Testament - Katedra Prawa Cywilnego UJ

dr hab. Bartłomiej Swaczyna
Materiały na ćwiczenia z prawa cywilnego
– Testament –
1. Anna sporządziła testament własnoręczny, w którym ½ spadku przeznaczyła dla
fundacji „Promień Światła” pomagającej niewidomym dzieciom oraz ½ dla córki, pominęła
zaś męża i syna. Kilka miesięcy później syn Anny dowiedział się, że fundacja ta zajmuje się
jednak problemami zanieczyszczenia powietrza, a nie pomocą niewidomym dzieciom. Anna
postanowiła więc zniszczyć testament. Nie mogła sobie jednak przypomnieć, do której książki
go włożyła. Anna zmarła pięć lat po sporządzeniu testamentu. Córka Anny odnalazła testament w trakcie porządkowania rzeczy po matce. Rok po śmierci Anny córka wystąpiła
z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku przez nią i fundację „Promień Światła” po ½.
Ważność testamentu zakwestionowali syn i mąż zmarłej.
Kto i w jakich udziałach będzie dziedziczył po Annie?
2. Małżonkowie Krzysztof i Janina sporządzili przed sołtysem testament allograficzny. Po wysłuchaniu oświadczeń woli w obecności dwóch świadków urzędnik sporządził
wspólny protokół podpisany następnie przez uczestniczące w czynności osoby, z wyjątkiem
nie umiejącego pisać Krzysztofa. Fakt ten odnotowano w protokole, a stosowną wzmiankę
potwierdził własnoręcznym podpisem Jacek, który na mocy tego testamentu został ustanowiony zapisobiercą. Po śmierci Krzysztofa jeden ze spadkobierców zakwestionował ważność
zapisu z uwagi na podpisanie protokołu przez zapisobiercę. Tymczasem sad rejonowy stwierdził nabycie spadku według porządku określonego w k.c. z uwagi na nieważność całego testamentu wobec ustawowego zakazu sporządzania testamentów wspólnych. Apelację od tego
postanowienia wniósł zapisobierca.
W jaki sposób winien orzec sąd drugiej instancji, gdyby merytorycznie rozstrzygnął
sprawę?
Por. uchwała SN (7) z dnia 22 marca 1971 r., III CZP 91/70, OSN 1971, nr 10, poz.
168 oraz uchwała SN z dnia 22 marca 1982 r., III CZP 5/82, OSN 1982, nr 8–9, poz. 117.
3. Paweł sporządził testament w ten sposób, że napisał go w całości pismem ręcznym
i podpisał. Jedynym spadkobiercą uczynił swojego syna Jerzego. Po śmierci Pawła okazało
się, iż sporządził on jeszcze testament allograficzny, w którym powołał do dziedziczenia wyłącznie swoją córkę Lucynę. Protokół zawierający ostatnią wolę spadkodawcy nie był opatrzony datą. Żyje jeszcze żona Pawła.
Jaki będzie porządek dziedziczenia po Pawle?
Zob. orzeczenie SN z dnia 29 listopada 1977 r., IV CR 494/77, OSN 1978, nr 11, poz.
208.
4. Urszula leżała w szpitalu i oczekiwała na przeprowadzenie badań. Kiedy badania
zostały przeprowadzone, lekarz poinformował ją, że natychmiast powinna poddać się niebezpiecznemu zabiegowi, który będzie stanowił zagrożenie dla jej życia. Urszula poprosiła więc
swoją koleżankę i jej męża, aby wysłuchali jej ostatniej woli. Składając oświadczenie Urszula
zwracała się również do leżącej na sąsiednim łóżku Marii, której jednak wprost nie poprosiła
o bycie świadkiem przy sporządzaniu jej testamentu. Jedynym spadkobiercą Urszula uczyniła
swojego syna. Następnego dnia okazało się, że lekarz, który poinformował Urszulę o zabiegu,
pomylił dokumentację choroby i Urszula zostanie niezwłocznie wypisana ze szpitala wobec
wykluczenia w przeprowadzonych badaniach zagrożenia dla jej zdrowia. Trzy miesiące po
wyjściu ze szpitala Urszula została częściowo ubezwłasnowolniona. Kilka tygodni później
1
Urszula napisała własnoręcznie oświadczenie, że odwołuje wszystko, co powiedziała w szpitalu jako swoją ostatnią wolę. Oświadczenie zostało podpisane imieniem i nazwiskiem. Po
roku Urszula zmarła pozostawiając syna, dwie córki i męża. Nie żyje już także Maria.
Jaki będzie porządek dziedziczenia po Urszuli?
Zob. np. orzeczenie SN z dnia 25 marca 1974 r., III CRN 5/74, OSN 1975, nr 3, poz.
42 oraz uchwała SN z dnia 7 stycznia 1992 r., III CZP 135/91, OSP 1993, nr 1, poz. 4.
5. Po śmierci Janusza spadek po nim nabyli na mocy ustawy dwaj synowie: Andrzej i
Roman. W dwa lata później, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, przyjaciele
zmarłego: Jerzy i Walerian podnieśli przed sądem, że na krótko przed śmiercią Janusz sporządził testament własnoręczny. Dokument zawierający ostatnią wolę spadkodawcy zaginął
rok temu w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach, niemniej istnieją świadkowie znający
treść tegoż testamentu, na mocy którego wyłącznymi spadkobiercami Janusza są Jerzy i Walerian. W oparciu o podane wyżej fakty wymienieni złożyli wniosek dowodowy o odtworzenie treści zaginionego wyżej testamentu w drodze przesłuchania świadków. Wniosek ten spotkał się z ostrą repliką ze strony spadkobierców ustawowych, z których jeden zarzucił niedopuszczalność takiej czynności z uwagi na upływ terminu określonego w art. 952 § 3 k.c., natomiast drugi – całkowitą niedopuszczalność przesłuchiwania świadków na tę okoliczność,
gdyż nie byli oni obecni przy formułowaniu ostatniej woli spadkodawcy, a jedynie znają jej
treść. Wyklucza to – zdaniem spadkobiercy ustawowego – możliwość uznania oświadczenia
spadkodawcy jako szczególnego testamentu ustnego, w podobny sposób jak przy konwersji
nieważnego testamentu allograficznego.
W jaki sposób sąd powinien ustosunkować się do podniesionych zarzutów?
Zob. uchwała SN z dnia 29 maja 1987 r., III CZP 25/87, OSN 1988, nr 9, poz. 117.
6. 25 marca 2006 r. Jacek w obecności trzech świadków sporządził testament ustny.
Oświadczenie spadkodawcy zostało spisane 10 listopada 2006 r., na tydzień przed śmiercią
Jacka, i podpisane przez wszystkich świadków. Dokument ten przechowywany w mieszkaniu
jednego ze świadków uległ zniszczeniu w czasie pożaru budynku w kwietniu 2009 r. W maju
tegoż roku spadkobiercy testamentowi wystąpili z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
W rezultacie orzeczenia sądu pierwszej instancji spadek po Jacku przypadł spadkobiercom
ustawowym, gdyż sąd nie dopuścił dowodu z przesłuchania świadków na okoliczność treści
zniszczonego dokumentu wobec upływu terminu z art. 952 § 2 i 3 k.c.
Czy odmowa dopuszczenia dowodu była uzasadniona?
Por. uchwała SN (7) z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92, OSN 1993, nr 3,
poz. 26.
7. Franciszek płynął polskim promem ze Świnoujścia do Kopenhagi. Morze było
spokojne, podróż przebiegała bez zakłóceń. Kiedy polski brzeg zniknął z pola widzenia Franciszek zaczął się bać. Zdawał sobie sprawę, że jego obawy są zupełnie irracjonalne, ale uparcie dręczyła go myśl o sporządzeniu testamentu. Wyjął kartkę papieru i zaczął pisać testament. Doszedł jednak do wniosku, że przecież to niemożliwe, żeby parę zdań napisanych na
kartce mogło skutecznie wpłynąć na los jego majątku. Udał się więc do kapitana promu z
prośbą o przyjęcie od niego testamentu. Okazał się, że kapitan jest obłożnie chory, a jego zastępca nie może opuścić swojego stanowiska. Ostatecznie Franciszek poprosił o wysłuchanie
jego ostatniej woli współpasażerów – trzech Polaków i Duńczyka, który nie znał języka polskiego.
Czy Franciszek sporządził ważny testament?
2
8. Stefan był osoba samotną. Prowadził piętnastohektarowe gospodarstwo rolne. Po
śmierci Stefana znaleziono na drzwiach stodoły wyryty ostrym narzędziem napis: „cały majątek przekazuję mojemu wujkowi Tomaszowi”. Poniżej drukowanymi literami wyryta była
data oraz podpis Stefana obejmujący imię i nazwisko.
Czy Tomasz został skutecznie powołany do dziedziczenia?
9. Anna otrzymała list od swojej cioci, w którym m.in. ciocia informowała ją o swojej poważnej chorobie. Pod koniec listu, już na samym dole kartki, znajdowało się następujące
zdanie: „Zapisuję Ci Aniu wszystko co mam.”. Prostopadle do tekstu listu wzdłuż prawego
brzegu kartki na dole napisano: „ciocia Stasia”. Po śmierci cioci Anna wystąpiła z wnioskiem
o stwierdzenia nabycia spadku na podstawie owego listu.
Jakie powinno być orzeczenie sądu?
Zob. uchwała SN (7) z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72, OSN 1973, nr 12, poz.
207 oraz uchwała SN (7) z dnia 5 czerwca 1992 r., III CZP 41/92, OSN 1992, nr 9, poz. 147.
10. Tadeusz był dwukrotnie żonaty. Po jego śmierci wdowa po Tadeuszu znalazła
w jego dokumentach testament holograficzny bez daty. Zawarte tam było następujące postanowienie: „Cały mój majątek przeznaczam dla żony”. Żyje pierwsza żona Tadeusza i jego syn
z pierwszego małżeństwa.
Czy testament Tadeusza jest ważny? Jeżeli tak, to kto zostałby powołany do dziedziczenia?
Por. uchwała SN (7) z dnia 23 października 1992 r., III CZP 90/92, OSN 1993, nr 1–2,
poz. 4.
11. Paulina podczas pobytu w szpitalu znajdując się w obawie rychłej śmierci oświadczyła ustnie swą ostatnią wolę przed trzema świadkami: dwoma pielęgniarkami oraz lekarzem
dyżurnym. Powołała do dziedziczenia swoją córkę i męża w częściach równych, a pominęła
syna. Kiedy córka tego samego dnia przyszła w odwiedziny do Pauliny, matka poprosiła ją o
spisanie treści jej testamentu. Córka sporządziła pismo podając miejsce i datę oświadczenia
matki oraz spisania treści tego oświadczenia. Pismo to podpisała Paulina oraz wszyscy świadkowie. Wkrótce Paulina zmarła. Kilka dni po śmierci Pauliny zaginął dokument obejmujący
treść jej testamentu. Wobec tego na prośbę córki Pauliny jedna z pielęgniarek obecnych przy
śmierci Pauliny ponownie spisała treść testamentu określając miejsce i datę złożenia oświadczenia oraz sporządzenia pisma. Pismo to podpisali wszyscy trzej świadkowie. Siedem miesięcy po śmierci Pauliny syn wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po matce
na podstawie ustawy wobec nieważności testamentu ustnego sporządzonego przez matkę
w szpitalu.
Jakie orzeczenie powinien wydać sąd?
Zob. postanowienie SN z dnia 10 października 2000 r., V CKN 970/00 z glosą S. Wójcika, OSP 2001, nr 11, poz. 161; postanowienie SN z dnia 16 lipca 2003 r., V CKN 434/01,
OSN 2004, nr 10, poz. 158.
12. Franciszek sporządził testament w ten sposób, że napisał go w całości pismem
ręcznym i podpisał. Powołał do dziedziczenia wyłącznie swojego brata. Cztery miesiące później miał wypadek samochodowy i w ciężkim stanie trafił do szpitala. Przebywając w szpitalu
sporządził w obecności czterech świadków testament ustny. W testamencie tym ustanowił
spadkobierczyniami swoją żonę i siostrę w częściach równych. Pięć dni później Franciszek
zmarł. Miesiąc później zmarł jeden ze świadków. Pół roku po śmierci owego świadka spisano
treść testamentu Franciszka z podaniem miejsca i daty sporządzenia testamentu oraz pisma
stwierdzającego jego treść. Pismo to podpisali pozostali przy życiu trzej świadkowie. Rok po
3
śmierci Franciszka jego syn wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku przez siebie, matkę i siostrę na podstawie ustawy wobec nieważności obydwu testamentów ojca.
Kto i w jakich udziałach powinien zostać wymieniony w postanowieniu
o stwierdzeniu nabycia spadku?
Zob. uchwała SN (7) z dnia 13 lutego 1980 r., III CZP 69/79, OSN 1980, nr 9, poz.
154 oraz orzeczenie SW w Katowicach z dnia 9 marca 1971 r., OSP 1971, nr 7–8, poz. 146.
13. Władysława sporządziła 31 marca 2009 r. testament ustny, który odpowiadał wymogom ustanowionym w art. 952 k.c. Powołała do spadku troje wnuków. Zmarła 17 maja
2008 r. W dniu 11 listopada 2009 r. wpłynął do sądu wniosek o stwierdzenia nabycia spadku
po Władysławie na podstawie testamentu ustanego. Sad wyznaczył pierwsze posiedzenie na
8 kwietnia 2010 r. Mąż Władysławy zamierza kwestionować przed sądem ważność testamentu ustnego swojej żony.
Czy zarzut, który zamierza podnieść mąż jest trafny?
Por. uchwała SN z dnia 27 czerwca 1969 r., III CZP 31/69.
14. Teresa sporządziła testament w formie aktu notarialnego, w którym powołała do
dziedziczenia swojego bratanka. Po roku sporządziła testament holograficzny, w którym obok
bratanka ustanowiła spadkobiercą swoją siostrę przeznaczając obydwojgu takie same udziały.
Kto będzie spadkobiercą testamentowym Teresy?
15. Kazimierz miał żonę i dwójkę dzieci. Sporządził testament allograficzny, w którym jedynym spadkobiercą ustanowił swojego brata. Po roku w testamencie notarialnym cały
swój majątek przeznaczył dzieciom w częściach równych. Wkrótce jednak rozmyślił się
i sporządził testament holograficzny, w którym ograniczył się do odwołania testamentu notarialnego i oświadczenia, że podtrzymuje swoje wcześniejsze dyspozycje co do losów jego
majątku.
Kto byłby powołany do dziedziczenia, gdyby Kazimierz zmarł nie sporządziwszy dalszych testamentów?
Zob. postanowienie SN z dnia 8 stycznia 2002 r., I CKN 482/00, OSN 2002, nr 10, poz.
129.
16. Leszek sporządził testament notarialny, w którym ustanowił jedynymi spadkobiercami swojego przyjaciela i jego żonę w częściach równych. Następnie wybrał się na wycieczkę do Norwegii. Podczas rejsu polskim promem sporządził 21 maja 2009 r. testament podróżny, w którym odwołał testament notarialny. Następnego dnia Leszek zszedł na ląd w Szwecji.
Szczęśliwie odbył podróż po Norwegii i 15 czerwca 2009 r. był już w kraju. 1 grudnia 2009 r.
Leszek zginął w wypadku samochodowym pozostawiając żonę i dwoje dzieci.
Kto będzie powołany do dziedziczenia po Leszku?
Por. uchwała SN z dnia 30 stycznia 1963 r., III CO 42/ 62, OSN 1964, nr 1, poz. 4.

Kazusy nr 2, 3, 5, pochodzą z: H. Nowara–Bacz, W. Kaliński, A. Matlak, J. Pisuliński, P. Podrecki, F. Zoll,
Zbiór kazusów z prawa cywilnego, Kraków 1993
4