OŚWIECENIE - ogólna charakterystyka

OŚWIECENIE - ogólna charakterystyka
OŚWIECENIE - ogÃłlna charakterystykaOświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją
kulturową całkowicie świadomą swego istnienia. Ówcześni mÃłwili często o swych czasach jako o "wieku
rozumu" (w Anglii), "wieku filozofÃłw" (we Francji) czy wieku "oświeconym". Okres ten nazwano
oświeceniem, bo przywiązywał on szczegÃłlną wagę do siły rozumu jako światła rozjaśniającego drogi
poznania człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec
istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z więzÃłw feudalnych, krępujących jego
myśli, hamujących rozwÃłj postępu, nauki i oświaty. Intelektualnym podłożem oświecenia były nasilające
się już pod koniec wieku XVII w nauce angielskiej i francuskiej tendencje racjonalistyczne i empiryczne.
Okres oświecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy: - wczesną - od lat 40. XVIII w. do roku 1764; dojrzałą (zwaną też czasami stanisławowskimi) - lata 1764-1795; - schyłkową (zwaną też pÃłźnym
oświeceniem lub oświeceniem postanisławowskim) - lata 1795-1822. GłÃłwne nurty artystyczne okresu
oświecenia Klasycyzm - wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktycznomoralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na
społeczeństwo. Sentymentalizm - traktował literaturę jako sposÃłb pokazania wewnętrznego życia
człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory, więzi międzyludzkich, co rÃłwnież
prowadziło do moralizatorstwa; głÃłwnym ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jan Jakub
Rousseau; termin sentymentalizm upowszechnił się dzięki powieści angielskiego pisarza Lawrence'a
Sterne'a "Powieść sentymentalna"; nawiązując do wielu nurtÃłw myśli filozoficznej (m. in. empiryzmu i
sensualizmu), sentymentalizm kładł nacisk na analizę jednostkowej sytuacji człowieka, na tkwiące w nim
wewnętrzne sprzeczności; analizował też sytuację społeczną, podkreślając negatywną rolę sztucznie
tworzonych barier i przedziałÃłw stanowych. Rokoko - styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej
(rozrywkowej) twÃłrczości - dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy; istotą jego było
rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki.
Gatunki literackie oświecenia: Â
- bajka - wierszowana alegoryczna opowieść o zwierzętach lub ludziach, niekiedy o roślinach czy
przedmiotach, ktÃłra służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogÃłlnym i
powszechnym, dotyczącej stosunkÃłw między ludźmi; prawda ta wypowiadana jest bezpośrednio, zwykle
jako pointa na końcu utworu, niekiedy już na początku, bądź też jest tylko sugerowana czytelnikowi;
postacie działające wyposażone są w pewne cechy jednoznaczne i niezmienne (wilk-drapieżnik, liszdrajca); bajkę charakteryzuje na ogÃłł dyscyplina językowa i dążenie do łatwego nawiązania kontaktu z
odbiorcą, co może się wyrażać potocznością języka i stylem gawędziarskim. Podział bajek:
- narracyjna (np. La Fontaine, Francja XVII w.), stanowiąca jakby zwięzłą nowelę o nieskomplikowanej
akcji i z niewieloma postaciami oraz
- bajka epigramatyczna, przeważnie czterowersowa, rysująca pewną elementarną sytuację, a na jej tle
paralelizm lub kontrast postaw.  W okresie oświecenia bajka stała się jednym z głÃłwnych gatunkÃłw,
służyła dydaktyce i moralizatorstwu;
- satyra - utwÃłr o celu dydaktycznym, wytykający i ośmieszający wady i występki zarÃłwno natury
ludzkiej, jak i życia zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego; istotą satyry jest krytyka,
posługuje się więc ona często deformacją, groteską, wyostrzeniem atakowanych cech; w Polsce satyra
rozwinęła się zwłaszcza w okresie oświecenia (Krasicki, Naruszewicz), przy czym stała się środkiem
konkretnej krytyki społeczno-obyczajowej;
- poemat heroikomiczny - utwÃłr epicki, stanowiący parodię eposu bohaterskiego; styl wysoki,
zachowywany zgodnie z konwencją dla eposu, stosuje się w poemacie heroikomicznym do opowiadania
na tematy błahe i codzienne; cel poematu heroikomicznego jest satyryczno-dydaktyczny lub żartobliworozrywkowy, cechuje go rÃłwnież dygresyjność tonu; liczne sentencje; występuje oktawa, czyli strofa
ośmiowersowa o rozkładzie rymÃłw: abababcc, gdzie ababab to sytuacja dramatyczna, natomiast cc to
często sentencja ("złota myśl");
- komedia - gatunek dramatyczny o treści pogodnej, akcji obfitującej w wydarzenia, oraz mającej
pomyślne dla bohaterÃłw zakończenie, z elementami komizmu, niekiedy także karykatury, satyry,
groteski, mający na celu wywołanie śmiechu widza;
- sielanka - gatunek poetycki, wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta III w. p. n. e.),
obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniakÃłw. W
starożytnym Rzymie rozwinął ten gatunek Wergiliusz;
- powieść - jeden z głÃłwnych gatunkÃłw nowożytnej prozy epickej, cechujący się na ogÃłł większym
rozmachem, obszerniejszym układem wątkÃłw i postaci, a także zdarzeniowym charakterem świata
przedstawionego; ukazane w powieści postacie i zdarzenia są przeważnie fikcyjne, zarazem jednak
wyraźnie zindywidualizowane, ukonkretnione, wyposażone w bogactwo szczegÃłłÃłw; naczelną kategorią
opisu jest kategoria narratora;
- esej - (franc. essai=prÃłba) wypowiedź o tematyce literackiej publicystycznej lub filozoficznej,
wyrÃłżniająca się swobodnym, osobistym tonem oraz dbałością o formę; od rozprawy (wypowiedzi
http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce
Powered
dydaktyczne
by Mambo
Generated: 6 March, 2017, 22:33
naukowej lub filozoficznej prezentującej wyczerpująco materiał dowodowy) esej rÃłżni się większą
elastycznością formy, sięganiem po środki literackie (np. metaforę, obraz, luźną kompozycję, tok
skojarzeniowy) oraz tym, że nie dąży do pełnej syntezy, lecz wyraża refleksje autora; stwarza iluzję
szczerości;
- felieton - (franc. feuilleton=zeszycik, powieść w odcinku) gatunek publicystyczny, podejmujący na
ogÃłł aktualną problematykę w sposÃłb swobodny, impresyjny, posługujący się metaforą i skojarzeniem,
niekiedy fikcją literacką; felieton ma na celu budzenie zaciekawienia, nawiązanie bezpośredniego
kontaktu z czytelnikiem; atrakcyjna forma łączy się z lekkością tonu i często żartobliwym lub
satyrycznym charakterem; aktualny temat jest traktowany w felietonie w sposÃłb dygresyjny,
zrÃłżnicowany stylistycznie, subiektywny, a uogÃłlnienia mają charakter raczej hipotetyczny;
- poemat heroiczny - pokazywał wzorcowe postacie na tle doniosłych wydarzeń historycznych;
"Jagiellonida" Tomaszewskiego;
- poemat opisowy - utwÃłr dydaktyczno-filozoficzny, ktÃłrego treścią jest przedstawienie jakiegoś
fragmentu rzeczywistości jako podstawy do szerszych uogÃłlnień; opis podporządkowany jest wizji
ogÃłlnej, określonej koncepcji natury, świata; w okresie oświecenia poemat opisowy wyrażał pochwałę
człowieka jako twÃłrcy przyrody;
- komedia dell'arte - literatura plebejska;
- oda - utwÃłr poetycki, ktÃłry charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę, ideę,
wydarzenie; gatunek wykształcony w starożytności; wg poetyki klasycystycznej oda miała łączyć
elementy retoryczne i liryczne; miało się w niej wyrażać uniesienie; dopuszczalna więc była pewna
swoboda kompozycyjna; w okresie oświecenia oda służyła do wyrażania tematyki okolicznościowej oraz
filozoficzno-moralnej. Kierunki filozoficzne w XVIII w.: Â
- empiryzm - (empiria-doświadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis Bacon (czyt. bejkn);
kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie da
się potwierdzić praktycznie;
- racjonalizm - twÃłrcą był Kartezjusz "Rozprawa o metodzie"; przywiązywał on szczegÃłlną wagę do roli
rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do
prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy; przedstawicielami tego kierunku byli Wolter oraz Denis
Diderot;
- deizm - owoc racjonalizmu przeciwstawiającego się wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deiści
uznawali istnienie Boga jako stwÃłrcy świata, uznawali też wagę nakazÃłw moralnych płynących z religii,
odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj walczący z
fanatyzmem religijnym;
- ateizm - (lub materializm) pogląd odrzucający istnienie Boga; pojawił się w pismach francuskiego
filozofa przyrody Paula Holbacha;
- irracjonalizm - pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna poznaniu rozumowemu i
odwołujący się do przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji; wykształcił się pod
koniec epoki oświecenia;
- sensualizm - źrÃłdłem wiedzy są wrażenia zmysłowe; twÃłrcą był John Locke (lok); twierdził, że
człowiek rodzi się jako "czysta karta" (tabula rasa), czyli że nie ma doświadczeń, wrodzonych idei czy
zasad i kształtują się one dopiero w ciągu życia. Â Postawę ludzi oświeceniowych znamionowały: Â
- utylitaryzm (najwyższy cel postępowania to pożytek jednostki i społeczeństwa),
- humanitaryzm,
- optymizm,
- krytycyzm. W epoce oświecenia tworzył swą przepiękną muzykę W. A. Mozart. Posłuchaj pierwszego
fragmentu utworu "Eine kleine Nachtmusik", Op.13, KV 550.
http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce
Powered
dydaktyczne
by Mambo
Generated: 6 March, 2017, 22:33