EFEKTYWNO ű FUNKCJONOWANIA MI

R O C Z N I K I
W Y D Z I A U
NAUK PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KUL
Tom V-VI,
zeszyt 2
–
2009-2010
GEORGIJ CZEREWKO
IRYNA CZEREWKO
STEFANIA ONYKOx
EFEKTYWNO FUNKCJONOWANIA
MIDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
WSTP
W wyniku zawarcia wielostronnych umów mi
dzypastwowych dla wspierania rozwoju gospodarczego i spoecznego powstay mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze. Wsparcie to dokonywane jest drog udzielania kredytów,
gwarancji kredytowych, dokonywania inwestycji kapitaowych, pomoc szkoleniow. Organizacje oferuj doradztwo w prowadzeniu inwestycji, polityki
makroekonomicznej i innych sprawach finansowych.
Mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze dziaajce w sposób efektywny
mog stanowi ródo pomocy dla wielu krajów i przyczyni si
do faktycznej
stabilizacji gospodarki wiatowej. Z pewnoci nie jest to zadaniem atwym,
zwaszcza na tle cigych zmian, i wymaga nieustannej wspópracy, ksztatoProf. dr hab. GEORGIJ CZEREWKO – kierownik Katedry Teorii Ekonomii Wydziau Zamiejscowego Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II
w Tomaszowie Lubelskim; kierownik Katedry Ekonomiki Przedsi
biorstwa Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Agrarnego w Dublanach; adres do korespondencji: Lwowski Narodowy Uniwersytet Agrarny w Dublanach, 80381 Lwow – Dublany, Ukraina, ul. Woodymyra Weykoho 1.
Doc. dr IRYNA CZEREWKO – docent Katedry Ekonomiki Przedsi
biorstwa Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Agrarnego w Dublanach; adres do korespondencji: Lwowski Narodowy Uniwersytet Agrarny w Dublanach, 80381 Lwow – Dublany, Ukraina, ul. Woodymyra Weykoho 1.
Dr STEFANIA ONYKO – kierownik Katedry Finansów Lwowskiego Narodowego
Uniwersytetu Agrarnego w Dublanach; adres do korespondencji: Lwowski Narodowy
Uniwersytet Agrarny w Dublanach, 80381 Lwow – Dublany, Ukraina, ul. Woodymyra
Weykoho 1.
302
GEORGIJ CZEREWKO, IRYNA CZEREWKO, IRENEUSZ MYLIWIEC
wania wspólnej polityki handlowej oraz wyczucia na potrzeby i problemy
wiata. Wspóczesna sytuacja w mi
dzynarodowych stosunkach gospodarczych,
charakteryzujca si
cigym brakiem porozumienia mi
dzy krajami Trzeciego
wiata a krajami rozwini
tymi, a nawet mi
dzy krajami czonkowskimi UE,
wiadczy o wzrastaniu skali problemów w dziaalnoci mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych, co pozwala wysnu wniosek o trudnociach w prognozowaniu sposobów i efektywnoci funkcjonowania tyche organizacji.
OMÓWIENIE PROBLEMU
I WYNIKI BADA
Poj
cie organizacja mona by ograniczy do strefy funkcjonowania systemów spoecznych, w których jednostk s ludzie jako istoty spoeczne. Takie
jest podejcie do tej sprawy wspóczesnej teorii organizacji, chocia nie zawsze wystarczajco konsekwentne1.
Z poj
ciem tym nie naley miesza poj
cia zorganizowanie, którego zakres
jest znacznie szerszy, std te cecha zorganizowania wyst
puje w organizmach i organizacjach, ale take poza nimi. Zorganizowanie, rozumiane jako
wyst
powanie okrelonych uporzdkowanych relacji mi
dzy cz
ciami caoci, jest cech wszystkich rodzajów systemów matematyczno-logicznych, fizyczno-chemicznych, biologicznych (i rolinnych, i zwierz
cych), mechanicznych czy wreszcie spoecznych. W najbardziej ogólnym poj
ciu system jest
definiowany jako zespó elementów, które s ze sob wzajemnie powizane
i które zmieniaj si
razem w sposób uporzdkowany2.
Stopie zorganizowania osigany przez systemy spoeczne (do których stosuje si
poj
cie organizacja) jest niszy ni osigany przez inne systemy (np.
biologiczne). Elementami skadowymi tych pierwszych s bowiem ludzie,
których zachowanie cechuje z natury znaczna autonomia (wolna wola)3.
W adnym z aktów pozytywnego prawa mi
dzynarodowego nie znajdujemy definicji organizacji mi
dzynarodowej. Charakteryzujc organizacje wyspecjalizowane, art. 57 Karty ONZ oraz art. 95 Karty Organizacji Pastw
Amerykaskich stwierdzaj tylko, e maj one by utworzone na podstawie
wielostronnych umów mi
dzyrzdowych i posiada okrelone kompetencje4.
1
W. M o r a w i e c k i, Midzynarodowe organizacje gospodarcze, Warszawa: PWN 1987, s. 16.
Tame.
3
Tame.
4
W. M o r a w i e c k i, Organizacje midzynarodowe, Warszawa: PWN 1965, s. 29.
2
FUNKCJONOWANIE MIDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
303
Organizacje mi
dzynarodowe mona klasyfikowa wedug rónych kryteriów, z których najwaniejsze to: status mi
dzynarodowy czonków, zasi
g
podmiotowy, kompetencja i kryterium przedmiotowe5.
Pierwszoplanowe znaczenia ma podzia ze wzgl
du na status mi
dzynarodowy czonków. Z tego punktu widzenia organizacje mi
dzynarodowe mona
podzieli na trzy zasadnicze grupy czonków: a) mi
dzynarodowe organizacje
rzdowe (International Government Organisations – IGOs), b) mi
dzynarodowe organizacje pozarzdowe (International Non-Government Organisations
– INGOs), c) organizacje transnarodowe6.
Mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze jako podmioty mi
dzynarodowej polityki ekonomicznej mona podzieli na dwie grupy: powszechne i grupowe7. Organizacje powszechne obejmuj swym zasi
giem ju prawie wszystkie pastwa wiata. Uczestnictwo w nich jest dobrowolne i wynika z potrzeby
rozwizywania problemów wymagajcych wspópracy wielu krajów. Do takich problemów gospodarczych naley zaliczy wyywienie, rozwój gospodarczy, ochron
rodowiska naturalnego, post
p techniczny i dost
p do niego,
odduenie mi
dzynarodowe itp. Warunkiem powszechnego charakteru mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych jest nie tylko formalna, lecz take
faktyczna dost
pno dla wszystkich pastw, mimo ich zrónicowania pod
wzgl
dem poziomu rozwoju, struktury gospodarki, potencjau itp.8
Organizacje grupowe, w odrónieniu od powszechnych, maj ograniczony
zakres czonkostwa Nale do nich tylko niektóre pastwa, odpowiadajce
specjalnym wymaganiom. Kryteria selekcji czonków takich organizacji mog
by wyranie sformuowane w ich statutach, najcz
ciej jednak wynikaj porednio z celów i zasad danej organizacji. Dotyczy to zwaszcza organizacji
o charakterze integracyjnym9. Ugrupowania integracyjne kieruj si
przede
wszystkim kryterium regionalnym, czc kraje znajdujce si
w ssiedztwie
bd w niezbyt duej odlegoci. Cz
sto stawiaj równie wymagania co do
poziomu rozwoju gospodarczego, komplementarnoci struktur itp.10
5
E. C z i o m e r, L. W. Z y b l i k i e w i c z, Zarys wspóczesnych stosunków midzynarodowych, Warszawa–Kraków: PWN 2002, s. 67.
6
Tame.
7
P. B o y k, Zagraniczna i midzynarodowa polityka ekonomiczna, Warszawa: Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne 2004, s. 132.
8
Tame.
9
Tame.
10
Wspóczesna gospodarka wiatowa, red. A. B. Kisiel-owczyc, Gdask: Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdaskiego 1997, s. 46.
304
GEORGIJ CZEREWKO, IRYNA CZEREWKO, IRENEUSZ MYLIWIEC
Pocztki organizacji mi
dzynarodowych si
gaj staroytnoci. Wi
kszego
znaczenia nabray jednak dopiero w XVIII, a zwaszcza w XIX w. Wpyn
o
na to wiele czynników, z których nie bez znaczenia byo organizowanie licznych konferencji mi
dzynarodowych w rónych dziedzinach po kongresie
wiedeskim 1815 r., przeksztacajcych si
z upywem czasu w stae narady
lub spotkania. Ponadto wzrost wspópracy gospodarczej i wymiany handlowej
zmusza pastwa i ssiadujce ze sob regiony geograficzne do poszukiwania
nowych form kooperacji mi
dzynarodowej.
Utworzenie systemu organizacji mi
dzynarodowych, które speniaj okrelone funkcje w stosunkach mi
dzynarodowych, odbywa si
jako instytucjonalizacja stosunków mi
dzynarodowych. Pastwa czonkowskie poszczególnych
organizacji czy instytucji bior na siebie obowizek post
powania zgodnie z zasadami przyj
tymi w danej organizacji, co zwi
ksza przewidywalno zachowa, przy powszechnoci czonkostwa umoliwia stosowanie do powszechnych sankcji przez innych czonków w razie niespenienia wspomnianych warunków, zblia czonków do siebie w procesie poszukiwania konsensusu, podczas czego tworzy si
mniej lub bardziej trwae koalicje11.
W kategoriach poj
ciowych ogólnej teorii systemów efektywno oddziaywania systemu na jego rodowisko moe oznacza wielko zmian w rodowisku spowodowanych przez to oddziaywanie. Wydaje si
, e w tym wypadku
lepiej byoby mówi o skutecznoci systemu. Do tego poj
cia zblione jest
ogólne poj
cie siy oddziaywania lub zdolnoci powodowania zmian przez
dany system w jego rodowisku12. W odniesieniu do organizacji mi
dzynarodowej ocena efektywnoci moe przybiera posta oceny ogólnej skutecznoci
jej oddziaywania na rodowisko. Abstrakcyjno i subiektywno takich ocen
osabia ich znaczenie i warto naukow13.
Poniewa organizacja mi
dzynarodowa przez poszczególne pastwa lub
ugrupowania jest traktowana jako instrument ich interesów, efektywno dziaania organizacji mi
dzynarodowej rozpatrywana z tej perspektywy sprowadza
si
do opacalnoci czonkostwa. Zatem badanie tak pojmowanej efektywnoci
polega na analizie kosztów i korzyci uczestnictwa konkretnych pastw w danej organizacji mi
dzynarodowej.
Weryfikacja skutecznoci pomocy – wyniki krajowych strategii rozwoju s
podstaw dla niesienia bardziej skutecznej pomocy. Dzi
ki lepszemu zarz11
K. u k r o w s k a, Szerokie otwarcie. Polska gospodarka w aktywnym otoczeniu midzynarodowym, Warszawa: Volumen 1994, s. 21.
12
M o r a w i e c k i, Organizacje..., s. 302.
13
Tame, s. 303.
FUNKCJONOWANIE MIDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
305
dzaniu wynikami odpowiedzialno i wiarygodno krajowego rzdu s wzmocnione, co prowadzi do pog
bienia zaangaowania krajów w narodowe strategie rozwoju. W 2005 i 2006 r. przeprowadzono kilka sonday w celu oceny
stanu wysików pastwa do opracowania i wdroenia strategii rozwoju oraz
dziaania na to zorientowanego. Opinie wskazyway najlepsze praktyki, które
zostay wprowadzone w ycie, co jest to podstaw do niesienia bardziej skutecznej pomocy14.
W obliczu nieustannych przemian zachodzcych na wiecie mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze staraj si
nakierowa swoj dziaalno na
realizacj
istniejcych potrzeb. Odrodzenie si
protekcjonizmu w nowej postaci potwierdzao niejako, e metody dotychczasowej liberalizacji byy skuteczne, a w wyniku tej liberalizacji gospodarki stay si
bardziej otwarte i wraliwe na konkurencj
mi
dzynarodow; przemysy od lat dziaajce w krajach
rozwini
tych musiay stawi czoa nowym producentom i nowym produktom
z krajów rozwijajcych si
. Po dokonaniu restrukturyzacji skala odradzajcego
si
protekcjonizmu zacz
a jednak zagraa interesom czoowych pot
g handlowych, co wywoao decyzj
o rozpocz
ciu Rundy Urugwajskiej i o niewprowadzaniu nowych rodków na czas negocjacji, a Zakoczenie Rundy
przynioso wiele posuni
, poszerzajcych zakres swobody handlu (tekstylia
i odzie, usugi, rolnictwo, ochrona wasnoci intelektualnej), porzdkujcych
zasady posugiwania si
instrumentami pozataryfowymi (wprowadzania niektórych zakazano, np. dobrowolnych ogranicze eksportu) oraz dyscyplinujcych
reguy rozstrzygania spraw spornych15.
O efektywnoci funkcjonowania mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych mona praktycznie sdzi na przykadzie WTO w stosunku do Polski
jako jej czonka. Przynaleno Polski do systemu wspópracy mi
dzynarodowej w ramach WTO oznacza wiele praw i korzyci, ale take zobowiza,
które musi wypenia tak samo jak inni czonkowie. Zobowizania te dotycz
m.in.: dost
pu do rynku (np. przestrzegania zasad handlowych i redukcji stawek celnych oraz likwidacji innych barier handlowych), zapewnienia zgodnoci prawa wewn
trznego i procedur administracyjnych z wymogami WTO16.
Korzyci dla Polski w zakresie zmian systemu gospodarczego byo znacznie
14
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/0,,contentMDK:21790744~pageP
K:41367~piPK:51533~theSitePK:40941,00.html
15
J. w i e r k o c k i, Zarys midzynarodowych stosunków gospodarczych, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2004, s. 117.
16
E. L a t o s z e k, M. P r a c z e k, Organizacje midzynarodowe. Zaoenia, cele, dziaalno, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa” 2001, s. 147-148.
306
GEORGIJ CZEREWKO, IRYNA CZEREWKO, IRENEUSZ MYLIWIEC
uatwione wykonanie obowizku naoonego na Polsk
przez UE dostosowania polskiego prawa do standardów Unii. Korzyci w zakresie podnoszenia
sprawnoci obecnego systemu naley rozpatrywa w dwóch aspektach: zagranicznym i wewn
trznym. Efekty wewn
trzne decyduj o wzrocie dugookresowej konkurencyjnoci polskich produktów na rynku zewn
trznym. Gówn
korzyci wewn
trzn jest wzrost konkurencji doprowadzonej do poziomu
rynku mi
dzynarodowego, co oznacza dostosowanie do regu i wymaga wiatowych; poprzez to nast
puje wzrost sprawnoci dziaania. Z kolei najwaniejsz korzyci dla polskich przedsi
biorstw jest umoliwienie prawidowej kalkulacji poprzez oparcie jej na cenach ustalanych przez rynek wiatowy, a wi
c
cenach pozbawionych elementów monopolistycznych, które mog wystpi na
rynku krajowym. Udzia w WTO zwi
ksza moliwo poznania rynków zagranicznych, obowizujcych w nim przepisów, warunków, w jakich tam
trzeba dziaa. Podstawow korzyci dla Polski w zakresie eksportu jest
zwi
kszenie moliwoci zbytu i jego uatwienie17.
Bardzo wanym czynnikiem, który wpyn na funkcjonowanie gospodarki
polskiej w sferze handlu zagranicznego, byo uczestnictwo Polski w rokowaniach Rundy Urugwajskiej, dzi
ki czemu uzyskaa ona status kraju o gospodarce rynkowej oraz uczestniczya w procesie redukcji barier celnych i pozacelnych w relacjach handlowych z krajami czonkowskimi WTO18.
Tab. 1. Udzia Polski w handlu wiatowym w wybranych latach (w %).
Rok
Eksport
Import
1970
1,1
1,1
1980
0,8
0,9
1990
0,4
0,3
2000
0,5
0,7
2005
0,9
0,9
2009
1,1
1,2
ródo: E. C z a r n y, Polska w handlu wiatowym, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2010, s. 43.
17
E. P a w l a k, A. M a l k o w s k i, Przegld Organizacji Midzynarodowych, Szczecin:
Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie 2006, s. 120-121.
18
M. D o m i t e r, Eksport w doktrynie i polityce gospodarczej na tle procesów liberalizacyjnych i integracyjnych, Wrocaw: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara
Langego we Wrocawiu 2008, s. 253.
FUNKCJONOWANIE MIDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
307
Jak wynika zamieszczonych w tab. 1, udzia Polski w handlu wiatowym
jest stosunkowo niewielki. Szczególnie niski poziom zaznaczy si
na pocztku okresu transformacji systemowej, przy czym proces spadku rozpocz si
ju latach 80. XX w. Zwi
kszenie roli Polski w wymianie mi
dzynarodowej
rozpocz
o si
w 2. poowie lat 90. XX w.; w roku 2009 udzia w wiatowym
eksporcie i imporcie ksztatowa si
na poziomie odpowiednio 1,1% i 1,2%.
Formaln sytuacj
Polski na forum WTO zmieni fakt wejcia do Unii Europejskiej19. Wizao si
to przede wszystkim z tym, e Polska przestaa
ksztatowa polityk
handlow na szczeblu narodowym, gdy zacz
o si
to
odbywa w skali Wspólnoty.
Jednoznaczna ocena przyszego ksztatu globalizacji gospodarki nie jest
moliwa, dlatego e jest ona procesem bardzo zoonym20. To samo dotyczy
i dziaalnoci mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych, co wida chociaby na przykadzie WTO. Zakres oddziaywania wiatowej Organizacji
Handlu na gospodark
przyszoci jest w gównej mierze uzaleniony od tego,
czy Runda Doha zakoczy si
porozumieniem satysfakcjonujcym obie
strony. Nie mona zaprzeczy, e WTO przyniosa wiele korzyci. Wielko
problemów w handlu jest jednak tak ogromna, e porozumienie w najbliszych latach wydaje si
nie do osigni
cia. Naley jednak pami
ta, e to nie
tylko negocjacje, ale te wiele innych zjawisk wyst
pujcych w rodowisku
mi
dzynarodowym wpywa na ksztat globalizacji gospodarki wiatowej, i to
take od nich zaley przyszo tego procesu.
WNIOSKI
Mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze peni zasadniczo funkcje regulacyjne, kontrolne i operacyjne, ale pastwa czonkowskie oczekuj gównie
dziaa pomocowych ze strony owych organizacji; poniekd w tym celu wanie
te organizacje zostay utworzone. Rol ich jest osiganie zgodnoci interesów
swoich czonków, denie do porozumienia we wspólnych zadaniach dobranych
do ich realizacji rodków, umiej
tne kierowanie pewnymi dziaaniami. Mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze udzielaj gównie wsparcia finansowego
i su doradztwem.
19
http://clo.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Clo/WTO (dost
p 29.04.2011).
B. J e l i s k i, Polityka wspópracy gospodarczej z zagranic, Gdask: Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdaskiego 2009, s. 531.
20
308
GEORGIJ CZEREWKO, IRYNA CZEREWKO, IRENEUSZ MYLIWIEC
Wiele krajów upatruje pomocy i choby cz
ciowego rozwizania swoich
problemów natury nie tylko finansowej dzi
ki wsparciu mi
dzynarodowych
organizacji gospodarczych. Co wi
cej –dzisiaj praktycznie aden kraj nie jest
w stanie funkcjonowa bez pomocy odpowiednich organizacji. Zatem rola
mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych w gospodarce wiatowej i poszczególnych krajów z osobna jest spora. Tym bardziej istotne jest, aby dane
organizacje dziaay w sposób efektywny. Konieczne moe by wprowadzenie
pewnych zmian i dostosowanie programów i zasad z uwzgl
dnieniem problemów oraz potrzeb ówczesnego wiata. Zyska jednak mog na tym wszyscy.
Im bardziej skomplikowane b
d problemy w ekonomicznych stosunkach
mi
dzynarodowych, im wi
ksze b
d ich skala i zasi
g, tym o wyszej efektywnoci funkcjonowania mi
dzynarodowych organizacji gospodarczych
mona rozmawia w przypadku, gdy ich dziaalno skutecznie b
dzie si
odbija na procesie rozwizywania tych problemów.
BIBLIOGRAFIA
B o y k P.: Zagraniczna i mi
dzynarodowa polityka ekonomiczna, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2004.
C z a r n y E.: Polska w handlu wiatowym, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
2010.
C z i o m e r E., Z y b l i k i e w i c z L. W.: Zarys wspóczesnych stosunków mi
dzynarodowych,
Warszawa–Kraków: PWN 2002.
D o m i t e r M.: Eksport w doktrynie i polityce gospodarczej na tle procesów liberalizacyjnych
i integracyjnych, Wrocaw: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego
we Wrocawiu 2008.
J e l i s k i B.: Polityka wspópracy gospodarczej z zagranic, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego 2009.
Wspóczesna gospodarka wiatowa, red. A. B. Kisiel-owczyc, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego 1997.
L a t o s z e k E., P r a c z e k M.: Organizacje mi
dzynarodowe. Zaoenia, cele, dziaalno,
Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa” 2001.
M o r a w i e c k i W.: Mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze, Warszawa: PWN 1987.
M o r a w i e c k i W.: Organizacje mi
dzynarodowe, Warszawa: PWN 1965.
P a w l a k E., M a l k o w s k i A.: Przegld Organizacji Mi
dzynarodowych, Szczecin: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie 2006.
w i e r k o c k i J.: Zarys mi
dzynarodowych stosunków gospodarczych, Warszawa: Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne 2004.
u k r o w s k a K.: Szerokie otwarcie. Polska gospodarka w aktywnym otoczeniu mi
dzynarodowym, Warszawa: 1994.
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/0,,contentMDK:21790401~menuPK:
5119395~pagePK:41367~piPK:51533~theSitePK:40941,00.html
http://clo.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Clo/WTO (dost
p 29.04.2011).
FUNKCJONOWANIE MIDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
309
THE EFFICIENCY
OF INTERNATIONAL ECONOMICAL ORGANIZATION FUNCTIONING
Summary
The key concepts related to the essence of subject are presented in this article. Authors describe essence of international economic organizations and its categorization. Besides they
explain the concept of International Economic Organizations functioning efficiency. The results of some aspects of analysis of International Economic Organizations functioning efficiency in the case of Poland’s’ memberszip in WTO are showed. Some prognoses of International Economic Organizations activity are made.
Sowa kluczowe: mi
dzynarodowe organizacje gospodarcze, funkcjonowanie, tendencje, perspektywy.
Key words: international economical organizations, functioning, tendentions, perspectives.