Przymusowy urlop bezpłatny jak płatny

Przymusowy urlop bezpłatny jak płatny
Kodeks pracy przewiduje możliwość korzystania przez pracownika na jego pisemny wniosek
z urlopu bezpłatnego (art. 174 par. 1 k.p). Urlop ten stanowi przerwę w świadczeniu pracy
powodującą zawieszenie wzajemnych praw i obowiązków stron. Udzielenie przez pracodawcę
urlopu bezpłatnego pracownikowi na jego pisemny wniosek stanowi tak naprawdę umowę, w której
pracodawca zobowiązuje się zwolnić pracownika z obowiązku wykonywania pracy przez określony
czas, a pracownik rezygnuje z korzystania z prawa do jej wykonywania w tym okresie. Wskazał na
to Sąd Najwyższy w wyroku z 12 sierpnia 2004 r. (III PK 42/04, OSNP 2005/6/77), uznając, że
wniosek pracownika o urlop bezpłatny (art. 174 par. 1 k.p.) oraz jego udzielenie przez pracodawcę
są oświadczeniami woli, których wykładni należy dokonywać na podstawie art. 65 k.c. w związku
z art. 300 k.p. Nie dochodzi zatem do zawarcia umowy o urlop bezpłatny, jeżeli zgodnym
zamiarem stron jest dalsze wykonywanie przez pracownika na rzecz pracodawcy tej samej pracy,
lecz w ograniczonym zakresie.
Czasami w praktyce zdarza się jednak, że to pracodawca – w czasie dekoniunktury – jest
inicjatorem udzielania urlopu bezpłatnego (niekiedy nawet w sytuacji przymuszania pracownika),
gdyż chce zaoszczędzić na wypłacie wynagrodzeń. Nie jest to sytuacja prawidłowa. Należy uznać,
że udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego – niezgodnie z art. 174 par. 1 k.p. – z inicjatywy
pracodawcy (bez pisemnego wniosku pracownika) jest prawnie bezskuteczne. Potwierdził to Sąd
Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 października 1996 r. (III AUa 34/96). Pracownikowi, który w
okresie tak udzielonego urlopu bezpłatnego był niezdolny do pracy wskutek choroby, przysługuje
zasiłek chorobowy.
Jeśli zdarzy się, że pracodawca stosuje w swoim zakładzie praktykę polegającą na wysyłaniu
pracowników na urlop bezpłatny (np. w okresie braku zamówień na produkowane przez siebie
towary), to pracownik wysłany przymusowo na taki urlop może wystąpić przeciwko pracodawcy do
sądu pracy, domagając się dopuszczenia do wykonywania dotychczasowej pracy. Taki obowiązek
pracodawcy wynika z istoty stosunku pracy, w którym powinnością pracodawcy jest zatrudnianie
pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 par. 1 k.p.). Poza tym w sytuacji zmuszania pracowników
do składania wniosków o urlop bezpłatny w czasie dekoniunktury dochodzi do niezgodnego z
prawem (nieuzasadnionego) przerzucania na pracowników ryzyka prowadzonej przez pracodawcę
działalności gospodarczej. Takie działania pracodawcy zmierzają też najczęściej do obejścia
prawa. Zastosowanie powinien znaleźć wówczas art. 81 k.p. regulujący sytuacje, w której
pracownik, będąc gotowym do świadczenia pracy, nie świadczy jej z przyczyn dotyczących
pracodawcy. Za przyczyny dotyczące pracodawcy należy uznać wszelkie przyczyny, zarówno
zawinione, jak i niezawinione przez niego. Mogą one mieć także postać niedopuszczenia
pracownika do pracy – w tym wypadku na skutek zmuszenia do korzystania z urlopu bezpłatnego.
Za czas takiej gotowości do pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego
osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną.
Do wynagrodzenia przewidzianego w art. 81 par. 1 k.p. nie mają zastosowania zasady
obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop i wobec tego w wynagrodzeniu tym nie mogą
być uwzględnione inne składniki niż te, które wynikają z zaszeregowania pracownika i są określone
stawką godzinową lub miesięczną (por. wyrok SN z 16 listopada 2000 r., I PKN 455/00, OSN
2002/11/268). Przez wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika Sąd
Najwyższy rozumie wynagrodzenie zasadnicze wraz z dodatkiem funkcyjnym (tak w uchwale
składu siedmiu sędziów z 30 grudnia 1986 r., III PZP 42/86, OSNCP 1987/8/106). W sytuacji
gdy nie została określona stawka osobistego zaszeregowania, pracownikowi przysługuje 60 proc.
ogólnego wynagrodzenia za pracę, a jeśli tak ustalona kwota jest niższa od minimalnego
wynagrodzenia, należy wypłacić kwotę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę
ustalonego zgodnie z przepisami ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu
za pracę (Dz.U. nr 200, poz. 1679 z późn.zm.).
Zmuszanie zatrudnionych do składania wniosków o urlop bezpłatny w czasie dekoniunktury
to nieuzasadnione przerzucanie na pracowników ryzyka prowadzonej przez pracodawcę
działalności gospodarczej
Andrzej Marek
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy