tutaj

Prawo
30
Opłaty i kary
„Zanieczyszczający płaci”
Przedsiębiorstwa korzystające ze środowiska mają obowiązek uiszczania opłat m.in. za ścieki wprowadzone do wód i do ziemi oraz gazy i pyły, emitowane do atmosfery. Pod koniec ub.r. zmieniły się
przepisy dotyczące opłat i kar za korzystanie ze środowiska w tym zakresie.
W
eszły w życie nowelizacje ustaw Prawo
ochrony środowiska1 („P.o.ś.”) oraz Ustawy
z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania
emisjami gazów cieplarnianych i innych
substancji2 („s.z.e.”) 31 grudnia 2010 r. Ustawa nowelizacyjna3 została przyjęta przez Sejm 3 grudnia 2010
r., a po uzyskaniu podpisu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 28 grudnia 2010 r. została opublikowana w Dzienniku
Ustaw.
Nowelizacja, choć objętościowo skromna, reguluje istotne
zagadnienia z punktu widzenia przedsiębiorstw korzystających
ze środowiska. Zmianie uległy przepisy dotyczące opłat i kar
za korzystanie ze środowiska za: ścieki wprowadzone do wód
i do ziemi w zakresie podwyższonych opłat za korzystanie
ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych, a także
gazy i pyły wprowadzone do powietrza w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska.
Ścieki – regulacje prawne
W polskim systemie prawnym funkcjonuje system opłat
za szczególne korzystanie ze środowiska, w tym ze środowiska wodnego. Za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi
(szczególne korzystanie z wód) ponoszone są opłaty, których
wysokość zależy od rodzaju substancji zawartych w ściekach,
ich ilości oraz rodzaju. Za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska wodnego naliczane są
administracyjne kary pieniężne. Termin płatności tych zobowiązań może być odroczony na okres niezbędny do przeprowadzenia przedsięwzięcia zmierzającego do usunięcia przy-
Wed³ug nowych zasad, w 2013 r. nie bêdzie
określonych wzorów dla wprowadzanych
gazów lub py³ów do powietrza, a podmiot korzystaj¹cy ze środowiska zostanie zobowi¹zany do
przed³o¿enia marsza³kowi województwa do koñca lutego 2014 r. wykazu za ca³y 2013 r.
czyn ich ponoszenia. Możliwość taką daje ujęcie danego przedsięwzięcia w zapisach Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK).
Pierwszym przepisem znowelizowanym Ustawą z 3 grudnia
2010 r. jest art. 317 ust. 1a P.o.ś. Zgodnie z jego brzmieniem
sprzed nowelizacji, termin płatności opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej kary pieniężnej odracza się także
na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska obowiązanego do jej uiszczenia, jeżeli przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych
opłat lub administracyjnych kar pieniężnych jest ujęte w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych – wprowadzonym Obwieszczeniem Ministra Środowiska z 2 lipca 2010 r.4
– i nie naruszono terminu jego realizacji, określonego w KPOŚK.
Dotychczas termin ten, dla aglomeracji o równoważnej liczbie
mieszkańców (RLM) powyżej 15 000, określony był na 31 grudecomanager 4/2011
eco
nia 2010 r. Zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy – Prawo wodne5 przez
jednego równoważnego mieszkańca rozumie się ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyrażony jako
wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na
tlen w ilości 60 g tlenu na dobę.
Potrzeba modyfikacji
Jak wynika z treści uzasadnienia projektu ustawy nowelizacyjnej z 3 grudnia 2010 r., prowadzona sprawozdawczość
z realizacji przedsięwzięć ujętych w KPOŚK oraz informacje
od gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych
wskazują na opóźnienia w terminowej realizacji inwestycji
w aglomeracjach powyżej 15 000 RLM, ujętych w aktualizacji
KPOŚK. W przypadku niedotrzymania przez gminę ujętego
w KPOŚK terminu wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnię
ścieków, warunkującą osiągnięcie odpowiedniego efektu ekologicznego, podmiot odprowadzający ścieki do środowiska
wodnego, w tym wypadku przedsiębiorstwo wodociągowokanalizacyjne lub gmina, ponosi podwyższone o 500% opłaty
za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi.
Skutkiem pobierania od gmin podwyższonych opłat
za szczególne korzystanie z wód oraz administracyjnych kar
pieniężnych może być dodatkowe obciążenie ludności korzystającej z usług kanalizacyjnych świadczonych przez te systemy w wyniku podwyższenia przez usługodawcę taryf za usługi, a w niektórych przypadkach nawet bankructwem wielu
przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych.
Zmiany nowelizacyjne
W związku z zaistniałą sytuacją, ustawodawca zidentyfikował potrzebę zmian w celu wydłużenia czasu na wykonanie inwestycji ujętej w KPOŚK, tak aby usunąć przyczyny ponoszenia
podwyższonych opłat lub kar administracyjnych. Dokonując nowelizacji przepisu art. 317 ust. 1a, przesunął wymagany termin
realizacji przedsięwzięcia z końca 2010 r. na koniec 2015 r.
Ta data jest aktualnie zbieżna z terminem ustanowionym dla
mniejszych oczyszczalni (dla aglomeracji od 2000 do 15 000
RLM). Dla wszystkich budowanych i przebudowywanych
oczyszczalni ujętych w KPOŚK istnieje aktualnie możliwość
wnioskowania o odroczenie terminu płatności opłaty podwyższonej za wprowadzanie ścieków w przypadku braku wymaganego pozwolenia wodnoprawnego. Dla takich oczyszczalni wymagane będzie jednak – co najmniej raz na sześć miesięcy
– przedkładanie marszałkowi województwa informacji o przebiegu realizacji tego przedsięwzięcia. Niemniej jeżeli zostanie
ono sfinalizowane do końca 2015 r., to odroczone opłaty i kary
będą umorzone.
Emisja gazów
lub pyłów do powietrza
W myśl przepisu art. 273 ust. 1 pkt 1 P.o.ś. opłata za korzystanie ze środowiska jest nakładana m.in. za wprowadzanie
Prawo
Opłaty i kary
31
gazów lub pyłów do powietrza. Jednocześnie za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska ponoszona jest kara administracyjna. Reguły uiszczania przedmiotowej opłaty uregulowane zostały w przepisach
art. 285-288 P.o.ś.
Jednocześnie Ustawa z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji nie tylko
wprowadzała niezależne, nowe regulacje prawne dotyczące
emisji, ale również ingerowała w przepisy innych aktów prawnych, w tym P.o.ś. Zgodnie z art. 56 pkt 7 s.z.e. w pierwotnym
brzmieniu, przewidziane przepisami art. 285-288 P.o.ś. nowe zasady w zakresie m.in. uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza,
miały wejść w życie 1 stycznia 2010 r. Data ta została następnie
przesunięta przez ustawodawcę na 1 stycznia 2011 r. Termin ten
jednak również okazał się zbyt wczesny.
Podkreślić trzeba, że uchylony przepisem art. 56 pkt 9
s.z.e., przepis art. 287 ust. 1 pkt 1 P.o.ś. (Podmiot korzystający
ze środowiska powinien prowadzić aktualizowaną co pół roku
ewidencję zawierającą odpowiednio: informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz
dane, na podstawie których określono te ilości) w rzeczywistości nadal obowiązuje na mocy przepisu przejściowego z art.
60a ust. 1 s.z.e. Jego obowiązywanie ograniczone jest jednak
czasowo tylko do 31 grudnia 2012 r. Tym samym od 2013 r.
prowadzenie ewidencji dotyczącej wprowadzanych gazów
i pyłów do powietrza nie będzie wymagane z mocy ustawy,
co pewnie utrudni weryfikację i kontrolę wysokości należnej
opłaty. Ponadto brak takiej ewidencji nie będzie mógł być
od 2013 r. karany grzywną na mocy art. 359 P.o.ś.
Nowe zasady
Nowelizacja ustaw P.o.ś. oraz s.z.e., uchwalona 3 grudnia
2010 r., a obowiązująca od 1 stycznia 2011 r., miała przede
wszystkim na celu przesunięcie ustawowych terminów odnoszących się do opłat za korzystanie ze środowiska oraz modyfikację przepisów dotyczących kar administracyjnych za naruszanie przepisów ustawy. Rozwiązania zaproponowane przez
ustawodawcę mają z jednej strony odciążyć jednostki gminne
w zakresie realizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, a z drugiej odsunąć w czasie obowiązywanie przepisów, regulujących zasady naliczania opłat za korzystanie ze środowiska w zakresie emisji do powietrza gazów
i pyłów. Bez względu na merytoryczną ocenę zasadności rozwiązań nowelizacyjnych, niewątpliwie niosą one za sobą walor porządkowy w zakresie przepisów P.o.ś.
Prowadzenie nowelizacji prawa z zakresu regulacji ochrony powietrza wymaga dużej ostrożności. Jak bowiem wskazuje przykład przepisu art. 287 ust. 1 pkt 1 P.o.ś., mimo jego
fizycznego wykreślenia z treści aktu normatywnego, nadal
on obowiązuje i pozostanie tak do 31 grudnia 2012 r.
Z punktu widzenia przedsiębiorcy, który podlega omawianym przepisom prawa, sytuacja taka jest nie tylko niekomfortowa, ale i niebezpieczna. Zapoznanie się bowiem z obowiązującym tekstem ustawy P.o.ś. może być mylące, a w konsekwencji skutkować niewypełnieniem wszystkich obowiązków
z niej wynikających. To z kolei może implikować nałożenie
kary administracyjnej na podmiot niedochowujący obowiązków wynikających z ustawy.
Należy wspomnieć o zmianie przepisu art. 62 s.z.e., którego nowelizacja spowodowała przesunięcie o dwa lata
(do 1 stycznia 2013 r.) wejście w życie nowych zasad naliczania opłaty za korzystanie ze środowiska, określonych w art.
Prowadzenie nowelizacji prawa z zakresu regulacji ochrony powietrza wymaga du¿ej
ostro¿ności. Jak bowiem wskazuje przyk³ad przepisu art. 287 ust. 1 pkt 1 P.o.ś., mimo jego fizycznego wykreślenia z treści aktu normatywnego, nadal on obowi¹zuje i pozostanie tak do 31 grudnia
2012 r.
285-288 P.o.ś., a dotyczących opłat za wprowadzanie gazów
lub pyłów do powietrza, które miały obowiązywać od 2011 r.
W rezultacie, za lata 2011-2012, opłaty za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza będą wnoszone nadal na dotychczasowych zasadach. W myśl zmienionego przepisu przejściowego w art. 60a ust. 1 s.z.e. do opłaty za wprowadzanie gazów
lub pyłów do powietrza, o której mowa w art. 273 ust. 1 pkt 1
P.o.ś., należnej za okres do 31 grudnia 2012 r., stosuje się przepisy art. 285-288 P.o.ś. w dotychczasowym brzmieniu.
Nowe zasady będą obowiązywały dopiero od 2013 r., lecz
wg przepisów przejściowych opłaty za 2013 r. będzie trzeba
wnosić w oparciu o następujące zasady (art. 285 ust. 3-5 P.o.ś.
w związku z art. 60a ust. 2 i art. 62 s.z.e.): do 31 lipca 2013 r.
za I półrocze 2013 r. – w wysokości 50% sumy opłat za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza należnych za I i II półrocze 2012 r., oraz do końca lutego 2014 r. za II półrocze
2013 r. – w wysokości ustalonej na podstawie wielkości rocznej rzeczywistej emisji (określonej w rocznym raporcie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 s.z.e.), pomniejszonej o kwotę opłaty
uiszczonej za pierwsze półrocze.
Nowelizacja dotyczy również wykazów dotyczących opłat.
Według nowych zasad, w 2013 r. nie będzie określonych wzorów dla wprowadzanych gazów lub pyłów do powietrza,
a podmiot korzystający ze środowiska zostanie zobowiązany
do przedłożenia marszałkowi województwa do końca lutego
2014 r. wykazu za cały 2013 r.
Wykaz sporządzony ma być na podstawie informacji zawartych w raporcie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 s.z.e.,
uwzględniającym informacje o rodzajach substancji wprowadzonych do powietrza, wielkości emisji oraz wysokości opłat
za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza uiszczonych
za poprzedni rok kalendarzowy (art. 286 ust. 2-4 P.o.ś.).
Cele nowelizacji
Źródła
1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU
z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.).
2. Ustawa z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (DzU z 2009 r. nr 130, poz. 1070 z późn. zm.).
3. Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (DzU z 2010 r. nr 249 poz. 657).
4. Obwieszczenie Ministra Środowiska z 2 lipca 2010 r. w sprawie ogłoszenia krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych oraz
jego dwóch aktualizacji (MP z 2010 r. nr 58, poz. 775).
5. Ustawa z 18 lipca 2001 – Prawo wodne (DzU z 2005 r. nr 239, poz.
2019 z późn. zm.).
Maciej Jóźwiak,
adwokat, Wierzbowski Eversheds
ecomanager 4/2011
eco