Przeczytaj fragment

Słowo wstępne
Wydanie to zbiera szereg prac, które powstały w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Opatrzono je
tytułem „epistemologia historyczna”. Nie jest to miejsce właściwe, by śledzić rozgałęzienia
tego pojęcia. Wskazuje jednak na klamrę spinającą te prace. Jest nią przekonanie, że – jak
określił to francuski historyk nauki, Georges Canguilhem, parafrazując słynne słowa
Immanuela Kanta z Krytyki czystego rozumu o naoczności i pojęciu – filozofia nauki bez
historii nauki jest pusta, a historia nauki bez filozofii nauki ślepa. W zależności od rozłożenia
akcentów, chodzi więc już to o biegłą w historii epistemologię, już to o biegłą w
epistemologii historiografię. Między tymi dwoma biegunami poruszają się te tutaj po raz
pierwszy opublikowane po polsku teksty.
Drugą część tworzą krótkie dzieje historyzowania refleksji o ustroju nauk od końca XIX do
końca XX wieku. Tekst ten stanowi, z jednej strony, wprowadzenie do problemu, z drugiej –
traktuje o stanowiskach i autorach, którym zawdzięczam istotne inspiracje, wśród nich
miejsce wyróżnione zajmują Ludwik Fleck i Gaston Bachelard.
Trzecia część zawiera trzy wczesne prace o „systemach eksperymentalnych” w historii
biologii
molekularnej.
Systemy
eksperymentalne
zdefiniowałem
jako
podstawowe
epistemiczno-techniczne jednostki, które określają tok rozwoju nowoczesnych nauk, i dlatego
to ich charakterystyka stała się punktem wyjścia mego własnego ujęcia epistemologii
historycznej.
W czwartej części śledzę pewne epistemiczne konfiguracje, konstytuujące złożone wzajemne
oddziaływanie między systemami eksperymentalnymi i rozpatrywanymi w nich rzeczami
epistemicznymi – sugerujące wymiary, w których oddziaływanie to można by wyrazić.
Zamykający tekst rozważa na jednym przykładzie z historii biologii XX wieku więź między
systemami eksperymentalnymi i kulturami eksperymentalnymi, i wskazuje perspektywę
historii nauk wykraczającej poza dyscypliny.
W całości tom umożliwia wgląd w sposób, w jaki w mojej pracy nie tylko próbowałem dzięki
studiom przypadków wkroczyć na nowy historyczny ląd, lecz także stworzyć arsenał
pojęciowy, który pozwala na ogólne przedstawienie dynamiki procesu badawczego
nowoczesnych nauk i uczynienie jej zrozumiałą przez odwołanie do jej własnych warunków.
Takie zazębianie się historycznego i epistemologicznego z konieczności zmusza do
przenikania konkretno-empirycznego materiału. To także odcisnęło szczególne piętno na
stylu tych artykułów.
Dziękuję tłumaczowi, Janowi Surmanowi, za jego inicjatywę, Oficynie Naukowej za
pieczołowitą troskę okazaną w pracy wydawniczej nad tą książką, a Hannesowi
Bernhagenowi za pomoc przy uzupełnianiu jej ilustracjami.
Hans-Jörg Rheinberger