docStrona podażowa
download 
Reklamacja Transkrypt
Strona podażowa
Profil regionalny – województwo podkarpackie Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Spis treści 1 Streszczenie oraz wnioski .................................................................................................... 3 1.1 Tło i cel badań..........................................................................................................................3 1.2 Definicje i metodologia............................................................................................................3 1.3 Główne wnioski .......................................................................................................................5 2 Wprowadzenie...................................................................................................................... 7 3 Gospodarka regionu a przedsiębiorczość ............................................................................. 8 4 Podaż usług wspierających................................................................................................... 9 5 6 4.1 Organizacja usług wspierających.............................................................................................9 4.2 Grupy beneficjentów..............................................................................................................11 4.3 Rodzaje usług wspierających .................................................................................................14 4.4 Promocja, jakość i ceny usług wspierających ........................................................................16 4.5 Cele usług wspierających.......................................................................................................19 Strona popytowa usług wsparcia........................................................................................ 20 5.1 Ilość firm korzystających z usług...........................................................................................20 5.2 Świadomość występowania usług..........................................................................................23 5.3 Typy, zakres i potrzeba dostarczanych usług.........................................................................24 5.4 Warunki realizacji i korzystania z usług wspierających ........................................................26 5.5 Przyszły potencjał dla usług...................................................................................................27 Podsumowanie i wnioski.................................................................................................... 31 Załącznik: Lista ośrodków województwa podkarpackiego dostarczających usługi wraz ze wskazaniem na programy, które są w nich realizowane............................................. 32 Spis tabel .................................................................................................................................. 34 Spis wykresów.......................................................................................................................... 35 2 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 1 Streszczenie oraz wnioski 1.1 Tło i cel badań Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza podjęcie wyzwań rozwojowych przez nasz kraj oraz wprowadzenie zasad polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Narodowy Plan Rozwoju przyjęty przez Radę Ministrów w lutym 2003 roku oraz sektorowe programy operacyjne opublikowane przez Ministerstwo Gospodarki odnoszą się do wyzwań związanych z naszym członkostwem w UE. I tak w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Gospodarki w ramach wskazanych dwóch priorytetów mają być m.in. realizowane zadania zwiększenia dostępu małych i średnich firm do specjalistycznej pomocy doradczej oraz poprawy dostępu do wysokiej jakości usług wsparcia. Liczne instrumenty wsparcia sektora MSP zostały już wdrożone i są dostępne. Są one finansowane ze źródeł publicznych krajowych, ze środków UE oraz ze środków samorządowych. Rozwój MSP jest powszechnie uznany jako klucz do ograniczania różnic rozwojowych pomiędzy Polską, a krajami UE. Kraje Unii Europejskiej przyjęły 19 czerwca 2000 roku Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw. Polska przyjęła ją w kwietniu 2002 roku. Perspektywa wstąpienia Polski do Unii Europejskiej oznacza m.in., że unijna polityka regionalna wraz ze swoimi instrumentami będzie dostępna w kraju. Wsparcie sektora MSP stanowi znaczący udział w tej polityce. Stąd potrzeba oceny istniejących instrumentów wsparcia małych firm z punktu widzenia ich adekwatności do rzeczywistych potrzeb sektora. Ten ogólny cel przyświeca podejmowaniu niniejszego projektu. Inną ważną przesłanką podejmowania badań nad usługami wsparcia dla sektora małych firm jest przyjęcie przez Radę Ministrów w ostatnim okresie dwóch dokumentów: Kierunków działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku (luty 2003) oraz Przedsiębiorczość w Polsce (czerwiec 2003). Stwarzają one perspektywę rozszerzenia zakresu i dostępu do wspieranych przez państwo usług doradczych, szkoleniowych i konsultingowych dla sektora MSP. Jednocześnie ostatnie lata wskazują, że spowolnienie wzrostu gospodarczego odbiło się znacząco na sektorze MSP, który po okresie znacznego rozwoju w latach dziewięćdziesiątych poprzedniego wieku nie wykazuje już dynamiki i możliwości kreowania nowych miejsc pracy, a liczba przedsiębiorstw aktywnych maleje. Wreszcie należy zaznaczyć, że Komisja Europejska zleciła przeprowadzenie badań na temat usług wsparcia małych firm w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii, a celami podstawowymi podejmowanego badania jest poprawa krajowych i regionalnych systemów wsparcia MSP oraz pomoc w przygotowaniu do zastosowania w kraju najlepszych praktyk europejskich w zakresie usług dla MSP. Dlatego też zadaniami głównymi, które przeprowadzono w ramach badań i na które odpowiada opracowanie krajowe są: • Analiza występujących na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym usług dla małych firm; • Ocena potrzeb małych firm w zakresie usług wsparcia oraz określenie adekwatności tych ostatnich do rzeczywistych potrzeb; • Dostarczenie spójnego zestawu narzędzi (rekomendacji), który poprawiałby sytuację w zakresie usług wsparcia dla małych przedsiębiorstw. 1.2 Definicje i metodologia Zgodnie z założeniami przyjętymi przy podejmowaniu badań przy ich prowadzeniu korzystano w znaczącym zakresie z wyżej wymienionych badań prowadzonych w okresie od grudnia 2000 do czerwca 2002 przez Austriacki Instytut Badania Małego Biznesu w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii. Uwaga ta dotyczy również stosowanych metod badawczych oraz przyjętych podstawowych definicji. Ogólnie badaniami objęto usługi niefinansowe oferowane na zasadach niekomercyjnych dla przedsiębiorstw małych, mikro i samozatrudnionych. Badanie obejmowało pomoc publiczną nakierowaną na: 3 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki (a) mikroprzedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 9 pracowników; (b) małe przedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników; (c) samozatrudnionych. Za pomoc publiczną uznano działania, które spełniają równocześnie następujące kryteria: A. kryteria dla usługodawców Usługa powstaje jako inicjatywa wynikająca z polityki publicznej. Dostawca usługi jest instytucją publiczną, a jeśli tak nie jest tzn. jest to instytucja lub firma prywatna to działa ona zgodnie z zatwierdzoną przez instytucję publiczną polityką; B. kryteria dla odbiorców Usługa jest przeznaczona dla firm jednoosobowych, firm mikro (1–9pracowników) lub małych firm (10–49 pracowników), gdzie charakter odbiorcy danej usługi wynika z jej przeznaczenia (określonego np. przedmiotem, strukturą, warunkami usługi) lub z jej praktycznego zastosowania. Usługa jest przeznaczona bezpośrednio dla przedsiębiorstw lub przedsiębiorców. C. kryteria dla przedmiotu usługi: Usługa jest oferowana na warunkach niekomercyjnych. Usługa ma na celu zapewnienie przedsiębiorstwom lub przedsiębiorcom pomocy w rozwijaniu działalności gospodarczej lub w uniknięciu błędów w prowadzeniu działalności gospodarczej. Przedmiot usługi obejmuje zapewnianie informacji, doradztwa lub szkoleń, lub też obejmuje usługi biznesowe (np. rachunkowe, prawne lub bankowe) świadczone na zasadach niekomercyjnych. Znaczna część usługi ma charakter niefinansowy. Oznacza to, że dla potrzeb tego badania nie uwzględnialiśmy usług ściśle finansowych, takich jak udzielanie pożyczek, gwarancji, czy kredytów. Natomiast uznajemy takie usługi, których głównym zadaniem jest np. wsparcie przedsiębiorców w przygotowaniu wniosku kredytowego, lub sporządzenie biznes planu (i to stanowi główny cel usługi), nawet jeśli prowadzi to do uzyskania wsparcia finansowego. Powyższa definicja jest oczywiście definicją wąską systemu wsparcia publicznego i nie obejmuje licznych innych działań publicznych wspierających sektor małych przedsiębiorstw, takich jak instrumenty ściśle finansowe, czy podatkowe, narzędzia nakierowane na zakładanie przedsiębiorstw, czy eliminację barier rozwojowych. Badanie obejmowało analizę strony podażowej usług wspierających oraz stronę popytową. Analiza strony podażowej była przeprowadzona w oparciu o dwa główne źródła informacji. Po pierwsze – o informacje zgromadzone w bazie danych, obejmującej programy wsparcia oraz organizacje inicjujące (uruchamiające) i wdrażające. Drugim źródłem informacji były wywiady prowadzone wśród izb i stowarzyszeń przedsiębiorców oraz wśród agencji, firm i innych organizacji, świadczących usługi dla badanego sektora firm. Takich wywiadów autorzy przeprowadzili 64 w całym kraju. Oczywiście uzupełnieniem tych źródeł informacji była dostępna literatura i inne materiały z zakresu tego tematu. Ocena popytu na usługi wspierające została przeprowadzona przede wszystkim w oparciu o badania ankietowe 1200 przedsiębiorstw, wybranych z bazy GUS – REGON. Badania były prowadzone na przełomie czerwca i lipca 2003 roku przez Pracownię Badań Społecznych w Sopocie metodą wywiadu telefonicznego. Badanie ankietowe prowadzono na próbie losowo-warstwowej przedsiębiorstw. Zastosowano trzy warstwy: wielkość firmy, sektor działalności i województwo. Badane firmy podzielono na trzy kategorie w zależności od liczby zatrudnionych: (a) małe przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 10 do 49 osób, (b) mikroprzedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 1 do 9 zatrudnionych, oraz (c) samozatrudnionych, które nie zatrudniają żadnych osób. Następną zastosowaną warstwą był rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa podzielono według tego kryterium na siedem grup. Trzecią stosowaną warstwą było województwo. Założono, że przeprowadzonych zostanie 75 ankiet w każdym województwie. Tabela 1.1 prezentuje rozkład badanych przedsiębiorstw według wielkości firmy oraz województwa. Więcej informacji na temat metodologii badań znajduje się w raporcie krajowym. 4 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 1.1 Liczby przedsiębiorstw badanych według wielkości firmy oraz lokalizacji Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie samozatrudnieni 24 21 27 25 22 28 23 25 26 23 19 29 20 27 31 22 Liczba zbadanych przedsiębiorstw mikro małych 24 27 26 26 23 25 23 27 23 29 30 21 28 24 24 27 23 26 20 25 32 21 27 26 26 26 26 25 23 26 27 24 Razem 75 73 75 75 74 79 75 76 75 68 72 82 72 78 80 73 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 1.3 Główne wnioski 1. Mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnieni korzystają z usług wsparcia stosunkowo często. Około 13% spośród badanych firm korzystało z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat. Z powodu problemów związanych z badaną próbą, grupa firm korzystających z usług wsparcia jest nadreprezentowana wśród badanych firm. Stąd też rzeczywisty współczynnik korzystania z usług wśród polskich mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw i samozatrudnionych jest niższy niż 13%. 2. Spośród badanych firm najczęściej korzystają firmy nieco większe (a więc małe) i dojrzałe. Przedsiębiorcy lepiej wykształceni znacznie chętniej korzystają z usług wsparcia i jest wyraźna zależność: im wykształcenie przedsiębiorcy niższe tym współczynniki korzystania z usług niższe. Częściej również korzystają firmy znajdujące się kłopotach (ograniczające zatrudnienie) niż firmy dynamicznie się rozwijające. Najrzadziej jednak korzystają firmy o stabilnej pozycji rynkowej. Do korzystania z usług skłania przedsiębiorców raczej negatywny impuls związany z rozwojem firmy, niż aktywna postawa szukania dalszej ekspansji przedsiębiorstwa. 3. Stosunkowo niewiele firm korzysta z usług wsparcia w sposób regularny. Zdecydowanie przeważają firmy, które korzystają z usług sporadycznie, co wskazuje, że kontakt z usługodawcą powodowany jest prawdopodobnie przez pojawienie konkretnej potrzeby, a nie wynika ze stałego dążenia firm do rozwoju. 4. Występuje stosunkowo wysokie zróżnicowanie regionalne korzystania z usług wsparcia. Nie występuje ścisła zależność obecnego nasycenia ośrodkami wsparcia w regionie a współczynnikami korzystania z usług. 5. Stosunkowo wiele firm – niemal połowa – nie widziało potrzeby wsparcia. Liczna jest również grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadała wystarczającej informacji o występowaniu takich usług. 6. Zaledwie około jedna trzecia firm uważa się za dobrze poinformowane o usługach wsparcia. Nie występuje wyraźna zależność pomiędzy korzystaniem z usług a własną dobrą oceną 5 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 7. 8. 9. 10. poinformowania o usługach wsparcia w grupach przedsiębiorstw. Ocena poinformowania o usługach wsparcia nie zależy od branży, a w znacznie większej mierze od regionu. Choć i w tym przypadku znaczne zróżnicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wpływa na stopień korzystania z usług wsparcia. Przedsiębiorcy preferują bardziej usługi, które nakierowane są na rozwiązywanie ich konkretnych, najczęściej bieżących problemów niż na doskonalenie ich umiejętności związanych z kierowaniem i rozwojem firmy. I stąd najwyższe zapotrzebowanie zgłoszono na profesjonalne usługi informacyjne oraz na usługi finansowe. Im większa firma tym średnie zapotrzebowanie na usługi wsparcia we wszystkich sferach działania firmy jest wyższe. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wpływa na zgłoszone zapotrzebowanie na usługi wsparcia w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy niż wielkość firmy. Zróżnicowane zapotrzebowanie na usługi zgłaszane przez firmy różnej wielkości czy w różnej fazie rozwoju nie wpływa na hierarchizowanie potrzeb na usługi w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy. I tak zapotrzebowanie na usługi w zakresie zagadnień prawnych jest najwyższe, a na innowacje i zarządzanie najniższe. Przedsiębiorstwa, które korzystały z usług wyrażają wysokie zadowolenie z usług wsparcia. Firmy najbardziej są zadowolone z samej jakości i zakresu usług. Warunki świadczenia usług takie jak polityka cenowa, czy dostęp do usług są oceniane nieco gorzej. Występuje wysoki potencjalny popyt na usługi wsparcia. Wynika to z dwóch głównych przesłanek. Po pierwsze bardzo licznej grupy firm, które deklarują wysokie zapotrzebowanie na usługi wsparcia i uważają je za użyteczne. Grupa ta obejmuje w kraju ok. 64% wszystkich firm. Po drugie stosunkowo mało liczna grupa firm korzystających z usług – 13% bardzo wysoko ocenia uzyskane usługi. Obie grupy firm stanowią grupę potencjalnych klientów usług wsparcia. 6 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 2 Wprowadzenie Niniejszy raport jest jednym z szesnastu profili regionalnych przygotowanych dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach projektu „Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych”. Celem każdego profilu wojewódzkiego jest porównanie usług wsparcia oferowanych na szczeblu regionalnym dla mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych (strona podażowa) z potrzebami tych firm, analizowanymi z punktu widzenia organizacji, promocji, zakresu i dostępności usług wsparcia (strona popytowa) oraz dostarczenie spójnych i odpowiadających na potrzeby mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych, rekomendacji zmian instrumentów wsparcia finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych. Każdy profil wojewódzki w dużym stopniu odzwierciedla układ treści raportu krajowego i składa się z czterech części: • Wprowadzenia, podającego jednolity dla wszystkich regionów zestaw informacji, zawierający opis celu badań, metodykę oraz podstawowe dane odnoszące się do całego kraju, charakteryzujące sytuację MSP z uwagi na potrzebę usług i ich dostępność. • Opisu strony podażowej, charakteryzującej dostępność usług wspierających dla mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych w każdym województwie. Część ta omawia wyniki badań charakteryzujące dane województwo w porównaniu z danym odnoszącymi się do całego kraju. Zebrane dane dotyczą takich zagadnień, jak: liczba i status instytucji świadczących usługi dla MSP w danym regionie, rodzaj usług, system ich promocji, ceny, itd. • Opisu strony popytowej, charakteryzującej zapotrzebowanie na usługi wspierające, zgłaszane przez mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych. Rozdział omawia wyniki badań charakteryzujące region na tle kraju, w tym: udział firm, które korzystały z usług, poziom świadomości firm co do potrzeby i dostępności usług wspierających, rodzaje świadczonych usług, warunki na jakich są dostępne, potencjalne potrzeby. • Części końcowej, zawierającej podsumowanie i wnioski oraz listę i dane instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych w regionie. 7 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 3 Gospodarka regionu a przedsiębiorczość Produkt krajowy brutto w regionie podkarpackim wyniósł w roku 2000 26,8 mld złotych, co stanowiło 3,9 proc. PKB Polski. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na mieszkańca w województwie podkarpackim wyniósł w roku 2000 12608 zł. Wartość PKB per capita w województwie stanowiła około 71,1 proc. wartości PKB per capita dla Polski. Tabela 3.1 PKB ogółem oraz per capita w województwie podkarpackim Rok Ogółem (w mld zł) Polska=100 Per capita (zł) Polska=100 1995 13,0 4,2 6 183 77,4 1996 16,3 4,2 7 731 77,0 1997 20,0 4,2 9 435 77,2 1998 23,0 4,2 10 866 75,9 1999 24,8 4,0 11 685 73,4 2000 26,8 3,9 12 608 71,1 Źródło: www.stat.gov.pl Pod względem wartości PKB per capita w podregionach w województwie podkarpackim występuje niewielki stopień zróżnicowania. W roku 2000 wyniosła ona 13684 zł w podregionie rzeszowskotarnobrzeskim oraz 11299 zł w podregionie krośnieńsko-przemyskim. Przełożyło się to odpowiednio na 108,5 oraz 89,6 proc. wartości produktu regionalnego brutto na mieszkańca województwa podkarpackiego. Tabela 3.2 PKB per capita w podregionach województwa podkarpackiego w 2000 r. Rzeszowsko-tarnobrzeski Krośnieńsko-przemyski PKB per capita (zł) 13 684 11 299 Polska=100 77,2 63,7 województwo podkarpackie = 100 108,5 89,6 Źródło: Rocznik statystyczny województw 2001, GUS, Warszawa, 2002 r. Tabela 3.3 Ilość i zmiana liczby podmiotów gospodarczych w Polsce i w regionie podkarpackim Polska Ogółem spółki prawa handlowego osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Woj. podkarpackie Liczba firm Zmiana (stan na (w % do stanu 31.12.2002) z 31.12.2002) 138 713 3,6 Liczba firm (stan na 31.12.2002) 3 468 218 Zmiana (w %, do stanu z 31.12.2001) 4,3 196 681 11,1 4 902 16,2 2 775 469 4,4 110 780 3,6 Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2002 r., GUS, Warszawa, 2003 r. 8 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 4 Podaż usług wspierających Celem tej części raportu jest charakterystyka rynku usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych (strona podażowa), dokonana z punktu widzenia ich organizacji, podstawowych grup beneficjentów, rodzaju oferowanych usług, realizowanych przez nie celów, sposobów promocji oraz jakości i polityki cenowej. 4.1 Organizacja usług wspierających System instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych zorganizowany jest podobnie we wszystkich województwach, i obejmuje poziom centralny, regionalny i lokalny. Na poziomie centralnym działają agendy rządowe, ustawowo zobowiązane do konkretnych działań na rzecz MSP. Funkcję jednostki wdrażającej działania adresowane do MSP pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która część swoich zadań deleguje do wyłanianych w drodze konkursu Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF). W województwie podkarpackim funkcję RIF pełnią: Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. i Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. Część usług finansowanych ze środków publicznych realizowana jest przez pozarządowe organizacje non-profit, współpracujące w ramach działającego od 1996 r. Krajowego Systemu Usług (KSU). PARP koordynuje oraz wspiera system organizacyjnie i merytorycznie. Liczba ośrodków KSU ulega corocznym zmianom w wyniku kolejnych naborów. W ramach KSU działają m.in. Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD), Business Information Network (BIN), Centra Euro Info (EIC). W przyszłości w ramach KSU ma być wyodrębniona Krajowa Sieć Innowacji (KSI). W 2003 r. na terenie województwa podkarpackiego działa 13 ośrodków KSU (7% ogólnopolskiej liczby ośrodków KSU). Ich lista opublikowana jest na stronie internetowej PARP. Część usług dotowanych przez PARP realizowana jest przez instytucje spoza KSU, włączając organizacje prywatne. W tym ostatnim przypadku warunkiem jest najczęściej uzyskanie akredytacji. Lista akredytowanych firm publikowana jest na stronie internetowej PARP. W przyszłości planowane jest opracowanie zasad współpracy KSU z firmami komercyjnymi i dopuszczenie ich do uczestnictwa w systemie. Usługi wspierające małe firmy zapisane są także w innych programach rządowych związanych z polityką rynku pracy, polityką regionalną i polityką rozwoju obszarów wiejskich oraz z politykami sektorowymi. Poziom centralizacji/decentralizacji usług wynika z procedur przyjętych w każdym z tych programów (włączając zasady finansowania). Na poziomie regionalnym i lokalnym publiczny system usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych organizowany jest przez samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy i zawodowy oraz inne instytucje pozarządowe. Samorząd terytorialny ma do dyspozycji instrumenty promocyjno-organizacyjne, pozwalające na wdrożenie usług wspierających małe firmy. Należą do nich zarówno samodzielnie prowadzone usługi informacyjne i działania promocyjne, jak i usługi oferowane za pośrednictwem współtworzonych przez organa samorządu terytorialnego instytucji otoczenia biznesu. Wiele z tych instytucji wchodzi w skład KSU, oferując zwłaszcza usługi realizowane przez Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD). Do tego typu instytucji należą m.in.: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowodoradcze; inkubatory przedsiębiorczości i centra transferu technologii. W przypadku samorządu gospodarczego organizacja usług wsparcia wchodzi w zadania statutowe finansowane zarówno ze środków własnych, jak i zewnętrznych (inne środki krajowe i zagraniczne, włączając programy przedakcesyjne i środki innych donatorów). Na terenie województwa podkarpackiego działają izby przemysłowe i przemysłowo-handlowe (m.in. Podkarpacka Izba Gospodarcza), organizacje rzemiosła (32 organizacje na czele z Izbą Rzemieślniczą) i organizacje samorządu zawodowego. Każda z tych organizacji oferuje usługi szkoleniowo-doradczo-informacyjne dla swoich członków. 9 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Organizacja usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych leży także w gestii innych organizacji pozarządowych. Na terenie województwa podkarpackiego działają m.in. takie organizacje, jak: Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Cmolas; Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości w Rzeszowie; Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości w Jarosławiu; Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości; Leżajskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych; Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju; Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości i inne. Wiele z tych organizacji wchodzi w skład KSU. Większość instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych koncentruje się w większych ośrodkach miejskich, i ma słabo rozwiniętą sieć agend terenowych. Trzynaście instytucji pełni rolę administratora programu, pozostałe zaś rolę wdrażającą poszczególne programy. Zarówno wśród instytucji administrujących programami, jak i wdrażających programy, organizacje publiczne lub publiczno-prywatne stanowią zdecydowaną większość. (tabela 4.1). Podobną sytuację można obserwować we wszystkich pozostałych województwach. Tabela 4.1 Status organizacji świadczących usługi wspierające małe firmy w podziale na województwa Wyszczególnienie Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Instytucja wiodąca (%) Instytucja wdrażająca (%) PublicznoPublicznoPubliczna Prywatna Publiczna Prywatna prywatna prywatna 63 11 26 61 32 7 36 18 45 59 33 8 55 19 27 61 32 7 50 20 30 60 33 7 45 18 36 61 32 7 50 20 30 59 34 7 55 18 27 61 32 7 44 22 33 59 34 7 40 20 40 59 34 7 58 17 25 62 31 7 44 22 33 60 33 7 50 20 30 60 33 7 50 17 33 61 32 7 50 20 30 61 32 7 50 20 30 61 32 7 44 22 33 59 34 7 45 18 36 61 32 7 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwagi: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100 Na łączną liczbę 30 programów realizowanych na terenie województwa podkarpackiego 23 programy mają zasięg ogólnokrajowy, 6 programów ma zasięg międzyregionalny i 1 program ma charakter lokalny (Pomocna Dłoń). Jeśli chodzi o organizację zarządzania poszczególnymi programami (typami) usług, to 5 programów (17%) jest scentralizowanych na poziomie międzynarodowym, 4 (13%) scentralizowane są na poziomie krajowym, 16 programów (53%) jest zdecentralizowanych na poziomie regionalnym i 5 programów (17%) jest zdecentralizowanych na poziomie lokalnym (wykres 4.1). Są to proporcje zbliżone do obserwowanych w strukturze ogólnopolskiej, gdzie programy scentralizowane na poziomie międzynarodowym stanowią 19%, programy scentralizowane na poziomie krajowym 11%, programy zdecentralizowane na poziomie regionalnym 57% i programy zdecentralizowane na poziomie lokalnym 14%. 10 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 4.1 Organizacja zarządzania programami/usługami 60 53 50 40 30 20 17 17 13 10 Zdecentralizowany na poziomie lokalnym Zdecentralizowany na poziomie regionalnym Scentralizowany na poziomie międzynarodowym Scentralizowany na poziomie krajowym 0 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 4.2 Grupy beneficjentów Podobnie, jak na terenie całego kraju, i w województwie podkarpackim usługi adresowane do małych firm, mikroprzedsiębiorstw i samozatrudnionych nie wyodrębniają się z ogólnej puli usług adresowanych do regionalnych MSP (tabela 4.2). Tabela 4.2 Firmy, do których kierowane są usługi wspierające Wyszczególnienie Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie w tym (w %) Ogólna w tym usługi adresowane do: liczba Wszystkie Samozatrud- MikroprzedŚrednich wskazań MSP Małych firm nionych siębiorstw firm 39 85 2 2 9 2 26 88 0 0 8 4 27 78 4 4 11 4 28 89 0 0 7 4 28 79 3 3 11 3 24 88 0 0 8 4 27 78 4 4 11 4 23 87 0 0 9 4 24 88 0 0 8 4 32 81 3 3 9 3 25 88 0 0 8 4 24 88 0 0 8 4 30 90 0 0 7 3 26 77 4 4 12 4 29 79 3 3 10 3 23 87 0 0 9 4 28 79 4 4 11 4 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować usługi/instrumenty nakierowane na grupy różnych firm, stąd liczba wskazań może przekroczyć liczbę programów. 11 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Ponad 50% dostępnych usług adresowanych jest do firm znajdujących się w dowolnym etapie swojego rozwoju, i jest to sytuacja podobna do obserwowanej we wszystkich pozostałych regionów (tabela 4.3). Pewne odstępstwo od tej zasady zauważa się w działalności istniejących na terenie całego kraju PKD, które adresują swoje usługi zarówno do aktualnych, jak i przyszłych przedsiębiorców. Tym ostatnim PKD oferują proste usługi doradcze oraz informację. Na terenie województwa podkarpackiego działa 9 PKD prowadzonych przez: Agencję Rozwoju Regionalnego MARR S.A.; Centrum Wspierania Biznesu w Rzeszowie przy Stowarzyszeniu Promocji Przedsiębiorczości; FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji – Cech Rzemiosł Różnych w Jaśle; Jarosławską Fundację Rozwoju Przedsiębiorczości; Jarosławską Fundację Rozwoju Przedsiębiorczości – Niezależne Forum Prywatnego Biznesu, Region Lubaczów; Jarosławską Fundację Rozwoju Przedsiębiorczości – Niezależne Forum Prywatnego Biznesu, Region Przemyśl; Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju; Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. i Tarnobrzeską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. Tabela 4.3 Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe usługi wspierające w tym usługi adresowane do firm na etapie rozwoju (w %) Ogólna PrzeniesieWyszczególnienie liczba Wszystkie Wczesny KonsoliPoczątek Dojrzałość Kryzys nie rozwój dacja wskazań etapy własności Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 60 42 48 48 5 5 13 14 13 14 12 12 3 2 5 5 38 53 3 13 13 13 0 5 44 39 37 42 36 40 47 38 41 50 37 50 54 51 45 50 45 51 53 44 46 51 2 3 3 5 3 5 4 3 5 6 3 14 13 14 14 14 15 13 13 15 14 14 14 13 14 14 14 15 13 13 15 14 14 14 13 14 14 14 13 13 13 15 12 14 0 0 0 2 0 2 2 0 2 4 0 7 5 5 5 5 5 4 5 5 4 5 40 55 3 13 13 13 0 5 36 39 50 54 3 3 14 13 14 13 14 13 0 0 6 5 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne usługi/instrumenty nakierowane na różne etapy rozwoju firm, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Etap założenia firmy jest także eksponowany w: (i) przewidzianym w ramach PHARE 2001 SSG (Rozwój MSP) Programie rozwoju przedsiębiorstw internetowych, mającym zasięg ogólnokrajowy i wspierającym m.in. rozwój nowych firm w dziedzinach opartych na komercyjnym wykorzystaniu internetu; (ii) przewidzianym dla wszystkich 16 województw komponencie regionalnym programu Rozwój Zasobów Ludzkich, adresowanym do starterów i oferującym osobom chcącym założyć własną firmę podstawowe szkolenia i usługi doradcze (coaching). Również inne programy (np. mający ogólnopolski zasięg program Innovation Relay Centre, programy związane z polityką rynku pracy i polityką rozwoju obszarów wiejskich, niektóre programy sektorowe) oraz działania samorządu gospodarczego wspomagają przyszłych przedsiębiorców. 13% usług adresowanych jest do firm znajdujących się na wczesnym etapie swojego rozwoju. W tego typu usługach specjalizują się zwłaszcza inkubatory przedsiębiorczości, które udostępniają firmom 12 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki zarówno bazę materialną (pomieszczenia, maszyny i urządzenia, infrastrukturę techniczno-biurową itd.), jak i usługi szkoleniowe, doradcze i informacyjne. Do firm znajdujących się na wczesnym etapie rozwoju, firm dojrzałych i firm znajdujących się na etapie konsolidacji kierowana jest oferta dwóch programów o zasięgu ogólnokrajowym: Business Support Center JETRO (program koordynowany przez Japan External Trade Organization JETRO – Biuro w Warszawie) i Innovation Relay Centre. Przy czym do firm dojrzałych adresowane są usługi specjalistyczne, zawierające bardziej złożone treści oraz specjalistyczne szkolenia, uwzględniające specyfikę poszczególnych branż. Tego typu wyprofilowanie oferty spotyka się także w usługach świadczonych przez organizacje przedsiębiorców. Do nielicznych programów deklarujących usługi dla firm znajdujących się na etapie przeniesienia własności należy Innovation Relay Centre. Choć w województwie podkarpackim – podobnie, jak w każdym innym województwie w Polsce – brakuje odrębnych ofert usług dla firm przeżywających kryzys (poza standardową), to pewne potrzeby tych firm zawarte są np. w programie Czysty Biznes, administrowanym przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, zlokalizowaną w czterech województwach: małopolskim, podkarpackim, pomorskim i śląskim. Program ten pomaga MSP wprowadzać proekologiczne zmiany wewnątrz i wokół firmy. Dzięki udziałowi w Programie firma obniża koszty działania, zmniejsza negatywne oddziaływanie na środowisko i podnosi konkurencyjność. Firmy biorą udział w programie poprzez uczestnictwo w Klubach Czystego Biznesu, które zrzeszają przedsiębiorstwa wg siedziby lub profilu działalności. Każdy klub ma swojego opiekuna, którego zadaniem jest utrzymywanie stałego kontaktu z członkami w celu pomocy w korzystaniu y oferty Programu. Członkowie klubów otrzymują pomoc w postaci doradztwa, informacji i szkoleń. Kolejną grupę beneficjentów usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych tworzą firmy zainteresowane innowacjami. Do nich swoją ofertę kierują takie ogólnokrajowe programy, jak: EUREKA: (komponent informacyjny), Innovation Relay Centre, Projekt EMMA czy Program „Innowacje i technologie dla rozwoju przedsiębiorstw” (Krajowy Rozwój MSP). Wyraźnie wyodrębnioną grupą beneficjentów usług wspierających są także eksporterzy i potencjalni eksporterzy, będący adresatami Klubu Eksportera, programu o zasięgu ogólnokrajowym, realizowanego w ramach struktur Centrum Euro Info. Do eksporterów będzie skierowana oferta PHARE 2001 SSG (programu o zasięgu ogólnokrajowym), w ramach którego przedsiębiorcy będą mogli uzyskać dotacje na usługi doradcze, informacyjne i techniczne wspomagające eksport, na wyjazdy zagraniczne (włączając uczestnictwo w międzynarodowych imprezach targowych) i pomoc techniczną dotyczącą promocji produktów na rynkach międzynarodowych. Programy realizowane w województwie podkarpackim kierują swoją ofertę do wszystkich firm, niezależnie od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej. I tak jest także we wszystkich pozostałych województwach (tabela 4.4). Wyjątkiem są programy zorientowane branżowo, do których należy realizowana na terenie całego kraju rodzina programów JETRO (Business Support Center, Region to Region i Internetowa Baza Danych), adresująca swoją ofertę do firm produkcyjnobudowlanych i handlowych. 13 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 4.4 Specyfika sektorowa firm, do których kierowane są pozafinansowe usługi wspierające w tym (w %) Wyszczególnienie Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólna liczba wskazań 39 28 27 30 28 26 27 25 26 32 27 26 32 26 29 25 28 Wszystkie sektory Produkcja i budownictwo 87 79 78 80 79 77 78 76 77 81 78 77 81 77 79 76 79 8 11 11 10 11 12 11 12 12 9 11 12 9 12 10 12 11 Sprzedaż hurtowa i detaliczna 8 11 11 10 11 12 11 12 12 9 11 12 9 12 10 12 11 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 4.3 Rodzaje usług wspierających Do najczęściej oferowanych usług należą: doradztwo i konsulting (27%) oraz szkolenia (19%). Na dalszych pozycjach plasują się: specjalistyczne i podstawowe usługi informacyjne (odpowiednio 16% i 15%), kojarzenie partnerów (13%) i dostęp do inkubatorów i parków technologii (8%). Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości występowania poszczególnych typów usług w każdym z województw (tabela 4.5) można powiedzieć, że podkarpacka struktura pozafinansowych usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 14 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 4.5 Rodzaje usług wspierających, świadczone mikroprzedsiębiorstwom, małym firmom i samozatrudnionym w tym (w %) Ogólna Inkubatory Podsta- SpecjaliWyszczególnienie liczba /parki Kojarzenie Usługi Szkolenia wowa styczna Doradztwo techno- partnerów finansowe wskazań informacja informacja logiczne Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 91 74 21 19 14 16 15 23 25 19 8 8 14 15 2 0 68 18 15 18 24 9 16 1 71 71 66 70 64 66 79 68 67 77 66 20 18 20 19 19 20 19 21 19 22 18 15 14 15 14 16 15 15 16 15 16 15 15 18 17 19 17 17 16 16 18 16 18 25 24 23 24 23 24 27 24 24 26 24 10 8 9 9 9 9 8 9 9 8 9 14 15 17 14 16 15 13 15 15 13 15 0 2 0 1 0 0 2 0 0 0 2 71 20 15 17 25 8 14 1 64 71 19 18 16 14 17 18 23 24 9 8 16 15 0 1 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne rodzaje usług/instrumentów, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Usługi doradczo-informacyjne i szkoleniowe obejmują całe spektrum zagadnień, poczynając od uruchomienia firmy i zarządzania nią (włączając certyfikację i zarządzanie jakością), poprzez przepisy (zwłaszcza podatkowe i związane z prawem pracy), po uzyskanie pieniędzy, zarówno na działalność bieżącą, jak i inwestycyjną (rozpoznanie oferty banków, informacje o programach pomocowych, procedury i dokumenty itd.). Programy szkoleniowe najczęściej obejmują: kształcenie w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem i jego zasobami, wprowadzania technik informatycznych i nowoczesnych technologii; prawnych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej w Unii Europejskiej itd. Specjalnie dla eksporterów (zarówno aktualnych, jak i potencjalnych) oferuje się dodatkowo usługi związane z: przygotowaniem planów rozwoju eksportu (włącznie z pomocą w okresie jego wdrażania), z prowadzeniem eksportu przez internet, z badaniem rynków zagranicznych i promocją produktu. Obok usług typowo doradczych, eksporterzy mogą korzystać z wyjazdów (badanie rynku i znalezienie partnera) i uczestnictwa w międzynarodowych imprezach targowo-wystawienniczych. Udostępnianie pomieszczeń, wyposażenia i infrastruktury itd. to usługi charakterystyczne zwłaszcza dla inkubatorów przedsiębiorczości, parków technologicznych itp. Towarzyszą im zawsze usługi pomocnicze, zwłaszcza administrowanie nieruchomością, audyty, doradztwo, szkolenia itp. Kojarzenie partnerów i internetowe bazy danych to usługi oferowane najczęściej przez wyspecjalizowane programy/firmy. Z reguły są to programy o zasięgu ogólnokrajowym (np. System Informacji Ofertowej „PARTNER”, Trade Tie-up Promotion Program, projekt EMMA, oferta PolskoNiemieckiego Towarzystwa Wspierania Gospodarki S.A.). Kojarzenie partnerów wzbogacane jest często dodatkowymi usługami w postaci: analizy produktów firmy pod kątem ich konkurencyjności na 15 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki rynkach zagranicznych; wyboru potencjalnych rynków eksportowych; określenia docelowej grupy potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania listy teleadresowej potencjalnych partnerów handlowych; wyselekcjonowania i sprawdzenia wiarygodności potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania spotkań z potencjalnymi klientami; doradztwa podczas przygotowania propozycji współpracy i negocjacji handlowych; tłumaczenia dokumentów. Pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów handlowych to również istota działalności wszystkich organizacji przedsiębiorców, wykorzystujących do tego zarówno tradycyjne (targi, spotkania, wizyty studyjne itd.), jak i nowoczesne instrumenty (internet). Usługom tym również towarzyszy doradztwo w sprawach prawnych i celnych oraz pomoc w załatwianiu różnych formalności. Dodatkowym typem usług wspierających małe firmy są usługi biznesowe (biura rachunkowe, prawne, prowadzenie spraw kadrowych, audyty itd.). Usługi te jednak rzadko finansowane są ze środków publicznych (wyjątkiem jest tutaj część programów finansowanych ze środków PHARE, oferująca dotacje na uzyskanie certyfikatów, wprowadzenie systemów jakości itp.). Z reguły są one inicjatywą konkretnych organizacji przedsiębiorców, najczęściej izb rzemieślniczych, finansowaną ze środków własnych tych organizacji. Dla małych firm, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw, są one jednak jednym z bardziej efektywnych instrumentów wsparcia. 4.4 Promocja, jakość i ceny usług wspierających Najczęściej wykorzystywanym kanałem informacji, poprzez który dociera się do firm z informacją o podaży usług wspierających jest w województwie podkarpackim internet (36%) oraz targi, wystawy i seminaria (23%). Na dalszych pozycjach plasują się bezpośrednie spotkania z przedsiębiorcami oraz kontakty telefoniczne i listowne (odpowiednio 13% i 11%). Najrzadziej wykorzystywanym kanałem informowania o istniejącej podaży są reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. (1%) oraz pośrednicy, np. stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp. (5%). Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości wykorzystywania poszczególnych kanałów informacyjno-promocyjnych w każdym z województw (tabela 4.6) można powiedzieć, że podkarpacka struktura instrumentów promocyjno-informacyjnych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 16 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 4.6 Kanały informacyjno-promocyjne stosowane przez usługodawców w tym (w %) Ogólna Bezpośre- Kampanie dnie Wyszczególnienie liczba mailingowe, spotkania wskazań z przedsię- rozmowy biorstwami Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie telefoniczne Reklamy w prasie codziennej, periodykach Internet technicznych, magazynach itp. Pośrednicy Targi, (stowarzywystawy, szenia seminaria biznesowe, itp. dostawcy, itp.) Inne 99 75 12 13 14 15 2 3 36 35 21 20 5 5 9 9 70 13 11 1 36 23 6 10 73 73 68 71 65 70 80 68 68 83 68 11 14 12 14 12 13 13 12 13 12 13 12 14 13 11 12 13 11 13 12 13 12 1 1 1 1 2 3 1 1 1 2 1 37 36 35 35 35 34 36 35 35 35 35 21 21 22 23 22 21 23 22 22 20 22 5 5 6 6 6 6 5 6 6 6 6 12 10 10 10 11 10 11 10 10 11 10 73 12 12 1 36 22 5 11 65 73 12 14 12 14 2 1 35 36 22 21 6 5 11 10 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być wykorzystywane różne rodzaje kanałów informacyjno-promocyjnych, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Jak jednak wynika z opinii usługodawców i organizacji przedsiębiorców mikroprzedsiębiorstw, małe firmy i samozatrudnieni w niedostatecznym stopniu wykorzystują istniejącą ofertę. Jeśli chodzi o firmy znajdujące się w sytuacjach kryzysowych, to maksymalnie 10% z nich trafia do instytucji świadczących usługi wspierające. Odsetek pozostałych firm korzystających z usług wsparcia jest trudny do oszacowania, pewne jest jednak, że firmy stosunkowo mało wiedzą na temat istniejących usług. Rozmowy w województwie podkarpackim potwierdzają wnioski zebrane w innych województwach, w myśl których podstawowym problemem pojawiającym się na styku podaży i popytu na pozafinansowe usługi wspierające jest zbyt niski poziom świadomości przedsiębiorców. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest: (i) brak efektywnej kampanii informacyjno-promocyjnej, zwłaszcza na szczeblu centralnym, gdyż regionalni usługodawcy nie dysponują budżetem promocyjnym; (ii) małe zainteresowanie samego przedsiębiorcy szukaniem informacji o pozafinansowych usługach wsparcia. Wiąże się to bezpośrednio z drugą ważną przyczyną niższego niż możliwe wykorzystania przez przedsiębiorców pozafinansowych usług wparcia, a mianowicie problemem związanym z przedmiotem usługi. Przedsiębiorcy poszukują głównie pomocy w pozyskaniu środków finansowych, nie zaś szkolenia. Doradztwo jest pożądane, ale przede wszystkim po to, aby pokazać przedsiębiorcy najlepsze (bądź najłatwiejsze do pozyskania) źródła zewnętrznego finansowania. Dlatego ciekawą inicjatywą jest prowadzony w województwie podkarpackim program POMOCNA DŁOŃ – Program terytorialnego rozwoju usług Podkarpackiej Izby Gospodarczej na rzecz MSP, oferujący całościowy pakiet, zbudowany z informacji podstawowej (punkty informacyjne pierwszego kontaktu); doradztwa 17 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki związanego z konkretnymi dziedzinami działalności, mającymi istotne znaczenie dla funkcjonowania firmy i usług finansowych, takie jak gwarancje, kredyty, dotacje, itp. Kolejną przyczyną relatywnie niskiego wykorzystania przez przedsiębiorców dostępnej na rynku oferty usług wspierających (współ)finansowanych ze środków publicznych jest deklarowany przez przedsiębiorców brak potrzeby korzystania z usług wspierających (problem związany ze świadomością w zakresie potrzeb). Podobnie, jak w trakcie rozmów prowadzonych w innych województwach, zwracano uwagę, że problemem przedsiębiorcy są trudne do wyegzekwowania należności, konieczność „walki o byt”, nie zaś problemy rozwoju firmy. Przedsiębiorca najczęściej nie myśli strategicznie. Ale zorganizowanie szkolenia związanego z zarządzaniem strategicznym nie zainteresuje przedsiębiorcy. Dlatego, że nie ma na to czasu, i dlatego, że wydaje mu się, że ma dostateczną wiedzę na ten temat. Niezbędne jest zatem uświadamianie przedsiębiorcy obszarów jego niewiedzy i cierpliwe przekonywanie o konieczności doskonalenia swoich umiejętności i kwalifikacji. Wymaga to jednak stosowania nowatorskich metod, które mogą pobudzić ciekawość przedsiębiorcy. Jedną z takich metod (mających zwiększyć poziom zainteresowania przedsiębiorcy pozafinansowymi usługami wsparcia) była inicjatywa Izby Przemysłowo-Handlowej w Rzeszowie, łącząca szkolenie z konkursem (tematycznie związanym ze szkoleniem), w ramach którego przedsiębiorcy mogli także uzyskać nagrodę. Jeśli chodzi o politykę cenową, to większość usług świadczona jest nieodpłatnie. I jest to sytuacja charakterystyczna nie tylko dla województwa podkarpackiego, lecz również dla wszystkich pozostałych województw (tabela 4.7). Sposób odpłatności budzi jednak kontrowersje. Wyraźnie podkreśla się „brak szacunku” dla usług oferowanych nieodpłatnie, traktując je jako usługi niepełnowartościowe. Tabela 4.7 Formy płatności za usługi w podziale na województwa w tym (w %) Ogólna Cennik za Wyszczególnienie liczba Ryczałt za Stawka Nieodpłatnie poszczególne wskazań usługę godzinowa usługi Polska 50 52 14 10 10 Dolnośląskie 39 51 13 13 10 Kujawsko-pomorskie 35 54 11 11 9 Lubelskie 36 56 8 11 8 Lubuskie 39 54 13 10 10 Łódzkie 35 54 11 11 9 Małopolskie 35 54 9 11 9 Mazowieckie 33 54 9 12 9 Opolskie 34 53 9 15 9 Podkarpackie 39 54 8 10 10 Podlaskie 34 56 9 12 9 Pomorskie 34 53 9 12 9 Śląskie 38 53 8 13 8 Świętokrzyskie 34 56 9 12 9 Warmińsko-mazurskie 35 57 9 11 9 Wielkopolskie 33 55 9 12 9 Zachodniopomorskie 39 54 13 10 10 Inne 14 13 14 17 13 14 17 15 15 18 15 18 18 15 14 15 13 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być stosowane różne rodzaje form płatności. Znaczna część organizacji-usługodawców ma wdrożone systemy udokumentowane certyfikatem potwierdzającym akredytację w KSU. zapewnienia jakości, 18 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Jakość usług świadczonych przez jednostki certyfikacyjne (audyty certyfikujące systemy zarządzania jakością, zarządzania środowiskiem oraz systemy zarządzania bezpieczeństwem) udokumentowana jest akredytacją w systemie akredytacji (np. PCA, DAR, UKAS lub inne). Szkoły wyższe, zakłady kształcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli i inne placówki działające w systemie oświaty stosują systemy zabezpieczenia jakości zgodne z przyjętymi procedurami działania. 4.5 Cele usług wspierających Podstawowe cele usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych zawarte są w strategii gospodarczej rządu oraz w Kierunkach działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku. Zgodnie z zapisami Kierunków działań rządu, celem polityki rządu jest pobudzenie aktywności gospodarczej MSP zapewniającej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Osiągnięciu tego celu służy m.in. konstruowany system usług wsparcia MSP, w tym mikro i małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych. Kolejnym, istotnym celem jest pomoc w integracji firm i działalności na forum międzynarodowym. Dlatego znaczna część usług wspierających małe firmy stawia sobie za zadanie: zdecydowane podnoszenie konkurencyjności firm; intensyfikowanie współpracy i kooperacji krajowej i międzynarodowej; promocję polskich firm i ich produktów za granicą oraz upowszechnianie polskich osiągnięć i doświadczeń na forum międzynarodowym. Bardziej szczegółowo, efektem realizowanych w województwie podkarpackim programów powinno być: • • • • • • upowszechnianie szeroko rozumianej wiedzy gospodarczej u przedsiębiorców (45% wskazań); zwiększenie dostępności finansowania dla MSP (8%); poprawa warunków dostępu MSP do nowoczesnych technologii (18%); poszerzenie dostępu do programów pomocowych dla MSP (14%); przyspieszenie tworzenia nowych miejsc pracy przez MSP (6%); usprawnienie procedur nawiązywania kontaktów gospodarczych (8%). 19 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 5 Strona popytowa usług wsparcia Celem tego rozdziału jest przeprowadzenie analizy popytowej strony rynku usług wsparcia dla małych i mikro firm oraz dla samozatrudnionych w regionie na tle kraju. Skupiono się na następujących zagadnieniach: stopień korzystania przez te firmy z usług oraz ocena ich przydatności, znajomość lub świadomość wśród przedsiębiorców występującej oferty usług, zgłaszane potrzeby na usługi oraz ocena na ile oferowane usługi zgodne są ze zgłaszanymi potrzebami. Rozdział zamyka dyskusja na temat potencjalnego, przewidywanego rynku usług wsparcia. 5.1 Ilość firm korzystających z usług W regionie podkarpackim jest realizowanych stosunkowo wiele programów wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw. Również w latach ubiegłych na terenie obecnego województwa były podejmowane różne inicjatywy związane z dostarczaniem tych usług. Natomiast gospodarka regionu jest słabiej rozwinięta niż przeciętnie kraju (por. rozdz. 3). Wykresy 5.1 i 5.2 ilustrują główne informacje o korzystaniu sektora mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych z usług wsparcia w ostatnich pięciu latach w podkarpackim oraz w kraju. Wykres 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia w województwie podkarpackim i w kraju (w %) 20 16 19 13 12 8 4 0 Polska Podkarpackie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Wykresy wskazują, że w porównaniu do kraju stosunkowo wiele badanych firm korzystało w regionie z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu laty – 19%. Najwięcej firm korzystało w sposób incydentalny, choć było również wiele firm, które korzystają w sposób regularny. Podobna sytuacja do tej z podkarpackiego pod względem stopnia i częstotliwości korzystania z usług była w województwie mazowieckim. Jest to sytuacja odmienna niż przeciętnie w kraju, gdzie najczęściej firmy deklarują, że korzystają w sposób sporadyczny. Wydaje się, że taka sytuacja w regionie wynikać może ze stosunkowo dobrze rozwiniętych usług wsparcia i jak wspomniano z długiego okresu doświadczeń w dostarczaniu tych usług. To wskazywać może na sytuację, w której z usług wsparcia korzysta dość szeroka grupa firm przekonanych o korzyściach płynących z tych usług, ale pozostała część firm bądź nie ma świadomości występowania tych usług albo z innych powodów z nich nie korzysta. Ta teza jest weryfikowane w dalszej części rozdziału. 20 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 5.2 60 50 40 30 20 10 0 Częstotliwość korzystania z usług wsparcia w województwie podkarpackim (w % korzystających) 49 44 33 29 22 incydentalnie Polska sporadycznie Podkarpackie 21 regularnie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Na tle kraju sytuacja podkarpackiego w zakresie korzystania z usług wybija się, to znaczy, że relatywnie do ilości firm małych znacznie więcej firm korzysta z usług niż z przeciętnie w kraju. Ilustruje to tabela 5.1. Tabela 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia, według województw (%) Województwo Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Dolnośląskie Pomorskie Lubelskie Zachodniopomorskie POLSKA Warmińsko-mazurskie Kujawsko-pomorskie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Świętokrzyskie Śląskie Wielkopolskie Opolskie Współczynnik korzystania z usług* Znacznie powyżej 21 19 średniej krajowej 19 18 15 14 14 13 13 11 11 10 9 9 8 Znacznie poniżej 7 średniej krajowej 3 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – współczynnik korzystania z usług oznacza udział firm korzystających w usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat do wszystkich firm; Znacznie powyżej lub poniżej średniej oznacza wielkości oddalone od średniej więcej niż o jedno odchylenie standardowe. Dane z tabeli jednoznacznie wskazują, że w podkarpackim znacznie więcej firm korzysta z usług niż w kraju. Przyczyny mogą być różnorodne. Po pierwsze lepsza infrastruktura usług wsparcia, a więc lepiej zorganizowana i lepiej przystosowana do potrzeb firm strona podażowa. Część przyczyn może leżeć po samych firm, np. brak potrzeby usług w innych regionach. Ogólnie przyczyny braku uczestnictwa w usługach można podzielić na cztery grupy: • • • • brak potrzeby zewnętrznej pomocy, brak wiedzy o występowaniu niekomercyjnych usług wsparcia, niezadowalające warunki oferowanych usług, nieodpowiedni zakres oferowanych usług. 21 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 5.3 Przyczyny nie korzystania z usług wsparcia w podkarpackim i w kraju (w %) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 45 41 36 34 9 brak potrzeby brak wiedzy Polska 8 10 10 nieodpowiednie nieodpowiedni warunki zakres Podkarpackie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: tylko przedsiębiorstwa nie korzystające z usług Nieco ponad jedna trzecia badanych firm w regionie spośród nie korzystających z usług nie miała potrzeby korzystania z usług wsparcia. Firmy z podkarpackiego znacznie częściej wskazywały brak wiedzy jako główną przyczynę nie korzystania z usług wsparcia. Była to najistotniejsza przyczyna. Drugą główną przyczyną był brak potrzeby. Sugeruje to, że poprawa w dotarciu do klientów z informację może przynieść znaczący wzrost popytu. Wykres 5.4 Główne trudności przy korzystaniu z usług wsparcia w województwie podkarpackim i w kraju (w %) 50 44 40 30 20 37 33 38 22 19 6 10 0 0 dotarcie do informacji o usługach zakres usług warunki korzystania z usług Polska Podkarpackie trudności nie wystąpiły Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: tylko przedsiębiorstwa korzystające z usług Powyższy wniosek o braku dostatecznej informacji o usługach w regionie potwierdzany jest przez podkarpackie firmy korzystające z usług. Jedna trzecia z nich wskazała na trudności związane z dotarciem do informacji o usługach jako główną trudność przy korzystaniu. Warunki korzystania z usług również zostały uznane za sprawiające trudności. Dlatego też wydaje się, że obok samej promocji i szerszej informacji o usługach, poprawa warunków świadczenie usług może być pożądanym kierunkiem działania dla zwiększenia współczynników uczestnictwa w programach wsparcia. 22 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 5.2 Świadomość występowania usług Brak wiedzy i świadomości występowania usług wsparcia lub wystarczających informacji o zakresie i warunkach tych usług stanowi prawdopodobnie jeden z głównych powodów zjawiska niskiego stopnia korzystania z tych usług w kraju. To zjawisko ogranicza również stopień korzystania z usług wsparcia w regionie. Wykres 5.5 Dobra lub bardzo dobra ocena stopnia poinformowania o usługach wsparcia w kraju i w regionie podkarpackim (w %) 40 34 33 Polska Podkarpackie 30 20 10 0 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Firmy w podkarpackim uważają się, podobnie jak ma to miejsce w Polsce, generalnie za słabo poinformowane. Na takie wniosek wskazuje udział firm dobrze i bardzo dobrze poinformowanych o usługach wsparcia, który wynosi około jednej trzeciej zarówno w regionie jak i w kraju. Pamiętać przy tym należy, że 19 procent firm korzysta z usług, w tym wiele regularnie. Dlatego ta niska ocena poinformowania wskazuje na rzeczywisty problem z dotarciem do firm, które oceniają, że są poinformowane słabo lub bardzo słabo. Może to sugerować, że dominują dwie grupy firm: te, które korzystają i są dobrze poinformowane, oraz te, które nie korzystają i są równocześnie słabo poinformowane. Tabela 5.2 Ocena poinformowania o usługach wsparcia, według województw (w %) Województwo Mazowieckie Pomorskie Łódzkie Małopolskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie POLSKA Podkarpackie Lubelskie Świętokrzyskie Kujawsko-pomorskie Opolskie Lubuskie Dolnośląskie Podlaskie Śląskie Zachodniopomorskie Ocena poinformowania o usługach wsparcia Znacznie powyżej 46 Średniej krajowej 46 45 37 35 35 34 33 32 32 30 30 27 Znacznie poniżej 26 Średniej krajowej 26 26 23 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – Ocena poinformowania o usługach oznacza udział firm dobrze lub raczej dobrze poinformowanych o usługach wsparcia do wszystkich firm. Znacznie powyżej lub poniżej średniej oznacza wielkości oddalone od średniej więcej niż o jedno odchylenie standardowe. 23 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Przedsiębiorcy odpowiadali na pytanie dotyczące preferencji rodzajów działań promocyjnych, które poprawiłyby ich sytuację poinformowania o usługach wsparcia. Informacje na temat dla firm podkarpackich na tle kraju ilustruje wykres 5.6. Wykres 5.6 Preferowane przez firmy działania promocyjne, które powinny być prowadzone przez dostarczycieli usług – przeciętna opinia firm polskich i z regionu podkarpackiego (w %) 80 60 60 49 44 48 50 49 33 40 46 44 50 27 29 20 0 wizyta usługodawcy reklama w prasie itp. internet Polska targi, wystawy Podkarpackie pośrednicy bezpośrednie kontakty Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Wykres 5.6 wskazuje, że przedsiębiorcy podkarpaccy uważają, że dostawcy usług powinni korzystać z wielu form promowania swoich usług, przy czym najwięcej zwolenników zyskała: wizyta usługodawcy w firmie. Jest to forma z pewnością najdroższa i najbardziej czasochłonna. Dlatego też nie wydaje się, aby mogła był szerzej realizowana. Przedsiębiorcy podkarpaccy często również wskazywali na bezpośrednie kontakty telefoniczne, czy za pomocą poczty elektronicznej oraz reklamę w prasie i wykorzystanie internetu do szerszego informowania o usługach wsparcia. Najrzadziej firmy wskazywały na wykorzystywanie pośredników, np. izb czy zrzeszeń przedsiębiorców. Biorąc pod uwagę fakt, że niewiele firm jest członkami takich organizacji nie może to dziwić. Przedsiębiorcy podkarpaccy prawdopodobnie z powodu poczucia słabego poinformowania, uważają znacznie częściej niż przeciętnie w Polsce, że wszystkie formy promowania usług są potrzebne. 5.3 Typy, zakres i potrzeba dostarczanych usług Informacje wskazujące na trudności, które napotkały firmy korzystające z usług sugerują, że sam zakres usług może nie odpowiadać na rzeczywiste potrzeby przedsiębiorstw i stąd pośrednio wpływać na mniejsze zainteresowanie korzystania z usług. 24 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 5.7 Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na poszczególne rodzaje usług w województwie podkarpackim i w kraju*. ogólne punkty informacyjne 2,2 2,2 2,4 2,4 doradztwo udostępnienie wyposażenie 2,7 2,4 2,4 2,4 szkolenia profesjonalne usługi informacyjne 2,7 2,5 3,0 usługi finansowe 2,6 0,0 0,5 1,0 Polska 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 Podkarpackie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – ocena wskazana na wykresie jest średnią ważoną odpowiedzi w skali od 1 do 4, przy czym 1 – brak zapotrzebowania, 4 – duże zapotrzebowanie. Im wyższa ocena tym zapotrzebowanie wyższe. Podkarpaccy przedsiębiorcy wyrażają większe zapotrzebowanie na wszystkie rodzaje usług niż przeciętnie w Polsce. Natomiast hierarchia wskazań najważniejszych rodzajów usług, czy też najmniej ważnych jest w regionie podobna jak w kraju. Zdecydowanie najwięcej wskazań uzyskały usługi finansowe, a najmniej ogólne punkty informacyjne. Wykres 5.8 Zapotrzebowanie na usługi w zakresie: innowacji 2 zarządzanie 2 2,5 2,2 2,1 2,1 kwalifikacji personelu księgowości 2,2 marketingu 2,2 2,2 zagadnień finansowych 2,6 2,8 2,4 kwestii prawnych 2,6 0 0,5 Polska 1 1,5 Podkarpackie 2 2,5 2,8 3 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: – ocena wskazana na wykresie jest średnią ważoną odpowiedzi w skali od 1 do 4, przy czym 1 – brak zapotrzebowania, 4 – duże zapotrzebowanie. Im wyższa ocena tym zapotrzebowanie wyższe. 25 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Przedsiębiorstwa podkarpackie znacznie częściej wskazują na potrzebę usług wsparcia niż przeciętna mała firma w kraju i to we wszystkich zakresach usług. Usługi w kwestiach prawnych i zagadnień finansowych są wymieniane, podobnie jak kraju bardzo często. Bardzo wysoko firmy podkarpackie oceniły zapotrzebowanie na usługi w zakresie innowacji i księgowości. Oba powyższe wykresy jednoznacznie sugerują, że firmy podkarpackie mają dużą świadomość konieczności korzystania z usług i jest ona wyższa niż przeciętna w kraju. Taki wniosek jest bardzo istotny dla planowania dalszych działań na rzecz tego sektora. Wstępna ocena popytu na usługi wsparcia jest więc w regionie wysoka, i wyższa niż przeciętnie w kraju. Przedsiębiorcy podkarpaccy mają również wysokie oczekiwania odnośnie usług wsparcia. Uważają, że dostosowanie usług wsparcia jest bardzo istotne zarówno do wielkości przedsiębiorstwa, jak i typu firmy czy fazy rozwoju. Taką opinię wyraziło również średnio 85% przedsiębiorców w kraju. W podkarpackim takie przekonanie było nieco słabsze i wynosiło średnio 80%. Wykres 5.9 Ocena znaczenia dostosowania usług wsparcia do: 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 89 85 77 Wielkości firmy 89 81 73 Typu firmy Polska Etapu rozwoju Podkarpackie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: – ocena wskazana na wykresie jest udziałem firm, które uważają, że usługa powinna być dostosowana i jest to ważne lub bardzo ważne. 5.4 Warunki realizacji i korzystania z usług wspierających W rozdziale 5.1 firmy korzystające z usług wskazały, że napotkały pewne trudności przy korzystania z usług. Stosunkowo często firmy te wskazywały, że występowały trudności związane z zakresem i warunkami usług. Jednak przeważająca liczba firm uważa, że usługi były satysfakcjonujące. 26 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 5.10 Ocena zadowolenia z usług wsparcia (w % firm korzystających) 90 88 85 80 75 75 70 65 Polska Podkarpackie Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: Udział firm deklarujących, że była zadowolona lub bardzo zadowolona. Wskaźnik dobrych ocen dla usług w podkarpackim jest jednak niższy niż dla całego kraju. Biorąc pod uwagę wysoki współczynnik korzystania oraz większą niż przeciętna częstotliwość korzystania w podkarpackim, można dojść do wniosku, że firmy korzystające z usług wsparcia mają stosunkowo dobre podstawy do dokonania tej oceny. Firmy wskazały, że najgorzej oceniają zrozumienie specyfiki firmy – 67% badanych wskazało, że jest zadowolonych lub raczej zadowolonych z tego aspektu usług. Nie budzą natomiast większych zastrzeżeń takie aspekty usługi jak profesjonalizm usługodawców i jakość usług – ponad 85% wskaźnik satysfakcji. 5.5 Przyszły potencjał dla usług Ponad 80% małych firm z podkarpackiego nie korzystało z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat. Również wiele z tych firm wskazywało na duże zapotrzebowanie na tego typu usługi, a z drugiej strony brak potrzeby wskazywano jako jedną z głównych przyczyn nie korzystania. Jaki jest potencjalny rynek na usługi wsparcia w regionie, i jakie główne przeszkody utrudniają korzystanie z tych usług? Tabela 5.3 przedstawia główne przyczyny nie korzystania z usług wsparcia w podkarpackim na tle kraju. Województwa uporządkowano według współczynników korzystania z usług. 27 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 5.3 Współczynnik korzystania z usług wsparcia oraz główne przyczyny nie korzystania, według województw (%) Województwo Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Dolnośląskie Pomorskie Lubelskie Zachodniopomorskie POLSKA Warmińsko-mazurskie Kujawsko-pomorskie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Opolskie Główna przyczyna nie korzystania* Nieodpowiednia Brak potrzeby Brak informacji usługa 58 26 14 36 41 18 45 36 9 41 48 11 61 23 11 47 28 26 41 31 26 45 34 19 21 39 30 44 39 18 43 35 19 43 41 16 33 33 30 41 35 18 30 33 33 56 29 13 38 28 31 Współczynnik korzystania z usług 21 19 19 18 15 14 14 13 13 11 11 10 9 8 8 7 3 Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – można było wskazać tylko jedną przyczynę główną, pominięto brak odpowiedzi, nieodpowiednia usługa oznacza łącznie odpowiedzi wskazujące na nieodpowiednie warunki lub nieodpowiedni zakres usług. Małe firmy z regionu uważają, że najistotniejszą barierą korzystania z usług jest brak informacji. Potwierdza to wcześniejsze wnioski o stosunkowo słabej ocenie poinformowania firm o usługach: tylko jedna trzecia firm uważa się za dobrze lub bardzo dobrze poinformowane. Z drugiej strony stosunkowo mało firm podkarpackich uważa, że brak potrzeby usług był główną przyczyną nie korzystania z usług w przeszłości. Tabela 5.4 Struktura firm w zależności od deklarowanego zapotrzebowania na usługi oraz na ogólną ocenę usług wsparcia w województwie podkarpackim Firmy, które uważają, że usługi wsparcia są potrzebne uważają, że usługi wsparcia nie są potrzebne zgłaszały zapotrzebowanie na nie zgłaszały zapotrzebowania pomoc zewnętrzną na pomoc zewnętrzną 74% 21% 5% 0% Źródło: Baza danych PBS – Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: obliczenia tylko dla firm nie korzystających z usług wsparcia. Tabela 5.4 wskazuje, że pomiędzy firmami nie korzystającymi z usług wsparcia dominują firmy, które jednocześnie uważają, że usługi są potrzebne oraz zgłaszały zapotrzebowanie na taką pomoc. Stanowią one 74% firm z grupy nie korzystających z usług, co odpowiada ok. 60% wszystkich firm. Jest to bardzo liczna grupa, która przy odpowiedniej podaży usług prawdopodobnie chętnie z nich skorzystać. Poprawa w zakresie promocji i informacji oraz warunków i zakresu oferowanych usług może przynieść taki rezultat. Z drugiej strony aż 36% firm wskazało, że nie korzystało w ciągu ostatnich pięciu lat z usług wsparcia, bo nie miało takiej potrzeby. Zestawienie tych dwóch danych wskazuje, że firmy prawdopodobnie zmieniają swoje nastawienie do potencjalnego korzystania z usług. Okazuje się, że obecnie znacznie mniej firm uważa, że pomoc nie jest potrzebna niż w ostatnich pięciu laty. Obserwujemy więc proces uświadamiania sobie przez przedsiębiorców potrzeby korzystania z usług wsparcia. 28 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Wykres 5.11 Grupowanie firm podkarpackich według skłonności do korzystania z usług wsparcia. 4 19 17 60 Korzystający z usług Potrzebujący i oceniajacy pozytywnie uzyteczność usług Nie potrzebujący, ale pozytywnie oceniający usługi Potrzebujący, ale źle oceniający usługi Źródło: Opracowanie własne Druga grupa firm to te, które uważają co prawda, że usługi wsparcia są potrzebne, ale oceniły, że ich zapotrzebowanie na usługi wsparcia jest niewielkie lub żadne. Jest ich 21% wśród firm dotychczas niekorzystających, albo 17% wszystkich firm. Można spodziewać się, że przedsiębiorcy, z tej grupy firm będą korzystać z usług wsparcia w przypadku, gdy zmienią swoje przekonanie o potrzebie korzystania z usług. Taka sytuacja może być wywołana najczęściej bądź impulsem negatywnych, np. niekorzystną zmianą sytuacji rynkowej, utratą płynności, bądź w przypadku, gdy przedsiębiorcy ci zmienią własną opinię o braku zapotrzebowania na usługi, np. dostrzegając, że powinni usprawnić proces zarządzania firmą, albo wprowadzić nowe technologie. Najmniej liczna jest grupa firm, która uważa, że generalnie usługi wsparcia nie są potrzebne, ale równocześnie firmy te zgłosiły zapotrzebowanie na usługi (ok. 4% wszystkich firm). Podsumowując, należy podkreślić, że przedsiębiorcy w regionie podkarpackim stanowią potencjalnie bardzo podatną grupę klientów usług wsparcia. 29 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Tabela 5.5 Struktura przedsiębiorstw według skłonności do korzystania z usług wsparcia według województw (w %) Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA Korzystający z usług Deklarujący zapotrzebowanie i użyteczność usług 18 11 14 9 10 11 21 3 19 19 15 8 8 13 7 14 13 61 65 54 72 61 62 53 80 60 70 64 64 71 82 69 73 64 Nie potrzebujący, Źle oceniający ale dobrze użyteczność usług oceniający użyteczność usług 15 6 14 10 24 8 13 6 22 7 18 9 11 15 7 10 17 4 11 0 20 1 20 7 9 12 5 0 23 2 13 0 17 7 Źródło: Opracowanie własne Po pierwsze w regionie jest stosunkowo liczna blisko 20% grupa firm korzystających z usług i to w sposób regularny. Firmy te oceniają same usługi stosunkowo wysoko, ale nieco gorzej niż przeciętnie w kraju. Nasuwana się wniosek, że poprawa warunków świadczenia usług sprawi, że grupa tych firm będzie w sposób regularny korzystała z usług wsparcia. Po drugie najliczniejsza grupa firm ok. 60% deklaruje zapotrzebowanie na usługi i uważa je za użyteczne. Ponieważ barierę stanowi informacja o usługach i warunki świadczenia usług, poprawa tych dwóch aspektów dostarczania usług powinna umożliwić pozyskanie przynajmniej części z nich jako klientów. Te dwie powyższe grupy firm stanowią potencjalny rynek dla usług wsparcia. Podobny potencjalny popyt obserwowany jest w dolnośląskim i pomorskim (por. tabelę 5.5). Pozostała grupa firm ok. 20% nie zgłasza aktualnie zapotrzebowania na usługi. Wydaje się, że grupa ta nie powinna stanowić w podkarpackim grupy, do której powinny być adresowane w najbliższym czasie działania nakierowane na pozyskanie jej członków jako klientów, a wysiłki powinny być skupione na firmach pozostałych. 30 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki 6 Podsumowanie i wnioski Wszystkie polskie województwa mają podobny system instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych. Na poziomie centralnym działają agendy rządowe, ustawowo zobowiązane do konkretnych działań na rzecz MSP. Funkcję jednostki wdrażającej działania adresowane do MSP pełni PARP, która część swoich zadań deleguje do RIF.W województwie podkarpackim funkcję RIF pełnią: Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. i Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. . Dystrybucja usług następuje poprzez sieć Krajowego Systemu Usług, obejmującego w województwie podkarpackim 13 ośrodków, oraz organizacje spoza KSU, pod warunkiem uzyskania przez nie akredytacji w PARP. Lista akredytowanych firm publikowana jest na stronie internetowej PARP. W przyszłości planowane jest opracowanie zasad współpracy KSU z firmami komercyjnymi i dopuszczenie ich do uczestnictwa w systemie. Na poziomie regionalnym i lokalnym system instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych budowany jest na gruncie samorządu terytorialnego, samorządu gospodarczego i zawodowego oraz innych instytucji pozarządowych. W województwie podkarpackim, podobnie jak we wszystkich pozostałych województwach, większość instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych koncentruje się w większych ośrodkach miejskich, i ma słabo rozwiniętą sieć agend terenowych. Na łączną liczbę 30 programów realizowanych na terenie województwa podkarpackiego 77% programów stanowią programy o zasięgu ogólnokrajowym, a 10% programów ma zasięg międzyregionalny. To tłumaczy duże podobieństwo podkarpackiej struktury usług (włączając grupy odbiorców, cele świadczonych usług, sposoby promocji, jakość i politykę cenową) do struktury obserwowanej w każdym z pozostałych województw. Do najczęściej oferowanych po stronie podaży usług należą w województwie podkarpackim doradztwo i konsulting (27%) oraz szkolenia (19%). Na dalszych pozycjach plasują się: specjalistyczne i podstawowe usługi informacyjne (odpowiednio 16% i 15%), kojarzenie partnerów (13%) i dostęp do inkubatorów i parków technologii (8%). Wyniki ankietyzacji podkarpackich przedsiębiorców wskazują, że dotychczas wsparcie trafiało do stosunkowo licznej (w porównaniu z innymi województwami) grupy mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych, obejmującej w ostatnich pięciu latach 20% ogółu firm (popyt ujawniony). Wykorzystanie usług miało jednak najczęściej charakter przypadkowy i sporadyczny, choć w województwie podkarpackim istnieje też bardz liczna (w porównaniu ze średnią krajową) grupa przedsiębiorstw systematycznie korzystających z istniejącej oferty. Do podstawowych barier ograniczających w województwie podkarpackim szersze wykorzystanie przez mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych tworzonych dla nich instrumentów, należały: • Brak informacji o istniejącej podaży usług; aż 41% firm (i jest to odsetek wyższy niż przeciętnie w kraju), które do tej pory nie korzystały z usług wspierających za powód takiego stanu rzeczy podawało brak informacji o istniejących usługach. • Brak potrzeby zewnętrznego wsparcia; 36% (i jest to odsetek znacznie niższy niż przeciętnie w kraju), które do tej pory nie korzystały z usług wspierających jako powód takiego stanu rzeczy podawało brak potrzeby pozafinansowego, zewnętrznego wsparcia. Nieodpowiedni zakres świadczonych usług i nieodpowiednie warunki świadczenia usług jako przyczyny ograniczające wykorzystanie usług zyskały – podobnie jak w całym kraju – od 8% do 10% wskazań. Podobnie jak w innych województwach, również w województwie podkarpackim istnieje wysoki potencjalny popyt na usługi wspierające; 74% mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych, które do tej pory nie korzystały z usług wspierających deklaruje chęć korzystania z nich w przyszłości. Do najczęściej wskazywanych usług, z jakich firmy te chciałyby skorzystać należą: doradztwo prawne i finansowe. Tuż za nimi plasują się usługi w zakresie innowacji i księgowości. 31 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Załącznik: Lista ośrodków województwa podkarpackiego dostarczających usługi wraz ze wskazaniem na programy, które są w nich realizowane Instytucja Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. Programy Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Usług Ośrodek Wspierania Biznesu Inkubatory Przedsiębiorczości Centrum Wspierania Biznesu w Rzeszowie Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Usług przy Stowarzyszeniu Promocji Przedsiębiorczości Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System FRDL Małopolski Instytut Samorządu Usług Terytorialnego i Administracji – Cech rzemiosł róznych w Jaśle Ośrodek Wspierania Biznesu Fundacja Międzynarodowe Centrum Kształcenia i Rozwoju Gospodarczego „Mielec” Fundacja Partnerstwo dla Środowiska – Program Czysty Biznes oddział w Tarnowie Fundacja Partnerstwo dla Środowiska – Program Czysty Biznes Oddział w Mielcu Inkubatory Przedsiębiorczości Inkubator Przedsiębiorczości [Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego] Jarosławska Fundacja Rozwoju Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Przedsiębiorczości Usług Ośrodek Wspierania Biznesu Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Jarosławska Fundacja Rozwoju Usług Przedsiębiorczości – Niezależne Forum Prywatnego Biznesu , Region Lubaczów Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Jarosławska Fundacja Rozwoju Usług Przedsiębiorczości – Niezależne Forum Prywatnego Biznesu , Region Przemyśl Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Usług Leżajskie Stowarzyszenie Wspierania Ośrodek Wspierania Biznesu Inicjatyw Gospodarczych Małopolski Instytut Gospodarczy Ośrodek Wspierania Biznesu ODR Boguchwała Ośrodki Doradztwa Rolniczego ODR Iwonicz Zdrój Ośrodki Doradztwa Rolniczego ODR Korytniki Ośrodki Doradztwa Rolniczego Podkarpacka Izba Gospodarcza POMOCNA DŁOŃ – Program terytorialnego rozwoju usług Podkarpackiej Izby Gospodarczej na rzecz MŚP RO FAPA Rzeszów Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich – komponent A Rzeszowska Agencja Rozwoju Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Regionalnego S.A. Usług Innovation Relay Centre (Centrum Przekazu Innowacji) Centrum Transferu Technologii Stowarzyszenie Promocji Ośrodek Wspierania Biznesu Przedsiębiorczości Stowarzyszenie Promocji Ośrodek Wspierania Biznesu Przedsiębiorczości w Jarosławiu 32 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości w Rzeszowie Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Cmolas Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Euro Info Centre Klub Eksportera Ośrodek Wspierania Biznesu e-Klub Ośrodek Wspierania Biznesu Punkt Konsultacyjno-Doradczy – Krajowy System Usług Ośrodek Wspierania Biznesu Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich – komponent A Przedakcesyjny Program Rozwoju Zasobów Ludzkich – Komponent regionalny (działania 2 i 3) 33 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Spis tabel Tabela 1.1 Liczby przedsiębiorstw badanych według wielkości firmy oraz lokalizacji ......................5 Tabela 3.1 PKB ogółem oraz per capita w województwie podkarpackim ...........................................8 Tabela 3.2 PKB per capita w podregionach województwa podkarpackiego w 2000 r. .......................8 Tabela 3.3 Ilość i zmiana liczby podmiotów gospodarczych w Polsce i w regionie podkarpackim ....................................................................................................................8 Tabela 4.1 Status organizacji świadczących usługi wspierające małe firmy w podziale na województwa...................................................................................................................10 Tabela 4.2 Firmy, do których kierowane są usługi wspierające.........................................................11 Tabela 4.3 Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe usługi wspierające ........................12 Tabela 4.4 Specyfika sektorowa firm, do których kierowane są pozafinansowe usługi wspierające ......................................................................................................................14 Tabela 4.5 Rodzaje usług wspierających, świadczone mikroprzedsiębiorstwom, małym firmom i samozatrudnionym ...........................................................................................15 Tabela 4.6 Kanały informacyjno-promocyjne stosowane przez usługodawców................................17 Tabela 4.7 Formy płatności za usługi w podziale na województwa...................................................18 Tabela 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia, według województw (%) ..........................21 Tabela 5.2 Ocena poinformowania o usługach wsparcia, według województw (w %) .....................23 Tabela 5.3 Współczynnik korzystania z usług wsparcia oraz główne przyczyny nie korzystania, według województw (%).............................................................................28 Tabela 5.4 Struktura firm w zależności od deklarowanego zapotrzebowania na usługi oraz na ogólną ocenę usług wsparcia w województwie łódzkim ....................................28 Tabela 5.5 Struktura przedsiębiorstw według skłonności do korzystania z usług wsparcia według województw (w %) .............................................................................................30 34 Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych – raport podkarpacki Spis wykresów Wykres 4.1 Organizacja zarządzania programami/usługami...............................................................11 Wykres 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia w województwie podkarpackim i w kraju (w %) ................................................................................................................20 Wykres 5.2 Częstotliwość korzystania z usług wsparcia w województwie podkarpackim (w % korzystających) ......................................................................................................21 Wykres 5.3 Przyczyny nie korzystania z usług wsparcia w podkarpackim i w kraju (w %)...............22 Wykres 5.4 Główne trudności przy korzystaniu z usług wsparcia w województwie łódzkim i w kraju (w %) ..................................................................................................22 Wykres 5.5 Dobra lub bardzo dobra ocena stopnia poinformowania o usługach wsparcia w kraju i w regionie podkarpackim (w %) ......................................................................23 Wykres 5.6 Preferowane przez firmy działania promocyjne, które powinny być prowadzone przez dostarczycieli usług – przeciętna opinia firm polskich i z regionu podkarpackiego (w %)...................................................................................24 Wykres 5.7 Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na poszczególne rodzaje usług w województwie podkarpackim i w kraju.......................................................................25 Wykres 5.8 Zapotrzebowanie na usługi w zakresie ............................................................................25 Wykres 5.9 Ocena znaczenia dostosowania usług wsparcia do ..........................................................26 Wykres 5.10 Ocena zadowolenia z usług wsparcia (w % firm korzystających)....................................27 Wykres 5.11 Grupowanie firm podkarpackich według skłonności do korzystania z usług wsparcia. 29 35
