Pobierz streszczenie

Wprowadzenie
W wyniku przemian społeczno-gospodarczych, spowodowanych transformacją
systemową oraz wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, wieś – kojarzona zazwyczaj z rolnictwem – przestaje być rolnicza. Koncepcja zrównoważonego rozwoju oraz narzędzia i środki jej realizacji stwarzają szansę faktycznego polepszenia jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich oraz znalezienia przez nich
swojego miejsca w zmieniającej się rzeczywistości.
Aby w pełni zrozumieć intencje zrównoważonego rozwoju omawianych w niniejszej pracy obszarów wiejskich, warto byłoby na początku zdefiniować samo
pojęcie takiego obszaru. Nie ma jednak jednej powszechnie obowiązującej definicji obszarów wiejskich. W statystyce publicznej, według rejestru TERYT, za obszary wiejskie uznaje się cały obszar Polski poza gminami miejskimi i częściami
wiejskimi gmin miejsko-wiejskich. Takie podejście ściśle wiąże się z podziałem
administracyjnym i trzema rodzajami gmin (miejskie, wiejskie i miejsko-wiejskie).
W programach współfinansowanych ze środków UE do obszarów wiejskich włącza się także najmniejsze miasta, liczące do 5 tys. mieszkańców (w niektórych
próg ten jest podwyższony do 20 tys.). Z kolei Eurostat i OECD posługują się kryterium gęstości zaludnienia dla wyodrębnienia obszarów silnie lub słabo zurbanizowanych.
Tak pojmowane obszary wiejskie w Polsce nadal cierpią z powodu złej kondycji rozwojowej na wielu płaszczyznach. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej
duży nacisk kładzie się na zrównoważony rozwój takich obszarów, a strategia ta
polega na rozpoznawaniu i rozwiązywaniu współczesnych problemów gospodarczych, społecznych i ekologicznych [Stanny, Czarnecki 2011]. Jego istotą jest zatem zapewnienie trwałej poprawy jakości życia współczesnych i przyszłych pokoleń poprzez kształtowanie właściwych proporcji pomiędzy trzema rodzajami kapitału: ekonomicznym, ludzkim i przyrodniczym [Piontek 2002]. Jednym z istotniejszych wyzwań stojących obecnie przed Unią Europejską jest zmniejszenie dysproporcji w jakości życia mieszkańców wszystkich państw członkowskich. Z uwagi
na relatywnie niższy poziom rozwoju przedmiotem szczególnego zainteresowania
tychże działań są obszary wiejskie. Jednym z instrumentów ukierunkowanych na
wzmacnianie spójności społecznej całej wspólnoty jest Europejski Fundusz Spo5
łeczny. Pierwsza część niniejszego opracowania przedstawia specyfikę obszarów
wiejskich w kontekście potrzeb rozwojowych, charakteryzuje instrument polityki
regionalnej, jakim jest Europejski Fundusz Społeczny, oraz prezentuje analizę
przedsięwzięć realizowanych z udziałem tegoż funduszu na obszarach wiejskich
jednego z regionów Unii Europejskiej – województwa podlaskiego.
W kolejnej części opracowania przedstawiono szczegółowe analizy szans i zagrożeń polskiego rolnictwa, wynikających z przystąpienia Polski w struktury Unii
Europejskiej. Wśród szans można wskazać przede wszystkim zwiększenie konkurencyjności polskiego rolnictwa, co jednak wymaga ciągłych przeobrażeń strukturalnych, obejmujących przede wszystkim zmianę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, ale również zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie oraz zwiększenie wydajności pracy, która jest kilkakrotnie mniejsza niż w innych państwach
Wspólnoty. Polska jest krajem, który charakteryzuje się dużym potencjałem rolnym z punktu widzenia areału użytków rolnych oraz udziału naszego kraju
w ogólnej produkcji rolnej Unii Europejskiej. W roku 2005, czyli rok po wejściu do
Unii Europejskiej, powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosiła 15 957 tys. ha.
Niemniej jednak na uwagę zasługuje fakt, że struktura obszarowa gospodarstw
rolnych w Polsce charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, jednym z najwyższych w UE. Ponadto struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem regionalnym.
Problematyka gospodarowania nieruchomościami na terenach wiejskich jest
przedmiotem rozważań kolejnej części opracowania. Jako element kluczowy właściwej gospodarki nieruchomościami rolnymi celowe jest tworzenie warunków do
prowadzenia produkcji roślinnej i zwierzęcej, pozwalającej na zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju, a wskutek procesów globalizacyjnych również
optymalizowanie sposobu użytkowania ziemi. Ta część opracowania odnosi się do
kwestii zalesiania gruntów, co w polskiej tradycji gospodarowania nieruchomościami na terenach wiejskich ma ponad dwustuletnią historię. Szczególny wymiar
miały zalesienia gruntów po II wojnie światowej, od kiedy to następuje systematyczne zwiększanie się powierzchni leśnych Polski. Coraz większe związki naszej
polityki rolnej z polityką rolną Unii Europejskiej wskazują na celowość poszukiwań innego niż tradycyjne zagospodarowania gruntów rolnych, nieprzydatnych
rolniczo, ze względu na ich niską wartość bonitacyjną. Jednym ze sposobów zagospodarowania wspomnianych gruntów rolnych jest właśnie ich zalesianie.
Istotną kwestią w gospodarce nieruchomościami rolnymi jest ich wartość. Dlatego kolejna część opracowania została poświęcona temu właśnie zagadnieniu.
W zależności od sposobu użytkowania gruntów, ich przeznaczenia, bądź też zmiany ich przeznaczenia, podjęto próbę segmentacji czynników cenotwórczych. Wartość ziemi rolnej jest determinowana przez wiele atrybutów – zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Ustalenie grupy czynników wpływających w sposób jednoznaczny na kształtowanie się cen ziemi rolnej nie jest sprawą prostą.
6
Wśród ekonomicznych na pewno kluczową rolę odgrywa popyt i podaż. Można by
sądzić, że istotnym czynnikiem są też właściwości bonitacyjne gleby. Niemniej
jednak coraz częściej zauważa się nieklasyczne zachowania, zarówno kupujących,
jak i sprzedających, które prowadzą do bardzo zróżnicowanych cen podobnych
nieruchomości rolnych. Przydatność rolnicza gruntu, jego walory organizacyjne
i położenie ekonomiczne nie zawsze stanowią o wartości danego gruntu. Zasadniczo na wartość rynkową wpływają właściwości lokalizacyjne, fizyczne, użytkowe
oraz regulacje prawne związane z obrotem ziemią rolniczą.
Wykorzystanie gruntów rolnych niekoniecznie do produkcji rolnej występuje
coraz częściej w naszej rzeczywistości gospodarczej. Szczególnie jest to widoczne
na terenach podmiejskich i ma ścisły związek z procesami urbanizacyjnymi. Kolejna część opracowania dotyczy przekształcania ziemi rolnej na cele budowlane.
Jak powszechnie wiadomo, zakup nieruchomości automatycznie nie uprawnia właściciela do wykorzystania jej na dowolny cel, w tym na cel budowlany. Naturalnie
w większości przypadków inwestorzy chcący pobudować na swoim gruncie nierolnicze obiekty budowlane zdają sobie sprawę, że najlepszym ku temu rozwiązaniem jest zakup nieruchomości z przeznaczeniem na cele budowlane (tzw. działki
budowlanej), co bardzo skraca procedury związane z uzyskaniem wszystkich decyzji oraz pozwoleń. Autor odpowiada na pytania: czy możliwa jest sytuacja, aby
na nieruchomości rolnej powstał obiekt budowlany nie służący stricte do produkcji
rolnej oraz czy osoba nie posiadająca statusu rolnika może na gruntach rolnych
wznieść dom jednorodzinny lub budynek usługowy?
Niniejsza monografia przeznaczona jest dla szerokiego grona odbiorców: pracowników naukowych, studentów oraz praktyków życia gospodarczego i społecznego, dla których rolnictwo i działalność na obszarach wiejskich stanowią źródło
utrzymania, realizowania swoich pasji, osiągania satysfakcji. Opracowanie pięciu
autorów podejmuje istotne zagadnienia dotyczące zrównoważonego rozwoju na
obszarach wiejskich, szans i zagrożeń polskiego rolnictwa wynikających z przystąpienia Polski w struktury Unii Europejskiej, zalesiania gruntów rolnych, czynników cenotwórczych oraz determinant wzrostu wartości nieruchomości rolnych,
wreszcie wykorzystania gruntów rolnych na cele budowlane.
Jako autorzy wyrażamy nadzieję, że zawarte w niniejszej monografii treści będą cennym źródłem informacji dla wszystkich zainteresowanych tematyką rozwoju
obszarów wiejskich i inspiracją do działań z tym związanych.
Elżbieta Gołąbeska
7