Rosja i rozszerzona Unia Europejska

Konferencja dofinansowana ze środków
Unii Europejskiej w ramach projektu
„Rozszerzenie 2004”
Konferencja
„Rosja i rozszerzona Unia Europejska
- nowe perspektywy wzajemnych stosunków?“
Termin:
2 - 3 luty 2006r.
Miejsce:
Centrum Konferencyjne Zielna, ul. Zielna 37, Warszawa
Organizowana przez:
Fundacja im. Heinricha Bölla, Biuro w Warszawie
we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla, Biuro w Moskwie
Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej zmianie uległ polityczny krajobraz Europy. UE zbliżyła się
geograficznie, politycznie i historycznie do Rosji. Od 1 maja 2004r. nowi członkowie Wspólnoty
aktywnie wpływają na politykę Unii w odniesieniu do państw sąsiednich. Tym samym polityka Unii
Europejskiej wobec Rosji ulega zmianom, a jednocześnie stosunek Rosji do zachodnich sąsiadów
kształtuje się obecnie inaczej.
Rosja jest największym państwem sąsiadującym z Unią Europejską i pozostanie sąsiadem
wyjątkowym. Trudno ją „po prostu” włączyć w ramy Europejskiej Polityki Sąsiedztwa: Rosja jest
krajem zbyt dużym, a jej historyczna świadomość bycia regionalnym mocarstwem także przemawia
przeciwko temu. W przeciwieństwie do innych sąsiadów Unii trudno dziś mówić o możliwości – choćby
w długiej perspektywie czasowej – przystąpienia Rosji do UE. Stanowisko takie przeważa obecnie
zarówno wśród politycznych elit Unii Europejskiej, jak i wśród politycznych elit w Rosji.
Dlatego też rozwijanie dobrosąsiedzkich, opartych na wzajemnych korzyściach stosunków między UE
i Federacją Rosyjską stanowi szczególne wyzwanie. Tym bardziej, że postępom w sferze współpracy
gospodarczej oraz przy punktualnym rozwiązywaniu praktycznych kwestii nie towarzyszy jak dotąd
zbliżenie w dziedzinie ważnych dla Unii wartości, jak demokracja, prawa człowieka i swobody
obywatelskie. Nowe państwa członkowskie z Europy Środkowo-Wschodniej, szczególnie Polska i
kraje nadbałtyckie, są zaś w oczywisty sposób wyczulone na wszelkie przejawy działań zagrażających
wolnościom obywatelskim w Rosji.
Wyraźne różnice w interesach wobec Rosji widać także między „starymi“ i „nowymi“ członkami UE.
Napięcia i irytacje w stosunkach polsko-niemieckich, wywołane niemiecko-rosyjskim porozumieniem o
budowie rurociągu na dnie Bałtyku, z pominięciem Polski i trzech krajów nadbałtyckich, stanowią tu
tylko przykład. Rzeczywista wspólna polityka Unii Europejskiej wobec Rosji możliwa będzie jedynie
wtedy, gdy wspólne interesy „starych“ i „nowych“ członków EU postrzegane będą jako ważniejsze niż
pojedyncze interesy poszczególnych państw. Dobrosąsiedzkie stosunki w Europie zależą także od
postawy Rosji, która będzie musiała się wkrótce zdecydować, który z kierunków: europejsko –
zachodni czy imperialno – euroazjatycki, określać będzie jej politykę europejską.
-1-
Program:
Czwartek, 2 lutego 2006
16:30
Rejestracja uczestników
17:00
Powitanie
Agnieszka Rochon (Dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla, Warszawa)
Jens Siegert (Dyrektor Fundacji im. Heinricha Bölla, Moskwa)
17.15
Dyskusja panelowa: „Rosja i Unia Europejska dwudziestu pięciu państw:
dwustronne stosunki z trudnościami czy trudne „układy trójstronne”?
Od rozszerzenia Unii Europejskiej jej nowi członkowie są coraz bardziej aktywni w
kształtowaniu relacji sąsiedzkich Unii. Wyraźnym
tego przykładem było
zaangażowanie Polski w przebieg „Pomarańczowej Rewolucji“ na Ukrainie. Niemniej
jednak zróżnicowane doświadczenia historyczne oraz aktualne interesy
poszczególnych członków UE utrudniają wypracowanie spójnej polityki wobec Rosji.
ƒ Jakie są oficjalne regulacje stosunków między Rosją a UE? Jak przedstawiają się
aktualne relacje pomiędzy Federacją Rosyjską i Unią? Jakie kroki zostały podjęte
podczas brytyjskiego przywództwa? Które kwestie pozostają ciągle otwarte?
ƒ Jakie polityczne procesy w Europie wpływać będą w nadchodzącym roku na
stosunek Unii do Rosji?
ƒ Które państwa uczestniczą obecnie najaktywniej w kształtowaniu relacji z
Federacją Rosyjską? Jaką rolę odgrywają tutaj Niemcy i Polska?
Referentki/
Referentci
•
•
•
Adam Rotfeld (b. Minister Spraw Zagranicznych)
Marieluise Beck (Członkini Bundestagu, Sojusz 90 / Zieloni)
Sergej Karaganow* (Przewodniczący rosyjskiej Rady Polityki Zagranicznej i
Obronnej)
Moderacja: Eugeniusz Smolar (Dyrektor Centrum Stosunków Międzynarodowych,
Warszawa)
Piątek, 3 lutego 2006
9.00 –9.30
Rejestracja uczestników
9.30 – 11.30
”Zmienność przeszłości” – różne interpretacje historii
i ich wpływ na
kształtowanie polityki dnia dzisiejszego w Europie.
Najnowsza historia Europy, choć przeżywana wspólnie, jest niejednokrotnie
odmiennie postrzegana. Zróżnicowana interpretacja przeszłości, przede wszystkim
okresu wojny oraz lat powojennych, określa także i dziś stosunki między Rosją a
poszczególnymi państwami członkowskimi UE.
ƒ Jakie doświadczenia historyczne wpływają na aktualne procesy wzajemnego
postrzegania się w Polsce, Rosji i Niemczech? Gdzie postrzeganie historii jest
wspólne, a gdzie różne?
ƒ Jakie znaczenie odgrywa historia w budowaniu tożsamości narodowej oraz
kształtowaniu teraźniejszości różnych państw europejskich?
ƒ Czy konieczne – i obecnie możliwe – jest zbliżenie w interpretacji najnowszej
historii? Jakimi środkami można proces ów przeprowadzić?
Referentki/
Referenci
•
•
•
•
Mykola Riabtschuk („Krytyka“, Kijów)
Krzysztof Ruchniewicz (Dyrektor Centrum im. Willy Brandta, Wrocław)
Prof. Karl Schlögel (Europejski Uniwersytet Viadrina)
Arsenij Roginskij („Memorial“, Moskwa)
Moderacja: Elisabeth Weber (Forum Lwa Kopelewa, Kolonia)
-2-
11.30 – 12.00
Przerwa na kawę
12.00 – 14.00
Białoruś, Ukraina, Mołdawia – Europa „pomiędzy” Unią i Rosją?
Wybory prezydenckie na Ukrainie pod koniec 2004r. przyciągnęły uwagę europejskiej
i światowej opinii publicznej. Intensywne zaangażowanie Polski i Litwy na Ukrainie
uwrażliwiło Unię na sytuację „mniejszych“ wschodnich sąsiadów i może być
postrzegane jako ważny krok w kierunku nadania wagi „wschodniemu wymiarowi”
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii. Niemniej jednak stopień
zainteresowania tymi krajami w poszczególnych państwach UE pozostaje różny.
W Rosji „zbliżanie się“ Unii Europejskiej do krajów wschodnioeuropejskich, w
szczególności po zmianie władzy na Ukrainie oraz w perspektywie przyszłorocznych
wyborów prezydenckich na Białorusi, postrzegane jest przez szerokie kręgi elit
politycznych przede wszystkim jako zagrożenie dla rosyjskich interesów.
ƒ Jak Unia Europejska a jak Rosja definiują swoje interesy wobec sąsiadów –
Ukrainy, Białorusi i Mołdawii? Jakie różnice istnieją między stanowiskami
„nowych” i „starych” państw członkowskich Unii?
ƒ Jak kraje leżące pomiędzy Unią i Rosją definiują swoje wschodnie i zachodnie
sąsiedztwo?
ƒ Jaki wpływ miała „Pomarańczowa Rewolucja” na Ukrainie na stosunki między
poszczególnymi państwami europejskimi i ogólnie na wewnątrzeuropejskie
układy? Jak postrzegano ją w Rosji?
ƒ Czy uzgodnienie stanowiska Unii wobec „Pomarańczowej Rewolucji” stać się
może przykładem dla przyszłej współpracy wewnątrz UE w dziedzinie Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa? Jaką rolę odegrać tu mogą Niemcy i
Polska?
Referentki/
Referenci
•
•
•
•
Anna Górska (Ośrodek Studiów Wschodnich)
Martin Kremer (sztab planowania, Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych)
Iryna Solonenko (International Renaissance Foundation, Koordynatorka
Programu Europejskiego, Kijów)
Nadieżda Arbatowa* (Kierownik Działu Studiów Europolitycznych, Instytut
Gospodarki i Stosunków Międzynarodowych, Moskwa)
Moderacja: Jens Siegert (Fundacja im. Heinricha Bölla, Dyrektor Biura w Moskwie)
14.00 – 15.00
Lunch
15.00 - 17.00
Polityka energetyczna: płaszczyzna współpracy gospodarczej czy potencjał
negocjacyjny dla przeprowadzania politycznych interesów?
Rosję i UE łączą wspólne interesy w obszarze polityki energetycznej. Rosja,
dysponująca złożami ropy i gazu, zainteresowana jest stabilnymi rynkami zbytu w
krajach Unii, wykorzystując jednocześnie eksport gazu i ropy dla uzyskania
politycznych wpływów. Kraje unijne próbują zabezpieczyć zaopatrzenie w energię
poprzez zawieranie z Rosją korzystnych długoterminowych umów.
Wraz z rozszerzeniem Unii o nowe państwa interesy Unii są mniej jednoznaczne:
podczas gdy państwa „Piętnastki” zainteresowane są rosyjskim gazem i ropą między
innymi z uwagi na chęć dywersyfikacji dotychczasowych źródeł energii, niektóre nowe
państwa członkowskie obawiają się zbyt dużej zależności od rosyjskich dostaw
energii, łącząc ją ze zbyt silnym uzależnieniem od politycznie „trudnego” sąsiada.
ƒ Jakie interesy w dziedzinie polityki energetycznej prezentuje Rosja wobec Unii, a
jakie wobec jej poszczególnych członków?
ƒ W jaki sposób formułują swoje interesy w dziedzinie polityki energetycznej
pojedyncze państwa członkowskie UE, np. Niemcy czy Polska? Dla kogo import
energii z Rosji oznacza dywersyfikację jej źródeł, a dla kogo uzależnienie?
ƒ W jaki sposób poszczególne państwa Unii osiągnąć mogą kompromis pomiędzy
częściowo różnymi interesami w sferze polityki energetycznej?
ƒ W jakim stopniu Unia Europejska stanowi płaszczyznę porozumienia? Jakie formy
współpracy oferuje Unia jako instytucja?
-3-
Referentki/
Referenci
•
•
•
•
Roland Götz (Fundacja Nauka i Polityka)
Andrzej Kublik (dziennikarz - „Gazeta Wyborcza“)
Leonid Grigoriew* (Instytut Energetyki i Finansów)
Michaił Władimirowicz Gubinskij* (Uniwersytet Dniepropietrowsk)
Moderacja: Sascha Müller-Kraenner (Referat Europa/ Ameryka Północna, Fundacja
im. Heinricha Bölla, Berlin)
17.00 -17.30
Przerwa na kawę
17.30 – 19.30
Dyskusja panelowa / Podsumowanie: „Perspektywy polityki UE wobec Rosji
oraz rola Niemiec i Polski w jej kształtowaniu”.
Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji nie może ignorować interesów jej
poszczególnych państw, na przykład Niemiec czy Polski, lub też interesów
„mniejszych” wschodnich sąsiadów Unii. Wypracowanie wspólnego „unijnego”
stanowiska podczas kryzysu na Ukrainie pod koniec 2004r. pokazało, że jest to
trudne, lecz możliwe. Okazało się wtedy też, iż wspólne działanie Polski i Niemiec ma
wpływ na działania rosyjskich decydentów politycznych.
Polityka Rosji wobec Unii jako całości jest obecnie nieco „sztuczna”. Rosja wydaje się
przykładać większą wagę do kształtowania bilateralnych stosunków z poszczególnymi
państwami członkowskimi niż do budowania współpracy z Unią jako instytucją. UE
musi zastanowić się, jak przekonać Rosję, że traktowanie Unii jako podmiotu, nie tylko
w sferze gospodarczej, jest perspektywicznie konieczne i może być dla Rosji
korzystne.
ƒ Jakie są perspektywy rozwoju stosunków pomiędzy Rosją a Unią Europejską: czy
pozostaną one ograniczone do „pragmatycznej” kooperacji, czy też –
perspektywicznie – możliwe i pożądane jest tu zbliżenie w dziedzinie wspólnych
europejskich wartości?
ƒ Czy rozszerzona UE zdolna jest do mówienia „jednym głosem” w sferze
kształtowania relacji z Rosją? W jaki sposób można sprowadzić do wspólnego
mianownika różnorodne interesy „nowych” i „starych” członków?
ƒ Jak w szczególności Niemcy i Polska przyczynić się mogą do rozwijania
konstruktywnej współpracy wewnątrz Unii, a także pomiędzy UE i Rosją?
ƒ Jak rozwijać się będą skomplikowane w chwili obecnej stosunki pomiędzy Rosją i
„nowymi” państwami członkowskimi? Czy Unia może przejąć rolę pośrednika w
dyskusji nad „drażliwymi kwestiami”?
Referentki/
Referenci
•
•
•
Janusz Onyszkiewicz (Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz
Europy, PE)
Ralf Fücks (Zarząd Fundacji Heinricha Bölla, Berlin)
Grigorij Jawlinskij* (Przewodniczący Partii Jabloko)
Moderacja: Klaus Bachmann (Centrum im. Willy Brandta, Wrocław)
19.30
Zakończenie konferencji
Uwagi:
* udział niepotwierdzony
Konferencja odbywać się będzie w j. polskim, rosyjskim i niemieckim, z tłumaczeniem
symultanicznym.
-4-