Samoratowanie linką strażacką - Ratowanie strażaków przez

Szymon KOKOT-GÓRA
www.grupaszybkiegoreagowania.prv.pl
Wprowadzenie elementów grup
szybkiego reagowania w działaniach
PSP
kpt. mgr inż. Szymon Kokot-Góra (KW PSP w Olsztynie, [email protected])
Potrzebę ratowania strażaka możemy najczęściej traktować jako działanie w stanie wyższej
konieczności przy odejściu od zasad powszechnie uznanych za bezpieczne, w myśl poniższych
przepisów:
Ustawa o PSP, Art. 21. ust. 3 pkt. 2:
W okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności … kierujący akcją ma prawo…
odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej, Art. 25 ust. 3:
3. Kierujący działaniem ratowniczym może odstąpić w trakcie działania ratowniczego od zasad
działania uznanych powszechnie za bezpieczne.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania
z praw przez kierującego działaniem ratowniczym.
§ 1. 1. Kierujący akcją ratowniczą lub innym działaniem ratowniczym prowadzonym przez
jednostki ochrony przeciwpożarowej jest uprawniony do zarządzenia… 7) odstąpienia od zasad
działania uznanych powszechnie za bezpieczne, z zachowaniem wszelkich dostępnych w danych
warunkach zabezpieczeń, jeżeli w ocenie kierującego działaniem ratowniczym, dokonanej w
miejscu i czasie zdarzenia, istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego, w
szczególności w przypadkach, gdy:
a) z powodu braku specjalistycznego sprzętu zachodzi konieczność zastosowania sprzętu
zastępczego,
b) fizyczne możliwości ratownika mogą zastąpić brak możliwości użycia właściwego sprzętu,
c) jest możliwe wykonanie określonej czynności przez osobę zgłaszającą się dobrowolnie.
Kodeks postępowania administracyjnego:
Art. 108. § 1. Decyzji, od której służy odwołanie, może być nadany rygor natychmiastowej
wykonalności, gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego albo dla
zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź też ze względu na inny
interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony. W tym ostatnim przypadku organ
administracji publicznej może w drodze postanowienia zażądać od strony stosownego
zabezpieczenia.
Kodeks karny:
Art. 26. [Stan wyższej konieczności] § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia
bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem,
jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość
niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach
określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra
ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Szymon KOKOT-GÓRA
www.grupaszybkiegoreagowania.prv.pl
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek
chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków
tylko jeden może być spełniony.
Z powyższych zapisów wynika, że to KDR może, z odstąpieniem od zasad działania ogólnie
rozumianych za bezpieczne zarządzić czynności, które w jego ocenie mogą uratować życie
ludzkie (w tym również poszkodowanego strażaka, gdyż zapis nie czyni tu rozróżnień). Zatem
jedynie kierujący działaniami upoważniony jest do wydania takiej decyzji. Nie może jednak
czyniąc to poświęcać dobra o wyraźnie większej wartości czyli też bez potrzeby narażać życia
ludzkiego. Dlatego ocena sytuacji ma tutaj krytyczne znaczenie przy próbie podjęcia
odpowiedniej decyzji. Ponadto przepisy wykonawcze (rozporządzenie) mówi o dobrowolnym
podjęciu działań przez osobę zgłaszającą się na ochotnika do wykonania zadania jako o
okoliczności, która w szczególności uzasadnia podjęcie decyzji o odejściu od zasad uznanych
powszechnie za bezpieczne. Widzimy więc, że jeżeli grupa szybkiego reagowania1 miałaby
funkcjonować w praktyce, konieczne byłoby zapoznanie każdego potencjalnego członka takiej
grupy z powyższymi przepisami, oraz innymi, które bezpośrednio odnoszą się do trybu i sposobu
podejmowania działań przez ten tzw. „personel zabezpieczający”. Działania mogłyby np.
odbywać się na zasadzie swego rodzaju słownej umowy zawieranej między strażakami, którzy
deklarowaliby domyślną chęć udzielenia skutecznej w ich ocenie pomocy poszkodowanemu
strażakowi w przypadku pojawienia się takiej konieczności. W sytuacji, gdy każdy z nich może
być potencjalnym poszkodowanym, sprawa ta nie powinna być zbytnio dyskusyjna, jest to
bowiem związane ze specyfiką wykonywanego zawodu. Konieczne jest zatem zdanie sobie
sprawy z istniejącego stanu prawnego oraz zakresu działań mogących towarzyszyć tego typu
sytuacjom. (Jeżeli w ocenie osoby mającej podjąć się czynności ratowniczych, działanie będzie
zbyt niebezpieczne, może ona odmówić wykonania polecenia. Przypadek ten nie jest związany
wyłącznie z „ratowaniem strażaków” i ma odniesienie do całego spektrum działalności
pożarniczej; wiąże się natomiast z dalszym postępowaniem, które wyjaśnia podstawność
zarówno wydanego polecenia jak i odmowy jego wykonania. Nie jest to jednak sednem sprawy,
gdyż dotyczy to już postępowania dyscyplinarnego.)
Jak widzimy rozporządzenie (wraz z zapisami w KPA i KK) dokładnie wyjaśnia jakie kroki można
podjąć kierując akcją ratowniczą lub innymi działaniami gaśniczymi, prowadzonymi przez
jednostki ochrony przeciwpożarowej. Analizując je pod kątem ratowania strażaków możemy
również wykorzystać kilka zapisów w celu poparcia działalności GSR. Tematyka związana z
ratowaniem strażaków prowadzi do adoptowania różnego rodzaju rozwiązań, które nie kłócą się
z dotychczasowymi praktykami, lecz mogą być od nich nieco odmienne.
Przepisy branżowe – pożarnicze podają szereg wymogów stawianych przy prowadzeniu
omawianego typu działań. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z
dnia 17 listopada 1997 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny
służby strażaków oraz zakresu ich obowiązywania w stosunku do innych osób biorących
udział w akcjach ratowniczych, ćwiczeniach lub szkoleniu jest aktem prawnym omawiającym
bezpośrednio m.in. zagadnienia związane z prowadzeniem ćwiczeń oraz różnego rodzaju
działań, w tym również działań związanych z poruszanym tematem. Znajduje się w nim wiele
zapisów, które opisują tryb, sposoby i metody prowadzenia ćwiczeń i działań przez personel PSP,
OSP oraz pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej (w rozumieniu Ustawy o ochronie
przeciwpożarowej art. 15 pkt 2-5 i 8). Kolejne, mogące odnosić się do działalności GSR zapisy
precyzują wiele istotnych kwestii. W kolejnych paragrafach mówią między innymi o tym, że:
• § 3. Programy szkolenia, kształcenia i doskonalenia zawodowego powinny obejmować
zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy (zagadnienia związane z działalnością GSR są w
rzeczywistości głównie nastawione na zapobieganie wypadkom, jednak nie pomijają również
1
Pojęcie jest tłumaczeniem angielskiego Rapid Intervention Team i oznacza grupę ludzi, która ma za zadanie dbać o
bezpieczeństwo strażaków na miejscu zdarzenia, głównie pożaru w obiekcie, oraz udzielać pomocy tym, którzy jej
potrzebują. Nie należy sugerować się, że słowo „grupa” używane jest tu w kontekście podobnym do np grupy
ratownictwa wysokościowego, a jedynie do określenia personelu (np. roty, zastępu), któremu przypisano te konkretnie
zadania. Zazwyczaj „grupa” ta tworzona jest doraźnie, choć doświadczenia zagraniczne pokazują, że posiadanie stałego
składu takiej „grupy” wpływa pozytywnie na jej mobilność i skuteczność.
Szymon KOKOT-GÓRA
www.grupaszybkiegoreagowania.prv.pl
zagadnień związanych z udzielaniem pomocy – należy jednak pamiętać, że często działania
takie mogą być prowadzone przy odstąpieniu od zasad uznanych powszechnie za bezpieczne,
gdyż występuje tzw. „stan wyższej konieczności” – ratowanie życia/zdrowia strażaka lub
kilku strażaków).
•
§ 8. Przełożony ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w
dowodzonym lub kierowanym przez siebie zespole oraz za przestrzeganie przez podwładnych
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. (W sposób bezpośredni określa
odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa personelu, zatem wskazuje również osobę, która
winna dbać o odpowiednie przygotowanie personelu do wykonywania danej pracy, w której
pojawiają się zagrożenia w większości zdefiniowane i znane)
•
§ 9. Podstawowym obowiązkiem przełożonego i każdego uczestnika szkolenia pożarniczego
oraz działań ratowniczych jest wykonywanie powierzonych czynności zgodnie z
obowiązującymi przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności:
niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym zagrożeniu życia lub zdrowia
ludzkiego oraz przeciwdziałanie zagrożeniu zgodnie ze swoimi kompetencjami i
doświadczeniem,
w razie zauważenia wypadku natychmiastowe udzielenie pomocy poszkodowanym, wezwanie
lub spowodowanie wezwania fachowej pomocy lekarskiej oraz bezwzględne zawiadomienie
przełożonego,
niezwłoczne zgłaszanie przełożonemu swej przejściowej niesprawności fizycznej lub
psychicznej. (Powyższe zapisy omawiają obowiązki uczestników szkolenia i działań w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz definiują wymagane zachowanie przy
wystąpieniu wypadku, które przewiduje m.in. natychmiastowe udzielenie pomocy
poszkodowanym, co w przypadku działań zgodne jest z proponowaną koncepcją „szybkiego
reagowania”)
§ 10. Podczas akcji ratowniczej dowódca ma obowiązek:
rozpoznawać zagrożenia, informować podwładnych o ich występowaniu oraz wydawać
polecenia dotyczące właściwego zabezpieczenia ludzi przed ich następstwami,
kierować do wszystkich działań gaśniczych i ratowniczych co najmniej dwóch ratowników,
wyznaczając spośród nich dowódcę,
ustalać sygnały i środki alarmowe oraz odwód niezbędny do udzielenia natychmiastowej
pomocy poszkodowanym i zagrożonym,
rozpoznawać i ustalać najbezpieczniejsze drogi odwrotu i ewakuacji,
znać stan osobowy jednostki, którą dowodzi, oraz miejsce przebywania swoich podwładnych,
kontrolować i nadzorować pracę podwładnych oraz stan ich zabezpieczenia na stanowiskach
szczególnie zagrożonych,
w razie zaistnienia wypadku lub nagłego bezpośredniego zagrożenia życia, natychmiast
przystąpić do ratowania poszkodowanych lub zagrożonych,
podczas długotrwałych akcji ratowniczych prowadzonych w niskich lub wysokich
temperaturach albo w obecności czynników szkodliwych dla zdrowia zapewnić odpowiednio
częste wymiany ratowników, możliwości ogrzania się, niezbędne posiłki i napoje, wymianę
butów i odzieży ochronnej oraz rezerwę tych przedmiotów. (Niniejszy paragraf określa m.in.
konieczność zapewnienia na miejscu zdarzenia odpowiedniej ilości personelu do udzielenia
pomocy ewentualnym poszkodowanym w razie wystąpienia wypadku, dodatkowo nakłada
obowiązek natychmiastowego podjęcia działań, co można osiągnąć poprzez wprowadzenie
proponowanych zasad funkcjonowania GSR/personelu zabezpieczającego, który na miejscu
zdarzenia pozostaje w ciągłej gotowości podjęcia natychmiastowych działań. Personel ten
prowadzi stałe rozpoznanie oraz przygotowuje się do natychmiastowego wejścia do działań
poprzez zebranie odpowiedniego sprzętu i przygotowanie środków ochrony osobistej do
bezzwłocznego wykorzystania).
§ 11. W okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności kierujący akcją
ratowniczą jest uprawniony do zarządzenia odstąpienia od zasad powszechnie uznanych za
bezpieczne, z zachowaniem wszelkich dostępnych w danych warunkach zabezpieczeń, jeżeli
1)
2)
3)
•
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
•
Szymon KOKOT-GÓRA
www.grupaszybkiegoreagowania.prv.pl
w ocenie kierującego działaniem ratowniczym, dokonanej w miejscu i czasie zdarzenia,
istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego, w szczególności gdy:
1) z powodu braku specjalistycznego sprzętu zachodzi konieczność zastosowania sprzętu
zastępczego,
2) fizyczne właściwości ratownika mogą zastąpić brak możliwości użycia właściwego sprzętu,
3) jest możliwe wykonanie określonej czynności przez osobę zgłaszającą się dobrowolnie. (Jest
to powtórzeniem zapisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w
sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem
ratowniczym.)
§ 58. 1. Podczas działań ratowniczo-gaśniczych prowadzonych wewnątrz obiektów oraz w
każdym innym przypadku stwierdzenia lub podejrzenia obecności lotnych substancji
toksycznych, a w szczególności tlenku węgla albo innych gazów, par, dymów, pyłów lub
czynników i substancji o właściwościach trujących, duszących, parzących, rakotwórczych,
drażniących itp., oraz tam, gdzie może występować niedobór tlenu w otaczającej atmosferze,
należy stosować izolacyjny, indywidualny sprzęt ochrony dróg oddechowych. (Zapis w sposób
bezpośredni narzuca obowiązek stosowania aparatów ochrony dróg oddechowych, powszechnie
wykorzystywanych podczas działań w strażach pożarnych, w sposób pośredni zatem obliguje do
znajomości zasad bezpiecznego z nich korzystania).
§ 60. 1. Wprowadzając ratowników do strefy zagrożenia należy kontrolować ich czas
przebywania w tej strefie, tak aby zapewnić im w drodze powrotnej dwukrotną ilość powietrza
w stosunku do potrzebnej na wejście. (Jednym z proponowanych rozwiązań związanych z
kompleksowo rozumianą działalnością Grup Szybkiego Reagowania czy personelu
zabezpieczającego jest ewidencja personelu, którą prowadzi się na wiele sposobów. System
ewidencji powinien przede wszystkim być funkcjonalny, czyli zapewniać KDR w każdej chwili
następujące informacje: kto, gdzie, jak długo i w jakich warunkach pracuje. Szczególną, a
właściwie główną uwagę kieruje się na personel działający wewnątrz obiektu, zwłaszcza w
aparatach ochrony dróg oddechowych. Powyższy zapis obliguje do śledzenia czasu pracy w
atmosferze niebezpiecznej w celu umożliwienia personelowi bezpiecznego powrotu. Daje się to
bardzo łatwo połączyć z ogólnie rozumianą ewidencją personelu, tj. wiedzą o miejscu,
czynnościach i stanie bezpieczeństwa każdego ze strażaków. Przy rozbudowanej strukturze
dowodzenia zdarzeniem KDR/sztab może polecić realizację zadań ewidencji wyznaczonej
osobie/grupie osób)
§ 68. Właściwy przełożony ma obowiązek:
1) po założeniu masek przez podwładnych sprawdzić funkcjonowanie izolacyjnego sprzętu
ochrony dróg oddechowych, a zwłaszcza otwarcie dopływu tlenu lub powietrza z butli,
szczelność przylegania maski, szczelność połączeń i złącz oraz wskazania przyrządów
określających ciśnienie tlenu lub powietrza w butlach,
2) zwracać uwagę, aby linki oraz inny sprzęt ubezpieczający, jak również uzbrojenie osobiste
oraz wyposażenie nie powodowało lub nie mogło spowodować unieruchomienia izolacyjnego
sprzętu ochrony dróg oddechowych,
3) przestrzegać ściśle zasady nieprzekraczania dopuszczalnego czasu pracy ustalanego dla
danego typu aparatu oddechowego z jednoczesnym zachowaniem niezbędnej rezerwy czasu
działania ochronnego,
4) w przypadkach trudnych warunków pracy zmniejszyć w odpowiednim stopniu dopuszczalny
czas przebywania osób w obszarze zagrożonym.
5) posługiwać się wcześniej ustalonymi umownymi znakami sygnalizacyjnymi. (Jak powyżej,
mowa jest o bezpiecznej pracy w aparatach ochrony dróg oddechowych. Odpowiedzialność
za bezpieczeństwo personelu spoczywa na właściwym dowódcy).
§ 69. 1. Każda osoba pracująca w pomieszczeniach zadymionych powinna być wyposażona w
sprawnie działający sprzęt oświetleniowy i inny odpowiedni do warunków akcji.
2. W pomieszczeniach zadymionych lub o słabej widoczności należy posuwać się rzędem.
Dowódca powinien badać przed sobą drogę, obecność przeszkód i miejsc niebezpiecznych,
sygnalizować oraz ostrzegać o niebezpieczeństwach. (Przepis nakłada obowiązek wyposażania
Szymon KOKOT-GÓRA
www.grupaszybkiegoreagowania.prv.pl
ratowników kierowanych do działań w sprzęt odpowiedni do prowadzonych czynności/założeń
taktycznych. Licząc się z możliwością prowadzenia działań w warunkach ekstremalnie ciężkich,
GSR powinna zabrać ze sobą cały sprzęt ułatwiający czynności ratownicze).
§ 70. Osoby wprowadzane do pomieszczeń zadymionych, piwnic, kanałów, studni,
zbiorników i innych o skomplikowanym układzie lub do miejsc trudno dostępnych należy
zabezpieczyć tak, aby w razie konieczności można było niezwłocznie udzielić im pomocy. (W
praktyce oznacza to stosowanie lin do oznaczania trasy przemieszczania się, które umożliwią
ekipie kierującej się do udzielenia ewentualnej pomocy sprawne i szybkie odnalezienie
poszkodowanych, nawet w warunkach ograniczonej widoczności. Zamiast liny, funkcję tą może
pełnić linia gaśnicza, jednak zależne jest to od rozpoznania prowadzonego w miejscu i czasie
akcji).
WNIOSKI:
Omawiany temat wydaje się zawiły, gdyż wymaga odniesienia do wielu różnorakich zapisów
prawnych i uregulowań, związanych z bezpieczeństwem personelu wykonującego zadania
mogące zagrażać życiu lub/i zdrowiu. Powstaje przy tym wiele zapytań i zastanawiających
kwestii oraz czasem kontrowersji. Oczywistym powodem jest fakt, iż strażackie grono
prezentuje zbiorowo ogromne doświadczenie oraz zasoby personelowe, rozproszone niemal
równomiernie po całym kraju. Doświadczenia w poszczególnych regionach mogą różnić się od
siebie z wielu powodów. Charakterystyka terenu, warunki infrastruktury miejskiej, rodzaje
zabudowania terenu itp. wszystko to może wpłynąć na przyjęty praktyczny sposób
przeprowadzania różnego rodzaju działań. Przepisy nie definiują do końca i w detalach technik,
metod i trybu postępowania – wiele rozwiązań opiera się na długoletniej i wciąż doskonalonej
praktyce w danym środowisku pożarniczym, definiowanej między innymi przez rejon działania,
ale też szereg innych uwarunkowań. Wiedza ta jest raczej uporządkowana w postaci
podręczników do doskonalenia zawodowego, chociaż ma oczywiście również wpływ na właściwe
uregulowania prawne. Dlatego z pewnością da się zauważyć wiele punktów widzenia na różne
sprawy, nieopisane w sposób szczegółowy w piśmiennictwie i przepisach. Przytaczane były różne
zapisy przemawiające za słusznością podejmowania omawianego typu działań. W wymienionych
aktach prawnych i literaturze specjalistycznej zalecenia i uregulowania prawne mówią również o
pewnych prawidłowościach, które mogą nie do końca być wypełniane podczas ratowania
strażaków. Pamiętajmy jednak o dwóch sprawach: o możliwości odejścia od działań
powszechnie uznanych za bezpieczne oraz odpowiedzialności ciążącej na osobie
podejmującej taką decyzję, co sprowadza nas ostatecznie do rozpoznania i oceny sytuacji w
czasie i na miejscu zdarzenia.
O autorze:
kpt. mgr inż. Szymon Kokot-Góra jest absolwentem SGSP (studia inżynierskie 2003 i magisterskie 2005),
gdzie obronił pracę magisterska pt. „Analiza potrzeb wprowadzenia grup szybkiego reagowania w
działalności taktycznej Państwowej Straży Pożarnej”. W sierpniu 2003 podjął służbę w JRG 1 KM PSP w
Olsztynie (woj. Warmińsko-Mazurskie). Od kwietnia 2005 roku funkcjonariusz KW PSP w Olsztynie
(www.kwpsp.olsztyn.pl). Szymon Kokot-Góra jest również organizatorem ćwiczeń o tematyce GSR
przeprowadzonych m.in. w Ośrodku Szkolenia KW PSP w Olsztynie oraz w Komendzie Miejskiej PSP w
Olsztynie. Współpracuje z eGSR przy OSP Przyszowice tłumacząc teksty i rozpowszechniając ideę Grup
Szybkiego Reagowania w straży pożarnej. Jest autorem i współautorem artykułów omawiających
zagadnienia samoratowania oraz udzielania pomocy poszkodowanemu strażakowi.
Wydział Organizacji i Nadzoru
KW PSP w Olsztynie
tel.: 089 522 92 23
faks: 089 522 95 05
[email protected]
Copyright © 2007. Nieodpłatne rozpowszechnianie niniejszego artykułu jest dozwolone pod warunkiem niedokonywania w nim
żadnych zmian. Zdjęcia zamieszczone w tym artykule stanowią własność autorów.