KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA W PRACY NAUCZYCIELA

WYKORZYSTANIE KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ
W PRACY NAUCZYCIELA
Opracowanie: Ewa Barczak
„Ruch jest drzwiami do uczenia się.”(P. Dennison)
1) GENEZA I CELE KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ
Wyraz „kinezjologia” wywodzi się od greckiego rdzenia „kinesis” oznaczającego
ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego. Pedagogiczna
kinezjologia jest systemem umoŜliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich
potencjalnych moŜliwości zablokowanych w ciele.
Została opracowana w USA w latach siedemdziesiątych XX wieku przez
P. Dennisona, jego Ŝonę i ich współpracowników. Dała początek nowemu sposobowi
myślenia i postępowania w terapii. Wprowadziła model holistycznego spojrzenia na
człowieka, w którym ciało i umysł traktowane są jako całość.
Dennisonowie, tworząc swoją metodę, wykorzystali wiedzę o budowie
i funkcjonowaniu ciała i jego szczególnej części – mózgu. Odpowiedzieli na pytania
dotyczące najbardziej sprzyjających warunków do funkcjonowania organizmu ludzkiego,
nazywanego
w
kinezjologii
systemem
„ciało
–
intelekt”.
Jednym
z podstawowych czynników jest odpowiedni poziom wody w komórkach.
Woda stanowi 70 – 80 % ludzkiego organizmu i bierze udział we wszystkich procesach
zachodzących w ciele. Mimo to, dopiero Dennisonowie podkreślili wagę
i znaczenie picia czystej wody.
Kolejne warunki efektywnego działania to: jasność myślenia, aktywność,
pozytywne nastawienie oraz ciągła gotowość do uczenia się i przetwarzania informacji.
Warto podkreślić, Ŝe kinezjologia uczenie się rozumie bardzo szeroko – uwaŜa, Ŝe proces
ten odbywa się w kaŜdej sytuacji Ŝyciowej.
Korzystając z doświadczeń medycyny wschodu, Dennison włączył
do swojej metody niektóre elementy akupresury, by podnieść jej efektywność.
W ten sposób powstała metoda, która korzystając z wiedzy o neurofizjologii mózgu,
w szczególności o zróŜnicowanych funkcjach półkul mózgowych, prawidłowościach
tworzenia się nowych połączeń między nimi oraz o tym, jakie są najbardziej sprzyjające
warunki do pracy naszego układu nerwowego, pozwala podnieść sprawność zarówno
zmysłów, jak i całego systemu „ciało – intelekt”, a co za tym idzie – wykorzystywać
potencjał intelektualny w coraz większym stopniu.
P. Dennison, opracowując metodę kinezjologii edukacyjnej, szukał drogi
wyjścia z własne dysleksji oraz problemów ze wzrokiem.
Jako lekarz i pedagog, pracował z dziećmi i dorosłymi mającymi trudności w uczeniu się
i ogólnym funkcjonowaniu. Opracował zestaw ćwiczeń zwany Gimnastyką Mózgu,
dzięki którym wszystkie części mózgu współpracują, Ŝeby poprawić wybraną
umiejętność.
2) PREFERENCJE W UCZENIU SIĘ
Powszechnie sądzi się, Ŝe częścią ciała, za pomocą której uczymy się jest mózg.
Jednak stwierdzenie to obejmuje tylko część prawdy, poniewaŜ mózg nie jest
samowystarczalny. Potrzebuje informacji dostarczanych od innych części ciała.
W procesie uczenia się uczestniczą takŜe oczy, uszy, ręce, i nogi. To za pomocą
doskonale przystosowanych narządów zmysłów mózg otrzymuje informacje ze świata
zewnętrznego
Jednak nie wszyscy ludzie w taki sam sposób uŜywają części ciała biorących udział
w procesie uczenia się. Wolą na przykład posługiwać się jedna ręką niŜ drugą. To samo
dotyczy ucha, oka czy nogi.
Kiedy sygnały docierają do mózgu, wtedy równieŜ organizm preferuje jedną
z półkul. Taka tendencja do preferowania jednej ze stron nazywa się dominacją literalną.
Jest ona dla kaŜdego człowieka wrodzona. Odkryto, Ŝe istnieją 32 rodzaje profili
dominacji.
Kiedy uczymy się czegoś nowego lub jesteśmy w sytuacji stresującej, mamy bardziej
wyostrzone te zmysły, które znajdują się po przeciwnej stronie w stosunku do
dominującej półkuli mózgowej. Przykład: JeŜeli dominująca półkula mózgowa jest po
lewej stronie, a dominujące oko po prawej, to człowiek w sytuacji nowej (stresującej) ma
łatwość uczenia się za pomocą wzroku. To samo dotyczy ręki, ucha, nogi.
W kinezjologii edukacyjnej stawiamy sobie za cel uzyskanie stanu
zintegrowanej pracy obu półkul. Stan ten jest kluczem do wyŜszego rozumowania
i kreatywności. Jeśli nie występuje, w trakcie uczenia się czegoś nowego lub pod
wpływem stresu niedominująca półkula mózgu ma tendencję do „wyłączania się”, a jej
funkcję przejmuje dryga półkula. Do optymalnego uczenia się potrzebujemy obu półkul
pracujących razem.
3) DWIE PÓŁKULE MÓZGU
Mózg człowieka składa się z dwóch półkul połączonych zwojem włókien nerwowych
zwanych ciałem modzelowatym. Półkula logiczna (najczęściej lewa) pozwala dostrzegać
szczegóły. W półkuli gestalt (zwykle prawej) zachodzą całościowe procesy dotyczące
wyobraźni, rytmu, emocji i intuicji. Odkryto, Ŝe dla wszystkich osób z dominacją tej
półkuli ruch jest podstawą uczenia się. Nasza szkoła często krzywdzi prawomózgowców.
Jeśli nie są oni nauczeni uŜywania lewej półkuli, zwykle w chwilach stresu nie radzą
sobie w szkole.
ZADANIA PÓŁKUL MÓZGU:
LOGICZNA
Przetwarzanie od szczegółu do całości
Części języka
Składnia, semantyka
Litery, literowanie
Liczby
Techniki w sporcie, muzyce, sztuce
Analiza i logika
Szukanie róŜnic
Kontrolowanie uczuć
Ukierunkowanie języka
GESTALT
Przetwarzanie od całości do szczegółu
Rozumienie języka
WraŜenia, emocje, znaczenie
Rytm, dialekt, zastosowanie
Ocena zastosowanie
Przepływ i ruch
Intuicja i opinia
Szukanie podobieństw
WyraŜanie uczuć
Preferowanie szkicowania, manipulowanie
rękami
Planowanie, konstruowanie
Myślenie przyczynowe
Ukierunkowanie na przyszłość
Poczucie czasu
Ukierunkowanie na strukturę
Spontaniczność, płynność
Myślenie równoczesne
Ukierunkowanie na teraz
Mniejsze poczucie czasu
Ukierunkowanie na ludzi
Ciało modzelowate łączące półkule, pozwala na szybki dostęp do obu półkul. Rezultatem
dobrej komunikacji pomiędzy półkulami jest całościowe, zintegrowane myślenie. Im
większe aktywowanie obu półkul, tym więcej połączeń powstaje w ciele modzelowatym.
Im więcej połączeń, tym szybciej przebiegają procesy między obiema półkulami, co
powoduje, Ŝe jesteśmy zdolni do inteligentniejszego działania. Jak wykazały badania,
tylko 4 – 5% uczniów posiada zintegrowaną pracę półkul mózgowych.
4) GIMNASTYKA MÓZGU W PRACY Z UCZNIAMI
Gimnastyka Mózgu, stanowiąca bazową część kinezjologii edukacyjnej umoŜliwia
uczniom włączanie tych części mózgu, które były dla nich do tej pory niedostępne. Daje
moŜliwość umiejętnego stymulowania ciała i umysłu, przygotowania się do Ŝycia
i uczenia się w sposób harmonijny i zintegrowany. Niektórzy sądzą, Ŝe te ćwiczenia są
zbyt proste, aby działały, ale doświadczenie pokazało, Ŝe coś tak prostego i naturalnego
moŜe być źródłem cudów.
Jako przykład moŜe słuŜyć praca z uczniami mającymi trudności w czytaniu
i pisaniu. Jedną z waŜniejszych ich przyczyn jest niewłaściwa praca oczu: brak wspólnej
pracy
gałek
ocznych,
łatwości
patrzenia
w
róŜnych
kierunkach
i umiejętności wodzenia w poziomie i w pionie.
Odpowiednio dobrane ćwiczenia (np. ósemki dla wzroku, punkty przestrzeni) zmieniają
nieprawidłowy schemat pracy oczu, wspomagają łatwość czytania i rozumienia oraz
zapobiegają zmęczeniu.
W Gimnastyce Mózgu jest blok ćwiczeń usprawniających koordynację oczu
z rękami, a więc ułatwiających pisanie. Jedną z przyczyn trudności i niechęci do pisania
jest nadmierne napięcie mięśniowe, np. pleców, szyi, łokci, nadgarstków czy palców.
Często dochodzi do tego nieprawidłowe trzymanie narzędzia do pisania, powodujące
bóle ręki i uniemoŜliwiające płynność ruchów.
Poprawę w tej dziedzinie moŜna uzyskać poprzez systematyczne stosowanie ćwiczeń:
pozycja Dennisona, słoń, krąŜenie szyją, oddychanie przeponowe, sowa, wypady.
Z powodzeniem moŜna je wykorzystać na lekcjach.
Ruchy naprzemienne z kolei powodują wzrokowe, słuchowe, i kinestetyczne
przekraczanie linii środkowej, usprawniając narząd wzroku i koordynację pracy rąk.
Doskonałym ćwiczeniem poprawiającym płynność ruchów i koordynację oko – ręka
w róŜnych polach widzenia jest „rysowanie oburącz” w powietrzu lub na kartce.
„Leniwa ósemka” jest ćwiczeniem zmniejszającym napięcie mięśni, integrującym pracę
lewego i prawego oka oraz rąk. Powoduje przekraczanie linii środkowej ciała.
Dzięki wpisywaniu liter w „ósemkę”, uczniowie nie mylą podobnych liter (p, b, d, g)
oraz nie mają trudności z pisaniem we właściwych linijkach.
Wszystkie ćwiczenia Gimnastyki Mózgu wykonywać naleŜy spokojnie, zwracając
uwagę na prawidłowe oddychanie (wdech nosem, wydech ustami). Dobrze jest je
urozmaicać, wprowadzać przybory (np. szarfy czy baloniki). Powinny być one zabawą,
a nie obowiązkiem. Dzieci chętnie wykonują je przy muzyce, tworząc często oryginalne
pomysły np. ruchów naprzemiennych.
5) PODSUMOWANIE
Kinezjologia edukacyjna P. Dennisona skierowana jest do kaŜdego człowieka,
niezaleŜnie od jego intelektualnego, emocjonalnego i fizycznego rozwoju. Praktyka
wykazała niezwykłą skuteczność tej metody w pracy z dziećmi zdolnymi, dyslektykami,
dziećmi z zaburzeniami rozwoju, o cechach autystycznych, z upośledzeniem
umysłowym, dysfunkcjami w zakresie ruchu.
Zainteresowanych odsyłam na stronę internetową Międzynarodowego Instytutu
Neurokinezjologii w Warszawie, gdzie moŜna zapoznać się z ofertą szkoleń, zamówić
publikacje i pomoce oraz przeczytać ciekawe artykuły: www.kinesiology.pl.
LITERATURA
Hannaford C.: Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii
Edukacyjnej. Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 1998
Hannaford C.: Profil Dominacji. MIN, Warszawa 2003
Kinezjologia Edukacyjna – wsparcie dla uczniów o specjalnych potrzebach
edukacyjnych – nauka i praktyka świadomego uczenia się. Biuletyn Informacyjny
PTD Nr 21, OW „Adam”, Warszawa 2003
Materiały z kursu: Gimnastyka Mózgu organizowanego przez Niepubliczne
Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy