Ostoja Augustowska Puszcza Augustowska

Natura 2000
w gminie Płaska
P
owierzchnia tej ptasiej ostoi zamyka
w swych granicach 134 377.7 ha. Obszar
ten jest znacząco większy, ale w dużej
mierze pokrywa się z powierzchnią wyżej
opisanej Ostoi Augustowskiej.
Procentowy udział poszczególnych powierzchni klas siedlisk wskazuje na małe
różnice pomiędzy obydwoma obszarami sieci
Natura 2000. W przypadku ostoi Puszcza Augu- 2
stowska zyskały najmocniej siedliska rolnicze,
straciły najbardziej lasy iglaste, a pozostałe obszary siedlisk zmieniły się co
najwyżej o 2% powierzchni:
lasy iglaste 59%
lasy mieszane 14%
siedliska rolnicze 13%
wody śródlądowe 5%
lasy liściaste 4%
łąki i zarośla 4%
torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki 1%
Ostoja ta obfituje w bogaty ilościowy i różnorodny gatunkowo świat ptaków.
Stwierdzono tu co najmniej 40 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, a 18 gatunków wpisanych jest do Polskiej Czerwonej
Księgi. Gniazduje tu przynajmniej 1% krajowej populacji następujących
gatunków ptaków: bąk, błotniak stawowy i łąkowy, bocian czarny, cietrzew,
dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty oraz zielonosiwy, gadożer, głuszec, kania
czarna i ruda, kraska, łabędź krzykliwy, orlik krzykliwy, żuraw, włochatka,
podgorzałka, puchacz i trzmielojad.
Ornitolodzy podczas obserwacji terenowych odnotowali tu następujące
liczby ptaków w sezonie lęgowym: bąk – 20 samców, bocian czarny 27–39 par,
łabędź krzykliwy 1 para, trzmielojad 50–75 par, kania czarna 2-5 par, kania
ruda 4–7 par, bielik 1–2 par, gadożer 1 para, błotniak stawowy 30–60 par, błotniak łąkowy 6–7 par, orlik krzykliwy 40–51 par, głuszec 110-150 samców, żuraw
90–110 par, puchacz 3 terytoria lęgowe, włochatka 20–25 samców, zimorodek
11 par, dzięcioł zielonosiwy 25–30 par, dzięcioł białogrzbiety 35–50 par, dzięcioł trójpalczasty 25–30 par, cietrzew 65–80 samców.
Najważniejszymi zagrożeniami dla przyrodniczych zasobów ostoi Puszcza
Augustowska są: eutrofizacja wód, intensyfikacja budownictwa mieszkaniowego i drogowego oraz zarastanie terenów otwartych przez krzewy i drzewa.
1. Tokujący głuszec w Puszczy Augustowskiej
2. Puszczański bór
Ostoja Augustowska
(PLH200005)
Puszcza Augustowska
(PLB200002)
1
O
stoja typu siedliskowego o powierzchni 107 068,7 ha. W swych granicach
ma prawie cały obszar krajowej części Puszczy Augustowskiej - puszczy
która jest jedną z najlepiej zachowanych przyrodniczo i największych
przestrzeni leśnych w tej części kontynentu. Ostoja w większości terytorium
leży na Równinie Augustowskiej, która zbudowana jest z bardzo płaskich,
rozległych stożków utworzonych ze żwirów i piasków naniesionych tu przez
topniejący lądolód. Tylko jej północno-wschodni fragment leży w granicach
Pojezierza Wschodniosuwalskiego. Lasy ostoi podzielone są na zlewnię
Wisły i Niemna. Do pierwszej wpływa rzeka Netta, odprowadzając m.in. wody
Rospudy, Blizny i Szczeberki, a do Niemna uchodzi Czarna Hańcza. Tutejszy
krajobraz urozmaicają polodowcowe jeziora rynnowe, przeważnie o układzie
równoleżnikowym m.in. Sajno i Mikaszewo, a czasem południkowym jak
np. Serwy.
Specyficznym wyróżnikiem puszczańskich lasów jest duży udział świerka,
a także wielu gatunków borealnych takich jak chociażby: brzoza niska,
wełnianeczka alpejska i wielosił błękitny. Z kolei wiele spośród gatunków
roślin zachodnioeuropejskich w regionie tym osiąga swą wschodnią granicę
zasięgu. Często też przedstawiciele flory licznie występujący w zachodniej
czy środkowej Polsce są tu nieobecni, mowa tu m.in. o: jodle, lipie szerokolistnej, buku, jaworze i dębie szypułkowym.
Wśród drzewostanów przeważają bory sosnowe i sosnowo-świerkowe
o częściowo naturalnym charakterze. Zdecydowanie mniej jest borów mieszanych. Głównie w południowej części ostoi dużą powierzchnię porastają olsy.
Swego rodzaju perełką miejscowych drzewostanów są lasy występujące na
torfowiskach, których wiek nierzadko przekracza 180 lat. W ich runie rośnie
duża liczba gatunków borealnych.
W Puszczy Augustowskiej torfowiska są mocno zróżnicowane. Trafimy tu na
torfowiska wysokie, jak np. jedno z największych w kraju – Kuriańskie Bagno,
także na torfowiska niskie, jak to nad Rospudą i niektórymi jeziorami oraz na
torfowiska przejściowe otaczające wiele z tutejszych jezior dystroficznych.
1. Sosnowy bór w Puszczy Augustowskiej
2. Malowniczy pejzaż Jeziora Mikaszewo
1
2
1
2
3
Udział procentowy różnych klas siedlisk potwierdza wybitnie leśny charakter
ostoi:
lasy iglaste 65%
lasy mieszane 16%
siedliska rolnicze 8%
lasy liściaste 4%
wody śródlądowe 4%
łąki i zarośla 2%
torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód i młaki 1%.
Ostoja Augustowska tworzy ważny korytarz ekologiczny, którym przemieszczają się rośliny i zwierzęta pomiędzy kompleksami leśnymi środkowej
i wschodniej Europy. Dotyczy to również wilka i rysia, które mają tu w Puszczy
swe najbardziej stabilne populacje nizinne. Liczna jest tu wydra i jej częsty
sąsiad bóbr. Poza tymi gatunkami występuje tu jeszcze cały szereg zwierząt
ważnych dla całego kontynentu europejskiego, wymienionych w Załączniku
II Dyrektywy, a są to: traszka grzebieniasta, kumak nizinny, żółw błotny, minóg
strumieniowy, ślimak - poczwarówka zwężona oraz dwa motyle: czerwończyk
nieparek i fioletek. Wyjątkowo bogaty jest świat ptaków, ale o tym w poniższym opisie ostoi ptasiej – Puszcza Augustowska.
Najcenniejsze i najbardziej zagrożone typy siedlisk z Załącznika I Dyrektywy
zajmują 12% powierzchni ostoi, a spośród nich te największe pod względem
obszaru to:
bory i lasy bagienne,
starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami
z Nympheion, Potamion,
grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne,
łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe,
ciepłolubne dąbrowy,
górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk
i mechowisk,
twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic,
torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą,
naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne,
torfowiska przejściowe i trzęsawiska,
torfowiska nakredowe.
Rozległe i wyjątkowo ważne w ostoi są lasy bagienne, a szczególnie cenne
wśród nich to lasy sosnowo-brzozowe. To dla nich najważniejsze w kraju
miejsce. Mają one charakter leśnego torfowiska przejściowego, a w ich runie
rosną rzadkie gatunki roślin, które trafiły do Polskiej Czerwonej Księgi. Mowa
tu m.in. o dwóch małych, trudnych do zauważenia storczykach: wyblinie
jednolistnym i żłobiku koralowym.
Wyjątkową wartość przedstawiają
również różnego typu otwarte torfowiska, wśród których szczególna
uwagę warto zwrócić na torfowiska
nakredowe z porastającą je byliną
torfotwórczą – kłocią wiechowatą.
Najcenniejsze torfowiska zlokalizowane są w dolinie Rospudy.
4
Do kolejnych ważnych przyrodniczo
siedlisk Ostoi Augustowskiej należą jeziora o bardzo zróżnicowanej produktywności biologicznej zwanej trofią. Warto podkreślić, że w wodach niektórych jezior
rozwijają się podwodne łąki ramienicowe, gdzie indziej dobrze się mają populacje
spokrewnionej z rosiczką, a odżywiającej się zooplanktonem, aldrowandy.
Trzeba podkreślić, że wielkość populacji czterech gatunków roślin znajdujących się w Załączniku II Dyrektywy, a rosnących w tutejszej ostoi tj.: skalnica
torfowiskowa, sasanka otwarta, aldrowanda pęcherzykowata i lipiennik
Loesela jest znacząca w skali całego kraju, a np. lipienniki i skalnice rosnące
nad słynną Rospudą, tworzą najbogatsze ilościowo stanowiska w Polsce.
W Ostoi Augustowskiej wykryto cały szereg rzadkich roślin naczyniowych z których 35 odnotowanych jest w Polskiej Czerwonej Księdze i na czerwonej liście.
Wśród odnalezionych tu aż 24 gatunków storczykowatych jest też miodokwiat
krzyżowy, który w naszym kraju rośnie tylko i wyłącznie nad Rospudą. Taką
niezwykłą rzadkością jest też paproć – podejźrzon wirginijski.
Tutejsze mszysto-turzycowe torfowiska niskie i przejściowe są prawdziwą skarbnicą roślin rzadkich i ginących. Poza wymienionymi już wcześniej roślinami rosną
tu m.in. takie rarytasy jak: wełnianka delikatna, turzyca strunowa, wątlik błotny,
wierzba lapońska czy też mech o oryginalnej nazwie - parzęchlin trójrzędowy.
Atrakcyjnie florystycznie są również widne bory mieszane i lasy zbliżone do
świetlistej dąbrowy, gdzie rosną jeszcze obficie rośliny wymagające dużej
ilości światła takie jak: sasanka otwarta czy też traganek duński.
Bogactwu roślin sprzyjają również ekstensywnie użytkowane polany leśne
i pastwiska. Warto też pokreślić, że gatunki obce, inwazyjne, które z powodzeniem kolonizują inne obszary kraju, w Puszczy nie występują wcale lub też
w symbolicznej tylko ilości.
Do niedawna największym zagrożeniem dla Ostoi Augustowskiej było planowane poprowadzenie przez nią drogi ekspresowej Via Baltica. Odstąpiono
jednak od tego zgubnego dla przyrody pomysłu. Obecnie do szkodliwych
zjawisk zaliczyć trzeba wycinkę starodrzewi, zalesianie łąk i muraw, a także
wprowadzanie obcych gatunków drzew i krzewów. Do innych groźnych działań zalicza się rozwój budownictwa na brzegach jezior, obniżanie poziomu
wód gruntowych, eutrofizację jezior i zaniechanie ekstensywnej gospodarki
łąkowej i pastwiskowej. Co zaskakujące, sprawcą jednego z poważnych
zagrożeń dla jednego z elementów przyrody ostoi nie jest człowiek, tylko
bóbr. Ssak ten, poprzez budowę tam i podnoszenie poziomu wody sprawia, że
cenne zbiorowiska mechowisk
niskoturzycowych występujące 1. Wigierski Park Narodowy – bezodpływowe jezioro
typu suchar charakterystyczne dla Suwalszczyzny
przy mniejszych jeziorach są
2. Rzadki dzięcioł trójpalczasty zasiedla Puszczę
zalewane przez wodę i w ich
Augustowską
miejsce wchodzą zwarte szu3. Płaska – kwitnące licznie pierwiosnki wyniosłe
wary utworzone zwykle przez
nad brzegiem Jeziora Krzywego
pospolitą trzcinę.
4. Chroniony widłak jałowcowaty