.
Przestępcy wydali wojnę państwu, zawłaszczając coraz większe jego obszary nie tylko przy pomocy całych grup skorumpowanych urzędników, ale
także sędziów, prokuratorów i policjantów. Wobec faktu, że w naszym województwie mamy do czynienia z wszystkimi rodzajami przestępstw, trzeba
wielkiej determinacji i zdecydowania władz oraz jej organów do likwidacji
wszechogarniającej przestępczości i korupcji, która spycha uczciwych ludzi na
margines. Afery i korupcja niszczą gospodarkę, w której nie liczy się przedsiębiorczość, tylko układy.
Jako PiS powiedzieliśmy dość!
Rząd podjął zdecydowane działania – czas teraz na samorząd.
Aby wszyscy mieszkańcy Śląska byli naprawdę bezpieczni, trzeba na
wszystkich szczeblach samorządu podjąć działania we współpracy z rządem
angażując społeczność lokalną.
Przywrócimy ponownie sprawiedliwość i prawo równe dla wszystkich,
przyjazne dla uczciwych ludzi, uczciwych przedsiębiorców, ale groźne i stanowcze dla przestępców.
Walka z przestępczością musi być ostra i twarda.
Zawód – przestępca przestanie się wreszcie opłacać.
74
Samorządowy Program PiS Rozwoju Województwa opracował Samorządowy
Zespół Programowy, powołany przez Klub Parlamentarny „Prawo i Sprawiedliwość” i Zarząd Główny Partii „Prawo i Sprawiedliwość”, w skład którego
weszli przedstawiciele parlamentu, administracji rządowej i samorządowej
w województwach, a także przedstawiciele instytucji i organizacji społecznogospodarczych.
Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały przygotowane przez
Rząd RP, a także władze samorządowe poszczególnych województw.
WYDAWCA:
KOMITET WYBORCZY
Prawo i Sprawiedliwość
ul. Nowogrodzka 84/86, 02-018 Warszawa
tel. (+48) 22 6215035, faks (+48) 22 6216767
www.pis.org.pl