docBiuletyn Komunikacji Miejskiej
download 
Reklamacja Transkrypt
Biuletyn Komunikacji Miejskiej
PRACOWNICZA SPÓ£KA AKCYJNA W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ Piotr Heine, Stanis³aw Karasek W komunikacji miejskiej od wielu ju¿ lat trwa proces zmian form organi zacyjnych przedsiêbiorstw. Wed³ug stanu na 30 wrzenia 1998 r przedsiêbiorstwa komunikacji miejskiej zrzeszone w Izbie Gospodarczej Komunikacji Miejskiej mia³y strukturê organizacyjn¹ podan¹ w tablicy 1. Nie ujêto w niej zarz¹dów transportu. Tablica 1 Struktura form organizacyjnych przedsiêbiorstw komunikacji miejskiej w Polsce. Lp. Forma organizacyjna Liczba przedsiêbiorstw pracuj¹cych w tej formie organizacyjnej Udzia³ procen-towy szt. % 1. Jednostka bud¿etowa 2 1,6 2. Zak³ad bud¿etowy 55 43.3 3. Spó³ka z o.o. 66 51,9 4. Spó³ka akcyjna 3 2,4 5. Przedsiêbiorstwo 1 0,8 127 100,0 Razem W bie¿¹cym roku nale¿y spodziewaæ siê dalszych przekszta³ceñ, które wynikaæ mog¹ z inicjatywy samych przedsiêbiorstw lub samorz¹dów d¹¿¹cych do tworzenia struktur lepiej sprzyjaj¹cych efektywnej pracy lub te¿ mog¹ byæ wymuszone np. przepisami Ustawy o finansach publicznych. Przygotowuj¹c program d³ugofalowych przekszta³ceñ obecnych form organizacyjnych warto rozwa¿yæ równie¿ formê pracow- Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 45 niczej spó³ki akcyjnej, w której funkcjonuje od roku Przedsiêbiorstwo Komunikacji Miejskiej w Bytomiu. Poni¿ej podajemy podstawowe informacje o tym przedsiêbiorstwie. Do 1991 r na obszarze Górnol¹skiego Okrêgu Przemys³owego funkcjonowa³o Wojewódzkie Przedsiêbiorstwo Komunikacyjne w Katowicach. Z dniem 30 wrzenia 1991 r przedsiêbiorstwo to zosta³o zlikwidowane, a jego maj¹tek zosta³ podzielony pomiêdzy nowopowsta³e Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej (autobusowe) oraz Przedsiêbiorstwo Komunikacji Tramwajowej z siedzib¹ w Katowicach. Przedsiêbiorstwo Komunikacji Tramwajowej pozosta³o przedsiêbiorstwem wielozak³adowym, którego organem za³o¿ycielskim do chwili obecnej jest Wojewoda. Z kolei Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej powsta³y jako samodzielne podmioty prawne pracuj¹ce w oparciu o ustawê o przedsiêbiorstwach pañstwowych, aczkolwiek by³y przedsiêbiorstwami komunalnymi, gdy¿ ich organami za³o¿ycielskimi by³y w³adze gminy, na terenie której siê one znajdowa³y, za stanowi³y wspó³w³asnoæ gmin z terenu aglomeracji l¹skiej. Pierwotnie wspó³w³acicielami komunalnego Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej w Bytomiu by³o 10 gmin. Jednak¿e do chwili przekszta³cenia tj. do czerwca 1994 roku cztery z nich zrzek³y siê b¹d sprzeda³y swe udzia³y we wspó³w³asnoci na rzecz pozosta³ych gmin, wobec czego przekszta³cenia w spó³kê akcyjn¹ w dniu 30 czerwca 1994 roku dokona³o szeæ gmin a mianowicie: 1. Bytom, 2. Chorzów, 3. Piekary l¹skie, 4. Ruda l¹ska, 5. Zabrze, 6. Zbros³awice. Od dnia 01 lipca 1994 roku przedsiêbiorstwo funkcjonowa³o w formie spó³ki akcyjnej szeciu gmin jako PKM Bytom S.A. 0RGANIZACJA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE PRACOWNICZA SPÓ£KA AKCYJNA W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ 32 Podstawowym powodem wyboru tej for− my prawnej był fakt, że spółka winna zapew− nić realizację zadania własnego gmin, jakim jest zapewnienie wykonywania usług komu− nikacji miejskiej oraz nieprzerwane i ciągłe zaspakajanie potrzeb lokalnych społeczności w zakresie przemieszczania się. Tym samym spółka ukierunkowana została na zapewnie− nie dostępności świadczonych usług i reali− zację zadań własnych swych założycieli a nie na osiąganie celów gospodarczych. W celu realizacji swych zadań nie mogła więc być to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, gdyż artykuł 158 § 1 kodeksu handlowego stwierdza, że “Spółki z ograniczoną odpowie− dzialnością mogą być tworzone w celach gospodarczych...”. Nie jest zaś celem gospo− darczym zapewnienie wykonania zadań, o których mowa wyżej. Takiego ograniczenia, jak przy spółce z o.o. kodeks handlowy nie zawiera przy spółce akcyjnej, co z punktu widzenia założycieli PKM Bytom S.A. prze− sądziło o wyborze tej formy prawnej. Zgodnie z postanowieniami Statutu PKM Bytom S.A. przedmiotem przedsiębiorstwa spółki jest bowiem wszelka działalność usłu− gowo−produkcyjna i handlowa a w szczegól− ności zaspakajanie potrzeb zbiorowych wspólnot gminnych, podmiotów gospodar− czych i osób fizycznych w zakresie: − realizacji transportu zbiorowego, − wytwarzania i dystrybucji biletów, − diagnostyki i naprawy pojazdów, − regeneracji podzespołów i części za− miennych maszyn i urządzeń, − importu wyrobów, materiałów pędnych, części i akcesorii samochodowych, − dystrybucji paliw, olejów, części i ak− cesorii samochodowych, − świadczenia innych usług związanych z wykonywaniem transportu zbiorowego. Fundusz założycielski i fundusz przedsię− biorstwa dotychczasowego przedsiębiorstwa komunalnego utworzyły kapitał własny spół− ki. Kapitał akcyjny wyniósł 700.000,−PLN, zaś pozostała część została przeznaczona na ka− pitał zapasowy. Kapitał akcyjny stanowił od− zwierciedlenie 14.000 sztuk akcji imiennych o wartości 50, −PLN każda. Wszystkie akcje objęły gminy – założyciele spółki i były one imiennymi akcjami założycielskimi. Dla ak− Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 45 cji tych przyjęto oznaczenie serii A. W przy− padku następnych emisji akcje nosić będą oznaczenia kolejnych serii (seria B, seria C itd.) i będą akcjami na okaziciela chyba, że Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy postano− wi inaczej. Zgodnie ze Statutem spółki akcje imienne mogą być zamieniane na akcje na okaziciela bądź zbywane tylko za zgodą spół− ki. W razie odmowy wyrażenia zgody z uza− sadnionych powodów na zbycie akcji imien− nych Zarząd spółki ma obowiązek wskazać w terminie do trzech miesięcy nabywcę (in− nego, niż dotychczas proponowany przez zbywającego akcje imienne), na nabycie przez którego akcji zgodę wyrazi. Na mocy obowiązującej wówczas ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych pracownicy przedsiębiorstwa nabyli prawo do zakupu 20% akcji spółki od gmin−założycieli na zasadach preferencyjnych tj. za połowę wartości wynikającej z aktualnej wyceny wartości firmy. Gminy na bazie wyceny do− konanej przez firmę consultingową ustaliły tę wartość na poziomie 60,− PLN, wobec czego osobom uprawnionym udostępniono 2.800 sztuk akcji (20% z 14.000) w cenie 30,− PLN za sztukę. Podstawą nabycia uprawnień do zakupu akcji na zasadach preferencyjnych było za− trudnienie w PKM Bytom w dniu 30 czerwca 1994 roku na podstawie umowy o pracę. Osoby spełniające ten warunek mogły nabyć akcje na podstawie kryteriów, które w uzgod− nieniu z Radą Pracowniczą i związkami za− wodowymi szczegółowo zostały określone w Regulaminie zakupu akcji na zasadach pre− ferencyjnych. Podstawowymi kryteriami, któ− re określały uprawnienia do nabycia określo− nej liczby akcji na zasadach preferencyjnych, były: − dotychczasowy wkład w rozwój przed− siębiorstwa, − staż pracy, − dalsze zatrudnienie po przekształceniu. Po zakończeniu tego etapu przekształce− nia 20% akcji PKM Bytom S.A. posiadali pra− cownicy spółki a 80% gminy – założyciele. Kolejnym etapem prywatyzacji było zby− cie pozostałej liczby akcji spółki jej pracow− nikom przez gminy. Ponieważ załoga przedsiębiorstwa (w większości osoby o dłu− 0RGANIZACJA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE PRACOWNICZA SPÓŁKA AKCYJNA W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ 33 PRACOWNICZA SPÓŁKA AKCYJNA W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ Po roku funkcjonowania PKM Bytom S.A. jako firmy w 100% prywatnej można poku− sić się o pewne wnioski i podsumowania. Naj− ważniejsze z nich są następujące: nika”, gdyż wówczas zamiast oczeki− wanych efektów dojść może do licz− nych nieporozumień i zaprzepaszcze− nia możliwości prywatyzacji. 2. Strony tego procesu muszą być świado− me, że prywatyzacja – przy uwzględ− nieniu specyfiki komunikacji miejskiej – jest procesem niezwykle trudnym, de− likatnym i czasochłonnym. Żadna ze stron – bez poparcia i współpracy dru− giej strony – nie jest w stanie procesu tego dokonać. Wobec powyższego nie− zbędne jest na początku wyraźne okre− ślenie warunków brzegowych przez strony, a dopiero po ich akceptacji przez wszystkich uczestników procesu przy− stąpić do określenia zadań cząstkowych i harmonogramu ich realizacji. 3. Gminy w procesie prywatyzacji szcze− gólny nacisk winny położyć na nastę− pujące elementy: • nie jest możliwa prywatyzacja pra− cownicza po wartości księgowej ma− jątku. Jeżeli gminy chcą uzyskać za przedsiębiorstwo najwyższą cenę, nie powinny iść drogą prywatyzacji pra− cowniczej. Zbycie jednak innym pod− miotom przedsiębiorstwa za cenę wyższą doprowadzić może do sytu− acji, że nabywca będzie zaintereso− wany jedynie szybkim zwrotem zain− westowanego kapitału» a problem ko− munikacji może wrócić do gmin w niedługim czasie lecz w znacznie bar− dziej radykalnej formie, • cena zbycia i forma płatności za na− 1. Przekształcenia własnościowe w komu− nikacji miejskiej są koniecznością. Muszą one jednakże opierać się na cał− kowitym przekonaniu o ich potrzebie zarówno w gminach, jak i wśród załóg prywatyzowanych firm. Niezbędna jest też całkowita współpraca i chęć wza− jemnych ustępstw pomiędzy uczestni− kami procesu prywatyzacji a zwłasz− cza konstruktywna postawa działają− cych w przedsiębiorstwach związków zawodowych. Również gminy nie mogą działać na zasadzie “psa ogrod− Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 45 bywane przez pracowników przedsię− biorstwo ze względu na ich ograni− czoną siłę nabywczą musi być znacz− nie niższa od wartości księgowej ma− jątku, ale akceptowana przez obydwie strony. Należy bowiem pamiętać, że każdy towar jest wart tylko tyle, ile ktoś chce za niego zapłacić, bez względu na wartości wynikające z wycen, któ− re co prawda są niezbędne, ale mogą stanowić jedynie poziom odniesienia przy negocjacjach, 0RGANIZACJA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE goletnim stażu, związane z firmą od wielu lat) po objęciu ustawowych 20% akcji była zain− teresowana dalszym zakupem akcji od gmin, złożyła tymże gminom propozycję odsprzeda− ży pozostałych akcji na zasadach całkowicie komercyjnych. W trakcie negocjacji z gmina− mi na Śląsku miały miejsce strajki w komuni− kacji miejskiej, w których jednakże PKM By− tom S.A. czynnie nie uczestniczył. Taka posta− wa załogi była dla gmin potężnym argumen− tem potwierdzającym zasadność prywatyzacji. W przypadku PKM Bytom S.A. bowiem prze− ważyła ekonomia nad polityką, gdyż pracow− nicy będący już w części współwłaścicielami firmy nie mogli sobie pozwolić na utratę wpły− wów i zachwianie podstaw bytu spółki. Takiej zaś motywacji nie mieli pracownicy innych nie sprywatyzowanych PKM−ów, które wówczas jeszcze były przedsiębiorstwami komunalny− mi. W tej sytuacji gminy dokonały kolejnej wyceny wartości spółki i podjęły decyzję o zbyciu pozostałych 11.200 sztuk akcji pracow− nikom spółki, ale już w cenie po 175,− PLN za akcję. Ponieważ jednak popyt przewyższył podaż akcji wszystkim pracownikom dokona− no jednakowej procentowej redukcji liczby akcji. Samo zbywanie przez gminy akcji pra− cownikom zostało zakończone w dniu 30 stycznia 1998 roku i od tej daty PKM Bytom S.A. jest firmą całkowicie prywatną, której ak− cjonariuszami są jej pracownicy, w zdecydo− wanej większości z długoletnim stażem pracy w przedsiębiorstwie. 34 PRACOWNICZA SPÓŁKA AKCYJNA W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ go usługi komunikacji miejskiej jego pracownikom stawia gminę w komfor− towej sytuacji. Mimo bowiem uzyska− nia niższych wpływów ze sprzedaży niż teoretycznie możliwe do uzyska− nia, gmina nie będzie stroną roszcze− niową w stosunku do przedsiębiorstwa już prywatnego, a tym samym nie bę− dzie podstaw do ponoszenia nieuza− sadnionych ekonomicznie nakładów na przedsiębiorstwo jedynie z przy− czyn społecznych. Nie wyklucza to oczywiście możliwości częściowego dofinansowywania przedsiębiorstwa, ale w takim przypadku musi się to odbywać na zasadach dobrowolnie uzgodnionych przez strony i wyłącz− nie w sferze odbudowy części taboru, a nie finansowania bieżącej działalno− ści. Ponadto sprywatyzowane przed− siębiorstwo samo zainteresowane bę− dzie utrzymaniem swego miejsca na konkurencyjnym rynku przewoźników prywatnych oraz utrzymaniem miejsc pracy dla swych pracowników − współwłaścicieli. Sytuacja taka wymu− si więc niezbędne zmiany organiza− cyjne, racjonalizację zatrudnienia, ograniczenie kosztów oraz koniecz− ność utrzymania się na rynku w ra− mach pełnej konkurencji wśród prze− woźników prywatnych, • gminy muszą w sposób zdecydowa− ny odrzucić rolę współwłaścicieli przewoźników, a pozostawić jedynie rolę koordynatora komunikacji nad− zorującego jej prawidłowe funkcjono− wanie i wymuszenie optymalnej ja− kości usług świadczonych przez prze− woźników. 4. Zmienić się musi świadomość załóg przedsiębiorstw, które muszą dokonać przewartościowania priorytetów. Waż− niejsza bowiem będzie stabilizacja przedsiębiorstwa, utrzymanie bądź zwiększanie liczby miejsc pracy niż sta− wianie nierealnych bądź nieuzasadnio− nych żądań płacowych. Również wiel− kość otrzymywanych przez pracowni− Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 45 ków wynagrodzeń musi wynikać jedy− nie z uzyskiwanych, wypracowanych przychodów. 5. Wskutek prywatyzacji pracowniczej zmienia się rola związków zawodo− wych w przedsiębiorstwie. Środek cięż− kości ich działania musi się przesunąć ze sfery zarządzania i postaw roszcze− niowych (mimo, że niejednokrotnie uzasadnionych) na sferę spraw socjal− nych i pracowniczych. Dopiero z chwilą zrozumienia i zaakcep− towania przez wszystkich uczestników pro− cesu prywatyzacji pracowniczej przedstawio− nych wyżej uwarunkowań można przystąpić do jego realizacji mając prawo oczekiwać pełnego sukcesu. Jest to jednak całkowicie możliwe i realne do osiągnięcia, czego dowodem jest PKM Bytom S.A. Spółka ta po roku działalności jako prywatny przewoźnik odbudowuje tabor, po− zyskuje nowe zadania przewozowe i rynki świadczenia usług, ponosi nakłady na inwe− stycje w sferze budowy nowego zaplecza technicznego. Jednocześnie – po początko− wym zredukowaniu zatrudnienia− obecnie w związku ze wzrostem wielkości świadczo− nych usług tworzy nowe miejsca pracy. Rów− nież stan finansowy i płynność finansowa spółki jest zadowalająca, a wynagrodzenia w spółce są znacznie powyżej średniej krajo− wej. Dobrze układa się też współpraca z dwo− ma działającymi w spółce związkami zawo− dowymi. Największym jednak kapitałem jest załoga, która doskonale zdaje sobie sprawę ze swej szczególnej roli i wkłada wiele wy− siłku i pracy w jak najlepsze funkcjonowanie spółki, eliminowanie przejawów niegospodar− ności, marnotrawstwa, złego wykorzystania czasu pracy itp. Sukces, jakim jest prywatyzacja pracow− nicza firmy, był możliwy dzięki przychylno− ści władz gmin – założycieli PKM Bytom S.A., związków zawodowych działających w spół− ce i całej załogi. Osoby zainteresowane bliżej tą formą or− ganizacyjną bądź bardziej szczegółowymi informacjami dotyczącymi procesu prywaty− zacji mogą zwracać się z prośbą o ich uzy− skanie do Zarządu PKM Bytom S.A. 0RGANIZACJA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE • zbycie przedsiębiorstwa świadczące− 35
