Idea człowieka

Adam Grobler
http://adam-grobler.w.interia.pl
Co istnieje?
Gorgiasz z Leontinoi (V w. pne):

Nic nie istnieje.

Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się
poznać.

Nawet gdyby coś istniało i dało się poznać,
nie dałoby się nic o tym powiedzieć.
Co istnieje/Powszechniki
2
Główne problemy filozofii teoretycznej:

Co istnieje?

Ontologia

Co (i skąd) można wiedzieć?

Epistemologia

Dzięki czemu słowa coś znaczą?

Logika
Co istnieje/Powszechniki
3
Główne działy filozofii teoretycznej:


Ontologia (metafizyka)

ont = byt;

metafizyka = to, co następuje po fizyce
Epistemologia (teoria poznania)


episteme = wiedza
Logika (szeroko pojęta: semiotyka, semantyka, filozofia
języka…)

logos = słowo
Co istnieje/Powszechniki
4
Natura pytań filozoficznych:

Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest.

Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych.

Domagają się odpowiedzi uzasadnionych.
Filozofia różni się od:
wiedzy potocznej;


„zdrowego rozsądku” (common sense);

nauki;

religii i światopoglądu
Co istnieje/Powszechniki
5
Co istnieje?

Przedmioty fikcyjne?

krasnoludki, Zagłoba

Teoretyczne przedmioty
nauki?

elektrony, geny, dominacja,
introwersja

Przedmioty abstrakcyjne?

liczby, białość , sprawiedliwość,

Powszechniki (uniwersalia)?

Człowiek

Przedmioty potocznego
doświadczenia?

to-oto drzewo, zwierzę, krzesło

Dusze (umysły)?
Co istnieje/Powszechniki
6
Problem tożsamości i zmiany:

Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było.

Zatem przestaje istnieć.

Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają.

Ledwie zaistnieją, przestają istnieć.

Zatem nie istnieją.
Co istnieje/Powszechniki
7
Wariabilizm
Heraklit z Efezu (ok. 540-480 pne)

zmienność (ogień) jest zasadą bytu.

panta rhei = wszystko płynie

Problem: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli
zmiana jest utratą tożsamości?
Co istnieje/Powszechniki
Źródło: sl.wikipedia.org
8
Podstawowa zasada ontologiczna:

istnieje to, i tylko to, co jest identyczne ze sobą.

istnieć = zachowywać tożsamość
Co istnieje/Powszechniki
9
Eleatyzm
Parmenides z Elei (ok. 540-480 pne)
Teza:
 istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt;
 zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska
są tylko Pozorem.
Parmenides Rafaella
Co istnieje/Powszechniki
10
Eleatyzm
Argument:

Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma.

Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani
z Niebytu.

Byt nie może przestać być, bo nic może go unicestwić.

Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co
istnieje.

Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt.
Co istnieje/Powszechniki
11
Eleatyzm
Problemy:

Konflikt rozumu i doświadczenia.

Jak wyjaśnić związek między Bytem i Pozorem?
Co istnieje/Powszechniki
12
Podważenie eleatyzmu
Argument Gorgiasza (483-374 pne):

Gdzie Byt istnieje?

Nie może istnieć w Bycie,
bo nic nie istnieje w sobie samym.

Nie może istnieć w Niebycie,
bo Niebytu nie ma.

Byt nie istnieje nigdzie.

Zatem nic nie istnieje.
Źródło: TVP
Co istnieje/Powszechniki
13
Atomizm
Demokryt z Abdery (460-370 pne)

Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt)
oraz próżnia (niebyt)

Rzeczy są skupiskami atomów

Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem

Dlatego rzeczy są zróżnicowane

Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają

Dlatego rzeczy się zmieniają

Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo?
Co istnieje/Powszechniki
14
Krótka historia pojęcia atomu I

Rozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.)

Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w.

Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton)

Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799)

Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803)

Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś,
czego Demokryt nie wiedział?
Co istnieje/Powszechniki
15
Nauka a metafizyka

Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia

Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne,
są wrażliwe na świadectwa empiryczne

Teorie metafizyczne są wrażliwe
na argumenty rozumowe (analizę pojęć)

Metafizyka dostarcza pojęć nauce
Co istnieje/Powszechniki
16
Krótka historia pojęcia atomu II

Prawo prostych stosunków objętościowych
(Gay-Lussac 1808)

Hipoteza równej liczby cząstek
w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811)

Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout
1815)

Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru

Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych
Co istnieje/Powszechniki
17
Krótka historia pojęcia atomu III


Odkrycia kolejnych cząstek elementarnych:

neutron (Rutherford 1919)

pozyton (1933) itd.

mezon pi (Yukawa 1935) itd.
Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964)
Co istnieje/Powszechniki
18
Inne pojęcia o rodowodzie filozoficznym

pierwiastek,

siła, presja społeczna, stres,

zasada zachowania (np. energii),

prawo przyrody
Co istnieje/Powszechniki
19
Sokratejska a demokrytejska
koncepcja filozofii
Sokrates (470-399 p.n.e.): „poznaj samego siebie”
Główne działy filozofii praktycznej (praxis = działalność):

etyka
(ethos = postępowanie)

polityka
(polis = państwo)

estetyka
(esthesis = doznanie)
Co istnieje/Powszechniki
20
Relatywizm sofistów
sophia = mądrość

Protagoras (490-420 p.n.e.):
„człowiek jest miarą wszechrzeczy”


relatywizm poznawczy

relatywizm moralny
Dobro: przedmiot abstrakcyjny
Co istnieje/Powszechniki
21
Idee
Platon (427-347 p.n.e.):

idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli

Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń

Idee odbijają się w rzeczach zmysłowych;

rzeczy zmysłowe są cieniami idei
Co istnieje/Powszechniki
22
Mit jaskini

Matematyka jedyną nauką, o pozorach można mieć tylko
mniemanie.
Co istnieje/Powszechniki
23
Idee
Podsumowanie zalet teorii idei:

rozwiązanie problemu tożsamości

rozwiązanie problemu związku Bytu z Pozorem

rozwiązanie problemu zmiany:

idee odbijają się w rzeczach ze zmienną intensywnością

objaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego

dostarczenie tła metafizycznego przyszłym teoriom pola
Co istnieje/Powszechniki
24
Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.)


Argument „trzeci człowiek”:
przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi;
jest ideą człowieka („drugim człowiekiem”) – jak sądzi Platon;
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Idea żyrafy
Co istnieje/Powszechniki
25
Argument „trzeci człowiek” (c.d.):

co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka?
jeżeli leży ona poza pierwszym i drugim człowiekiem;
to jest „trzecim człowiekiem”;
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Idea żyrafy
„trzecia żyrafa”

Co istnieje/Powszechniki
26

jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty”
„czwarty człowiek”
Idea żyrafy
„trzecia żyrafa”
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Co istnieje/Powszechniki
27

jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” i następni;
„czwarty człowiek”
Idea żyrafy
„trzecia żyrafa”
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Co istnieje/Powszechniki
28
i następni…
„czwarty człowiek”
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Co istnieje/Powszechniki
29

Powstaje regres w nieskończoność
„czwarty człowiek”
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Co istnieje/Powszechniki
30
Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma
zewnętrznej przyczyny
„czwarty człowiek”
„trzeci człowiek”
Idea człowieka =
„drugi człowiek”
Co istnieje/Powszechniki
31
Hylemorfizm
substancja = materia + forma
Idea człowieka
idee są domniemanymi
przyczynami form
idee są przed rzeczą (jeśli są),
formy są w rzeczy
forma jest tym, co ogólne w rzeczy
materia jest tym, co indywidualne,
jest zasadą tożsamości;
Co istnieje/Powszechniki
32
Hylemorfizm
Zmiana:
Materia
traci jedną
a przybiera
inną formę
Co istnieje/Powszechniki
33
Hylemorfizm
Unicestwienie:
utrata formy substancjalnej
Co istnieje/Powszechniki
34
Hylemorfizm

rozwiązanie problemu stałego podłoża zmiany

rozwinięcie idei metafizycznych stojących za prawami
zachowania
Co istnieje/Powszechniki
35
Problem powszechników (uniwersaliów)


Realizm

skrajny (Platon)

umiarkowany
(Arystoteles)
Brzytwa Ockhama:
„nie mnożyć bytów


Nominalizm

umiarkowany
(konceptualizm)

skrajny
Idee ogólne są sprzeczne
(Berkeley)
ponad potrzebę”
Co istnieje/Powszechniki
36