Mały biznes – innowacyjna droga rozwoju

Mały biznes – innowacyjna droga rozwoju
Wasily S. Bilczak, Mirosław Gornowicz,
Natalia G. Duplenko
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Toruniu
Toruń 2011
Recenzent
prof. Lech Nieżurawski
Redaktor prowadzący
Adam P. Balcerzak
Korekta
Mirosława Szprenglewska
Projekt okładki
Jarosław Cholewiński
Tytuł dofinansowany przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu
ISBN 978-83-62049-07-3
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Toruniu
ul. Kopernika 21
87-100 Toruń
e-mail: [email protected]
www.pte.umk.pl
Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS
ul. Wybickiego 46
31-302 Kraków
Spis treści
WSTĘP ....................................................................................................................7
ROZDZIAŁ 1.
TEORETYCZNE PODSTAWY ROZWOJU MAŁEGOBIZNESU ................11
1.1._ISTOTA MAŁEGO BIZNESU ............................................................................11
1.2._MAŁE FORMY GOSPODAROWANIA W SAMOISTNEJ ROSYJSKIEJ
GOSPODARCE ...................................................................................................... 23
1.3._ROLA MAŁEGO BIZNESU W KSZTAŁTOWANIU SIĘ I ROZWOJU
NARODOWEGO SYSTEMU INNOWACJI................................................................... 35
ROZDZIAŁ 2.
MOTYWACJA I WARUNKI ROZWOJU POTENCJAŁU
INNOWACYJNEGO MAŁYCH FORM GOSPODAROWANIA...................49
2.1. KRYTERIA I PODMIOTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ ................................49
2.2. POZIOM ROZWOJU INNOWACYJNEGO W SFERZE MAŁEGO BIZNESU ...............61
2.3. INNOWACYJNY POTENCJAŁ MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW
I WARUNKI JEGO REALIZACJI ............................................................................... 70
ROZDZIAŁ 3.
STYMULOWANIE AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁYCH
PRZEDSIĘBIORSTW .........................................................................................77
3.1. ZARZĄDZANIE PROCESAMI INNOWACYJNYMI W GOSPODARCE NA
POZIOMIE PAŃSTWA ............................................................................................ 77
3.2. REGIONALNA POLITYKA ROZWOJU INNOWACYJNEGO POTENCJAŁU
MAŁEGO BIZNESU ................................................................................................ 91
3.3. STYMULOWANIE AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁYCH
PRZEDSIĘBIORSTW NA POZIOMIE SAMORZĄDÓW ............................................... 100
4
Spis treści
ROZDZIAŁ 4.
WSPÓŁDZIAŁANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW I ORGANIZACJI
NAUKOWYCH W ROZWOJU INNOWACYJNEJ GOSPODARKI ..........105
4.1. WKŁAD PRZEDSIĘBIORSTW WYSOKIEGO RYZYKA W ROZWÓJ
INNOWACYJNY .................................................................................................. 105
4.2. PERSPEKTYWY ROZWOJU SPÓŁEK SPIN OFF W ROSYJSKIEJ GOSPODARCE ...122
4.3. MAŁY BIZNES PARKÓW TECHNOLOGICZNYCH ............................................127
4.3. WSPÓLNE I NARODOWE CECHY TECHNOPOLII .............................................141
ROZDZIAŁ 5.
ROZWÓJ POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO MAŁYCH
PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE.........................................................149
5.1. PODEJŚCIE SYSTEMOWE DO REALIZACJI POTENCJAŁU MAŁYCH
PRZEDSIĘBIORSTW PRODUKCYJNYCH W SFERZE INNOWACJI ............................. 149
5.2. BADANIE STOPNIA WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO
MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE OBWODU KALININGRADZKIEGO ..... 156
5.3. KOMPLEKSOWY ROZWÓJ MAŁYCH ZAKŁADÓW PRODUKCYJNYCH
REGIONU W SFERZE INNOWACJI ......................................................................... 167
ROZDZIAŁ 6.
ZAOPATRZENIE INNOWACYJNE ROZWOJU ZESPOŁU ROLNICZOPRZEMYSŁOWEGO I ROLNICTWA W REGIONIE .................................177
6.1. PODSTAWOWE KIERUNKI INNOWACJI NAUKOWO-TECHNICZNYCH E
MAŁYCH FORMACH PRODUKCJI ROLNICZEJ ....................................................... 177
6.2. INSTYTUCJONALNE PRZESŁANKI ROZWOJU POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO
MAŁYCH ZAKŁADÓW PRODUKCJI ROLNEJ .......................................................... 184
6.3. ROLNICTWO ROSYJSKIEGO REGIONU I POZIOM JEGO ROZWOJU
INNOWACYJNEGO NA PRZYKŁADZIE OBWODU KALININGRADZKIEGO ................ 195
6.4. PRACE NAUKOWO-BADAWCZE W ROLNICTWIE JAKO CZYNNIK
PODNIESIENIA EFEKTYWNOŚCI GOSPODARSTW FARMERSKICH .......................... 204
6.5. ROZWÓJ AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁEGO BIZNESU
W ROLNICTWIE EKSKLAWY................................................................................ 208
Spis treści
5
ZAKOŃCZENIE ................................................................................................217
SPIS TABEL .......................................................................................................221
SPIS RYSUNKÓW .............................................................................................223
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................227
ZAŁĄCZNIKI ....................................................................................................235
Wstęp
Wysoki potencjał innowacyjny małego przedsiębiorstwa wynika
z połączenia możliwości i konieczności wspierania szybkiego rozwoju
innowacji. Możliwość ta uwarunkowana jest posiadaniem przez małe
przedsiębiorstwa całego szeregu zalet. Po pierwsze, charakteryzują się one
wysoką elastycznością i operatywnością w podejmowaniu decyzji. Są
w stanie szybciej niż duże przedsiębiorstwa dokonywać zmian w produkcji
i wprowadzać innowacje w życie. Po drugie, wykazują większą chłonność
na innowacje w produkcji i zarządzaniu. Po trzecie wreszcie, szybko adaptują się do czynników zewnętrznych i zmian koniunktury. Natomiast konieczność wdrażania innowacji przez małe przedsiębiorstwa spowodowana
jest ograniczonością ich zasobów, co sprawia, że są one zmuszone do korzystania z innowacji jako czynnika rozwoju.
O znaczeniu małych przedsiębiorstw dla rozwoju innowacyjnego
świadczą liczne krajowe i międzynarodowe dokumenty dotyczące tej problematyki. Między innymi w 2000 r. Unia Europejska przyjęła „Europejską
Kartę Małych Przedsiębiorstw”, w której szczególną uwagę poświęcono
rozwojowi małych przedsiębiorstw innowacyjnych. Karta przewiduje rozwój programów, które ułatwią wdrażanie nowych technologii, rozwój systemów zarządzania jakością i certyfikacji, zachęcą małe przedsiębiorstwa
do współpracy na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, jak
również do współpracy z wyższymi uczelniami i instytutami badawczymi.
Kraje rozwinięte wykazują wysoki poziom rozwoju innowacyjnego małych przedsiębiorstw. Z małych przedsiębiorstw ze Stanów Zjednoczonych
i Europy Zachodniej pochodzi ok. połowa wszystkich światowych innowacji. Stanowi to potwierdzenie tezy, że to właśnie małe przedsiębiorstwa
dysponują największym potencjałem innowacyjnym. Małe przedsiębiorstwa w krajach rozwiniętych często mają swoją długą, mierzoną pokoleniami historię. Większość z nich charakteryzuje się wąską specjalizacją. Ich
aktywność innowacyjną wspiera państwo, które inwestuje w rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz ułatwia dostęp do rynków
międzynarodowych.
Elastyczność i zdolność do szybkiej adaptacji małych przedsiębiorstw
do nowych warunków powodują, że przedsiębiorstwa te wykazują wyższą
efektywność działań innowacyjnych i szybszy zwrot ponoszonych na nie
8
Wstęp
nakładów. To nie tylko wyjaśnia wysoką aktywność innowacyjną małych
przedsiębiorstw, ale warunkuje również ich cechy w sferze innowacyjności.
Jedną z tych cech jest tendencja do głębszej specjalizacji opracowań naukowych dla małych przedsiębiorstw innowacyjnych. Dzięki temu przedsiębiorstwa te zyskują większe możliwości konkurowania z dużymi firmami, ponieważ w wąskiej specjalności ich skromne zasoby finansowe mogą
okazać się wystarczające. Następną cechą małych przedsiębiorstw w sferze
innowacyjnej jest to, że ich innowacje częściej mają charakter produktowy
niż technologiczny. Powoduje to, że małe przedsiębiorstwa zwykle nie
podejmują produkcji wielkoseryjnej, a innowacyjne udoskonalenia technologii produkcji najczęściej są dla nich nieopłacalne. Kolejna cecha małych
przedsiębiorstw w rozpatrywanej sferze dotyczy tego, że, wdrażając innowacje, nie obawiają się pogorszenia pozycji rynkowej swoich dotychczasowych produktów. Duże firmy, odwrotnie, dążąc do odzyskania środków
zainwestowanych w rozwój dotychczasowych produktów, często nie spieszą się z wdrożeniem kolejnych ulepszeń.
Warunkiem wykorzystania potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw jest niezawodne funkcjonowanie systemu na wszystkich jego
szczeblach – od badań podstawowych i stosowanych do dyfuzji ich wyników do praktyki gospodarczej i szerokiego ich wykorzystania. Ważnym
czynnikiem wspierającym ten proces jest współdziałanie władz państwowych i samorządowych, organizacji biznesowych i naukowych, instytucji
naukowo-badawczych oraz małych przedsiębiorstw. Ważne funkcje w sferze innowacyjności pełni państwo. Jedną z nich jest tworzenie podstaw
prawnych dla procesów innowacyjnych, w tym systemu ochrony własności
intelektualnej i praw autorskich. W praktyce krajów z krótszą historią gospodarki rynkowej odczuwa się też brak specjalistów w zakresie wspierania
i ochrony transferu technologii, co często utrudnia wejście małych przedsiębiorstw innowacyjnych na rynek światowy.
W pierwszym rozdziale niniejszej monografii przedstawiono genezę
i istotę małego przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę zwrócono na ewolucyjny charakter rozwoju małych przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej, tradycje oraz specyfikę funkcjonowania tego
ważnego sektora gospodarki.
W drugim rozdziale badaniom poddano motywacje, warunki aktywności
innowacyjnej małego przedsiębiorstwa oraz podmioty uczestniczące
w procesie innowacyjnym. Na konkretnym przykładzie przedstawiono
potencjał innowacyjny małego przedsiębiorstwa i warunki jego wykorzystania.
W pracy zwrócono uwagę, że problemy związane z aktywnością innowacyjną przedsiębiorców dotychczas badano w niewystarczającym stopniu.
Wstęp
9
Dlatego problemy stymulacji aktywności innowacyjnej małych przedsiębiorstw wyodrębniono w rozdziale trzecim. Podjęto w nim problematykę
zarządzania innowacjami, regionalnej polityki rozwoju potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw oraz stymulacji na poziomie lokalnym
aktywności innowacyjnej tych przedsiębiorstw.
Szczególne znaczenie w działaniach innowacyjnych mają instytucje naukowe i szkoły, które stanowią bazę tych działań. Roli tych instytucji
w aktywności innowacyjnej poświęcono czwarty rozdział pracy. W tym
rozdziale omówiono wkład w przedsięwzięcia innowacyjne przedsiębiorstw typu venture capital, perspektywy rozwoju przedsiębiorstw typu
spin-off, rolę parków naukowych oraz cechy okręgów przemysłowych najnowszej generacji.
W dwóch kolejnych rozdziałach (5 i 6) przedstawiono sektorowe cechy
rozwoju. W pierwszej kolejności zbadano systemowe podejście do wykorzystania potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw przemysłowych. Następnie, wykorzystując bogaty materiał badawczy oceniono rolę
innowacji w rozwoju gospodarki żywnościowej. Badaniom poddano podstawowe kierunki innowacji naukowo-technicznych w małych przedsiębiorstwach rolniczych, instytucjonalne formy i przesłanki rozwoju potencjału innowacyjnego w tych przedsiębiorstwach, a także rolę prac naukowo-badawczych we wzroście efektywności przedsiębiorstw sektora rolnego.
Problematyka
przedstawiona
w
monografii
jest
złożona
i wieloaspektowa. Autorzy wyrażają nadzieję, że publikacja ta okaże się
pożyteczna dla naukowców i praktyków, a także studentów kierunków
ekonomicznych.