Izabela Rudnicka - Działalność Centrum Informacji w zakresie

1
Izabela Rudnicka
Zespół Szkół nr 24 im. prof. S. Bryły w Warszawie
[email protected]
Działalność Centrum Informacji w zakresie edukacji medialnej
Współczesny człowiek często bywa bezradny wobec świata mediów. Stąd rosnąca świadomość
znaczenia kształcenia do korzystania z mediów. Angielskie określenie „media literacy”, nie mające
dobrego i równie zwięzłego odpowiednika polskiego, pokazuje, ze chodzi o umiejętność, która we
współczesnym świecie jest niezbędna jak umiejętność czytania i pisania [1]. W świecie
zdominowanym przez kulturę mediów zatarciu ulegają granice między faktem a fikcją. Ilość
informacji dostępna dla współczesnego człowieka jest praktycznie nieograniczona. Czy jednak ludzie
są naprawdę lepiej poinformowani? Coraz częściej zwraca się uwagę na groźbę marginalizacji, izolacji
społecznej ludzi, którzy nie potrafią korzystać z informacji i nie potrafią krytycznie oceniać treści
niesionych przez media [2]. Głównym nurtem postulowanym przez Radę Europy, jest potrzeba
bardziej zdecydowanych działań pozwalających na aktywne i krytyczne korzystanie z mediów.
Szybkość zmian zachodzących we współczesnej technologii powoduje, że istnieje pilna potrzeba,
wprowadzenia do wszystkich szczebli kształcenia obszaru wiedzy zwanej edukacja medialną.
Zarówno nauczyciel, jak i uczeń muszą się przyzwyczajać do tego, że uczymy się przez całe życie.
Znaczny procent wiedzy uczeń uzyskuje nie w szkole, lecz poza nią poprzez integrowanie informacji,
w szczególności czytelniczej i medialnej. Istotę edukacji stanowią tzw. umiejętności kluczowe ważne
dla wszystkich młodych Europejczyków, takie jak umiejętność planowania, organizowania i oceniania
własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własna naukę oraz
umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, a także
efektywnego posługiwania się nowoczesną technologia informacyjną
Proces uczenia się, aby być skuteczny, musi być zintegrowany. Potrzeba scalania treści nauczania
wynika nie tylko z rozporządzeń MEN, lecz przede wszystkim z konieczności dostosowania nauczania
do zmieniającego się świata i potrzeb edukacyjnych uczniów [3].
Bibliotece w zreformowanej szkole powierzono rolę pracowni ogólnoprzedmiotowej. Zalecono także,
aby szczegółowe zadania i zasady jej funkcjonowania zapisane zostały w statucie szkoły. Wskazano na
centralne miejsce, jakie ma ona zajmować w realizacji programu przygotowania młodzieży do
swobodnego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym. Bez względu na przyjęty model
szkolnego centrum informacji należy traktować jako wielofunkcyjną pracownię wykorzystywaną do
zajęć lekcyjnych i pracy samokształceniowej, w której uczniowie sporządzają prace i realizują swoje
pomysły, w
oparciu
o
zgromadzone
tam
nowoczesne
narzędzia
poszukiwania,
przetwarzania i przesyłania informacji oraz jako placówkę typu media centre, posiadającą
oprogramowanie do obsługi biblioteki i zapewniającą dostęp do baz danych i programów
multimedialnych oraz sieci Internet [4]. Zgodnie z przekonaniem J. Kropiwnickiego Szkone Centrum
Dudaktyczne „...ma stanowić wielofunkcyjny interdyscyplinarny kompleks dydaktyczny będący
podstawowym warsztatem pracy dla uczniów i nauczycieli. Szkolne Centrum Dydaktyczne to idea
przebudowy całej dydaktyki szkolnej,(..) realizacja tej idei nie może zatem być sprawą wyłącznie
bibliotekarzy – musi być to sprawa wszystkich dydaktyków i nadzoru pedagogicznego [5].
Zwolennicy dydaktycznego charakteru biblioteki preferują tworzenie interdyscyplinarnych pracowni
multimedialnych przygotowujących do twórczego korzystania z mediów. Służyć one powinny
nauczycielom do kształcenia umiejętności przekazu i odbioru treści komunikatów medialnych oraz
2
kształtowania postawy dystansu wobec nich wynikającej ze znajomości roli mediów we współczesnej
cywilizacji. Uczniom powinny zapewnić możliwość przygotowania zadań i prezentacji
multimedialnych, w oparciu o zasoby tekstowe, obrazowe i dźwiękowe gromadzone w tradycyjny
sposób, jak i wykorzystujący technologie komputerowe. Media są nieodzownym składnikiem
racjonalnie organizowanego procesu nauczania:
¾
umożliwiają bezpośrednie poznawanie rzeczywistości przez uczniów,
¾
ułatwiają poznawanie pośrednie,
¾
sprzyjają kształtowaniu czynności umysłowych i praktycznych,
¾
przyczyniają się do wzrostu efektywności kształcenia.
Dzięki poznawaniu roli i języka mediów oraz jego funkcji i oddziaływania, możliwe jest realizowanie
zadań edukacji w praktyce w celu osiągnięcia świadomego:
¾ poznawania rzeczywistości realizowanego za pomocą mediów w sposób możliwie wierny
(właściwości wizualne, dźwiękowe)
¾ poznawania wiedzy o rzeczywistości udostępnionej w formie pisanej (wizualnej),
dźwiękowe (audialnej).
¾
kształtowania postaw i emocjonalnego stosunku do rzeczywistości.
Odpowiednie media, będąc przekaźnikiem cennych wartości i wzorów postępowania kształtujących
ich motywacje i postawy, wspomagają dydaktyczno-wychowawczą pracę szkoły (wystawy malarstwa
i fotografii, spektakle teatralne, filmy, słuchowiska, koncerty lub płyty i taśmy z nagraniami, programy
telewizyjne i multimedialne).
Media umożliwiają działania przetwarzające rzeczywistość, wszechstronnie aktywizując uczniów
(tworzenie własnych produktów medialnych – fotografia, formy wydawnicze, prezentacje, projekty,
wystawy, strony WWW itd.) [6].
W nowych programach edukacji szkolnej, biblioteka stanowi centrum życia kulturalnego szkoły. Pełni
funkcje głównej, interdyscyplinarnej pracowni, umożliwiającej uczniom i nauczycielom
samokształcenie, pomagającej w tworzeniu własnego warsztatu pracy oraz w swobodnym poruszaniu
się w świecie informacji. Nowoczesny sprzęt oraz bogate zbiory pozwalają na efektywną pracę
indywidualną i zespołową. Biblioteka w naszej szkole, już nie jest jak dotychczas jedynie
wypożyczalnią lektur, lecz miejscem spotkań młodzieży, która chce rozwijać swoją osobowość,
wzbogacać wiedzę i doskonalić własne umiejętności. Nie jest to łatwe w przypadku napływu kultury
masowej propagującej konsumpcyjny, najmniej aktywny tryb życia, pogłębiany przez braki
i przyzwyczajenia przeniesione z poprzednich środowisk. Mimo to, częściej ważne wydarzenia z życia
szkoły związane są z udziałem w nich Centrum Informacji - biblioteki, które z czasem ma szanse
zostać centrum życia kulturalnego szkoły.
W ramach ścieżki Edukacji czytelniczej i medialnej uczniowie nabywają umiejętności korzystania
z różnych źródeł informacji, ich analizy i oceny, właściwego wyboru, przetwarzania, umiejętności
syntezy i tworzenia własnych komunikatów. Ścieżka ta, ma charakter międzyprzedmiotowy
wspomagając nauczanie poszczególnych przedmiotów, poprzez rozszerzenie o zagadnienia aktualnie
związane z oddziaływaniem i wykorzystaniem mediów w praktyce.
Innym rodzajem edukacji realizowanej w Zespole Szkół nr 24 w Warszawie - jest Program edukacji
teatralnej i filmowej, jako część składowa edukacji medialnej. Program ten polega ona m.in. na
aktywnym uczestnictwie młodzieży w tworzeniu komunikatów na zajęciach (ćwiczenia praktyczne
podczas warsztatów aktorskich w ramach edukacji teatralnej w Centrum Edukacji Kulturalnej
w Warszawie), bądź pracy redakcyjnej w małych grupach (redagowanie gazetki szkolnej - kwartalnika
bibliotecznego Nie tylko media, przygotowanie prostych form wydawniczych), ale również na
uczestnictwie w wykładach i pokazach, aktywnym udziale w lekcjach medialnych, polegających także
3
na dyskusji i ocenie oglądanych propozycji w formie pisanej do publikacji lub dokumentującej
wydarzenie w fotografii.
Tu właśnie, w Centrum Informacji, można skorzystać z drukowanych i elektronicznych źródeł
informacji, programów komputerowych do nauki języka angielskiego, wiadomości o Unii Europejskiej
(Punkt Informacyjny Centrum i Klubu Europejskiego), także uzyskać informacje niezbędne do
poszczególnych przedmiotów. Tu również można zorganizować wspólne wyjście na ciekawy spektakl
lub film, spotkanie z twórcami (reżyserem, scenografem, muzykiem, scenarzystą itp.) oraz
zwiedzenie kulis teatrów, udział w próbie generalnej, przeglądzie lub festiwalu, odbywającym się na
terenie miasta.
Młodzież korzystająca z Centrum, ma możliwość bezpośredniego poznania pracy dziennikarza
(spotkanie z pracownikami Gazety wyborczej, Polityki, redakcją Kontekstów, wydawnictwem Czarne)
oraz pracownikami uczelni (Akademii Teatralnej UW), muzeów i bibliotek naukowych
(uniwersyteckich i miejskich).
Działalność grupy uczniów redagujących kwartalnik biblioteczny Nie tylko media, pomaga
w praktycznym poznaniu zawodu dziennikarza, uczy także promocji szkoły w środowisku, elementów
reklamy i public relations.
Niezbędne jest jednak ściślejsze nawiązanie współpracy z Samorządem Szkolnym, Radą Rodziców,
którzy będąc częstymi gośćmi w naszym Centrum, łatwiej zrozumieją jego potrzeby i konieczność
rozwoju dla dobra uczniów i szkoły.
Od grudnia 2002 roku rozwija się działalność Centrum, w oparciu nie tylko o zwiększoną ilość
komputerów, ale także przy szerszym zakresie różnorodnych form współpracy Centrum z uczniami
i nauczycielami. Przekształcanie biblioteki szkolnej w Centrum Informacji było realizowane w pięciu
podstawowych etapach, realizowanych na przestrzeni kilku lat. Zawierały one różnego rodzaju
działania, od zmian lokalowych aż do przygotowania kadry do nowych zadań i form
pracy. Dotychczasowy Statut biblioteki szkolnej, stanowiący element składowy Statutu Zespołu Szkół
Nr 24 jest obecnie zmieniony, w związku z przekształcaniem biblioteki w Centrum Informacji i określa
zadania i zasady funkcjonowania Centrum Informacji. Do podstawowych zadań należy udostępnianie
uczniom i nauczycielom wszelkich materiałów multimedialnych oraz sprzętu technicznego do ich
odtwarzania a także umożliwienie prowadzenia zajęć edukacyjnych w bibliotece ( która jest miejscem
dostępu do Internetu i multimedialnych źródeł informacji). Bibliotekarze są zobowiązani do
rozwijania umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji i pomocy w rozwijaniu zainteresowań
i uzdolnień uczniów.
Niezbędne było określenie zasad koniecznych do spełnienia, aby centrum mogło funkcjonować.
Zasady te dotyczyły m.in: współdziałania z pracownią informatyczną szkoły, zainstalowanie wersji
szkoleniowej programu obsługi biblioteki, współpracy z Radą Pedagogiczną, zapewniająca właściwą
realizację ścieżek edukacyjnych i międzyprzedmiotowych, nawiązania i rozwijania kontaktów z innymi
placówkami w środowisku (w celu wymiany doświadczeń, wspólnych spotkań i organizacji imprez),
a także współpracy z fundacjami kulturalnymi i oświatowymi. Kolejne etapy przekształcania związane
z wykorzystaniem technologii informacji, umożliwiły włączenie edukacji medialnej w działania
Centrum. Opracowanie i realizacja programów, włączonych także do harmonogramu zadań w latach
2002-2004, to m.in.:
¾ opracowanie programu ścieżki Edukacja czytelnicza i mediana dla liceum
ogólnokształcącego i liceum profilowanego oraz wprowadzenie do realizacji w szkole od
bieżącego roku szkolnego oraz Programu edukacji teatralnej i filmowej
¾ przygotowanie i ustalenie programu rozwoju Centrum Informacji, w tym: przygotowanie
projektu zmiany wejścia i funkcji pomieszczeń czytelni (uczniowie technikum) przystosowanie
pomieszczeń biblioteki do funkcji Centrum oraz określenie potrzeb Centrum niezbędnych do
prowadzenia zajęć dydaktycznych oraz realizacji zadań informacyjno-koordynacyjnych
4
w pracy szkoły (ścieżek edukacyjnych,
wychowawczych i edukacyjnych)
¾
konkursów,
olimpiad,
innych
programów
przygotowanie warsztatu pracy do realizacji edukacji medialnej na miejscu w Centrum.
W specjalnych segregatorach, dla każdego stanowiska komputerowego opracowano informacje
dotyczące stron internetowych z różnych dziedzin wiedzy; funkcjonowania bibliotek (adresy,
telefony, strony www, godziny otwarcia, zasady udostępniania zbiorów przydatne uczniom
i nauczycielom).; reguły skutecznych poszukiwań i selekcji informacji w Internecie, przygotowano
regulaminy korzystania ze stanowisk komputerowych, intenetu i usług reprograficznych).
Do działań promujących pracę powstającego Centrum Informacji i Szkoły na terenie miasta i gminy
Warszawa - stanowiących zarazem element edukacji medialnej, można zaliczyć przygotowanie
oprawy plastycznej osiągnięć szkoły oraz prezentacji Centrum Informacji - biblioteki Zespołu Szkół nr
24 (w PowerPoint) prezentacji na Targach Edukacyjnych w Międzynarodowym Salonie
Edukacyjnym Perspektyw ExpoXXI, wydawanie kwartalnika bibliotecznego „Nie tylko media”
i nawiązanie współpracy ze Szkolnym Klubem Europejskim i zorganizowanie Punktu Informacyjnego o
Unii Europejskiej
Działania edukacyjne zrealizowane dotychczas nie objęte harmonogramem to:
¾ wydanie Biuletynu Informacyjnego Zespołu Szkół nr 24, Warszawa 2003 zawierającego
podstawowe informacje o działalności szkoły i Centrum Informacji
¾ współpraca z Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji Programu Sokrates -Praca nad
przygotowaniem 2 projektów do Programu Sokrates – Comenius: „Europejskie media i ich
wpływ na edukację” i „Europejskie metody nauczania i uczenia się z wykorzystaniem
technologii informacyjnej”;
¾ opracowanie w oparciu o przygotowane prace uczniów prezentacji (PowerPoint)
prezentujących kraj, region, miasto i szkołę na spotkanie robocze w ramach programu
Sokrates - Comenius w Finlandii;
¾ włączenie się do Programu Szkoła z klasą w realizacji trzech zadań: Uczniowie
w centrum uwagi, Uczniowie wchodzą do Europy, Nasza mała i wielka
Ojczyzna oraz Projekcie dostarczanie czasopism do bibliotek dla młodzieży szkolnej;
¾ przygotowanie i realizacja konkursu środowiskowego propagującego czytelnictwo
„Konkurs pięknego czytania” oraz konkursu literackiego Wigilia w moim domu –
w ramach edukacji regionalnej;
¾ przygotowanie projektu edukacyjnego „Paszport do świata wiedzy... i dalej” we
współpracy z W. B. P. w Warszawie i Szkołą Podstawową nr 1 w Piastowie;
Zadania wynikające z realizacji edukacji medialnej wymagały współpracy z nauczycielami różnych
przedmiotów w wykorzystaniu sprzętu CI przy realizacji ścieżek edukacyjnych, w tym
edukacji medialnej (teatralnej i filmowej) oraz lekcji w grupach, pracy indywidualnej (przygotowanie
prac dyplomowych).
Pojawiły się także nowe potrzeby opracowanie dokumentów w formie elektronicznej, oraz
przygotowania kopii dokumentów w postaci wydruków przy realizacji ścieżek edukacyjnych,
konkursów i olimpiad oraz programów dydaktycznych (Sokrates - Comenius, Edukacja europejska,
Edukacja czytelnicza i medialna)
Od roku szkolnego 2003/2004 działa przy Centrum Informacji Koło Multimedialne i Klub Edukacji
Medialnej. Udział w pracach Koła i Klubu nie wymaga wysokiej sprawności informatycznej, ale
umiejętności wykorzystywania podstawowych mediów, znajomości elementów języka mediów i reguł
odbioru komunikatów medialnych w pracy nad konkretnymi projektami. Dotąd w ramach zajęć Koła
Multimedialnego oraz Klubu Medialnego (prowadzonego z nauczycielem j. angielskiego) została
5
przygotowana wystawa prac fotografii krajobrazowej o. Czesława Kozłowskiego pod hasłem Kultura
Polski na tle Europy pt. Regiony Polski - Kaszuby w ramach cykluSpotkania z mediami, został również
wydany katalog wystawy, opracowano też materiały do publikacji - na stronie internetowej szkoły
oraz na łamach kwartalnika bibliotecznego Nie tylko media.
Uczniowie brali udział w zorganizowanym przez siebie konkursie fotograficznym „Świąteczna
Warszawa ”oraz w podobnych konkursach organizowanych na terenie miasta (Magiczne
zaułki Woli oraz cyklicznego Moja dzielnica... Moje miasto).
Początkowo edukacja medialna obejmowała przede wszystkim poznanie języka mediów oraz
rodzajów i gatunków przekazów medialnych. Uwzględnione zostały w nich także funkcje
komunikatów medialnych.
Uczniowie poznawali media drukowane uczestnicząc w Międzynarodowych i Krajowych Targach
Książki w PKiN i oglądając pracę redakcji Gazety Wyborczej i Polityki. W trakcie Spotkań
z mediami uczestniczyli w zajęciach poświęconych analizie tekstów literackich (N. Devisa,
M. Białoszewskiego. R. Kapuscińskiego,) dokumentalno-prasowych (W. Jagielskiego, M. Króla,
A. Szostkiewicza, M. Ostrowskiego). W ramach spotkań indywidualnych w redakcjach poznawali
prace dziennikarzy Gazety Wyborczej, ResPubici i Polityki
Zdobycie praktycznych umiejętności wykorzystywania narzędzi medialnych, a także poznania zasad
obowiązujących redaktorów (m. in. odpowiedzialności za przekazywane informacje) umożliwiła
praca w szkolnej gazetce - kwartalniku Nie tylko media.
Media obrazowe (od obrazu i fotografii poprzez film teatr, telewizję do multimediów) uczniowie
poznawali podczas festiwali teatralnych i filmowych realizowanych na terenie miasta, w trakcie
przygotowywania wystawy fotografii krajobrazowej prac o. Cz. Kozłowskiego, na wystawach
poszczególnych twórców w dziedzinie malarstwa, grafiki (Picasso, Schultz, Słynne Polki, Leonardo da
Vinci), a także w trakcie zwiedzania ekspozycji w Muzeum Literatury, Muzeum Teatru Narodowego.
Media audiowizualne były wykorzystywane sporadycznie na zajęciach dodatkowych, jako przykłady
ilustrujące omawiany temat. Z posiadanych zasobów biblioteki, szczególnym powodzeniem cieszyły
się poza ekranizacjami lektur, działy obejmujące cykl poświęcony edukacji prorodzinnej, związanej
z uzależnieniami, ekologicznej i europejskiej oraz językowej. Członkowie Koła Multimedialnego
i Klubu systematycznie oglądają wybrane programy telewizyjne takie jak Oblicza mediów, Kocham
Kino, Teatr TV).
Wiele uwagi poświęcono multimediom i reklamie, które wykorzystując słowa (reklama prasowa),
dźwięk (reklama radiowa), a także obraz (reklama telewizyjna i bilbordowa) stają się odrębnym
przekazem medialnym.
Uczniowie uczestniczący w zajęciach edukacji medialnej poznali media, jako źródło informacji
i narzędzie rozwoju intelektualnego, rozwinęli umiejętności samodzielnego wykorzystywania narzędzi
medialnych w praktyce (np. fotografia, przetwarzanie dokumentów, projektowanie dokumentów
i działania aktywne w grupie). Pod wpływem przeżytych emocji, pozytywnych przeżyć
intelektualnych, wzruszeń (teatr, film, spotkanie) oraz przeżyć emocjonalno – ekspresyjnych
(spowodowanych możliwością rozmowy z autorami, znanymi dziennikarzami) początkowe
zaciekawienie przekształcało się w wielu przypadkach w trwałe w zainteresowanie a nawet w pasję.
Niezwykła różnorodność mediów istniejących na rynku wymaga przygotowania młodego odbiorcy.
Obecny system nauczania nie może nie dostrzegać zachodzących wokół nas zmian technologicznych i
informacyjnych, dlatego rola mediów we współczesnej szkole wzrasta. W nowym systemie nauczania
media coraz częściej wspomagają proces kształcenia sterowanego przez nauczyciela.
Aby jednak dalsze przedsięwzięcia mogły być skuteczne, niezbędne jest pełne zrozumienie całego
grona pedagogicznego, wszystkich pracowników szkoły oraz . wsparcie merytoryczne i finansowe
nadzoru pedagogicznego i placówek zarządzających szkołą. To przecież kształcenie młodzieży
6
w szkolnych centrach, ma ułatwić realizację narodowego programu edukacji na rzecz społeczeństwa
informacyjnego.
Przypisy
[1] J. Braun, Konferencja „Edukacja medialna – potrzeba i wyzwanie przyszłości” 18.10.2000
Wystąpienie Juliusza Brauna, Przewodniczącego KRRiT.
[2] Raport Komitetu Kultury i Edukacji Rady Europy.
[3] K. Łęska., K. Pogłodzińska , Odpowiedzi na podstawie mediów. ”Edukacja i Dialog” 2001 nr 4.
[4] H. Batorowska , B. Kamińska-Czubała , Szkolne Centrum Informacji. Kraków 2002 s.28-29
[5] J. Kropiwnicki, Szkolne centrum dydaktyczne. Model teoretyczny. „Oświata i Wychowanie” 1989
nr 7, s.26-41.
[6] W. Strykowski , Media w edukacji. Kierunki prac badawczych. „Edukacja Medialna” 1998 nr 2,
s. 4-8.