Prawo rzeczowe – Księga II Kodeksu cywilnego Prawo rzeczowe

PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
Prawo rzeczowe – Księga II Kodeksu cywilnego
Prawo rzeczowe zajmuje się rzeczami, a w szczególności nieruchomościami.
Prawa rzeczowe są prawami bezwzględnymi, to znaczy działają względem
każdego, kto wchodzi w krąg praw i obowiązków danej nieruchomości.
W myśl art. 45 k.c. rzeczami są tylko przedmioty materialne (takie dobra,
które odpowiadają łącznie następującym wymaganiom: są materialnymi częściami
przyrody oraz mają charakter samoistny czyli są na tyle wyodrębnione, że mogą być
w obrocie traktowane jako dobra samoistne „przedmioty”). Nie są rzeczami dobra
niematerialne (utwory literackie czy naukowe, wynalazki), prawa oraz różnego
rodzaju energie, ponieważ nie stanowią one materialnych części przyrody. Ze
względu natomiast na brak samoistności nie są rzeczami np. części składowe rzeczy,
złoża minerałów itp. – a więc rzeczami są tylko poszczególne przedmioty.
Zasadnicze znaczenie dla prawa rzeczowego ma podział rzeczy na
nieruchomości (rzeczy nieruchome) i ruchomości (rzeczy ruchome). W myśl art.
46 nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot
własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich
budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu
przedmiot własności.
Z przepisu tego wynika, że prawu naszemu znane są 3 rodzaje nieruchomości:
części powierzchni ziemskiej, a więc nieruchomości gruntowe (grunty), budynki –
więc nieruchomości, które można nazwać budynkowymi, oraz części budynków
będące lokalami- nieruchomości lokalowe.
Istnieje jednak zasadnicza różnica między nieruchomościami gruntowymi a
pozostałymi kategoriami nieruchomości. O ile bowiem części powierzchni ziemskiej,
odpowiadające wymaganiom art. 46, stanowią zawsze rzeczy nieruchome, o tyle
budynki oraz ich części tylko wtedy, gdy tak przewiduje szczególny przepis. Jeżeli taki
wyjątek nie jest przewidziany, budynek stanowi część (składową) nieruchomości
gruntowej.
Kodeks nie określa rzeczy ruchomej. Dlatego możemy jedynie dać jej definicję
negatywną stwierdzającą, że rzeczy, które nie są nieruchomościami, są rzeczami
ruchomymi.
Rzecz rzadko tylko ma jednolity charakter (deska, niezabudowany grunt).
Najczęściej składa się ona z różnych elementów, które połączone tracą samodzielny
byt i stanowią jedną całość np. połączenie budynku z gruntem. Prawnym wyrazem
tej łączności jest zakwalifikowanie przedmiotów połączonych z innymi rzeczami jako
części składowych, co oznacza, że przedmioty te tracą samodzielny byt także w
sensie prawnym, a więc przestają być odrębnymi rzeczami. Stanowi o tym art. 47
k.c., który określa pojęcie części składowej oraz określa jej los prawny. W myśl § 2 i
3 tego artykułu określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy, jeżeli
spełnione są 3 przesłanki łącznie tj. musi być z rzeczą połączony- w sensie
gospodarczym i fizycznym, to połączenie musi być tak silne, że odłączenie
połączonego przedmiotu spowodowałoby zasadnicze zmiany, po trzecie, połączenie
części składowej z rzeczą musi musi być trwałe.
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
Od części składowych rzeczy należy odróżnić ich przynależności, których
określenie zawiera art. 51 k.c. Z jego przepisów wynika, że rzecz stanowi
przynależność innej rzeczy, jeżeli spełnione są kumulatywnie następujące przesłanki:
-
przynależnością może być tylko rzecz ruchoma,
-
musi ona być rzeczą odrębną (pomimo związku z rzeczą główną),
-
musi pozostawać z rzeczą główną w stosunku gospodarczego
podporządkowania, a więc musi mieć charakter rzeczy pomocniczej,
-
musi być potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej
przeznaczeniem,
-
musi pozostawać z rzeczą główną w faktycznym związku,
-
przynależnością jest tylko taka rzecz, która stanowi własność właściciela
rzeczy głównej. Przykład przynależności – klucz jako przynależność
szafy, pokrowiec na siedzenie jako przynależność samochodu.
Własność
Art.140 Kc. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia
społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy
zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności
może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może
rozporządzać rzeczą.
Właściciela ograniczają w prawie własności: ustawy, zasady współżycia
społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.
Nabycie prawa własności:
-
sposób pierwotny: nacjonalizacja, wywłaszczenie, zasiedzenie,
znalezienie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, połączenie itp.
-
sposób pochodny: umowa,
/sprzedaż, darowizna, zamiana/
dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
W wypadku nabycia pierwotnego nabywca nie uzyskuje prawa, jakie
przysługiwało dotychczasowemu właścicielowi, ten ostatni traci to prawo, a nabywca
uzyskuje własność niezależnie od niego. W wypadku zaś nabycia pochodnego prawo
własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego. Prawo pozostaje
takie samo, a jedynie zmienia się podmiot.
Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z
zastrzeżeniem terminu. Jeżeli umowa tak została zawarta, do przeniesienia
własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich
bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.
Zasiedzenie jako sposób pierwotny nabycia własności – można nabyć
własność nieruchomości po 20 latach nieprzerwanego posiadania w dobrej wierze
jako posiadacz samoistny (np. nieformalny nabywca nieruchomości, który ją kupił
bez zachowania formy aktu notarialnego), albo po 30 latach posiadania w złej wierze.
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest
małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od
uzyskania pełnoletniości przez właściciela.
Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność,
jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, o ile rzecz
posiada w dobrej wierze.
Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny
posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego
poprzednika.
Znalezienie rzeczy – odnoszą się do rzeczy a) zgubionych, b) porzuconych
bez zamiaru wyzbycia się własności oraz c) zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły.
Znalazca rzeczy ma obowiązek zawiadomić o tym osobę uprawnioną do
odbioru rzeczy, a jeżeli nie wie kto jest uprawniony albo nie zna miejsca
zamieszkania tej osoby, obowiązany jest zawiadomić tzw. organ przechowujący
(starostę- jako organ właściwy dla terenu, na którym rzecz znaleziono).
Współwłasność.
Art. 195 kc. Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie
kilku osobom.
Współwłasność: łączna i ułamkowa.
Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona
wynika. Do najbardziej typowych wypadków współwłasności łącznej w naszym
prawie należą: współwłasność wynikająca ze wspólności majątkowej między
małżonkami, zarówno ustawowej (art. 31 k.r.o.) jak i umownej (art. 47 k.r.o.)-chyba
że małżonków obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej oraz współwłasność
wspólników spółki cywilnej (art. 860 k.c.).Współwłasność wspólników spółki cywilnej
istnieje tylko między wspólnikami, zadaniem jej zaś jest umożliwienie wspólnikom
osiągnięcia celu, dla którego umowa spółki została zawarta.
Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy działu IV
Kodeksu cywilnego.
Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody
pozostałych współwłaścicieli.
Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które
przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich
współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co
najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na
względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli. Każdy
ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.
Zniesienie współwłasności, czyli likwidacja stosunku prawnego, jaki łączy
współwłaścicieli może nastąpić zawsze na żądanie każdego ze współwłaścicieli.
Są trzy sposoby zniesienia współwłasności:
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
-
przez sprzedaż rzeczy i podział uzyskanej ceny,
-
przez przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu ze
współwłaścicieli (lub więcej niż jednemu na współwłasność), z
obowiązkiem spłaty pozostałych,
-
przez podział fizyczny rzeczy wspólnej.
Ochrona własności: roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne.
Właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby
rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem
właściciela uprawnienie do władania rzeczą (roszczenie windykacyjne).
Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez
pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi
roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie
naruszeń (roszczenie negatoryjne).
Użytkowanie wieczyste
-
dwa źródła prawa: nieruchomościami
Kodeks cywilny
-
przedmiot użytkowania wieczystego i podmioty.
i ustawa o
gospodarce
Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa a położone w granicach
administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami,
lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do
realizacji zadań jego gospodarki, a także gruntu stanowiące własność
jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, mogą być oddawane w
użytkowanie wieczyste osobom fizycznym lub prawnym.
Oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek
samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste następuje na
okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat lub na okres krótszy, co najmniej jednak na lat
czterdzieści.
Użytkownikowi wieczystemu przysługują podobnie jak właścicielowi dwa
podstawowe uprawnienia: uprawnienie do korzystania z nieruchomości (możliwość
obciążenia niektórymi prawami rzeczowymi np. użytkowaniem) oraz uprawnienie do
rozporządzania swoim prawem (prawo dziedziczne – a więc można rozporządzać nim
w testamencie). Jako prawo zbywalne podlega egzekucji.
Do przeniesienia użytkowania wieczystego stosuje się przepisy o przeniesieniu
własności nieruchomości.
W myśl art. 238 k.c. użytkownik wieczysty uiszcza przez czas trwania swego
prawa opłatę roczną. Sposób korzystania przez użytkownika wieczystego z oddanego
gruntu powinien być określony w umowie.
Do najważniejszych przyczyn wygaśnięcia użytkowania wieczystego należą:
-
upływ czasu, na który użytkowanie wieczyste zostało ustanowione,
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
-
rozwiązanie przez strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie
wieczyste
(zasada swobody woli stron),
-
konfuzja, tj. przejście użytkowania wieczystego (np. w drodze
dziedziczenia) na właściciela, lub przejście własności na wieczystego
użytkownika,
-
rozwiązanie umowy przed upływem czasu ustalonego w umowie ze
względu na jej nienależyte wykonywanie przez użytkownika,
-
wywłaszczenie.
W raz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim
obciążenia.
Ograniczone prawa rzeczowe
-
użytkowanie,
-
zastaw,
-
służebność,
-
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
-
hipoteka.
Użytkowanie – to prawo do używania
rzeczy i pobierania jej pożytków (korzystanie z rzeczy cudzej). Przedmiotem
użytkowania może być rzecz: nieruchomość jak i rzecz ruchoma. Użytkowanie
obciąża rzecz jako całość, a więc rozciąga się na wszystkie jej części składowe jak
również na jej przynależności, chyba że jest zastrzeżenie. Użytkowania nie można
nabyć w drodze zasiedzenia.
Jest to prawo niezbywalne, wygasa wskutek niewykonywania przez lat
dziesięć. Zastaw- w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz
ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić
zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z
pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych,
którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.
Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej
lub warunkowej.
Dla ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a
wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie
rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na które strony się zgodziły.
Przedmiotem zastawu mogą być także prawa , jeżeli są zbywalne. Do zastawu
na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych.
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
Służebność:
służebność gruntowa –nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela
innej nieruchomości (nieruchomości władnącej- to jest takiej nieruchomości, na
korzyść której jest ustanowiona) prawem, którego treść polega bądź na tym, że
właściciel nieruchomości władnącej (tj. takiej nieruchomości, której kosztem do tego
doszło) może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na
tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności
dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że
właścicielowi nieruchomości obciążonej
nie wolno wykonywać określonych
uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie
przepisów o treści i wykonywaniu własności.
Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku,
gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Służebność gruntowa
wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.
Źródłem powstania służebności gruntowych mogą być w szczególności:
czynność prawna, orzeczenie sądu, zasiedzenie.
służebność osobista – nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej
osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej.
Służebność osobista wygasa najpóźniej
ze śmiercią uprawnionego.
Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do
ich wykonywania. Służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.
Różnica między służebnością gruntową a osobistą polega na tym, że inna jest
osoba uprawniona. O ile w wypadku służebności gruntowej osobą tą jest
każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, o tyle w wypadku służebności
osobistej jest nią określona osoba. Służebność osobista nie może być ustanowiona
na rzecz osoby prawnej.
Ustawą z dnia 30 maja 2008r. o zmianie ustawy –Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) dokonano zmian w księdze drugiej
w tytule III w dziale III dodając rozdział III – służebność przesyłu.
Konstrukcja prawna tej służebności uwzględnia następujące założenia:
-
jej ustanowienie następuje na rzecz przedsiębiorcy, który jest
właścicielem urządzeń, o których mowa w art. 49§ 1 Kc lub który
zamierza wybudować takie urządzenia.
(art. 305¹ Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który
zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w
art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych
urządzeń-służebność przesyłu)
Ustanowienie następuje
nieruchomości a przedsiębiorcą,
na
podstawie
umowy
między
właścicielem
-
wprowadzenie zasady, że służebność przesyłu może być zastosowana
nie tylko do takich stanów faktycznych, w których urządzenia
przesyłowe już istnieją ale również do takich , w których przedsiębiorca
urządzenia te zamierza wybudować w przyszłości, pozwala zarówno na
objęcie nową regulacją tzw. zaszłości, jak i daje możliwość
wykorzystania jej dla zabezpieczenia interesu prawnego przedsiębiorcy
już w fazie planowania inwestycji,
-
jeżeli właściciel nieruchomości odmawia ustanowienia służebności, a
jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, to przedsiębiorca może w
drodze sądowej żądać jej ustanowienia za wynagrodzeniem,
-
służebność przesyłu ma określoną treść. Przedsiębiorca może korzystać
z nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania urządzeń przesyłowych,
-
służebność jest składnikiem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ K.c.
i przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub na nabywcę urządzeń, o
których mowa w art. 49 § 1 k.c.
Przyjęcie założenia, że służebność przesyłu przechodzi nie tylko na nabywcę
przedsiębiorstwa, ale również na nabywcę urządzeń przesyłowych, zapobiec ma
wygaśnięciu służebności w przypadku przeniesienia własności urządzeń, które w
rozumieniu art. 55¹ K.c. – nie będą stanowiły przedsiębiorstwa albo jego
zorganizowanej części. Należy przy tym podkreślić, że – zarówno w przypadku
nabycia przedsiębiorstwa, jak i poszczególnych urządzeń – służebność przesyłu
przechodzi na nabywcę tylko wtedy, jeżeli jest on przedsiębiorcą.
-
do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebności
gruntowej.
Należy wyjaśnić, że status prawny urządzeń przesyłowych reguluje art. 49 K.c.
/ zmiana tego art. nastąpiła również ustawą z dnia 30 maja 2008r. _ (Dz.U. Nr 116,
poz. 731).
Art. 49 § 1. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów,
pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części
składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa
§2. Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i
jest ich właścicielem, może żądać aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do
swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w
umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych
urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca”.
Na gruncie poprzedniego stanu prawnego sąd powszechny nie był władny
narzucić przedsiębiorcy przesyłowemu obowiązku zawarcia umowy, na podstawie
której nabyłby on własność tych urządzeń bądź uzyskałby inny tytuł prawny do
PODSTAWY WIEDZY Z ZAKRESU PRAWA - PODSTAWY PRAWA RZECZOWEGO
korzystania z nich. Uzasadnione było więc wprowadzenie do Kodeksu cywilnego
unormowania, które jednoznacznie określiło status prawny urządzeń przesyłowych
przy zapewnieniu odpowiedniego wynagrodzenia osobom, które z własnych środków
je wybudowały.
Z tym zagadnieniem wiązała się konieczność wprowadzenia do przepisów
Kodeksu cywilnego unormowań, dotyczących służebności przesyłu.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne
przepisy.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wg. ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych jest formą korzystania z lokali, a przedmiotem tego prawa może być
wyłącznie nieruchomość stanowiąca własność spółdzielni mieszkaniowej. Jest to
prawo zbywalne, dziedziczne i podlegające egzekucji.
Hipoteka – jest to zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych. Przedmiotem
tego zabezpieczenia są nieruchomości. Treść hipoteki określa art. 65 ust.1 ustawy o
księgach wieczystych i hipotece.
Hipoteką mogą być obciążone następujące nieruchomości:
-
prawo własności nieruchomości (nieruchomość),
-
udział współwłaściciela we własności nieruchomości,
-
użytkowanie wieczyste,
-
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
-
wierzytelność zabezpieczona hipoteką
Konstytucyjne gwarancje prawa własności – znajdują się w art. 21
Konstytucji:
1. Rzeczypospolita Polska chroni prawo własności i prawo dziedziczenia
2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie na cele publiczne za słusznym
odszkodowaniem.