Historia niepodległości zapisana w polskich środkach

„Historia niepodległości zapisana w polskich środkach płatniczych”
11 listopada 1918r we Francji podpisano zawieszenie broni będące kapitulacją Niemiec
i kończące I Wojnę Światową. Po tym fakcie w Warszawie Rada Regencyjna przekazała na
ręce Józefa Piłsudskiego jako tymczasowego Naczelnika Państwa całą władzę cywilną i
wojskową. Po 123 latach z odmętów historii zaczęła się wyłaniać POLSKA. Zarysy jej nie
były określone. Powoli politycy i czyny zbrojne rysowały na mapie granice naszego państwa.
Na południowym wschodzie we Lwowie toczyła się wojna ukraińska, zakończona upadkiem
Ukraińskiej Republiki Ludowej w lipcu 1919r. Ziemie Galicji wschodniej aż po rzekę Zbrucz
weszły w obszar Polski. Wielkopolska swoje miejsce wywalczyła powstaniem zakończonym
18.06.1919r. Na Warmii i Mazurach 11 lipca 1920r odbył się plebiscyt, w wyniku którego
tylko 3,5% ludności głosowało za przynależnością do Polski. Czas plebiscytu był niedobry
toczyła się wojna polsko-sowiecka. Jak pamiętamy zagony Rosjan w sierpniu 1920r dotarły
do Płocka. Na Śląsku budowę granic zakończono 18 czerwca1922r konwencją w Genewie po
trzecim powstaniu śląskim. Wcześniej 28.06.1920r państwa sprzymierzone zakończyły nasz
spór o Śląsk Cieszyński.
W tak kształtującej się sytuacji obieg pieniężny młodego państwa był dość złożony. Na
rynku funkcjonowały marka polska typu jenerał i generał wprowadzone przez Niemców w
1916r, marki niemieckie, ost-ruble, ost-marki, korony austriackie z pieniądzem patriotycznym
oraz ogromna ilość pieniądza zastępczego i plebiscytowego.
Po zajęciu dawnego Królestwa Polskiego w sierpniu 1915r przez wojska niemieckie
okupant utworzył Generalne Gubernatorstwo Warszawskie ze stolicą w Warszawie z generałgubernatorem Hansem H. von Beselerem. By pozyskać przychylność polaków dla swych
militarnych celów cesarze Niemiec i Austrii 5.11.1916r proklamowali utworzenie Królestwa
Polskiego. Jego suwerenność nie została określona jak i też granice.W miejsce króla powstała
3-osobowa Rada Regencyjna. 9 grudnia 1916r powołano bankową instytucję emisyjną Polską
Krajową Kasę Pożyczkową, która wyemitowała banknoty z nazwą waluty „marka polska”.
Zapisano także w dewizie banknotu , że marka polska jest równą marce niemieckiej. Te
banknoty były w obiegu do 30.11.1923r. Ost-ruble i Ost-marki wprowadzili Niemcy
17.04.1916r na terenach północno-wschodnich Polski, gdzie powstała jednostka
administracyjna
„Obszar Głównodowodzącego Wschodu”
w
skrócie
Ober-ost.
Zarządzającym był Paul von Hindenburg. Banknoty te zakończyły swój żywot 30.11.1923r.
Na południu w dawnej Galicji funkcjonowały korony austriackie do 1920r. Marka polska już
emitowana przez Polskę(bez klauzuli o równości z marką niemiecką) od stycznia 1919r,trafiła
na Śląsk w 1922r i powoli wypierała markę niemiecką i pieniądz zastępczy. Pieniądz
zastępczy plebiscytowy był w obiegu w latach 1920-1922. Były to bony nisko nominałowe o
małej wartości nabywczej, które swoimi treściami pełniły funkcję patriotyczną, polityczną.
Tak trudny i skomplikowany rynek płatniczy istniał do reformy przeprowadzonej przez
Władysława Grabskiego w kwietniu 1924r. W obiegu znalazła się złotówka równa 100
groszom. Na wystawie okres międzywojenny został wzbogacony banknotami i znaczkami
kredytowymi wydanymi przez Ministerstwo Skarbu. To za pomocą tych znaczków, kwest i
kontrybucji wojennych młode państwo mogło zgromadzić 75 ton złota, które było
zabezpieczeniem siły nabywczej pieniądza polskiego. To złoto, później pod gradem kul
karabinów i spadających bomb było wywiezione do Rumunii i Francji. Znalazło się w
twierdzy Cayes na pustyni w Afryce, aresztowane przez rząd Vichy. To złoto stało się
przedmiotem zabiegów Niemców Generalnej Guberni Polska i Banku Emisyjnego z
Krakowa, wystąpiono o jego zwrot. Działania Rządu polskiego na emigracji i Stanów
Zjednoczonych uchroniły nasz skarb. Złoto wróciło do kraju w 1945r. Okres II Wojny
Światowej szeroko opisany jest przez banknoty Generalnej Guberni, pieniądz Wermachtu,
getta łódzkiego, obozów koncentracyjnych i oflagów, pieniądz okupacyjny Związku
Radzieckiego i PKWN. Wystawę zamykały banknoty i monety Polski Ludowej i dzisiejszej
Rzeczpospolitej z ostatnią kolekcjonerską 50-złotówką z Janem Pawłem II na awersie.
W numizmatyczna historię 90-lecia wpisuje się także Płock pokazany na odrębnej tablicy.
W okresie 1914-1916r w obiegu były ruble i kopiejki, później marki niemieckie i fenigi a
następnie marki polskie typu jenerał i generał. Ale przez cały czas wojny brakowało drobnego
pieniądza. Aby temu zaradzić Płocki Związek Drobnego Kredytu wyemitował bony 5,10,20
kopiejek , potem miasto w styczniu 1917r wydało bony. Po wyzwoleniu ponownie miasto w
1919r wydrukowało papierowe monety 5,10,20 i 50 kopiejek. W tym samym czasie w Płocku
występowały żetony na wodę. Woda była sprzedawana przez Wodociągi Płockie, w sześciu
punktach miasta, których właścicielem był Adolf Weisblat. Posługiwano się żetonami na
1,2,3,5,10 i 20 wiader. Woda kosztowała 40 kopiejek za 100 wiader. W 1920r miasto
rozpoczęło proces wykupu wodociągów, który zakończono w 1929r. W latach 1925-1939 w
kantynie 4 Pułku Strzelców Konnych posługiwano się monetami wojskowymi, które są już
znane mieszkańcom naszego miasta . Na tablicy widzimy także żeton Hortex-u na 5 zł, za
który można było kupić lody. Bogato prezentują się także bony PSS „ZGODA” w Płocku
oraz jednodniowe talony PKN ORLEN wydawane z okazji Dnia Chemika.
Z okazji wystawy i obchodów rocznicy niepodległości Poczta Polska Oddział w Płocku wydał
kartkę pocztową z wizerunkami płockich banknotów. Jest to nawiązanie do tradycji i kartki,
która ukazała się w 1916r promującej bony Płockiego Związku Drobnego Kredytu.
Wystawa była czynna w Muzeum Mazowieckim w Spichlerzu do 16 listopada 2008r.
Jan Waluś
Foto galeria zdjęć z otwarcia wystawy