występowanie oraz szkodliwość niezmiarki paskowanej (chlorops

Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
WYSTĘPOWANIE ORAZ SZKODLIWOŚĆ NIEZMIARKI
PASKOWANEJ (CHLOROPS PUMILIONIS BJERK.)
(DIPTERA, CHLOROPIDAE) NA RÓŻNYCH ODMIANACH
PSZENICY JAREJ
ZDZISŁAW KANIUCZAK
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Terenowa Stacja Doświadczalna
Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów
[email protected]
I. WSTĘP
Do najważniejszych gatunków szkodników zbóż występujących na terenie Polski
i wymagających zwalczania metodami chemicznymi należą: skrzypionki, mszyce i pryszczarki.
W niektórych rejonach obserwuje się również masowe pojawy niezmiarki paskowanej, ploniarki zbożówki, miniarki oraz rolnice (Wałkowski 1991; Mrówczyński i wsp.
2007; Walczak 2010).
W ostatnich latach coraz większe znaczenie mają szkodniki mało znane, które od
dziesięcioleci nie miały znaczenia ekonomicznego tj. żółwinek zbożowy i lednica zbożowa (Rosiak 2010).
Jednym z ważnych gospodarczo szkodników powszechnie występujących na zbożach, na obszarze północnej i środkowej Europy jest niezmiarka paskowana (Chlorops
pumilionis Bjerk.). W Polsce szkodnik ten występuje pospolicie, a co kilka lat pojawia
się masowo i wówczas powoduje duże straty w zasiewach szczególnie zbóż jarych
(Gołębiowska 1957). Najczęściej atakowana jest pszenica jara i ozima oraz jęczmień.
Gatunek ten od okresu międzywojennego aż do lat 70. był uważany za ważnego szkodnika zbóż w Polsce (Simm 1937; Ruszkowski 1950; Gołębiowska i Boczek 1959; Sekuła i wsp. 1965; Studziński 1971).
W warunkach Polski szkody o znaczeniu gospodarczym wyrządzają tylko larwy pokolenia wiosennego (Gołębiowska 1957; Studziński 1971; Boczek i Żmijewska 1972;
Wałkowski 1991). Uszkodzenia powodowane przez niezmiarkę paskowaną wpływają
ujemnie na plon ziarna i słomy. Reakcja roślin na żerowanie larw na dokłosiu, zależy od
fazy rozwoju rośliny, w jakiej larwy przenikają pod pochwę liściową (Derron i Goy
1990; Walczak 2010). Zabiegi agrotechniczne, a szczególnie termin siewu, ograniczają
liczebność niezmiarki paskowanej (Gołębiowska 1957). W Polsce południowo-wschodniej badania nad występowaniem niezmiarki paskowanej prowadzono na uprawie pszenicy ozimej i jarej oraz jęczmieniu jarym (Lisowicz 2000; Kaniuczak i Matłosz 2003),
a nad chemicznym zwalczaniem tego szkodnika na pszenicy jarej (Kaniuczak 2008).
600
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
Celem podjętych badań była ocena podatności różnych odmian pszenicy jarej na
uszkodzenia powodowane przez wiosenne pokolenie niezmiarki paskowanej.
II. MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w uprawie pszenicy jarej w latach 2007–2008 w Boguchwale. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Siew pszenicy jarej wykonano na glebie brunatnej klasy IIIa. Przedplonem były
rośliny motylkowate. Zgodnie z zaleceniami Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa IUNG – PIB i Instytutu Ochrony Roślin IOR – PIB wykonano zabiegi agrotechniczne i chwastobójcze. Siew ziarna wykonano w I dekadzie kwietnia. Ziarno zaprawiono zaprawą Funaben T w dawce 200 g/100 kg nasion. Stosowano następujące
nawożenie: N – 120 kg/ha, P2O5 – 75 kg/ha, K20 – 105 kg/ha. Zwalczanie chwastów
wykonano środkami: Lintur 70 WG w dawce 150 g/ha oraz Chwastox Turbo 340 SL
w dawce 1,0 l/ha.
Badaniami objęto 15 odmian pszenicy jarej zasianej na poletkach o powierzchni
16,5 m2. Były to następujące odmiany: Bombona, Bryza, Hewilla, Katoda, Koksa, Monsun, Nawra, Parabola, Radunia, Laweta, Trappe, Tybalt, Waluta, Zadra, Żura. Procenty
dokłosi uszkodzonych przez larwy niezmiarki paskowanej obliczano poddając analizie
po 100 kolejnych źdźbeł na poletku. Analizy wykonano w czasie, gdy rośliny znajdowały się w fazie wzrostu roślin 71–77 BBCH według Adamczewskiego i Matysiak
(2002). Uszkodzenie roślin klasyfikowano według trzystopniowej skali, podanej przez
Węgorka (1972): 1 – uszkodzenie słabe – kłos całkowicie wysunięty z pochwy, na dokłosiu płytka i długa bruzda, 2 – uszkodzenie średnie – kłos częściowo ukryty w pochwie liściowej, 3 – uszkodzenie silne – źdźbła nie wykłoszone, dokłosie silnie skrócone, bruzda głęboka.
Przewidywane straty w plonach ziarna wyliczano przyjmując (za Węgorkiem 1972),
że uszkodzenie dokłosia w słabym stopniu (bruzda na dokłosiu) powoduje obniżkę
plonu o 33%, w średnim stopniu (kłos częściowo wysunięty z pochwy liścia flagowego,
źdźbło nieco krótsze) o 46%, a w stopniu silnym (kłos najczęściej uszkodzony, tkwi
w pochwie liścia flagowego, źdźbło znacznie skrócone) o 85%. Po uzyskaniu przez pszenicę jarą pełnej dojrzałości, wykonano zbiory ziarna. Wyniki analiz opracowano statystycznie wyznaczając istotne różnice na podstawie testu Duncana na poziomie 0,05%.
III. WYNIKI I DYSKUSJA
Procenty dokłosi uszkodzonych przez niezmiarkę paskowaną, jak i przewidywane
straty w plonach ziarna pszenicy jarej przedstawiono w tabeli 1. i 2.
Liczebność populacji niezmiarki paskowanej w 2007 r. w Boguchwale była wysoka.
Larwy wiosennego pokolenia tego szkodnika uszkodziły od 24,9 do 51,9%, średnio
37,2% dokłosi, powodując średnią stratę w plonie ziarna wynoszącą 23,4%.
W 2008 r. populacja niezmiarki paskowanej była niska w stosunku do roku poprzedniego, a uszkodzenia wahały się od 4,5 do 26,8%, średnio 13,7% dokłosi roślin
pszenicy jarej. Wyliczona średnia strata plonu ziarna wyniosła 8,4%.
Występowanie oraz szkodliwość niezmiarki paskowanej w pszenicy jarej
601
Tabela 1. Uszkodzenie dokłosi pszenicy jarej przez niezmiarkę paskowaną oraz spowodowane
straty w plonach ziarna w 2007 r.
Table 1. Shank damage of spring wheat by the gout fly and yield losses in 2007
% uszkodzonych dokłosi
% of damaged shanks
Lp.
No.
Odmiana
Cultivar
w stopniu – in degree
słabym
low
średnim
medium
silnym
high
Plon ziarna
Yield grain
ogółem
total
[dt/ha]
strata plonu*
yield loss
[%]
[dt/ha]
1.
Bombona
5,2
15,4
24,0
44,6
74,4
29,1
21,6
2.
Bryza
6,0
25,6
20,3
51,9
84,5
31,0
26,1
3.
Hewilla
5,2
12,4
7,3
24,9
77,7
13,6
10,5
4.
Koksa
4,2
10,2
15,0
29,4
67,7
18,8
12,7
5.
Monsun
5,4
15,3
25,0
45,7
75,7
30,0
22,7
6.
Nawra
4,0
15,4
17,2
36,6
68,5
23,0
15,7
7.
Parabola
8,3
16,2
9,2
33,7
72,6
18,0
13,0
8.
Radunia
5,0
20,0
18,2
43,2
85,1
26,3
22,3
9.
Raweta
8,2
9,4
22,0
39,6
83,8
25,7
21,5
10.
Tybalt
6,0
4,2
30,2
40,4
77,2
29,5
22,7
11.
Zadra
8,0
14,2
14,0
36,2
78,4
21,0
16,4
12.
Żura
4,3
16,0
7,3
27,6
82,5
14,9
12,2
5,53
0,42
NIR (0,05) – LSD (0.05)
*strata plonu oszacowana według skali Węgorka – yield loss assessed according to Węgorek’s scale
Tabela 2. Uszkodzenie dokłosi pszenicy jarej przez niezmiarkę paskowaną oraz spowodowane
straty w plonach ziarna w 2008 r.
Table 2. Shank damage of spring wheat by the gout fly and yield losses in 2008
% uszkodzonych dokłosi
% of damaged shanks
Lp.
No.
Odmiana
Cultivar
w stopniu – in degree
Plon ziarna
Yield grain
ogółem
total
[dt/ha]
słabym
low
średnim
medium
silnym
high
2
3
4
5
6
1.
Bombona
2,0
2,2
4,4
2.
Bryza
2,6
7,2
3.
Hewilla
1,5
2,0
1
strata plonu*
yield loss
[%]
[dt/ha]
7
8
9
8,6
69,90
5,3
3,7
17,0
26,8
60,85
18,5
11,2
1,0
4,5
68,05
2,2
1,4
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011
602
3
4
5
7
8
9
4.
1
Katoda
2
2,5
4,7
3,0
10,2
68,10
5,4
3,6
5.
Monsun
4,0
4.6
10,2
18,8
71,50
12,0
8,5
6.
Parabola
3,0
6,4
2,0
11,4
80,47
5,5
4,4
7.
Radunia
2,2
6,5
7,0
15,7
73,18
9,5
6,9
8.
Trappe
1,0
7,6
6,2
14,8
90,88
8,9
8,0
9.
Tybalt
2,0
3,2
16,0
21,2
73,18
15,6
11,4
10.
Waluta
2,0
7,6
4,2
13,8
57,47
7,5
4,3
11.
Żura
1,2
3,4
1,2
5,8
71,41
2,9
2,0
2,96
2,935
NIR (0,05) – LSD (0.05)
6
*strata plonu oszacowana według Węgorka – yield loss assessed according to Węgorek’s scale
Poszczególne odmiany pszenicy jarej były w różnych stopniach uszkadzane przez
larwy niezmiarki paskowanej. Obliczone wysokości strat w plonach ziarna również były
znacznie zróżnicowane. W 2007 r. najniższy procent uszkodzenia dokłosi, w stopniu
silnym, stwierdzono na odmianach: Hewilla, Żura i Parabola, a w 2008 r. na odmianach:
Hewilla, Żura i Parabola. Najwyższe teoretyczne straty w plonach ziarna odnotowano
w 2007 r. na odmianach: Bryza, Monsun, Tybalt i Bombona, a w 2008 r. na odmianach
Bryza, Tybalt i Monsun.
W rejonach silnego występowania niezmiarki paskowanej na pszenicy jarej należałoby uprawiać odmiany mniej podatne na żerowanie larw wiosennego pokolenia tej
muchówki (Żura, Hewilla, Parabola i Koksa).
IV. LITERATURA
Adamczewski K., Matysiak K. 2002. Zboża. s. 15–19. W: Klucz do określania faz rozwojowych
roślin jedno- i dwuliściennych w skali BBCH” [K. Adamczewski, K. Matysiak – tłumaczenie
i adaptacja]. Wyd. I, Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 134 ss.
Boczek J., Żmijewska I. 1972. Szkodliwość niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis Bjerk.)
(Diptera: Chloropidae) i odporność na nią pszenic uprawianych w Polsce. Rocz. Nauk Roln.,
Seria E – Ochrona Roślin 2 (1): 23–37.
Derron J.O., Goy G. 1990. La mouche jaune des chaumes (Chlorops pumilionis Bjerk.): biologie,
musibilite, moyens de lutte. Revuesuisse Agric. 22 (2): 101–105.
Gołębiowska Z. 1957. Badania nad wpływem różnych terminów siewu zbóż na porażenie ich
przez muchy zbożowe. Roczn. Nauk Roln. 73 (A), 4: 523–558.
Gołębiowska Z., Boczek J. 1959. Szkodliwość niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis
Bjerk.). Prace Nauk. Inst. Ochr. Roślin 1 (1): 107–135.
Kaniuczak Z. 2008. Distribution and effects of chemical control of gout fly (Chlorops pumilionis
Bjerk.) on spring wheat in south-eastern Poland. J. Plant Protection Res. 48 (4): 453–460.
Kaniuczak Z., Matłosz I. 2003. Niezmiarka paskowana (Chlorops pumilionis Bjerk.) (Diptera,
Chloropidae) – znaczne zagrożenie plonów kilku odmian pszenicy jarej w okolicach Rzeszowa. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 43 (2): 714–717.
Lisowicz F. 2000. Występowanie i znaczenie gospodarcze niezmiarki paskowanej na zbożach
uprawianych na Podkarpaciu. Ochrona Roślin nr 4, s. 12.
Występowanie oraz szkodliwość niezmiarki paskowanej w pszenicy jarej
603
Mrówczyński M., Kaniuczak Z., Bereś P., Pruszyński G., Bubniewicz P., Wachowiak H. 2007.
Podręczny Atlas Szkodników Pszenicy. Plantpress, Kraków, 63 ss.
Rosiak K. 2010. Mało znane szkodników zbóż. Wieś Jutra 4 (141), s. 37.
Ruszkowski J. 1950. Fauna roślinożerna łanów zbożowych w Polsce w okresie dwudziestolecia
1919–1939. Ann. UMCS, Sec. E., Suppl 2: 1–95.
Sekuła J., Kania Cz., Mikuś D., Dzięgielewski F. 1965. Badania nad szkodliwością niezmiarki
paskowanej – Chlorops pumilionis Bjerk. (Dipt., Chloropidae) na pszenicy jarej. Pol. Pismo
Entomol. Seria B, 1–2 (37–38): 181–192.
Simm K. 1937. Przyczynek do znajomości niezmiarki (Chlorops pumilionis Bjerk.). Rocz. Ochr.
Roślin 4 (4): 1–3.
Studziński A. 1971. Występowanie niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis Bjerk.) na dokłosiach pszenic oraz powodowane straty w Polsce w latach 1961–1968. Prace Nauk. Inst.
Ochr. Roślin 12 (2): 117–149.
Walczak F. 2010. Groźne szkodniki zbóż i terminy ich zwalczania. Wieś Jutra 4 (141): 30–34.
Wałkowski W. 1991. Wzrost znaczenia szkodników zbóż. Ochrona Roślin nr 5–6: 17–20.
Węgorek W. 1972. Nauka o Szkodnikach Roślin. PWRiL, Warszawa, 512 ss.
ZDZISŁAW KANIUCZAK
OCCURRENCE AND HARMFULNESS GOUT FLY
(CHLOROPS PUMILIONIS BJERK.) (DIPTERA, CHLOROPIDAE)
OF DIFFERENT CULTIVARS IN SPRING WHEAT
SUMMARY
The experiment was carried out on spring wheat in Boguchwała in 2007–2008. The aim of the
studies was to estimate susceptibility of different wheat cultivars to damage caused by a spring
generation of the gout fly (Chlorops pumilionis Bjerk.).
The conducted analyses covered 15 spring wheat cultivars: Bombona, Bryza, Hewilla, Katoda, Koksa, Monsun, Nawra, Parabola, Radunia, Laweta, Trappe, Tybalt, Waluta, Zadra, and
Żura. The degree of plant damage was estimated by percentage of damage plants. All examined
cultivars were damage by the gout fly, and the percentage of damage was different for particular
cultivars. The highest percentage values were recorded for cultivars Bryza and Monsun, with
51.9% and 45.7% shank damage respectively. The lowest percentage of injured necks was stated
for the cultivars Hewilla and Żura (4.5% and 5.8%).
Key words: spring wheat, gout fly, susceptibility of cultivars