Program z plastyki - autor mgr Elżbieta Rupowska

WSTĘP
Podstawa programowa kształcenia ogólnego uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i
znacznym /Załącznik do rozporządzenia MEN z dnia 4 stycznia 2001/ wskazuje na specyfikę
kształcenia osób niepełnosprawnych.
Wychowanie i nauczanie głębiej upośledzonych jest procesem zintegrowanym, całościowym
oraz opartym na wielozmysłowym poznawaniu świata. Naczelną zasadą jest uznanie prawa
osób niepełnosprawnych do rozwoju we własnym tempie.
Cele, zadania i treści podstawy programowej przeznaczone są dla wszystkich etapów
kształcenia specjalnego.
Cele szczegółowe opracowują nauczyciele i specjaliści pracujący z dzieckiem w zespole
edukacyjno –terapeutycznym. O doborze do zespołu decydują potrzeby edukacyjne i
moŜliwości psychofizyczne ucznia.
Program pozostawia pedagogom dowolność w doborze metod i form pracy.
Niniejszy program powstał w oparciu o podstawę programową oraz doświadczenia w zakresie
treści oraz metod nauczania plastyki w szkole specjalnej dla uczniów z upośledzeniem
umysłowym.
Przeznaczony jest do realizowania w klasach gimnazjalnych dla młodzieŜy upośledzonej w
stopniu umiarkowanym oraz znacznym. Na etapie kształcenia gimnazjalnego zakłada się
kontynuacje, utrwalanie i poszerzanie umiejętności i wiadomości zdobytych w szkole
podstawowej.
Program zawiera treści bez podziału na poszczególne lata nauki. Jest to propozycja na trzy
lata. Nauczyciel decyduje, które treści i w jakiej kolejności będą realizowane. Dostosowuje je
do umiejętności i potrzeb dziecka oraz moŜliwości placówki. Zajęcia plastyczne mogą być
realizowane łącznie z innymi przedmiotami w nauczaniu całościowym lub jako oddzielny
przedmiot w wymiarze 25 godzin w ciągu trzyletniego cyklu kształcenia, zgodnie z ramowym
planem nauczania zatwierdzonym przez MEN.
Plastykę potraktowano jako odrębną jednostkę metodyczną doceniając tym samym
rewalidacyjny i terapeutyczny charakter zajęć plastycznych. Treści nauczania pozostają
jednak w korelacji z innymi obszarami oddziaływania wskazanymi przez Program / np.
funkcjonowanie w środowisku, technika czy muzyka z rytmiką/.
CELE EDUKACYJNE
Podstawa programowa mówi, Ŝe celem edukacji uczniów głębiej upośledzonych jest
rozwijanie ich autonomii, personalizacja oraz socjalizacja. W trakcie procesu edukacyjnego
nabywają umiejętności i wiadomości, które pozwolą im :
• porozumiewać się z otoczeniem werbalnie lub pozawerbalnie na miarę swoich moŜliwości,
• zdobyć maksymalną niezaleŜność Ŝyciową w zaspakajaniu podstawowych potrzeb
Ŝyciowych,
• być zaradnym w Ŝyciu codziennym i mieć poczucie sprawczości,
• poznać i przestrzegać ogólnie przyjęte normy współŜycia zachowując prawo do swej
inności,
• uczestniczyć w róŜnych formach Ŝycia społecznego na równi z innymi.
Treści nauczania wynikające z podstawy programowej podporządkowane są indywidualnym
programom edukacyjnym, a w zakresie kształcenia artystycznego odnoszą się do :
• kontaktu z dziełami plastycznymi,
• aktywności plastycznej,
• umiejętnego stosowania róŜnorodnych środków artystycznego wyrazu,
• rozwijania specjalnych uzdolnień.
Opierając się na ogólnych celach podstawy programowej sformułowano cele szczegółowe,
moŜliwe do realizacji w ramach przedmiotu plastyka.
Cele dydaktyczne:
• kształcenie wraŜliwości estetycznej,
• kształtowanie śmiałości wypowiedzi plastycznej,
• rozwijanie uzdolnień plastycznych,
• kształcenie umiejętności obserwacji,
• poszerzanie zakresu wiadomości o otaczającym nas świecie,
• bogacenie słownika,
• poznanie róŜnych technik i narzędzi.
Cele wychowawcze:
• kształtowanie twórczej postawy,
• wdraŜanie do społecznie akceptowanego sposobu zachowania się,
• umiejętność współpracy i pomocy w grupie rówieśniczej,
• respektowanie poleceń nauczyciela i współdziałanie z nim,
• umiejętność organizowania warsztatu pracy,
• dbałość o porządek w miejscu pracy.
Cele rewalidacyjne:
• kształcenie sprawności manualnej,
• ćwiczenie duŜej i małej motoryki,
• doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• ćwiczenie koncentracji uwagi i wydłuŜanie czasu pracy,
• utrwalanie i bogacenie słownika,
• rozwijanie samodzielności,
• zaspakajanie potrzeby działania, tworzenia, poznawania,
• redukowanie napięć emocjonalnych,
• stwarzanie moŜliwość odniesienia sukcesu i uznania ze strony otoczenia,
• podniesienie samooceny,
• stworzenie sytuacji dostarczającej przyjemność i radość,
• integracja z otoczeniem.
Treści nauczania przedstawione są w formie bloków tematycznych, bez podziału na
poszczególne lata nauki i obejmują:
1.Elementarne wiadomości o plastyce i kontakt ze sztuką.
2.Techniki plastyczne.
3.Środki wyrazu w twórczości plastycznej.
4.Rozwijanie wyobraźni.
5.Twórczość własną dziecka na bazie obserwacji otoczenia.
Nauczyciel znając moŜliwości poznawcze dziecka, zdolności twórcze, jego sprawność
manualną, umiejętność obserwowania i nawiązania kontaktu i współpracy z nauczycielem
oraz jego chęć do pracy, potrafi z kaŜdego działu wybrać treści przeznaczone dla swojej
grupy.
Osoba pracująca z dzieckiem głębiej upośledzonym wie, Ŝe dla kaŜdego ucznia indywidualnie
dobiera się zadania i wiadomości zróŜnicowane pod względem stopnia trudności.
W przypadku jednych dzieci zamierzone efekty moŜna osiągnąć stosując skomplikowane
techniki plastyczne, a w przypadku innych łatwe i jeszcze dodatkowo upraszczane przez
nauczyciela w trakcie pracy. Podobnie jest z przekazem podstawowych wiadomości o sztuce.
Dla jednych dzieci będzie to zbyt trudne i nie wykaŜą zainteresowania, ale będą teŜ takie,
które świetnie opanują elementarne pojęcia plastyczne i dlatego nie naleŜy rezygnować z
realizacji tego działu.
PROCEDURA OSIĄGANIA CELÓW
Działania nauczyciela pracującego z dzieckiem upośledzonym wymagają przemyślanego
doboru metod i form pracy. Takie przygotowanie metodyczne i merytoryczne pozwoli
prowadzić zajęcia z całą grupą uwzględniając jednocześnie indywidualny tok pracy kaŜdego
dziecka. NaleŜy pamiętać, Ŝe dzieci róŜnią się poziomem sprawności, poziomem rozumienia
poleceń, tempem pracy, czasem koncentracji uwagi i zaciekawienia daną czynnością.
Zajęcia mają stanowić formę zabawy połączoną z poznaniem nowych treści, z nabywaniem
umiejętności i sprawności, z poznawaniem nowych sytuacji . Mają dostarczać wiele
pozytywnych przeŜyć, przyjemnych doznań i pokazywać piękno otaczającego nas świata.
Z jednej strony mają sprawić dziecku przyjemność i dawać zadowolenie a z drugiej wspierać
jego rozwój emocjonalny, fizyczny i psychiczny.
Realizacja treści kształcenia zamieszczonych w poszczególnych działach programu
nauczania pozwoli osiągnąć zamierzone cele, jeŜeli przyjmie się następujące załoŜenia:
• systematyczność w przeprowadzaniu zajęć,
• stworzenie przyjemnej atmosfery w czasie pracy,
• stosowanie rozwiązań ułatwiających dziecku z dysfunkcją narządów ruchu posługiwanie
się przyborami plastycznymi,
• zgromadzenie ciekawych i róŜnorodnych materiałów i przyborów plastycznych,
• zgromadzenie atrakcyjnych albumów, zdjęć, reprodukcji,
• stosowanie efektownych, róŜnorodnych i lubianych przez dzieci technik plastycznych,
• formułowanie prostych i zrozumiałych dla dziecka poleceń,
• proponowanie prac moŜliwych do ukończenia przez dziecko,
• stworzenie swoistego systemu nagradzania,
• bezpośredni kontakt dziecka z dziełem sztuki i z jego twórcą,
• uczestniczenie w zajęciach poza szkołą-plenery, warsztaty, zajęcia integracyjne itp.,
• udział w konkursach plastycznych,
• prezentowanie twórczości dziecka w szkole, dla rodziców, w środowisku,
• wykorzystywanie w szkole i w domu przedmiotów wykonanych przez dziecko ,
podkreślenie ich uŜyteczności.
TREŚCI PROGRAMOWE
1
ELEMENTARNE WIADOMOŚCI O PLASTYCE I KONTAKT ZE SZTUKĄ
• rozróŜnianie i nazywanie dziedzin sztuk plastycznych-rzeźba, malarstwo, fotografia, witraŜ,
tkanina itp.,
• w malarstwie odróŜnianie: autoportret, portret, martwa natura, pejzaŜ,
• w rzeźbie nazywanie i odróŜnianie materiału rzeźbiarskiego-kamień, drewno, metal,
• znajomość i definiowanie pojęć muzeum, galeria, wystawa,
• architektura wsi i miasta-rozróŜnianie i wskazywanie,
• architektura zabytkowa i nowoczesna,
• sztuka ludowa-rzeźba w drewnie, haft, strój ludowy, malowanie na szkle, kroszonki itp.,
• sztuka uŜytkowa wokół nas-meble, szkło, biŜuteria, strój itp.,
• zwiedzanie wystaw w galeriach, muzeum, skansenie, Cepelii itp.,
• wizyta w warsztacie pracy artysty plastyka lub twórcy ludowego,
• korzystanie z reprodukcji, albumów i fotografii.
2 TECHNIKI PLASTYCZNE
RYSOWANIE I MALOWANIE
• rysowanie ołówkiem, pisakiem, palcami, piórkiem, węglem, patykiem, kredą, węglem,
gąbką,
• rysowanie i malowanie kredkami ołówkowymi, pastelowymi, woskowymi, akwarelowymi,
• rysowanie na duŜych i małych płaszczyznach papierowych, na szklanych płytkach, tkaninie,
asfalcie, chodniku, piasku,
• malowanie farbami akwarelowymi, plakatowymi, klejowymi, kisielem, gwaszem, temperą,
akrylem, tuszem, masą solną,
• posługiwanie się pędzlami okrągłymi, płaskimi, do akwareli, pędzlami z piór i szmatek,
wałkami malarskimi, , malowanie dłońmi i gąbkami, malowanie sprayem.
DRUK, POWIELANIE, NATRYSKIWANIE
• palce i dłonie jako stemple,
• drukowanie stemplami z ziemniaka, korka, plasteliny, klocka,
• prosta forma druku wypukłego na matrycy z płytki szklanej,
• odbijanie wzorów tkaniną o wyraźnej fakturze, siatką, sznurkiem, tiulem, nicią, zgniecioną
folią, papierem,
• odbijanie fragmentów roślinnych,
• prosta monotypia / na szkle, na płytce ceramicznej/,
• szablony -natryskiwanie i tamponowanie konturów wewnętrznych i zewnętrznych,
• drukowanie i stemplowanie, tamponowanie wg szablonu na tkaninie.
MODELOWANIE
• modelowanie prostych form z mas plastycznych /wałki, kulki/ i odciskanie wzorów,
• płaskorzeźby z plasteliny, masy solnej, ciastoliny , masy papierowej itp. / aŜury, szlaczki,
figury /,
• modelowanie form przestrzennych z mas na stelaŜach z pojemników plastikowych, rolek
kartonowych, korków, nakrętek itp.,
• modelowanie bandaŜami gipsowymi na stelaŜu z drutu , papieru, butelek lub patyków,
• modelowanie z folii aluminiowej lub miękkiego drutu.
MOZAIKA
• jedno i wielobarwne mozaiki z papieru i folii samoprzylepnej,
• mozaiki na podłoŜu z masy solnej i gipsu /koraliki, guziki, muszelki, szkiełka itp./,
• mozaiki z tkaniny, skóry, irchy.
WYDZIERANKA I WYCINANKA
• jednobarwna z papieru kolorowego, szarego papieru pakowego i malowanego tuszem lub
farbą,
• wydzieranka i wycinanka z czarno-białego papieru gazetowego,
• wydzieranka i wycinanka z ozdobnych papierów pakowych, z kolorowych gazet , papieru
kolorowego,
• wycinanie i wydzieranie gotowych elementów z kolorowych pism i katalogów,
• komponowanie całości z wyciętych elementów,
• wydzieranka i wycinanka z bibuły, krepiny, szmatek, ozdobnych kartonów, folii
samoprzylepnej,
• wycinanie prostych witraŜy wg schematu.
TECHNIKI MIESZANE
• wydrapywanki w podłoŜu woskowym i z farby klejowej,
• batiki malowane klejem i woskiem,
• frotaŜ,
• kolaŜ.
ELEMENTY PAPIEROPLASTYKI
• zaginanie, wyginanie, skręcanie i zawijanie papieru,
• łączenie papieru przy uŜyciu kleju, zszywacza biurowego, spinaczy, szycie igłą i nitką,
• tworzenie form przestrzennych – walec i stoŜek,
• proste rzeźby z papieru na bazie walca, stoŜka,
• zabawki mobilne,
• maski okolicznościowe i lampiony,
• ozdobne opakowania na prezenty.
3. ŚRODKI WYRAZU W TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ
O BARWIE
• odróŜnianie, nazywanie i wskazywanie barw,
• barwa jako symbol danej rzeczy czy zjawiska,
• barwy jasne i ciemne,
• rozjaśnianie i przyciemnianie barw,
• barwy zimnej i ciepłej pory roku,
• mieszanie barw,
• barwa oddająca nastrój.
LINIA W PLASTYCE
• linie pozostawione przez róŜne narzędzia-patyk, ołówek, piórko, gąbka, pędzel, świeca itp.,
• linie o róŜnym kształcie –faliste, łamane, kręte, proste, grube, cienkie,
• wyraŜanie faktury za pomocą zróŜnicowanych linii,
• kontur wewnętrzny i zewnętrzny,
• konturowanie przedmiotów płaskich i wypukłych,
• rysowanie linią w róŜnorakim podłoŜu.
PLAMA W PLASTYCE
• zapełnianie konturów plamami,
• konturowanie plam i łączenie technik,
• plamy malowane kredkami, tuszem, farbami,
• plamy powstałe przez odbijanie duŜych powierzchni, wycięte i wyrwane z papieru, powstałe
z wosku pod wpływem temperatury, techniką „mokre w mokre”, kleksy, plamy po
kolorowych bańkach mydlanych itp.
FAKTURA PODKŁADU
• pokrywanie powierzchni kartki masą solną i papierową,
• oklejanie powierzchni krepiną lub miętym papierem,
• wysypywanie powierzchni papieru materiałami sypkimi-ryŜ, kasza, trociny.
4.ROZWIJANIE WYOBRAŹNI
UZUPEŁNIANIE CAŁOŚCI
• uzupełnianie brakujących elementów w rysunku konturowym,
• dorysowywanie brakujących części do fragmentu ilustracji , fotografii i odbitki,
• uzupełnianie pola wewnątrz i na zewnątrz konturów,
• symetryczne uzupełnianie /wg osi/ drugiej połowy rysunku,
• kończenie szlaczków rysowanych, malowanych, stemplowanych, układanych,
• dorysowywanie do kleksów dowolnych elementów wybraną techniką.
KOLOR Z WYOBRAŹNI
• tworzenie grupy kolorów charakteryzującej dane zjawisko /noc, łąka, owoce/,
• własny kolorowy obrazek oparty na obserwacji odbitki kserograficznej,
• zagadki o kolorach.
ZAGOSPODAROWANIE POWIERZCHNI KARTKI
• lewy i prawy, górny i dolny brzeg kartki,
• zaginanie kartki wzdłuŜ osi i przekątnych,
• ustalanie środka kartki,
• kompozycje geometryczne wzdłuŜ brzegów, osi, przekątnych oraz na środku kartki,
• kompozycje geometryczne na kwadratowych i owalnych powierzchniach.
KOMPOZYCJE
• kompozycja rytmiczna w sztuce ludowej i zdobnictwie,
• szlaczki i pasy ozdobne,
• kompozycja jednoosiowa-wycinanki ludowe, wycinanki i kleksy z kartki złoŜonej na
połowę,
• kompozycja wieloosiowa-rozety, serwetki, śnieŜynki.
5.TWÓRCZOŚĆ WŁASNA DZIECKA NA BAZIE OBSERWACJI OTOCZENIA
• przedstawienie postaci ludzkiej na płaszczyźnie,
• przedstawianie zwierząt i roślin na płaszczyźnie,
• przedstawianie postaci w formach przestrzennych,
• elementy pejzaŜu z uwzględnieniem form architektonicznych,
• martwa natura,
• formy abstrakcyjne,
• zjawiska atmosferyczne i zmiany pór roku,
• ilustrowanie treści bajki, opowiadania, wiersza,
• prace o charakterze dekoracyjnym i uŜytkowym-kartki, ramki, opakowania, laurki, zakładki,
ozdoby świąteczne i okolicznościowe, itp.
SYSTEM OCENIANIA
W pracy z dzieckiem głębiej upośledzonym stosuje się ocenę opisową. Określa ona aktualny
poziom umiejętności i sprawności dziecka.
Ocenie i diagnozie słuŜą róŜne metody i narzędzia diagnostyczne, z których podstawową jest
obserwacja. Przeprowadzana systematycznie pozwala na stworzenie swoistej„bazy danych”
dotyczących kaŜdego ucznia. Jest niezastąpionym źródłem wiedzy o uczniu dla kaŜdego
pedagoga pracującego w placówce.
Uzyskanie wszechstronnej informacji o dziecku pozwala na rzetelne opracowanie
indywidualnego programu edukacyjnego.
Systematycznie notowane spostrzeŜenia staną się podstawą oceny opisowej.
Jedną z waŜniejszych dla nauczyciela informacji jest wiedza o stopniu samodzielności
dziecka podczas wykonywania zadań .
Takie teŜ kryterium przyjęto podczas opracowywania arkusza diagnostycznego.
Określenie „wykonuje samodzielnie”, „wykonuje z niewielką pomocą” czy „wykonuje
wyłącznie z pomocą’’ jest często uŜywane przez nauczycieli, choćby w opiniach pisanych o
dziecku czy końcowej ocenie na świadectwie.
Wiedza na ten temat pozwoli tak rozłoŜyć w czasie poszczególne etapy wykonywanego
zadania, Ŝeby pracując z całym zespołem uwzględnić indywidualne moŜliwości dziecka .
NaleŜy wziąć pod uwagę fakt, Ŝe w pracy z uczniem głębiej upośledzonym nie moŜna
załoŜyć, Ŝe w miarę upływu lat kształcenia następuje wyłącznie postęp. Z róŜnych powodów
moŜe dojść do obniŜenia poziomu danej sprawności, zatrzymania jej czy regresu. Fakt ten
naleŜy równieŜ odnotować w arkuszu , w miejscu przeznaczonym na uwagi.
Nauczyciele i specjaliści pracujący z dzieckiem, opierając się na ocenie opisowej mogą
planować kierunki oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych na dany semestr czy rok
szkolny.
EWALUACJA
Dokonując analizy wyników osiąganych przez uczniów w tym okresie, analizy stopnia
realizacji treści programowych, oceniając osiągnięcia młodzieŜy, obserwując ich
zaangaŜowanie i zainteresowanie realizacją poszczególnych zadań w czasie zajęć uwaŜam,
Ŝe:
• Program pozwalał na realizację opracowanych celów i proponowanych w nim treści
programowych.
• Celem uatrakcyjnienia i zwiększenia jego wartości poznawczych rozszerzone lub zmienione
zostaną niektóre treści programowe.
• Wprowadzam program do realizacji zajęć plastycznych w roku szkolnym 2005/2006.
• Wprowadzona zostanie zmiana w tytule programu „Plastyka w gimnazjum dla młodzieŜy
upośledzonej w stopniu umiarkowanym lub znacznym.”
• • Program ma charakter otwarty i moŜna, w trakcie roku szkolnego, dokonywać korekty.
ZMIANY PROPONOWANE W POSZCZEGÓLNYCH BLOKACH TREŚCI
PROGRAMOWYCH
1. Elementarne wiadomości o plastyce i kontakt ze sztuką.
Wprowadzic :Wzory charakterystyczne dla danej kultury-elementy etniczne, np. wzór
japoński, indiański itp.
2. Techniki plastyczne.
Wprowadzic: Orgiami płaskie –kółka, kwadraty.
Modelowanie w grubej krepinie.