Gruźlica w województwie śląskim w latach 2003

Gruźlica w województwie śląskim w latach 2003 – 2012
Janina Šabacka,
Oddział Epidemiologii, Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
Gruźlica jest jedną z najstarszych chorób zakaźnych, która towarzyszyła ludzkości
od początków jej dziejów. Jednak jej występowanie do końca XVIII wieku nie miało
charakteru epidemicznego. Wiek XIX i pierwsza połowa wieku XX - do czasów wykrycia
pierwszych leków przeciwprątkowych - to lata takiego natężenia gruźlicy że stała się ona
prawdziwą klęską społeczną zwłaszcza wśród ubogich warstw ludności.(…)
Gruźlica jest bakteryjną chorobą zakaźną. Jest chorobą wielonarządową,
atakuje wszystkie narządy i tkanki, ze szczególną jednak skłonnością do atakowania układu
oddechowego.
Początek choroby jest zazwyczaj skryty, podstępny a jej naturalny (bez leczenia)
przebieg jest przewlekły z okresami remisji zaostrzeń.(…) Przed erą leczenia
przeciwprątkowego były to tzw. galopujące schody prowadzące do śmierci w ciągu kilku
tygodni od zakażenia[1].
Początkowo zakażenie gruźlicą obejmuje zwykle środkowe lub dolne pola płucne. Zakażenie
pierwotne zwykle jest ograniczone i przebiega bezobjawowo. Bakterie w miejscu zakażenia
obumierają, jednakże niektóre z nich mogą pozostać żywe przez ponad 20 lat. Uważa się,
iż największe ryzyko zachorowania na czynną postać gruźlicy występuje w okresie
pierwszego roku od ekspozycji na zakażenie [3].
Jak już wspomniano powyżej początek choroby, a także wczesne stadia mogą nie dawać
żadnych objawów, albo też małe nasilenie tych objawów nie wzbudza niepokoju chorego i nie
skłania go do korzystania z pomocy lekarskiej. Objawy w gruźlicy chorobie wielonarządowej,
mogą mieć charakter ogólnoustrojowy i miejscowy związany z atakowanym narządem.
Z objawów ogólnoustrojowych do najczęstszych należą: stany podgorączkowe i gorączka
(głównie w godzinach popołudniowych), nocna potliwość, osłabienie, brak apetytu i ubytek
masy ciała.(…)
Kaszel jest najczęstszym objawem miejscowym, co jest związane z najczęstszą lokalizacją
choroby w układzie oddechowym. Kaszlowi może towarzyszyć odkrztuszanie śluzowej lub
śluzowo-ropnej plwociny. Czasem chory odkrztusza plwocinę z krwią, mogą występować
także krwotoki płucne. Objawami gruźlicy płuc mogą być również duszność oraz ból w klatce
piersiowej. Z wyjątkiem gorączki, objawy gruźlicy mogą być skąpe[1,4].
Gruźlica może się rozwijać w każdym narządzie, jednakże zmiany najczęściej obserwuje się
w płucach, szpiku kostnym, węzłach chłonnych, mózgu, oponach mózgowo- rdzeniowych
i jelitach [3].
Laboratoryjne kryteria rozpoznawania
Badanie bakteriologiczne jest w rozpoznawaniu gruźlicy – zasadniczym badaniem
diagnostycznym i powinno być zawsze wykonywane w każdym przypadku podejrzenia
o gruźlicę [1,4].
Stwierdzenie prątków w materiale diagnostycznym metoda hodowli spełnia kryteria
„przypadku definitywnego” „pewnego”. W badaniu mikroskopowym najczęstszym
materiałem jest plwocina[1].
Za czynniki predysponujące do zakażenia i zachorowania na gruźlicę uważa się:
1. Wtórną immunosupresję wywołaną: alkoholizmem, nikotynizmem, narkomanią, chorobami
nowotworowymi, układowymi, cukrzycą, leczeniem immunosupresyjnym, przeszczepami
narządowymi, infekcjami wirusowymi.
2. HIV i związane z tym zakażenia oportunistyczne, mykobakteriozy, zakażenia grzybicze,
pierwotniakowe, bakteryjne i wirusowe
3. Biedę i bezrobocie
4. Niedostateczną opieką medyczną
5. Narastającą lekooporność prątków gruźlicy[2].
Czynnik etiologiczny
Należy podkreślić w przeważającej większości przypadków czynnikiem etiologicznym jest
prątek gruźlicy – Mycobacterium tuberculosis rzadko natomiast prątek bydlęcy
Mycobacterium bovis [1]
Za patogenne uznaje się bakterie z zespołu M. tuberculosis: do którego należą Mycobacterium
tuberculosis, Mycobacterium africanum i Mycobacterium bovis i Mycobacterium leprae. [4].
Rezerwuar zakażenia
Rezerwuarem zakażenia są głównie chorzy na gruźlicę ludzie i chore na gruźlicę bydłow krajach gdzie nie opanowano gruźlicy bydła i pija się surowe mleko [1,4].
Źródło zakażenia
Najczęściej źródłem zakażenia
są: człowiek chory na gruźlicę, obficie prątkujący
i nieleczony a także chore na gruźlicę zwierzęta [1].
Drogi szerzenia zakażenia
Do zakażenia prątkiem dochodzi najczęściej drogą inhalacyjną (oddechową)
za pośrednictwem drobnych kropelek wydzieliny z dróg oddechowych wydalanych przez
osoby chore w czasie kaszlu, kichania, mówienia, śpiewu lub śmiechu. Ryzyko zakażenia
drogą powietrzną wzrasta w źle wietrzonych pomieszczeniach, w których przebywają chorzy
obficie prątkujący [1].
Zapobieganie gruźlicy
Profilaktyka gruźlicy polega przede wszystkim na celu poprawie naturalnych sił obronnych
człowieka poprzez:
1. poprawę warunków życia, pracy, warunków środowiskowych, (zdrowy styl życia,
właściwe odżywianie, rzucenie nałogów)
2. eliminowanie nałogów,
3. szczepienia BCG,
4. niszczenie źródeł zakażenia poprzez leczenie chorych,
5. przecinanie dróg szerzenia się zakażenia: izolacja chorych, higiena osobista, sprzątanie i
wietrzenie pomieszczeń
6. w przypadku gruźlicy bydła ubój zakażonego i chorego bydła
7. pasteryzacja mleka[2,4].
Tak jak w przypadku innych chorób zakaźnych zgłaszanie i zwalczanie gruźlicy jest
uregulowane ustawą z 5 grudnia 2008 o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.).
W przypadku zaobserwowania objawów gruźlicy u siebie należy jak najszybciej
skontaktować się z lekarzem pierwszego kontaktu, gruźlica nie leczona może być
śmiertelna. Gruźlica w obecnych czasach jest uleczalna pod warunkiem rygorystycznego
stosowania się do leczenia zastosowanego zgodnie z zaleceniami lekarza.
Analiza liczby zachorowań, zapadalności i zgonów z powodu gruźlicy
w województwie śląskim w latach 2003 - 2012
Największą liczbę zachorowań zarejestrowano w 2004 roku, natomiast najmniejszą w 2007.
Największy wzrost liczby zachorowań wystąpił pomiędzy 2007 a 2008 rokiem – 23%.
Wykres 1. Liczba zachorowań i zapadalnośc na gruźlicę w województwie śląskim w latach 2003- 2012
Największy spadek nastąpił między 2004 a 2005 rokiem – 16%. Liczba zachorowań oraz
zapadalnośc na gruźlicę w województwie śląskim utrzymuje się na względnie równym
poziomie.
Tabela 1. Liczba zachorowań i zapadalnośc na gruźlicę w woj. śląskim z podziałem na nadzór PPIS w latach 2003-2012
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
PSSE
Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap.
31
9,5
9
2,8
11
3,4
23
3
60 18,2 43
13
42 12,6 33 10,9 30
9
Bielsko-Biała 45 13,8
Bytom
128
32,8
132
34
167
43,2
131
34,1
16
35,6
150
39,9
129
33,9
104
27,4
121
32,5
95
25,6
Chorzów
69
40,1
63
36,9
48
28,2
57
33,7
22
30,9
94
55,9
66
39,4
69
41,3
86
52,3
85
51,9
Cieszyn
49
28,8
48
28,2
26
15,2
45
26,3
29
18,6
26
15,1
31
17,9
42
24,2
36
20,4
22
12,4
Częstochowa
98
25,6
170
44,5
74
19,4
42
11
81
3,7
101
26,9
67
17,9
76
20,3
109
29,3
71
19,2
Dąbrowa
Górnicza
103
36,4
84
29,8
81
28,7
76
27
56
27,8
73
26,1
74
26,5
80
28,7
90
32,4
98
35,4
Gliwice
130
25,4
220
43,3
153
30,2
186
36,9
48
34,7
221
44,2
178
35,7
163
32,7
194
40,2
180
37,4
Jaworzno
29
30,0
26
26,9
29
30,1
24
25
84
25,1
35
36,6
29
30,4
23
24,2
16
16,9
22
23,3
Katowice
114
24,2
128
27,3
125
26,8
121
26,2
47
29,2
110
24
132
29
113
24,9
116
25,5
117
25,8
Kłobuck
25
29,5
13
15,3
27
31,8
34
40,1
32
34,2
41
48,3
26
30,6
22
25,8
23
26,8
23
26,8
2003
PSSE
Lubliniec
Myszków
Zach. Zap.
30
39
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap.
29 37,7 18 23,4 23
30
32 41,8 30 39,2 40 52,4 27 35,1 30 38,8 33 42,6
17
23,5
15
20,8
13
18,1
16
22,3
8
11,1
19
26,5
24
33,5
29
40,5
27
37,5
21
29,2
Racibórz
34
30
25
22,2
22
19,6
22
19,7
20
18
30
27,1
39
35,2
18
16,3
26
23,6
13
11,8
Ruda Śląska
57
38,4
67
45,5
37
25,2
29
19,9
43
29,7
42
29,1
45
31,3
55
38,4
40
27,9
46
32,2
Rybnik
102
36,6
120
43,1
105 37,7
81
29,1
70
25,2
90
32,4
56
20,1
67
24,1
59
21,1
57
20,4
Sosnowiec
55
23,9
44
19,3
70
30,9
56
24,9
68
30,5
45
20,2
42
19
56
25,6
41
19
52
24,3
73
19,1
68
17,8
68
17,7
48
12,5
67
17,4
82
21,4
22
5,7
57
14,7
70
17,9
62
15,9
55
21,9
90
35,8
71
28,3
84
33,6
80
32
64
25,6
69
27,6
90
36,1
90
35,9
87
34,8
42
33,5
35
28
49
39,3
47
37,9
28
22,7
42
34,1
32
26
40
32,6
21
17,1
14
11,4
28
18,8
46
30,8
27
18
32
21,3
22
14,6
26
17,3
31
20,6
13
8,6
27
17,6
20
13,1
Tychy
Wodzisław Śląski
Zawiercie
Żywiec
Suma zachorowań
1283
w woj. śląskim
Zapadalnośc w woj.
27,2
śląskim
1454
1219
30,9
1165
26
876
24,9
1381
24,1
1175
29,7
1186
25,3
1255
25,5
1148
27,1
24,9
Powyższa tabela ilustruje ilość zachorowań oraz zapadalność na terenie nadzorowanym przez
poszczególnych
Państwowych
Powiatowych
Inspektorów
Sanitarnych
województwa
śląskiego w latach 2003-2012. Od kilku lat odnotowuje się stałą, wysoką ilość zachorowań na
terenach nadzorowanych przez PPIS w Gliwicach, Bytomiu oraz Katowicach. Natomiast
najmniejszą ilość zachorowań rejestruje się na terenach nadzorowanych przez PPIS w
Myszkowie, Lublińcu a także w Raciborzu i Zawierciu. Najwyższą zapadalnośc obserwowało
się na terenie powiatu Chorzowskiego, Gliwickiego i Lublinieckiego ,najniższą zaś na terenie
powiatu Bielskiego, Tyskiego i Żywieckiego.
Analizując przypadki śmiertelne, w latach 2003-2012, których przyczyną była gruźlica można
zaobserwować, iż w latach 2008 i 2009 ich liczba była równa i wyniosła 65 zgonów.
W okresie od 01.01 do 31.12.2003r w województwie śląskim zarejestrowano 29 przypadków
zgonów z powodu gruźlicy (najmniej), najwięcej zaś w 2012 roku (70 zgonów).
Wykres 2. Liczba zgonów z powodu gruźlicy w latach 2003-2012
Największa liczba zgonów wystąpiła w grupie wiekowej 60+ (213 zgonów). Kolejną grupa
wiekowa,
w
której
odnotowano
największą
liczbę
zgonów
to
osoby
w wieku między 50 a 59 rokiem życia (164 zgonów). U dzieci do 4 roku życia oraz u dzieci
od 10 do 19 roku życia nie odnotowano żadnego zgonu. Natomiast w roku 2009r z powodu
gruźlicy zmarło dziecko w wieku 6
lat. Do zgonu doszło u chłopca zamieszkałego w
Raciborzu. Dziecko zachorowało 15.05.2009r na gruźlicze zapalenie opon mózgowordzeniowych, a zmarło 24.06.2009r. Z wywiadu epidemiologicznego wynika, że dziecko
wcześniej kontaktowało się z chorym na gruźlicę wujkiem, który często odwiedzał rodzinę.
Podkreślenia wymaga fakt, iż dziecko nie było szczepione przeciwko gruźlicy.
Wykres 3. Liczba zgonów z powodu gruźlicy w poszczególnych grupach wiekowych w latach 2003-2012
Porównując liczbę zgonów w poszczególnych grupach wiekowych w latach 2011-2012
można stwierdzic że w roku 2012 w przedziałach wiekowych 50-59 lat jak i również 60+
nastąpił nieznaczny wzrost zgonów w porównaniu do roku 2011, w przedziałach wiekowych
30-39 lat oraz 40-49 lat liczba zgonów w 2011 i 2012 roku utrzymała się na tym samym
poziomie. W przedziale wiekowym 20-29 lat w roku 2012 odnotowano dwa zgony zaś w roku
2011 w tym przedziale wiekowym nie było przypadków śmiertelnych.
Wykres 4. Porównanie liczby zgonów z powodu gruźlicy w poszczególnych grupach wiekowych w latach
2011-2012
Należy podkreślić, iż podstawową bronią w walce z chorobą pozostaje profilaktyka, edukacja
oraz przestrzeganie zasad higieny oraz prawidłowe odżywianie, które minimalizują
możliwość zakażenia prątkiem gruźlicy. Osoby, które miały bezpośredni kontakt z osobami z
już rozpoznaną gruźlicą powinny jak najszybciej skontaktować się z lekarzem rodzinnym w
celu wdrożenia diagnostyki i ustalenia dalszego postępowania.
Bibliografia:
1. Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz – Lesiuk, Andrzej Zieliński
„Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka”, Wyd. α-medica
Press 2007r., str. 123-129
2. NIZP PZH „Przegląd epidemiologiczny”, Gruźlica Płuc- „ Czy grozi nam
epidemia?”, 2008r., str. 16-17
3. Gabriel Virella, Wydanie I polskie pod redakcją Piotra B. Heczko,
„Mikrobiologia i choroby zakaźne” Wyd. Urban & Partner 2000r. str. 193- 106
4. Barbara A. Bannister, Norman T. Begg, Stephen H. Gillespie, Wydanie I polskie
pod redakcją Jacka Juszczyka „Choroby zakaźne“, wyd. Urban & Partner, Wrocław
1998r., str 366- 391.
oraz
Dane statystyczne i epidemiologiczne pochodzące z meldunków dotyczących
chorób zakaźnych gromadzone i analizowane na terenie województwa śląskiego
przez 20 Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego
Wojewódzkiego Państwowego Inspektora Sanitarnego.