mgr Aleksandra Hojda młodszy asystent – logopeda Zespołu

III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
mgr Aleksandra Hojda
młodszy asystent – logopeda Zespołu Żłobków Miejskich w Bydgoszczy
Rola logopedy w opiece nad dziećmi w żłobku
W ostatnich latach wiele mówi się o profilaktyce logopedycznej, której nie sprowadza się tylko do
zapobiegania zaburzeniom, ale rozumie się też jako działania zmierzające do umożliwienia dziecku
optymalnego poziomu rozwoju mowy przez wczesną stymulację i diagnostykę. W razie wystąpienia
jakichkolwiek nieprawidłowości, zarówno w rozwoju samej mowy, jak i czynności do rozwoju mowy
przygotowujących, ogromną rolę przykłada się do wczesnej interwencji logopedycznej, do jak
najwcześniejszego poddania dziecka oddziaływaniom terapeutycznym.
Nowoczesna profilaktyka logopedyczna nie powinna ograniczać się do kwestii artykulacyjnych,
dotyczących wymowy. Winna natomiast stanowić systemowe ujęcie różnych, interdyscyplinarnych zjawisk,
leżących u podstaw poprawnego, sprawnego i estetycznego użycia języka [1].
O profilaktyce logopedycznej możemy mówić od najwcześniejszego okresu życia dziecka [2, 3, 4]. Jest
to rodzaj pomocy, jaką możemy zaofiarować dziecku zaraz po urodzeniu, nie oczekując na ostateczną
diagnozę innych specjalistów, a wykorzystując umiejętności, jakie dziecko posiada „już dziś”[5]. To
najlepszy czas, pozwalający na wykorzystanie takich właściwości biologicznych jak plastyczność rozwojowa
i kompensacyjna, moment umożliwiający zapobieganie nabywaniu wadliwych stereotypów ruchowych
i słuchowych.
Ważną rolę w profilaktyce logopedycznej pełnią działania diagnostyczne, którymi (w zależności
od wieku dziecka) m.in. są:
- zebranie wywiadu dotyczącego przebiegu ciąży, okresu okołoporodowego, dotychczasowego przebiegu
rozwoju dziecka, sytuacji rodzinnej;
- ocena warunków anatomicznych w obrębie twarzy i jamy ustnej;
- ocena odruchów z obszaru ustno – twarzowego;
- ocena sprawności aparatu artykulacyjnego;
1
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
- ocena sposobu karmienia dziecka;
- ocena sposobu oddychania;
- ocena rozwoju funkcji przedjęzykowych - głużenia i gaworzenia;
- ocena rozwoju mowy (czynnej i biernej);
- ocena funkcjonowania narządu słuchu;
- orientacyjna ocena stanu uzębienia i zgryzu;
- orientacyjna ocena rozwoju ruchowego i poznawczego dziecka;
- ocena postawy komunikacyjnej rodziców, więzi w rodzinie, kodu językowego.
Aby działania diagnostyczne spełniły jakąkolwiek rolę, konieczne jest wprowadzenie działań
stymulujących i wspomagających, a w razie konieczności, także korygujących.
Praca w żłobku zapewnia możliwość oceny w/w elementów w sposób rzetelny oraz poddanie dzieci
systematycznym i długotrwałym oddziaływaniom, dzięki regularnemu i częstemu kontaktowi z dzieckiem
i jego opiekunami.
Zebranie wywiadu i obserwacja kontaktu z dzieckiem nie tylko jednego rodzica (najczęściej zgłaszającego
się na jednorazowe wizyty), ale całej jego rodziny, pozwala na pełniejsze i bardziej obiektywne zdobycie
informacji i wdrożenie innych członków rodziny do oddziaływań logopedycznych.
Codzienna obecność logopedy w żłobku pozwala na lepsze poznanie dzieci. Możliwość obserwacji podczas
swobodnej zabawy pozwala na poznanie pełnego repertuaru mowy czynnej i biernej dziecka, jego zachowań
komunikacyjnych. Poznajemy sytuacje, w których dziecko używa smoczka, co daje nam szansę ocenić,
kiedy i jak najkorzystniej dla dziecka, oduczyć go tego nawyku. Obserwacja dzieci zarówno w spoczynku, jak
i we śnie umożliwia ocenę sposobu oddychania. Wykorzystanie czasu posiłków na obserwację sposobu
karmienia dziecka, jego odruchu połykania, daje szansę pełnej oceny tego procesu.
„Ciocia logopeda” jest dla dziecka osobą znaną i naturalnie występującą w jego środowisku. Jednorazowy
kontakt dziecka z logopedą – zarówno w żłobku jak i gabinecie - nie jest dla dziecka sytuacją naturalną.
Zwykle nie prezentuje ono w pełni swoich możliwości, a o zachowania komunikacyjne dziecka musimy
zapytać rodziców, co oczywiście nie jest niewłaściwe, ale jest obciążone subiektywizmem. Trudność
2
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
w zbadaniu budowy aparatu artykulacyjnego dziecka, odruchów z obszaru ustno - twarzowego często jest
spowodowana postawieniem dziecka w nienaturalnej dla niego sytuacji. Jeśli dziecko przebywa w żłobku,
zna swoich opiekunów i ma do nich zaufanie można tego problemu uniknąć, wszystkie swoje działania
wplatając w zabawę. Także masaże – często dość nieprzyjemne dla dziecka, są przez niego łatwiej
akceptowane, jeśli odbywa się to w znanej jemu scenerii. Terapeutyczne pojenie i karmienie można połączyć
z czasem posiłków. Nie brakuje czasu i naturalnie występujących możliwości na rozwijanie kompetencji
komunikacyjnej i językowej. Częstość takich kontaktów sprzyja czynieniu postępów przez dzieci – logopeda
będący na co dzień w żłobku ma możliwość dostosowania czasu zajęć do samopoczucia malucha, zdolności
jego koncentracji uwagi oraz ma szansę na długofalową ocenę skuteczności prowadzonych oddziaływań.
Bardzo często zaburzenia funkcji podstawowych dla rozwoju mowy są niezauważone. Nawet
w żłobku są dzieci, u których widać konsekwencje m.in. nieprawidłowego sposobu karmienia, a co za tym
idzie zaburzonych odruchów połykania i oddychania, w postaci nieprawidłowej realizacji głosek.
Z własnych obserwacji wynika, że najczęściej dotyczy to deformacji głosek szeregu syczącego, a mianowicie
ich między zębowej realizacji. Dyslalia tego typu nie ustępuje samoistnie. Gdyby nie było możliwości terapii
dziecka w żłobku z pewnością byłoby ono objęte terapią logopedyczną w wieku przedszkolnym lub
szkolnym. Późniejsza terapia tego zaburzenia daje dużą szansę również nieprawidłowej realizacji innych
głosek np. z szeregu szumiącego. Wczesna interwencja pozwala na zapobieganie konsekwencjom tego
problemu.
Częstość kontaktu z dziećmi oraz ich opiekunami pozwala też na pozorne zmniejszenie ilości zadań
do wykonania w domu dla rodziców oraz częstsze przypominanie i korygowanie ich oddziaływań, co sprzyja
postępom w rozwoju mowy.
Niewątpliwym atutem jest możliwość współpracy z psychologiem, rehabilitantem, pedagogiem oraz
muzykoterapeutą. Wspólna obserwacja i diagnoza dzieci pozwala poszerzyć spojrzenie na ich potrzeby
i możliwości. Wspólne ustalanie celów pracy zapewnia dzieciom kompleksową opiekę, a specjalistom
wzajemne wsparcie i wymianę doświadczeń.
Żłobek jest miejscem, w którym logopeda ma szansę sprawić, aby czynności przygotowujące do mowy
przebiegały fizjologicznie, a jej rozwój przebiegał bez zakłóceń. Dzięki temu dzieci mają szansę wkroczyć
w wiek przedszkolny w etapie swoistej mowy dziecięcej, bez zaburzeń artykulacji, oddychania, połykania,
z prawidłowo ukształtowanymi odruchami w obrębie jamy ustnej, co pozwala na sprawne komunikowanie
się z otoczeniem, zrozumiałe sygnalizowanie swoich potrzeb i daje możliwość nabywania nowych
3
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
umiejętności. Zapobiega to dalszym konsekwencjom zaburzeń rozwoju mowy, jak problemy emocjonalne,
czy trudności w nauce.
Rodzice przez kontakt z logopedą w żłobku są świadomi ważności prawidłowego przebiegu rozwoju
mowy swoich pociech, co miejmy nadzieję, wpłynie na większą świadomość społeczeństwa zarówno
w zakresie
wczesnej
profilaktyki
logopedycznej,
jak
i
w
ogóle
roli
opieki
nad
dzieckiem
w najwcześniejszych etapach jego rozwoju.
[1] Błachnio K., System nowoczesnej profilaktyki logopedycznej, Logopedia 1995, 22, 21-31.
[2] Minczakiewicz E.M., Mowa: rozwój, zaburzenia, terapia, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998.
4
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
[3] Stecko E., Wczesna stymulacja logopedyczna dzieci z obciążonym okresem ciążowo-okołoporodowym, w:
Biernacka E. (red.), Profilaktyka logopedyczna szansą dla dziecka i logopedy, DiG, Warszawa 1996.
[4] Rocławski B., Opieka logopedyczna od poczęcia, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1991.
[5] Bogdanowicz M., Problemy diagnozy, terapii, profilaktyki zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka,
w: Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. T.1,
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2003.
5