24. Puszcza Knyszyńska, krzyże i kapliczki

Puszcza Knyszynska
Tereny ogromnej puszczy leżącej na pograniczu Korony
i Wielkiego Księstwa Litewskiego zaczęto zasiedlać w XVI w.
Osadnicy od razu wykorzystywali jej bogactwa — zwierzynę
łowną i produkty bartnictwa. W XIX w., gdy eksploatacja lasów
stała się wyjątkowo intensywna, pojawiła się konieczność
prowadzenia sztucznych zalesień. Puszcza Knyszyńska najbardziej
ucierpiała jednak w okresie I wojny światowej. Szacuje się, że
wycięto wtedy 10 tys. hektarów najstarszych i najwartościowszych
fragmentów lasu. Również po odzyskaniu niepodległości wyrąb
drewna był prowadzony na szeroką skalę.
W latach 70. i 80. XX w. zwrócono większą uwagę na
biologiczne bogactwo lasu, jego rolę ekologiczną i społeczną.
Położono też nacisk na ochronę przyrody. W 1974 r. do Puszczy
Knyszyńskiej sprowadzono żubry, a w 1988 r. utworzono na jej
terenie Park Krajobrazowy im. Witolda Sławińskiego.
Puszcza Knyszyńska to dziś jedyny w Europie Środkowej
obszar zbliżony do południowo-zachodniej tajgi. Urozmaicona
rzeźba terenu i związane z tym znaczne różnice mikroklimatyczne,
hydrologiczne i glebowe, występujące nawet na niewielkich
obszarach, sprzyjają wykształceniu się dużej liczby zespołów
roślinnych. Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej to
największy obszar chroniony województwa podlaskiego i jeden
z największych w Polsce — obejmuje ponad 126 tys. hektarów.
Rośnie w nim około 840 gatunków roślin, bytuje 150 gatunków
ptaków i 5 gatunków gadów.
W Puszczy Knyszyńskiej istnieje ponad 20 rezerwatów
przyrody. Prawie 130-hektarowy rezerwat Wielki Las w całości
położony jest na terenie gminy Knyszyn. Obejmuje zbiorowiska
leśne o charakterze borowym i wysokim stopniu naturalności.
.
Krzyze i kapliczki
W knyszyński krajobraz wpisało się wiele obiektów małej
architektury związanych z kultem religijnym. Wśród nich są
tradycyjne kapliczki Jana Nepomucena, krzyże w rozwidleniach
dróg, karawaki i tzw. święte sosny.
Karawaka to krzyż, który za XVI-wieczną praktyką hiszpańską
stawiano, by ustrzec miejscowość przed morowym powietrzem —
cholerą czy ospą. Tworzy ją jedna pionowa i dwie poprzeczne belki,
na których umieszczano modlitwę o wstawiennictwo świętych.
Karawakę możemy zobaczyć na końcu ul. Grodzieńskiej w Knyszynie i w Wodziłówce.
Tradycją, której jeszcze XIX-wieczne dowody możemy
znaleźć m.in. w rezerwacie Wielki Las, było zawieszanie malutkich
kapliczek i krzyży na sosnach. Stanowiły wotum dziękczynne,
prośbę o zdrowie czy szczęśliwy powrót z wojny. Dzięki nim
możemy dziś oglądać wiele okazałych pomników przyrody, ścięcie
drzewa z kapliczką wróżyło bowiem nieszczęście.
Spośród kapliczek przydrożnych na szczególną uwagę
zasługują dwie: z 1822 r. i 1920 r. przy uroczysku Stoczek. Przy
cmentarzu św. Marka znajduje się krzyż przełomu tysiąclecia,
w który wkomponowano karawakę z 1822 r. W okolicy Nowin
Kasjerskich stoi zaś pomnik wystawiony gajowemu Henrykowi
Jabłońskiemu, który zginął z rąk skrytobójców w 1933 r.