Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo pracy z

Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo
pracy z aparatem RTG
WAŻNYM ELEMENTEM PRACY GABINETU RENTGENOWSKIEGO JEST OCHRONA RADIOLOGICZNA I BEZPIECZEŃSTWO PRACY. W ARTYKULE OPISUJEMY PODSTAWY DOBREJ PRAKTYKI PRACY Z PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM, KIERUJĄC SIĘ MIĘDZY INNYMI ZASADĄ
ALARA (AS LOW AS REASONABLY ACHIEVABLE), CZYLI TAK NISKO JAK TO TYLKO MOŻLIWE.
Gabinet rentgenowski winien spełniać szereg wymagań. Przypomnijmy te podstawowe: musi mieć co najmniej 4 m2 powierzchni w
przypadku badań zwierząt małych (tzn. odległość od ogniska lampy
aparatu RTG do najbliższej osłony/ściany musi wynosić co najmniej
1 m) oraz 9 m2 w przypadku badań zwierząt dużych (odległość od
ogniska lampy aparatu RTG do najbliższej osłony/ściany musi wynosić co najmniej 1,5 m) [1]. Wysokość weterynaryjnego gabinetu RTG
nie może być mniejsza niż 2,5 m. Należy dodać, że dopuszcza się gabinety o wysokości nie mniejszej niż 2,2 m pod warunkiem, że sumaryczny czas przybywania w nich pracownika nie przekracza czterech
godzin na dobę.
Pierwszym krokiem po wybraniu pomieszczenia, w którym będzie
znajdowała się aparatura rentgenowska, jest wykonanie projektu osłon
stałych, czyli specjalistycznych obliczeń mających na celu weryfikację,
czy istniejące osłony (stropy i ściany) chronią w dostateczny sposób zarówno personel wykonujący radiogramy, jak i osoby z ogółu ludności.
Może się okazać, że istniejące stropy i ściany zapewniają wystarczającą
ochronę przed promieniowaniem. W przypadku gdy są niewystarczające, ściany należy zabezpieczyć dodatkową warstwą ołowiu o grubości
wyliczonej w projekcie. Rynek oferuje wiele rozwiązań. Czasem wystarczy zabezpieczyć osłonę dodatkową warstwą materiału budowlanego, np. cegłą. Innym rozwiązaniem jest położenie na ścianę czy strop
warstwy płyty ołowianej. Wychodząc naprzeciw walorom estetycznym
gabinetu, producenci oferują także płyty kartonowo-gipsowe wzbogacone odpowiednią ilością ołowiu.
Wykonanie projektu osłon stałych i zastosowanie się do jego wytycznych
to niezbędne elementy konieczne do otrzymania pozwolenia od Państwowej Agencji Atomistyki na przeprowadzanie badań radiologicznych
oraz zapewnia bezpieczeństwo pracownikom, a także osobom postronnym [2, 6].
Kolejnym czynnikiem pozwalającym zweryfikować poziom bezpieczeństwa w gabinecie (a także poza nim) jest pomiar mocy dawki za osłonami.
W tej chwili nie jest on wymagany przez PAA, może być natomiast wykonany na życzenie klienta. O ile wykonanie projektu osłon stałych polega
na zastosowaniu matematycznych wzorów w celu wyliczenie stosownych osłon, pomiar mocy dawki służy praktycznej ich weryfikacji. Pomiar
taki może okazać się przydatny, jeżeli chcemy wiedzieć, czy ściany, stropy,
osłony faktycznie gwarantują nam oraz osobom przebywającym za nimi
bezpieczną pracę.
Kolejnym krokiem do bezpiecznej pracy z aparatem RTG jest monitorowanie dawek promieniowania otrzymywanych przez jego użytkowników. W
celu oceny narażenia na promieniowanie stosuje się dozymetrię indywidualną (pracownik wykonujący ekspozycje nosi przy sobie indywidualny
dozymetr) lub środowiskową (dozymetr znajduje się w miejscu wykonywania ekspozycji). Dozymetr taki należy okresowo odsyłać do stosownej
placówki (zajmującej się pomiarami dozymetrycznymi osób zawodowo
narażonych) w celu odczytania wielkości zarejestrowanej dawki.
Ochrona radiologiczna jest
działaniem objawiającym się na
wielu poziomach, jej podstawowymi elementami są:
• ograniczenie czasu narażenia na promieniowanie –
im krócej przebywamy w polu promieniowania RTG, tym
mniejsze jest narażenie. Ważne jest więc to, aby parametry ekspozycji dobrać optymalnie do każdego wykonywanego radiogramu;
• zwiększenie odległości od ogniska lampy rentgenowskiej do osłony
– dawka maleje wraz z kwadratem odległości. Dwa razy większa odległość od źródła promieniowania to cztery razy mniejsza dawka.
Należy dodać, że aparaty rentgenowskie do celów weterynaryjnych
muszą być wyposażone w przycisk do wyzwalania ekspozycji, który
umożliwi operatorowi zachowanie odległości co najmniej 2 metrów od
ogniska lampy RTG [4];
• stosowanie osłon stałych i indywidualnych.
Rynek oferuje wiele różnych środków ochrony indywidualnej i osłon.
Zgodnie z Polską normą PN-IEC 60788 urządzeniem ochronnym są:
• osłona osobista (odzież ochronna),
• fartuch ochronny,
• osłona ochronna dolnej połowy ciała,
• rękawice ochronne,
• przegroda ochronna ruchoma [3].
Stosowanie indywidualnych środków ochrony radiologicznej wpływa znacząco na bezpieczeństwo nasze i właścicieli zwierząt, którzy niejednokrotnie uczestniczą w badaniach.
Poza spełnieniem odpowiednich wymagań lokalowych, stosowaniem
środków ochrony indywidualnej i osłon stałych, ważnym elementem, który ma służyć bezpieczeństwu pracy, jest zastosowanie się do wytycznych
programu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej. Wytyczne
programu znajdują się na stronie internetowej PAA [5]. Program musi opisywać elementy, takie jak: odpowiedzialność kierownictwa jednostki organizacyjnej, księga jakości, nadzór na dokumentami, kompetencje i szkolenie,
ochrona zdrowia, infrastruktura, system ochrony fizycznej, dozymetria oraz
ewidencje. Praktycznym dokumentem programu jest np. zakładowy
plan postępowania awaryjnego, będący swojego rodzaju kompendium
działania w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego. Program taki
powinien być dopasowany do specyfiki działania gabinetu, tak aby praca z
nim nie była uciążliwa, a służyła dobrej organizacji.
Aparatura rentgenowska na przestrzeni lat także zyskała na bezpieczeństwie, pojawiły się między innymi nowoczesne generatory wysokiej częstotliwości o wysokiej mocy (co prowadzi do skrócenia czasu ekspozycji).
Spełnienie wszystkich wymagań opisanych w artykule, nowoczesny sprzęt
diagnostyczny, osłony stałe, środki ochrony indywidualnej służą zwiększeniu bezpieczeństwa pracy z promieniowaniem jonizującym. Pamiętajmy
jednak, jak ważny jest czynnik ludzki, to operator aparatu RTG decyduje
o tym, czy będzie przestrzegał stosownych zasad, tym samym decydując,
czy gabinet będzie bezpieczny i przyjazny swoim pacjentom.
LEKSYKON RTG:
Ochrona radiologiczna – ochrona przed promieniowaniem odnosząca się do promieniowania
jonizującego [3].
Ochrona przed promieniowaniem – ograniczenie do wartości akceptowanej stopnia zagrożenia promieniowaniem, uszkodzenia danego materiału przez promieniowanie [3].
Dawkomierz indywidualny – dawkomierz małych rozmiarów przeznaczony do noszenia przez
osobę w celu określenia dawki pochłoniętej otrzymanej przez tę osobę [3].
PIŚMIENNICTWO:
1. 2. 3. 4. 5. 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego
(Dz.U. 2006 nr 140 poz. 994).
Państwowa Agencja Atomistyki, Departament Ochrony Radiologicznej, 00-522 Warszawa, ul. Krucza 36.
PN-IEC 60788 Radiologia Medyczna. Terminologia.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego
(Dz.U. 2006 nr 140 poz. 994).
www.dnz.paa.gov.pl.
Strobel S.: Otwieramy pracownię RTG. Weterynaria 2014, insert
Sebastian Strobel, kierownik laboratorium
MKJ Radiologia Sp. z o.o., 80-283 Gdańsk, ul. Potokowa 20D